Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III Ca 1752/18

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 14 maja 2018 r. wydanym przez Sąd Rejonowy w Łowiczu z powództwa E. P. i B. S. przeciwko T. S. o zapłatę:

1.  zasądził od pozwanej T. S. na rzecz powódki E. P. kwotę 20.320,46 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 6 lipca 2017 r. do dnia zapłaty oraz kwotę 1.800 zł tytułem kosztów procesu – kosztów zastępstwa procesowego,

2.  zasądził od pozwanej T. S. na rzecz powoda B. S. kwotę 20.320,46 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 6 lipca 2017 r. do dnia zapłaty oraz kwotę 2.317 zł tytułem kosztów procesu, w tym kwotę 1.817 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego,

3.  nie obciążył pozwanej T. S. nieuiszczonymi kosztami sądowymi.

Apelację od powyższego orzeczenia wniosła pozwana, zaskarżając wydane rozstrzygnięcie w całości. Skarżąca zarzuciła zaskarżonemu wyrokowi:

1.  naruszenie przepisów postępowania mające wpływ na wynik sprawy, a to:

a.  art. 321 §1 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie i orzeczenie ponad podstawę faktyczną powództwa,

b.  art. 227 w zw. z art. 236 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie i nie wydanie postanowienia dowodowego w przedmiocie okoliczności faktycznej w postaci faktu istnienia między pozwaną, a D. L. (1) umowy dotyczącej wypłaty kwoty uzyskanej tytułem rekompensaty i jej treści,

c.  art. 232 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie i naruszenie reguły ciężaru dowodu,

d.  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie i wadliwą, niezgodną z zasadami logicznego myślenia ocenę zebranego w sprawie materiału dowodowego,

e.  art. 328 § 2 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie i wadliwe uzasadnienie orzeczenia, tj. poprzez niewskazanie i niewyjaśnienie podstawy prawnej rozstrzygnięcia.

2.  naruszenie prawa materialnego, to jest art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 5 ust. 1 i art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o realizacji prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 169, poz. 1418 ze zmian., dalej jako „U.R.”).

W związku z podniesionymi zarzutami skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie kosztów postępowania na jej rzecz solidarnie od powodów.

Powodowie w odpowiedzi na apelację, wnieśli o oddalenie apelacji w całości oraz zasądzenie od pozwanej na swoją rzecz kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja pozwanej okazała się bezzasadna i podlegała oddaleniu w całości.

Zdaniem Sądu Okręgowego, wyrok Sądu Rejonowego w zaskarżonej części odpowiada prawu i jako taki musi się ostać. Podniesione przez apelującą zarzuty nie zasługują na uwzględnienie. Sąd Okręgowy podziela zarówno ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd I instancji i przyjmuje je, jako własne, jak i dokonaną ocenę prawną.

W pierwszej kolejności wymaga wskazania, że zarzut naruszenia art. 321 § 1 k.p.c. nie jest zasadny. Zgodnie z art. 321 § 1 k.p.c., Sąd nie może wyrokować co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem, ani zasądzać ponad żądanie. Nie ulega zatem wątpliwości, że powołany przepis wprowadza zasadę rządzącą rozstrzyganiem spraw w procesie cywilnym, polegającą na tym, że zakres wyrokowania określony jest żądaniem powoda. Żądanie powoda – zarówno samo żądanie, jak i uzasadniające je okoliczności faktyczne – wyrażone jest w procesie po raz pierwszy w pozwie (art. 187 § 1 k.p.c.), stanowiąc jego treść. Granice żądania określają również wysokość dochodzonych roszczeń (J. Gudowski, M. Jędrzejewska, [w:] Komentarz do art. 321 Kodeksu postępowania cywilnego, pod red. T. Erecińskiego, Lex 2012). Dodatkowo w orzecznictwie sądowym wskazuje się, że zakaz orzekania ponad żądanie odnosi się bądź do samego żądania (petitum), bądź do jego podstawy faktycznej (causa petendi). Sąd jest związany zarówno samym żądaniem pozwu, jak i jego podstawą faktyczną.

Sąd nie może zatem zasądzać czego innego od tego, czego żądał powód, więcej niż żądał powód, ani na innej podstawie faktycznej niż wskazana przez powoda (zob. m. in. wyrok SN z dnia 9 lutego 2012 r., I PK 95/11, MoP 2012, nr 3, s. 114; wyrok SN z dnia 23 lipca 2015 r., I CSK 549/14, L.).

Przez podanie okoliczności faktycznych – uzasadniających zgłoszone żądanie – należy rozumieć sytuację, w której powód opisuje w pozwie konkretne wydarzenia historyczne, z którymi wiąże powstanie po jego stronie określonego roszczenia wobec pozwanego. Wymóg przytoczenia w pozwie okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie określa art. 187 § 1 pkt 2 k.p.c. Oznacza to, że sąd może orzekać jedynie o roszczeniach, które wynikają z faktów przytoczonych przez powoda. Podstawą orzeczenia nie mogą być zaś okoliczności faktyczne, których powód nie objął swymi twierdzeniami (art. 321 § 1 k.p.c.). Związanie sądu granicami żądania obejmuje nie tylko wysokość i rodzaj dochodzonego świadczenia, ale także elementy motywacyjne uzasadniające żądanie. Jak podniósł Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9 maja 2008 r. III CSK 17/2008 (LexPolonica nr 2019491) sąd orzeka o roszczeniach, które wynikają z faktów przytoczonych przez powoda.

Przepisy prawa materialnego wskazywane przez powoda, jako podłoże jego żądań, nie wiążą Sądu i mogą być przezeń pominięte przy wydawaniu orzeczenia co do istoty sporu, konstrukcja podstawy prawnej rozstrzygnięcia należy bowiem do Sądu (tak SN m.in. w wyroku z dnia 25 kwietnia 2008 r., II CSK 613/07, LEX nr 420867).

Innymi słowy przyjęcie przez Sąd innej podstawy rozstrzygnięcia, niż wskazana w pozwie nie stanowi wyjścia poza granice żądania w ujęciu art. 321 § 1 k.p.c., natomiast oparcie wyroku na podstawie faktycznej niepowołanej przez powoda jest orzeczeniem ponad żądanie w rozumieniu art. 321 k.p.c.

W orzecznictwie panuje również zgodność co do tego, że związanie granicami żądania nie oznacza, że Sąd jest związany w sposób bezwzględny samym sformułowaniem zgłoszonego żądania. Jeżeli treść żądania jest sformułowana niewyraźnie, niewłaściwie, nieprecyzyjnie to Sąd może, a nawet ma obowiązek odpowiednio je zmodyfikować, jednakże zgodnie z wolą powoda i w ramach podstawy faktycznej powództwa. Ingerencja Sądu nie może być w tym zakresie zbyt daleko idąca, chodzi o nadanie objawionej w treści pozwu woli powoda poprawnej jurydycznie formy (zob. wyroki SN z dnia: 28 czerwca 2007 r., IV CSK 115/07, LEX nr 358817, 8 lipca 2011 r., IV CSK 536/10, LEX nr 1084734).

Ponadto art. 321 § 1 k.p.c. zakazuje zasądzać nie tylko więcej, niż powód żąda, lecz nie pozwala również wyrokować, co do rzeczy, która nie była przedmiotem żądania, czyli zasądzać coś innego, niż strona żądała.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy stwierdzić należy, że powodowie jasno określili w petitum pozwu swoje żądanie wskazując, że wywodzą je z tego, iż pozwana otrzymała od Wojewody (...) rekompensatę za mienie zabużańskie po F. W., które to na podstawie wskazania dokonanego przez D. L. (1) i M. S. (1), zostało wypłacone T. S. w 2016 r. w kwocie 81.281,82 zł. Powodowie wywodzili, że w związku z powyższych doszło do bezpodstawnego wzbogacenia pozwanej w zakresie części rekompensaty przypadającej D. L. (2), której to części pozwana nie przekazała uprawnionym osobom. Wprawdzie powodowie początkowo dochodzili od pozwanej zapłaty kwot po 10.000 zł, jednakże nadmienili, że dokonają sprecyzowania żądania po otrzymaniu informacji z (...) Urzędu Wojewódzkiego, w jaki sposób zakończyło postępowanie dotyczące prawa do rekompensaty oraz w jakiej wysokości nastąpiło wypłata tejże rekompensaty w części przypadającej D. L. (2), której to powodowie są wyłącznymi spadkobiercami, każde w części po ½. Co też następnie powodowie uczynili, rozszerzając powództwo do kwoty odpowiadającej ¼ otrzymanej przez pozwaną rekompensaty, tj. 20.320,46 zł, która to kwotę Sąd Rejonowy zasądził na rzecz każdego z powodów. Nie może być, więc mowy o wyjściu Sądu Rejonowego ponad podstawę faktyczną żądania.

Tym wyjściem ponad żądanie nie może być również przyjęcie przez Sąd I instancji, że podstawą rozstrzygnięcia była istniejąca między pozwaną a D. L. (1) umowa, zgodnie z którą po otrzymaniu prawa do rekompensaty pozwana miała przekazać D. L. (3) przypadający na nią niegdyś udział w globalnej kwocie rekompensaty. Jak już bowiem wyżej wskazano – przytaczając orzecznictwo Sądu Najwyższego – przepisy prawa materialnego wskazywane przez powoda, jako podłoże jego żądań, nie wiążą Sądu i mogą być przezeń pominięte przy wydawaniu orzeczenia co do istoty sporu, konstrukcja podstawy prawnej rozstrzygnięcia należy bowiem do Sądu. Stąd też wskazywanie przez powodów jako podstawy roszczenia bezpodstawnego wzbogacenia pozwanej nie powodowało, że Sąd Rejonowy nie mógł przyjąć, iż podstawą materialno – prawną roszczenia jest umowa między pozwaną a spadkobierczynią powodów, byleby tylko mieściło się to w ramach podstawy faktycznej powództwa. Tak zaś było w niniejszej sprawie, co wynika z treści pozwu oraz pisma procesowego z dnia 23 lutego 2018 roku precyzującego powództwo (k. 53 – 55), w którym powodowie opisują konkretne wydarzenia historyczne, z którymi wiążą powstanie po ich stronie określonego roszczenia wobec pozwanej.

Reasumując, przyjęcie przez Sąd innej podstawy materialno – prawnej rozstrzygnięcia, niż wskazana w pozwie nie stanowi wyjścia poza granice żądania w ujęciu art. 321 § 1 k.p.c.

Podniesiony zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. również nie może uznany za zasadny, jak bowiem wielokrotnie wyjaśniano w orzecznictwie Sądu Najwyższego, zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. może być uznany za zasadny jedynie w wypadku wykazania, że ocena materiału dowodowego jest rażąco wadliwa, czy w sposób oczywisty błędna, dokonana z przekroczeniem granic swobodnego przekonania sędziowskiego, wyznaczonych w tym przepisie. Sąd drugiej instancji ocenia bowiem legalność oceny dokonanej przez Sąd I instancji, czyli bada czy zostały zachowane kryteria określone w art. 233 § 1 k.p.c. Należy zatem mieć na uwadze, że – co do zasady – Sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału, dokonując wyboru określonych środków dowodowych. Jeżeli z danego materiału dowodowego sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena Sądu nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów i musi się ostać, choćby w równym stopniu, na podstawie tego materiału dowodowego, dawały się wysnuć wnioski odmienne. Przeprowadzona przez sąd ocena dowodów może być skutecznie podważona tylko wtedy, gdy brak jest logiki w wiązaniu wniosków z zebranymi dowodami lub, gdy wnioskowanie sądu wykracza poza schematy logiki formalnej albo, wbrew zasadom doświadczenia życiowego, nie uwzględnia jednoznacznych praktycznych związków przyczynowo – skutkowych (por. przykładowo postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 2001 r., I CKN 1072/99, Prok. i Pr. 2001 r., Nr 5, poz. 33, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 maja 2000 r., I CKN 1114/99, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 2000r., I CKN 1169/99, OSNC 2000 r., nr 7-8, poz. 139).

Jak wskazał Sąd Najwyższy w licznych orzeczeniach (np. wyrok z dnia 16 grudnia 2005 r., sygn. akt III CK 314/05, wyrok z dnia 21 października 2005r., sygn. akt III CK 73/05, wyrok z dnia 13 października 2004 r. sygn. akt III CK 245/04, LEX nr 174185), skuteczne postawienie zarzutu naruszenia przez sąd przepisu art. 233 § 1 k.p.c. wymaga wykazania, że sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego, to bowiem może być jedynie przeciwstawione uprawnieniu sądu do dokonywania swobodnej oceny dowodów. Nie jest natomiast wystarczające przekonanie o innej, niż przyjął sąd wadze (doniosłości) poszczególnych dowodów i ich odmiennej ocenie, niż ocena sądu. Dla skuteczności zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. nie wystarcza stwierdzenie o wadliwości dokonanych ustaleń faktycznych, odwołujące się do stanu faktycznego, który w przekonaniu skarżącego odpowiada rzeczywistości. Konieczne jest tu wskazanie przyczyn dyskwalifikujących postępowanie sądu w tym zakresie. W szczególności skarżący powinien wskazać, jakie kryteria oceny naruszył sąd przy ocenie konkretnych dowodów, uznając brak ich wiarygodności i mocy dowodowej lub niesłusznie im je przyznając (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 19 czerwca 2008r., I ACa 180/08, LEX nr 468598).

Takiego działania skarżącej zabrakło w rozpoznawanej sprawie, niezasadne są zarzuty naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., jak i art. 227 k.p.c. w zw. z art. 236 k.p.c. W niniejszej sprawie Sąd Okręgowy opierając się na całokształcie materiału dowodowego zgromadzonego w aktach, uznał, że Sąd Rejonowy w sposób prawidłowy ustalił stan faktyczny i ocenił zgromadzony w sprawie materiał dowodowy uznając, iż obie siostry pozwanej umówiły się, że dokonując wskazania na T. S. nie rezygnują ze swoich uprawnień do rekompensaty, a tylko przenoszą je na siostrę w tym celu, by rekompensata mogła być przyznana i wypłacona. D. L. (2) i M. S. (2) w związku z niezachowaniem terminu zawitego do złożenia wniosku nie mogły już samodzielnie i w imieniu własnym dochodzić rekompensaty. Dokonanie wskazania na T. S. było jedynym sposobem, by rekompensata w częściach przypadających na D. L. (1) i M. S. (2) została przyznana i wypłacona. Powyższe potwierdza zarówno fakt, że pozwana wypłaciła przypadają część rekompensaty na rzecz M. S. (2) w kwocie ok. 40.000 zł, co stanowiło w sprawie okoliczność bezsporną, zachowanie samej spadkodawczyni powodów, która to za życia jeździła z nią do urzędów i dopytywała się, jak toczy się sprawa, co potwierdzają zeznania powódki, która stwierdziła, że D. L. (2) „oczekiwała, że dostanie te pieniądze”. Wreszcie również taki zamiar sióstr potwierdza treść udzielonego pozwanej upoważnienia do dochodzenia przedmiotowej rekompensaty, w którego treści D. L. (2) napisała odręcznie, że upoważnia pozwaną do rekompensaty (k. 66). Również samo stanowisko pozwanej prezentowane w toku postępowania było niejednolite, a jej twierdzenia niedające się ze sobą pogodzić, bowiem z jednej strony pozwana twierdziła, że stosowne do złożonego oświadczenia D. L. (2), wskazujące jako uprawnioną do rekompensaty T. S., oznacza że utraciła ona uprawnienie do skutecznego dochodzenia roszczeń z tego tytułu oraz uzyskania rekompensaty, albowiem wskazanie nie stanowi również pełnomocnictwa. Z drugiej zaś sama przyznała, że wypłaciła należną cześć rekompensaty na rzecz M. S. (2), która złożyła identyczne oświadczenie, co D. L. (2) oraz twierdziła, iż D. L. (2) darowała jej należną część.

W dalszej kolejności podkreślić, że w sposób nieprawidłowy został przez apelującą sformułowany zarzut naruszenia art. 232 § 1 k.p.c. Wyjaśnić należy, że art. 232 k.p.c. jest adresowany do stron postępowania, gdyż określa ich obowiązki w zakresie wykazywania faktów, z których wywodzą skutki prawne. Przepisu tego Sąd Rejonowy nie mógł zatem naruszyć w sposób i w formie zarzucanej przez skarżącą. Przepis ten nie stanowi podstawy wyrokowania sądu i z tego względu nie może mieć wpływu na poprawność wydanego przez sąd rozstrzygnięcia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2008 r., I CSK 426/07). Adresatem komentowanej normy są strony, a nie sąd, co oznacza, że to strony obowiązane są przedstawiać dowody, a sąd nie jest władny tego obowiązku wymuszać. Nie może również, co do zasady zastępować stron w jego wypełnieniu (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 listopada 2007 r., II CSK 293/07).

Przepis art. 232 k.p.c. rozstrzyga o ciężarze dowodu wskazując, kogo obciążają skutki niewypełnienia obowiązku udowodnienia istnienia prawa. Do jego naruszenia dochodzi wtedy, gdy sąd orzekający przypisuje obowiązek dowodowy innej stronie, niż ta, która z określonego faktu wywodzi skutki prawne. Natomiast wbrew odmiennemu stanowisku wyrażonemu w apelacji poza dyspozycją tego przepisu pozostaje ocena, czy strona, na której spoczywa obowiązek dowodowy w należyty sposób się z niego wywiązała. Tego rodzaju uchybienia mogą być zwalczane wyłącznie za pomocą zarzutów naruszenia prawa procesowego.

Przenosząc powyższe uwagi na grunt rozpoznawanej sprawy, nie budzi żadnych wątpliwości, że uznanie przez Sąd I instancji za nieudowodnione faktów przedstawionych przez pozwaną w postaci darowania jej przez D. L. (1) przypadającej jej części rekompensaty, nie może być w drodze apelacji skutecznie zwalczane za pomocą zarzutu naruszenia art. 232 k.c. Należy w tym miejscu zaznaczyć, że wbrew argumentacji zawartej w apelacji, powództwo podlega oddaleniu ze względu na niewywiązanie się przez powoda z ciążących na nim obowiązków dowodowych, a w razie sprostania przez powoda obowiązkom dowodowym, to na stronie pozwanej spoczywa ciężar udowodnienia wszelkich faktów uzasadniających oddalenie powództwa (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 czerwca 2013 r., sygn. akt II PK 304/12, publ. LEX nr 1341274), któremu to pozwana nie sprostała w przedmiotowej sprawie.

Na końcu należy nadmienić, że Sąd Rejonowy orzekając również nie naruszył przepisu art 328 k.p.c. Należy wskazać bowiem, że zgodnie z tym przepisem uzasadnienie wyroku powinno zawierać wskazanie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, a mianowicie: ustalenie faktów, które sąd uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej, oraz wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa. Powszechnie w orzecznictwie przyjmuje się, że zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. może być usprawiedliwiony tylko w wyjątkowych okolicznościach, tj. jedynie wtedy, gdy treść uzasadnienia orzeczenia sądu I instancji uniemożliwia całkowicie dokonanie oceny toku wywodu, który doprowadził do wydania orzeczenia lub w przypadku zastosowania prawa materialnego do niedostatecznie jasno ustalonego stanu faktycznego (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 10.01.2013 r., III APa 63/12, LEX nr 1254543, wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 24.01.2013 r., I ACa 1075/12, LEX nr 1267341).

Tym samym naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. może stanowić usprawiedliwioną podstawę apelacji, tylko wtedy, gdy uzasadnienie wyroku sądu pierwszej instancji zawiera tak kardynalne braki, że niemożliwe jest dokonanie oceny toku wywodu, który doprowadził do wydania orzeczenia, co uniemożliwia przeprowadzenie kontroli apelacyjnej. Tylko bowiem wówczas stwierdzone wady mogą mieć wpływ na wynik sprawy.

W niniejszej sprawie Sąd Rejonowy opierając się na całokształcie materiału dowodowego zgromadzonego wydał rozstrzygnięcie, do którego w pełni przychyla się Sąd Odwoławczy oraz w sposób wyczerpujący przedstawił motywy swojego rozstrzygnięcia w sporządzonym uzasadnieniu. Do okoliczności uzasadniających zasadność wytoczonego powództwa Sąd Okręgowy odniósł się w dotychczasowej części uzasadnienia, przy rozstrzyganiu, tym samym nie ma potrzeby powielania raz jeszcze przywołanej argumentacji w tym przedmiocie.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy, na podstawie art. 385 k.p.c., oddalił apelację jako bezzasadną.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy rozstrzygnął w oparciu o art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z § 2 pkt 5 oraz § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie z dnia 22 października 2015 r. (Dz. U. 2015 r. poz. 1.800 ze zm.) zasądzając od pozwanej na rzecz każdego z powodów kwoty po 1.800 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym (z uwagi na fakt, że współuczestnictwo powodów w sporze miało charakter formalny, co potwierdza dodatkowo okoliczność, iż wynikało z dwóch pozwów połączonych do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia na podstawie art. 219 k.p.c.).