Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 2 lipca 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 19 czerwca 2019 r. w Krakowie

sprawy z odwołania T. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w K.

przy udziale zainteresowanej H. S.

o ubezpieczenie społeczne

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w K.

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie VII Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 12 października 2016 r. sygn. akt VII U 2708/16

u c h y l a zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję organu rentowego i sprawę przekazuje do ponownego rozpoznania Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w K..

Sygn. akt III AUa 1814/16

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 12 października 2016 r. Sąd Okręgowy w Krakowie zmienił zaskarżoną przez T. S. decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału K. z dnia 24 marca 2016 r. w ten sposób, że ustalił, iż H. S. nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowemu, wypadkowemu od 1 października 2003 r. do 8 stycznia 2007 r. jako osoba współpracująca z T. S. prowadzącym pozarolniczą działalność gospodarczą (...)

Sąd Okręgowy ustalił, że odwołujący się T. S. prowadzi od 15 maja 2002 r. pozarolniczą działalność gospodarczą pod firmą (...) z siedzibą w O.. Z tego tytułu dokonał zgłoszenia do obowiązkowych ubezpieczeń od 23 maja 2002 r. do 31 maja 2004 r., od 1 listopada 2005 r. do 28 lutego 2006 r. oraz od 1 stycznia 2008 r., natomiast w okresie od 1 czerwca 2004 r. do 31 października 2005 r. i od 1 marca 2006 r. do 31 grudnia 2007 r. dokonał zgłoszenia do ubezpieczenia zdrowotnego. T. S. był zgłoszony do obowiązkowego ubezpieczenia społecznego z tytułu: zatrudnienia na podstawie umowy o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy w Sklepie (...) w okresie od 14 lutego 2002 r. do 6 czerwca 2002 r.; zatrudnienia na podstawie umowy o pracę w niepełnym pełnym wymiarze czasu pracy od 18 czerwca 2002 r. do 27 czerwca 2002 r., na umowę zlecenia od 17 czerwca 2004 r. do 28 lutego 2006 r., na umowę o pracę nakładczą od 1 marca 2006 r. do 31 grudnia 2007 r. ( Fundacja (...) w K.); zatrudnienia na podstawie umowy o pracę w niepełnym pełnym wymiarze czasu pracy od 9 grudnia 2002 r. do 13 grudnia 2002 r., od 1 lipca 2003 r. do 5 lipca 2003 r., od 1 maja 2004 r. do 31 października 2004 r. ( Stowarzyszenie (...)); zatrudnienia na podstawie umowy o pracę w niepełnym pełnym wymiarze czasu pracy od 1 lipca 2003 r. do 5 lipca 2003 r., od 1 kwietnia 2004 r. do 31 maja 2008 r. ((...).

H. S. została zgłoszona do obowiązkowego ubezpieczenia społecznego przez płatnika składek (...)z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę w okresie od 1 października 2003 r. oraz od 20 lipca 2004 r., a następnie wyrejestrowana z ubezpieczeń społecznych z tym samym dniem. Dokumenty rozliczeniowe ZUS (...) figurują za miesiące od października 2003 r. do grudnia 2006 r. Jak wynika z wydruku z Kompleksowego Systemu Informatycznego ZUS: 1) „Wypłacone świadczenia” - za okres od 21 czerwca 2006 r. do 23 lipca 2006 r. nie zostało wypłacone H. S. wynagrodzenie przez płatnika składek, natomiast został wypłacony zasiłek chorobowy z funduszu chorobowego w kwocie 130,08 zł za okres od 24 lipca 2006 r. do 4 sierpnia 2006 r. oraz w kwocie 195,12 zł za okres 5 sierpnia 2006 r. do 21 sierpnia 2006 r., a także zasiłek macierzyński w kwocie 336,04 zł za okres od 1 grudnia 2006 r. do 31 grudnia 2006 r., który to został zwrócony w kwocie 336,04 zł za w/w okres, za okres od 1 stycznia 2007 r. do 8 stycznia 2007 r. został wypłacony H. S. zasiłek macierzyńskie w kwocie 86,72 zł; 2) „Dane o pobranych świadczeniach i przerwach w zatrudnieniu ubezpieczonego” - za czas niezdolności do pracy od 21 czerwca 2006 r. do 30 czerwca 2006 r. (10 dni) zostało wypłacone wynagrodzenie w kwocie 106,67 zł; za okres od 1 lipca 2006 r. do 23 lipca 2003 r. (23 dni) wynagrodzenie w kwocie 237,42 zł. Przy zasiłkach chorobowych od 1 sierpnia 2006 r. do 31 sierpnia 2006 r. brak kwoty tak samo jak przy zasiłku macierzyńskim od 1 września 2006 r. do 31 grudnia 2006 r.; 3) „Zaświadczenie o wypłaconych zasiłkach” – z wydruku z dnia 1 grudnia 2015 r. wynika, że H. S. został wypłacony zasiłek chorobowy za okres od 24 lipca 2006 r. do 21 sierpnia 2006 r., a zasiłek macierzyński za okres od 1 grudnia 2006 r. do 8 stycznia 2007 r. W piśmie z dnia 6 października 2014 r. złożonym w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych w dniu 7 października 2014 r. T. S. oświadczył, że H. S. w okresie od 1 października 2003 r. do 31 grudnia 2006 r. była jego żoną i prowadziła z nim wspólne gospodarstwo domowe, nigdy natomiast nie była osobą współpracującą w prowadzonej przez niego działalności gospodarczej. H. S. została wyrejestrowana przez odwołującego z ubezpieczeń społecznych z dniem 1 października 2003 r. i z dniem 20 lipca 2004 r. po uzyskaniu w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych informacji, że jako małżonek pozostający z nim we wspólnym gospodarstwie domowym nie może być pracownikiem w prowadzonej przez niego działalności gospodarczej. H. S. figuruje w ewidencji podatników Urzędu Skarbowego (...)w związku z: deklaracjami PIT-11 za lata: 2003, 2004, 2005 złożonymi przez płatnika T. S. i wydrukami rocznych zeznań podatkowych za 2003 r. i 2005 r. złożonymi przez podatnika H. S. (brak w bazie zeznania za 2004 r.).

W tak ustalonym stanie faktycznym sprawy Sąd Okręgowy przyjął, że odwołanie zasługuje na uwzględnienie. Mając na uwadze treść art. 477 ^14a k.p.c., Sąd Okręgowy podkreślił, że skoro tylko sąd drugiej instancji może uchylić wyrok i poprzedzającą go decyzję organu rentowego i może sprawę przekazać do ponownego rozpoznania bezpośrednio organowi rentowemu, uwzględniając wywiedzione w niniejszej sprawie odwołanie należało orzec co do istoty sporu. Sąd pierwszej instancji zaznaczył, że w oparciu o zgromadzony przez organ rentowy materiał dowodowy nie można było przyjąć, aby H. S. współpracowała z płatnikiem składek T. S. prowadzącym pozarolniczą działalność gospodarczą. W powyższym kontekście Sąd Okręgowy zaakcentował, że T. S. jednoznacznie w oświadczeniu złożonym do organu rentowego oświadczył, że H. S. w okresie od 1 października 2003 r. do 31 grudnia 2006 r. była jego żoną i prowadziła z nim wspólne gospodarstwo domowe, nigdy nie była osobą współpracującą w prowadzonej przez niego działalności gospodarczej. Sąd zauważył, że choć słusznie organ rentowy powołuje się na definicję osoby współpracującej z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność zawartą w art. 8 ust. 11 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, to cytuje ten przepis wybiórczo, albowiem zatrudnienie przez osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą członka rodziny prowadzącego z nim wspólne gospodarstwo domowe w ramach umowy o pracę nie skutkuje automatycznie przyjęciem, że mamy do czynienia ze współpracą opisaną w art. 8 ust. 11 w/w ustawy. Sąd Okręgowy podniósł, że aby udzielana pomoc stanowiła współpracę, musi mieć charakter stały i bez niej stanowiące majątek wspólnego gospodarstwa domowego dochody z tej działalności nie osiągałyby takiego pułapu, jaki zapewnia ich współdziałanie przy tym przedsięwzięciu. Przywołując zaś stanowisko Sądu Najwyższego zaprezentowane w wyroku z dnia 6 stycznia 2009 r. II UK 134/08, Sąd Okręgowy wskazał na elementy, jakie powinna mieć współpraca: 1) działania współpracownika powinny mieć istotny ciężar gatunkowy, nie mogą mieć charakteru wtórnego; 2) bezpośredni związek z przedmiotem działalności gospodarczej; 3) stabilność i zorganizowanie oraz 4) znaczący czas i częstotliwość podejmowanych robót. W ocenie Sądu pierwszej instancji, to Zakład Ubezpieczeń Społecznych winien wykazać ziszczenie się w/w przesłanek, bowiem zgodnie z art. 232 k.p.c. strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne, a to właśnie Zakład Ubezpieczeń Społecznych z faktu współpracy wywodzi skutek prawny w postaci objęcia obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym z art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Skoro zatem odwołujący się stanowczo zaprzeczył, aby małżonka z nim kiedykolwiek współpracowała, to fakt ten winien wykazać Zakład Ubezpieczeń Społecznych, tj. że miała taka współpraca w ogóle miejsce, że charakter tej współpracy miał istotny ciężar gatunkowy (nie miał charakteru wtórnego), miał bezpośredni związek z przedmiotem działalności gospodarczej, był stabilny i zorganizowany oraz wiązał się ze znaczącym czasem i częstotliwością podejmowanych robót. Oczywistym było zatem według Sądu Okręgowego, że jedynie aktywność małżonka przedsiębiorcy przynosząca mu określone, stałe dochody może być uznawana za współpracę w rozumieniu art. 8 ust. 11 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, rodzącą obowiązek podlegania ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu w myśl art. 6 ust. 1 pkt 5 tej ustawy. Skoro zatem – tak jak podniósł to sam organ rentowy - H. S. została zgłoszona do ubezpieczenia społecznego pracowniczego i w tym samym dniu została wyrejestrowana, to tym samym wykonywana przez nią praca nie mogła mieć przymiotów, o których mowa wyżej. W związku z powyższym Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. orzekł jak w sentencji wyroku.

Apelację od wyroku wywiódł organ rentowy Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K., zaskarżając wyrok w całości i zarzucając mu:

1) naruszenie prawa procesowego tj. art. 233 k.p.c. poprzez przekroczenie zasad swobodnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego i przyjęcie, iż zainteresowana nie współpracowała przy działalności gospodarczej męża T. S., podczas gdy strony zawarły umowę o pracę, została zgłoszona do ubezpieczeń społecznych, a nadto zainteresowana pobrała zasiłek chorobowy i macierzyński, rozliczono także podatki od zawartej umowy;

2) sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego oraz

3) naruszenie prawa materialnego, w tym: art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 8 ust 2 i ust. 11 oraz art. 13 pkt 5 i art. 2a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych przez jego niezastosowanie.

W oparciu o tak sformułowane zarzuty organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania oraz zasądzenie od odwołującego się na swoją rzecz kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje według norm przepisanych. W uzasadnieniu wywodów apelacji organ rentowy podniósł w szczególności, że Sąd Okręgowy poczynił ustalenia faktyczne z naruszeniem art. 233 k.p.c., nie odniósł się krytycznie do oświadczenia odwołującego się i nie skonfrontował oświadczenia z całością materiału dowodowego. Apelujący przypomniał, że zainteresowana H. S. została zgłoszona do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę zawartej z mężem T. S. w okresie od 1 października 2003 r. oraz od 20 lipca 2004 r. Dokumenty rozliczeniowe ZUS (...) zostały złożone przez płatnika za miesiące od 10/2003 do 12/2006, a zainteresowana pobierała z powyższego tytułu zasiłek chorobowy w okresie od 24 lipca 2006 r. do 21 sierpnia 2006 r. oraz zasiłek macierzyński w okresie od 22 sierpnia 2006 r. do 8 stycznia 2007 r. Natomiast płatnik składek T. S. po uzyskaniu informacji w ZUS, że jego małżonka pozostająca we wspólnym gospodarstwie domowym z osoba prowadzącą działalność gospodarczą nie mogła być zgłoszona do ubezpieczeń społecznych jako pracownik, złożył dokumenty wyrejestrowujące zainteresowaną z ubezpieczeń wstecz od daty zgłoszenia. Zgodnie zaś z informacją otrzymaną z Urzędu Skarbowego (...)z dnia 22 grudnia 2014 r. płatnik dokonał rozliczenia przychodu z tytułu zatrudnienia H. S. za lata 2003-2005. W dniu 7 października 2014 r. płatnik złożył oświadczenie, z którego wynika, iż T. S. oraz H. S., między innymi w okresie od 1 października 2003 r. do 31 grudnia 2006 r., byli małżeństwem i prowadzili wspólne gospodarstwo domowe. Ponadto z analizy konta zainteresowanej i płatnika wynika, że adres zamieszkania T. S. i H. S. to ul. (...). W tym stanie faktycznym, w ocenie organu rentowego oparcie ustaleń faktycznych dokonane przez Sąd Okręgowy na oświadczeniu odwołującego się było sprzeczne z zasadami logiki i doświadczeniem życiowym, albowiem wskazana wyżej sekwencja zdarzeń jednoznacznie wskazuje, iż strony zmierzały do zapewnienia ochrony ubezpieczeniowej w okresie ciąży, a jedynie płatnik błędnie zgłosił do Zakładu pracownika - zamiast osobę współpracującą. Fakt zgłoszenia H. S. do ubezpieczeń społecznych, rozliczenia za nią składek w ZUS, rozliczenia przychodów w Urzędzie Skarbowym oraz uzyskania zasiłków chorobowych świadczył bowiem w przekonaniu organu rentowego o wykonywaniu czynności na rzecz i w imieniu osoby prowadzącej działalność gospodarczą. Dodatkowo organ rentowy zauważył, że Sąd Okręgowy w ogóle nie odniósł się do kwestii zasadności wyrejestrowania przez płatnika zainteresowanej z ubezpieczeń społecznych z tytułu umowy o pracę z dniem zgłoszenia - pomimo zadeklarowania i opłacenia naliczonych składek przez odwołującego się (oraz podatków w Urzędzie Skarbowym od umowy o pracę), jak również pobierania z tego tytułu zasiłku chorobowego i macierzyńskiego przez ubezpieczoną. Reasumując organ rentowy stwierdził, że wyrok Sądu Okręgowego prowadził do pozbawienia zainteresowanej ochrony ubezpieczeniowej i jest sprzeczny z zasadą równego traktowania ubezpieczonych (art. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych), gdyż wynika z niego, iż zainteresowana nie podlega ubezpieczeniom społecznym nie tylko jako osoba współpracująca, ale również jako pracownik, w konsekwencji czego okres powyższy nie wliczałby się też do nabycia praw emerytalno- rentowych.

W odpowiedzi na apelację organu rentowego, T. S. wniósł o jej oddalenie jako bezzasadnej. Podzielając stanowisko Sądu pierwszej instancji, odwołujący się zaakcentował, że organ rentowy nie udowodnił, że H. S. współpracowała z nim w prowadzonej przez niego działalności gospodarczej,
w związku z czym Sąd Okręgowy prawidłowo ustalił, że H. S. nie była osobą współpracującą przy prowadzeniu działalności gospodarczej w rozumieniu
art. 8 ust. 11 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja skutkuje uchyleniem zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającej go decyzji organu rentowego i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania bezpośrednio Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w K.. Wyjaśnić przy tym należy, że nie jest to rozstrzygnięcie na niekorzyść wnoszącego apelację organu rentowego ze względu na to, że wyrok Sądu pierwszej instancji był niekorzystny dla organu rentowego, a możliwość uchylenia zaskarżonej decyzji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania bezpośrednio organowi rentowemu – tak jak trafnie w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku podniósł to Sąd pierwszej instancji - wykraczała poza katalog rozstrzygnięć tego sądu wynikający z dyspozycji art. 477 ¹⁴ § 1 i 2 k.p.c. Z regulacji tej wynika bowiem wprost, iż w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych Sąd oddala odwołanie, jeżeli nie ma podstaw do jego uwzględnienia (art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.), a jeżeli są takie podstawy - zmienia w całości lub w części zaskarżoną decyzję organu rentowego i orzeka co do istoty sprawy (art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c.). Równocześnie z brzmienia art. 477 ^14a k.p.c. wynika, że to właśnie
Sąd drugiej instancji - uchylając wyrok i poprzedzającą go decyzję organu
rentowego - może sprawę przekazać do ponownego rozpoznania bezpośrednio organowi rentowemu. Uwydatnić przy tym trzeba, że przepis ten służy rozwiązywaniu sytuacji, w których - ze względu na zakres kompetencji sądu ubezpieczeń społecznych - przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji nie może doprowadzić do usunięcia uchybień popełnionych przez organ rentowy. Nie chodzi przy tym o braki decyzji usuwalne przy wstępnym rozpoznaniu odwołania od niej (art. 476 § 4 in fine k.p.c.), ani wady wynikające z naruszenia przepisów regulujących postępowanie przed organem rentowym, np. przepisów k.p.a., lecz sytuację, w których decyzja organu rentowego nie zawiera rozstrzygnięcia co do istoty sprawy (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 grudnia
2012 r., II UZ 58/12, OSNPUSiSP 2014, nr 1, poz. 14). W przypadku postępowania organu rentowego do nierozpoznania istoty sprawy dochodzi zaś wówczas, gdy decyzja organu nie rozstrzyga o wniosku osoby ubezpieczonej bądź też rozstrzyga, ale w niepełnym zakresie lub w też w sytuacji, gdy wydana z urzędu decyzja jest przedwczesna w zakresie rozstrzyganej w niej materii - na przykład z uwagi na obszerne i istotne braki w materiale dowodowym zgromadzonym w aktach sprawy, które należy uzupełnić jeszcze w postępowaniu przed organem rentowym. Przepis art. 477 ^14a k.p.c. stosowany jest zatem wówczas, gdy konieczne jest skasowanie decyzji organu rentowego i wydanie nowej, po przekazaniu sprawy organowi rentowemu do ponownego rozpoznania i przeprowadzeniu prawidłowego postępowania przed tym organem, uwzględniającego wszelkie wymagania wynikające z prawa materialnego (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 5 lipca 2018 r., III AUa 697/17 i wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 17 lipca 2018 r., III AUa 1717/17, a także Suchacki Bartosz (w:) Kodeks postępowania cywilnego. Postępowanie odrębne w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Komentarz, pod red. Antonów Kamil, Jabłoński Andrzej; LEX 2014).

Tak zaś jak trafnie zauważył to Sąd Okręgowy, w przedmiotowej sprawie organ rentowy nie przeprowadził w zasadzie żadnego postępowania administracyjnego co do istoty sporu, jaką stanowiła kwestia podlegania przez H. S. obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu współpracujący z T. S. jako osobą prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn.: Dz. U.
z 2019 r., poz.300).

Zgodnie z powoływaną przez organ rentowy dyspozycją art. 8 ust. 11 w/w ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, za osobę współpracującą z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność (…) uważa się małżonka, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione, rodziców, macochę i ojczyma oraz osoby przysposabiające, jeżeli pozostają z nimi we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu tej działalności (…). W orzecznictwie Sądu Najwyższego i sądów powszechnych, ukształtowanym na gruncie regulacji art. 8 ust. 11 w/w ustawy jednolicie prezentowane jest stanowisko, według którego cechami konstytutywnymi pojęcia „współpracy przy działalności gospodarczej” są: istotny ciężar gatunkowy działań współpracownika, które nie mogą mieć charakteru wtórnego, bezpośredni związek z przedmiotem działalności gospodarczej, stabilność i zorganizowanie oraz znaczący czas i częstotliwość podejmowanych robót (por. między innymi wyroki Sądu Najwyższego z dnia: 23 kwietnia 2010 r., II UK 315/09; z dnia 6 stycznia 2009 r., II UK 134/08, OSNP 2010/13-14/170 i z dnia 18 maja 2017 r., I UK 215/16; a także wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 27 grudnia 2018 r., III AUa 94/18). Choć zatem ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych nie zawiera legalnej definicji „współpracy przy prowadzeniu działalności”, to jednocześnie wskazówki, jak to pojęcie należy tłumaczyć zawiera orzecznictwo Sądu Najwyższego i sądów powszechnych, zgodnie z którym termin „współpraca” przy prowadzeniu działalności zakłada, że współpracujący ma istotny wpływ na tę działalność, a zatem wartość działania w ramach współpracy musi być znacząca pod każdym względem, m.in. ekonomicznym, czy organizacyjnym, z czym wiąże się cecha stałości w sensie stabilności ekonomiczno-zawodowej osoby zainteresowanej. Wykonywana przez osoby współpracujące działalność powinna charakteryzować się zorganizowaniem, stałością i pewną ciągłością, co zakłada konieczność systematycznego współdziałania członków rodziny przy prowadzeniu działalności gospodarczej (por. także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 2008 r., II UK 286/07, OSNAPiUS 2009/17-18/241). Przesłanka ta jest spełniana w przypadku systematycznego powierzania osobie bliskiej przedsiębiorcy określonych i wyodrębnionych zadań mieszczących się w zakresie prowadzonej działalności pozarolniczej. Współpracą przy prowadzeniu działalności gospodarczej, powodującą powstanie obowiązku ubezpieczenia emerytalnego i rentowego, jest takie współdziałanie małżonka przedsiębiorcy, które generuje stałe, dodatkowe dochody z tej działalności, a więc małżonek przedsiębiorcy podejmuje aktywność przynoszącą mu określone dochody, z którą wiąże się obowiązek ubezpieczeń: emerytalnego i rentowych. Tym samym, dla możliwości uznania za osobę współpracującą niewystarczające jest stwierdzenie określonego przepisem powiązania więzami rodzinnymi z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność i pozostawania z nią we wspólnym gospodarstwie domowym, ale konieczne jest ustalenie okoliczności współpracy przy prowadzeniu tej działalności. O tym zaś czy dana osoba współpracowała przy prowadzeniu działalności gospodarczej decydują okoliczności konkretnej sprawy, co wymaga zbadania stanu faktycznego w zakresie charakteru i rodzaju czynności podejmowanych przez członków rodziny, czasu potrzebnego na ich wykonanie, ich wartości i zorganizowania. Nie jest zatem tak, że zatrudnienie przez osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą członka rodziny prowadzącego wspólnie z nim gospodarstwo domowe w ramach umowy o pracę – w sposób automatyczny skutkuje przyjęciem, że w tym przypadku mamy do czynienia ze współpracą przy prowadzeniu działalności gospodarczej. Jak już bowiem podniesiono powyżej, współpraca ta musi przejawiać w/w cechy, co już w toku postępowania administracyjnego winien wykazać organ rentowy.

Wydając zaskarżoną w niniejszej sprawie decyzję organ rentowy stwierdził, że w przypadku H. S. mamy do czynienia ze współpracą z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą, przy czym stanowisko to nie zostało poprzedzone właściwie żadnym postępowaniem administracyjnym. W powyższym kontekście w pierwszej kolejności należy zauważyć, iż pismem z dnia 19 września 2014 r. (k. 19 a.r.) organ rentowy poinformował odwołującego się T. S. – i tylko jego, a nie jego żonę H. S. - o wszczęciu postępowania administracyjnego w sprawie ustalenia prawidłowości podlegania ubezpieczeniom społecznym z tytułu zawartej przez T. S. umowy o pracę z H. S.. Co istotne, w piśmie tym organ rentowy zaakcentował, że w związku z koniecznością ustalenia okresu zatrudnienia H. S., odwołujący się powinien złożyć oświadczenie, w którego treści będzie zawarta informacja: czy jest on spokrewniony/spowinowacony z H. S.,
a jeżeli tak, to czy prowadzą oni wspólne gospodarstwo domowe. W związku
z powyższym – w dalszej części pisma – organ rentowy zwrócił się do T. S. z prośbą o wypełnienie i przesłanie w terminie 7 dni od daty otrzymania tego pisma załączonego oświadczenia oraz dokumentów potwierdzających okres zatrudnienia. W odpowiedzi na w/w pismo z dnia 19 września 2014 r. T. S. poinformował organ rentowy, że H. S. m.in. w okresie
od 1 października 2003 r. do dnia 31 grudnia 2006 r. była jego małżonką i prowadziła z nim wspólne gospodarstwo domowe, przy czym nigdy nie była osobą współpracującą w prowadzonej przez niego działalności gospodarczej. W piśmie tym T. S. wskazał również, że H. S. została przez niego „wyrejestrowana z ubezpieczeń z dniem 1 października 2003 r. i z dniem 20 lipca 2004 r. po uzyskaniu w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych informacji, że jako małżonek pozostający z nim we wspólnym gospodarstwie domowym nie może być pracownikiem w prowadzonej przez niego działalności gospodarczej” (k. 21 a.r.).
W kolejnym piśmie z dnia 19 listopada 2014 r. (k. 23 a.r.) T. S. został powiadomiony o zakończeniu postępowania administracyjnego wszczętego z urzędu w sprawie ustalenia prawidłowości podlegania ubezpieczeniom społecznym przez H. S. z tytułu umowy o pracę u T. S. jako płatnika składek, by po upływie ponad roku, pismem z dnia 15 grudnia 2015 r. zawiadomić go o ponownie przeprowadzonym postępowaniu wyjaśniającym dotyczącym ustalenia prawidłowości podlegania ubezpieczeniom społecznym przez H. S. z tytułu umowy o pracę w firmie (...) (k. 38 a.r.). W przypadku obu postępowań (prowadzonych w 2014 r. i w 2015 r.) na powyższą okoliczność ani T. S. ani H. S. nie tylko nie zostali przesłuchani, ale nawet nie dano im możliwości wypowiedzenia się w tej kwestii. Nie było zatem w szczególności tak – jak w ramach odpowiedzi na odwołanie twierdził organ rentowy, że T. S. został poinformowany o wszczęciu postępowania i możliwości złożenia wyjaśnień w sprawie, lecz odwołujący ograniczył się do złożenia enigmatycznego pisma z dnia 6 października 2014 r., w którym podnosił, że jego małżonka nie współpracowała przy jego działalności gospodarczej. Jak już bowiem wskazano powyżej, to sam organ rentowy odgórnie narzucił T. S. złożenie stosownego oświadczenia i nawet nie sugerował mu możliwości stawienia się w organie rentowym celem złożenia w sprawie stosownych wyjaśnień. Co więcej, sama H. S. – jak już zaznaczono powyżej – w żadnym przypadku nie została w ogóle zawiadomiona przez organ rentowy o wszczęciu czy prowadzeniu jakiegokolwiek postępowania w przedmiotowej sprawie. Do wiadomości H. S. przesłano zaś wyłącznie – adresowane do T. S. – pisma: z dnia 19 listopada 2014 r. (k. 23 a.r.) i z dnia 3 marca 2016 r. (k. 39 a.r.), informujące go o zakończeniu postępowania administracyjnego w sprawie ustalenia prawidłowości podlegania ubezpieczeniom społecznym przez H. S. z tytułu umowy o pracę w okresie zatrudnienia jej przez T. S..

W konsekwencji w niniejszej sprawie w żaden sposób nie zostało przez organ rentowy wyjaśnione, w jakich dokładnie okolicznościach i kiedy doszło do wyrejestrowania H. S. z ubezpieczeń społecznych przez T. S. z tytułu łączącej ich umowy o pracę. Organ rentowy wskazał jedynie, że H. S. została zgłoszona do ubezpieczeń społecznych z tytułu umowy o pracę od dnia 1 października 2003 r., a następnie od 20 lipca 2004 r. i następnie z tą samą datą została wyrejestrowana. Dopiero w apelacji zaznaczono wprost, że było to wyrejestrowanie z datą wsteczną, ale nadal z żadnych dokumentów zawartych w aktach administracyjnych (poza stwierdzeniem samego odwołującego się – zawartym w piśmie z dnia 6 października 2014 r., iż doszło do tego na skutek informacji uzyskanych przez niego w ZUS – k. 21 a.r.) nie wynikało, w którym konkretnie momencie do przedmiotowego wyrejestrowania doszło. Jako niedopuszczalna jawi się przy tym sytuacja, w której organ rentowy po kilkunastu latach i to bez przeprowadzenia jakiegokolwiek postępowania wyjaśniającego ze stronami i wydania formalnej decyzji pozbawia H. S. pracowniczego ubezpieczenia społecznego z tytułu umowy o pracę poprzez zamieszczone w aktach administracyjnych stwierdzenie o „anulowaniu” czy „unieważnieniu z urzędu” dokumentów zgłoszeniowych i rozliczeniowych za H. S. z w/w tytułu (k.15, 23 i 32 a.r.).

Zdaniem Sądu Apelacyjnego trzeba też zauważyć - tak jak trafnie odnotował to już Sąd Okręgowy – że wszystkie dokumenty znajdujące się w aktach administracyjnych są niejasne i niespójne. Wynika z nich między innymi, że H. S. pobierała zasiłek chorobowy za okres od 24 lipca 2006 r. do 4 sierpnia 2006 r. i od 5 sierpnia 2006 r. do 21 sierpnia 2006 r., przy czym z innych dokumentów wynikało, że zasiłek chorobowy pobierała za okres od 1 sierpnia 2006 r. do 31 sierpnia 2006 r. Dokumenty te wskazywały też, że H. S. otrzymywała zasiłek macierzyński, z tym, że raz wskazywano, że było to
w okresie od 1 września 2006 r. do 31 grudnia 2006 r.; a innym razem, że od 1 grudnia 2006 r. do 8 stycznia 2007 r., a nawet od 22 sierpnia 2006 r. do 8 stycznia 2007 r., przy tym zasiłek otrzymany za okres od 1 grudnia 2006 r. do 31 grudnia 2006 r. został zwrócony. W konsekwencji z uwagi na brak jednoznacznych danych, a przy tym liczne niejasności, a nawet sprzeczności w w/w zakresie, w oparciu
o dokumenty zawarte w aktach administracyjnych trudno było dokonać jakichkolwiek ustaleń w przedmiotowej sprawie.

Podnieść należy, iż również wystarczającej podstawy do przyjęcia, że w spornym okresie w przypadku H. S. mamy do czynienia ze współpracą z T. S. jako osobą prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą w ramach (...)uzasadniającą objęcie jej jako małżonki obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym w oparciu o art. 6 ust. 1 pkt 5 w zw. z art. 8 ust. 11 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie mogły też stanowić powołane przez organ rentowy informacje wynikające z deklaracji podatkowych PIT-11, złożonych przez T. S. jako płatnika składek. Z PIT-11 za 2003 r. wynikało bowiem, że H. S. za cały 2003 r. otrzymała przychód z wynagrodzeń ze stosunku pracy w wysokości 1.200 zł (k. 30 a.r.), PIT-11 za 2004 r. wykazywał, że w 2004 r. wynagrodzenie ze stosunku pracy H. S. odpowiadało kwocie 2.400 zł (k. 29 a.r.), a w przypadku PIT-11 za 2005 r. kwota przychodu ze stosunku pracy H. S. wynosiła 4.983,09 zł (k. 29 a.r.). W świetle w/w rocznych kwot przychodu ze stosunku pracy trudno było bowiem przyjąć, że działania podejmowane przez H. S. miały dla prowadzonej przez T. S. pozarolniczej działalności gospodarczej znaczącą (istotną) pod względem ekonomicznym wartość, a tym samym istotny ciężar gatunkowy, abstrahując już nawet od tego, że organ rentowy w ogóle nie wyjaśnił, na czym polegała działalność gospodarcza T. S. zarejestrowana pod nazwą (...)i czym w ramach tejże działalności miała zajmować się H. S. jako osoba współpracująca przy jej prowadzeniu.

Konkludując stwierdzić należało, iż w istocie w ramach prowadzonego postępowania administracyjnego organ rentowy w żaden sposób nie wyjaśnił czy
w przypadku H. S. w spornym okresie od 1 października 2003 r. do 8 stycznia 2007 r. mamy do czynienia z osobą współpracującą przy prowadzonej przez T. S. działalności gospodarczej, w konsekwencji wobec czego zaskarżona w niniejszej sprawie decyzja z dnia 24 marca 2016 r. nie mogła zostać uznana za prawidłową.

Mając zatem na uwadze konieczność ponownego przeprowadzenia postępowania przez organ rentowy, uwydatnić trzeba, iż w jego w ramach organ rentowy powinien (przede wszystkim w drodze przesłuchania T. S. i H. S.) wyjaśnić rodzaj, rozmiar i częstotliwość czynności wykonywanych przez H. S. w spornym okresie od 1 października 2003 r. do 8 stycznia 2007 r., w tym to czy działania te miały bezpośredni związek z przedmiotem działalności gospodarczej odwołującego się, a następnie ustalić czy czynności te miały na tyle istotny wymiar ekonomiczny i organizacyjny, aby mogły być postrzegane jako współpraca przy prowadzeniu działalności gospodarczej T. S. w rozumieniu art. 8 ust. 11 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, uzasadniająca objęcie ubezpieczeniami społecznymi na mocy art. 6 ust. 1 pkt 5 w/w ustawy.

Mając powyższe na względzie Sąd Apelacyjny na zasadzie art. 386 § 4 w zw. z art. 477 ^14a k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję organu rentowego i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w K..

Dariusz Płaczek Iwona Łuka-Kliszcz Monika Kowalska