Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I C 206/18

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 czerwca 2018 roku

Sąd Okręgowy w Białymstoku I Wydział Cywilny

w następującym składzie:

Przewodniczący:

SSO Małgorzata Korol

Protokolant:

Natalia Szopa

po rozpoznaniu w dniu 12 czerwca 2018 roku w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa M. J. (1)

J. J. (1)

przeciwko E. M.

o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli

I.  Powództwo oddala;

II.  Odstępuje od obciążania powodów kosztami sądowymi;

III.  Zasądza solidarnie od powodów na rzecz pozwanej kwotę 10 817 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

UZASADNIENIE

Powodowie J. J. (1) i M. J. (1) wnosili o zobowiązanie pozwanej E. M. do złożenia oświadczenia woli, mocą którego E. M. przenosi nieodpłatnie na rzecz powodów J. J. (1) i M. J. (1):

a)  prawo własności nieruchomości składającej się z:

-

niezabudowanych działek oznaczonych numerami geodezyjnymi: (...)o łącznej powierzchni 8,10 ha, stanowiących rodzaj użytków (...), V, W, LsV, RIVa, IVb, V położonych w obrębie 13 L., gmina T., powiat białostocki, województwo podlaskie;

-

działek oznaczonych numerami geodezyjnymi: (...)o łącznej powierzchni 20,16 ha użytków R IIIb, IVb, V, LsIV, S – RIVa, (...), PsIV, V, LsIV, V, VI, B-RIVa, N, (...), położonych w obrębie 24 S., gmina T., powiat białostocki, województwo podlaskie, zabudowanych domem mieszkalnym murowanym, oborą murowaną, stodołą z garażem na maszyny, chlewem murowanym, garażem murowanym, dwoma kurnikami murowanymi i składzikiem na drewno murowanym,

b)  ciągnik rolniczy Belarus 952 4WD, numer rejestracyjny (...)Ty, rok produkcji 2007, numer identyfikacyjny pojazdu (...) oraz ładowaczu czołowym 106, prasie belującej DF 120.1.8 i owijarce bel Z – 274.

W uzasadnieniu powodowie wskazali, iż dokonując w/w darowizny działali w celu kontynuowania przyznanej M. J. (1) renty strukturalnej, zaś przed zawarciem umowy uzgodnili z pozwaną, iż będzie ona co najmniej przez okres 5 lat od otrzymania darowizny prowadziła działalność rolniczą na przejętych użytkach rolnych.

Zdaniem powodów pozwana nie wywiązuje się z przyjętych na siebie obowiązków i swoim zachowaniem w stosunku do rodziców wypełnia przesłanki uzasadniające odwołanie darowizny ze względu na niewywiązywanie się przez nią z ciążącego na niej obowiązku prowadzenia gospodarstwa. W konsekwencji zachowania pozwanej, ciężar zajmowania się gospodarstwem spoczywa na powodach, którzy także regulują zaciągnięte zobowiązania kredytowe. Zła wola, którą zdaniem powodów nacechowane jest zachowanie pozwanej, doprowadzi ich zdaniem do całkowitego zaprzepaszczenia darowanego jej majątku, który stanowi dorobek całego życia powodów.

Pozwana E. M. wniosła o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powodów na swoją rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu swego stanowiska wskazała, ze powodowie nie podali żadnych przykładów działań pozwanej świadczących o jej rażącej niewdzięczności wobec rodziców, zaś jako podstawa odwołania darowizny wskazane jest niewywiązywanie się z obowiązku prowadzenia gospodarstwa rolnego przez okres co najmniej 5 lat oraz rażąca niewdzięczność. Brak konkretnych zarzutów ze strony powodowej utrudnia zdaniem pozwanej nawet ustosunkowanie się do ich twierdzeń. Pozwana zaś nigdy nie podejmowała wobec rodziców żadnych działań ani zaniechań, które miałyby na celu intencjonalne ich pokrzywdzenie. Co więcej, ze stanowiska pozwanej wynika, że powodowie nigdy nie zwracali się do niej o jakąkolwiek pomoc, wręcz przeciwnie od maja 2016 roku uniemożliwiają jej prowadzenie jakichkolwiek czynności w gospodarstwie, grożą, wszczynają awantury, nakazują natychmiastowy zwrot darowizny.

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

Umową darowizny zawartą w formie aktu notarialnego w dniu 2 stycznia 2014 roku, J. J. (1) darowała swojej córce E. J. (obecnie M.) udział ½ części oraz M. J. (1) darował swojej córce E. J. (obecnie M.) udział ½ części w:

1.  prawie własności nieruchomości składającej się z:

a)  niezabudowanych działek oznaczonych numerami geodezyjnymi (...)o łącznej powierzchni 8,10 ha stanowiących rodzaj użytków (...), V, W, LsV, RIVa, IVb, V, położonych w obrębie 13 L., gmina T., powiat białostocki, województwo podlaskie;

b)  działek oznaczonych numerami geodezyjnymi (...)o łącznej powierzchni 20,16 ha stanowiących rodzaj użytków R IIIb, IVa, IVb, V, LsIV, S – RIVa, (...), PsIV, V, LsIV, V, VI, B – RIVa, N, (...), położonych w obrębie 24 S., gmina T., powiat białostocki, województwo podlaskie, zabudowanych domem mieszkalnym murowanym, oborą murowaną, stodołą z garażem na maszyny, chlewem murowanym, garażem murowanym, dwoma kurnikami murowanymi i składzikiem na drewno murowanym;

2.  ciągniku rolniczym Belarus 952 4WD, numer rejestracyjny (...), rok produkcji 2007, numer identyfikacyjny pojazdu (...) oraz ładowaczu czołowym 106, prasie belującej DF 120.1.8 i owijarce bel – Z 274; o łącznej wartości 500 000 zł, a E. J. darowiznę łącznego udziału 2/2 części w wyżej opisanej nieruchomości przyjęła.

W § 6 umowy E. J. oświadczyła, że ustanawia na prawie własności nieruchomości składającej się z zabudowanej działki oznaczonej numerem geodezyjnym (...) o powierzchni 6,34 ha, położonej w obrębie 24 S. gmina T., powiat białostocki, województwo podlaskie, na rzecz swoich rodziców J. D. i M. K. małżonków J., dożywotnią nieodpłatną służebność osobistą polegającą na prawie korzystania przez nich z pokoju na parterze od strony północno – wschodniej, wspólnej kuchni, łazienki, korytarza, piwnicy i strychu w przedmiotowym domu mieszkalnym – posadowionym na w/w działce oraz służebność przejścia i dojazdu do przedmiotowego domu mieszkalnego przez wyżej opisaną nieruchomość, na co J. D. i M. K. małżonkowie J. wyrazili zgodę.

Z treści umowy wynika, iż została ona zawarta w trybie Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 kwietnia 2004 roku w sprawie szczegółowych warunków i trybu udzielania pomocy finansowej na uzyskiwanie rent strukturalnych objętej planem rozwoju obszarów wiejskich.

Początkowo relacje między stronami układały się poprawnie. Zarówno powodowie jak i pozwana wspólnie pracowali na darowanym E. M. gospodarstwie rolnym. Relacje uległy pogorszeniu, gdy pozwana podjęła decyzję o zamążpójściu. Powodowie nie akceptowali przyszłego zięcia. Na tym tle między stronami dochodziło do konfliktów.

W dniu 30 kwietnia 2016 roku pozwana wyszła za mąż i zamieszkała wraz z mężem. Od tego czasu kontakty między powodami a pozwaną zostały praktycznie zerwane. Powodowie nie dopuszczają pozwanej do prowadzenia gospodarstwa rolnego. Wszystkie prace są wykonywane przez powodów, którzy korzystają z pomocy najmłodszego syna oraz sąsiadów. Tym niemniej pozwana z należącego do niej rachunku bankowego, na który wpływały środki z tytułu płatności bezpośrednich, ze sprzedaży mleka na bieżąco regulowała zobowiązania, jak na przykład spłata kredytu zaciągniętego na zakup maszyn rolniczych. Ponadto powódka J. J. (1), korzystając z upoważnienia do w/w rachunku bankowego od maja 2016 roku do 31 grudnia 2017 roku wypłaciła kwotę 279 600 zł (średnio 15 333,33 zł miesięcznie).

Pozwana cofnęła matce upoważnienie do rachunku obawiając się, że przy tak znacznych wypłatach z konta bankowego nie będzie posiadała środków na spłatę kredytów.

W piśmie z dnia 23 stycznia 2018 roku powodowie złożyli pozwanej oświadczenie o odwołaniu darowizny jako podstawę wskazując niewywiązywanie się przez E. M. z obowiązku prowadzenia gospodarstwa przez co najmniej 5 lat, jak również rażącej niewdzięczności wobec J. J. (1) i M. J. (1).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o zeznania powoda M. J. (1) (k. 132), J. J. (1) (k. 131 – 131v), E. M. (k. 132 – 132v), T. M. (k. 133), P. J. (k. 133), A. M. (k. 133v), K. M. (k. 134), częściowo A. L. (k. 133v), A. J. (k. 143 v – 144), R. B. (k. 144), P. P. (k. 143v); a także dokumenty: akt notarialny (k. 11 – 17v), oświadczenie o odwołaniu darowizny (k. 18), wezwanie do próby ugodowej i podjęcia mediacji (k. 20 – 21), historię obrotów na rachunku bankowym (k. 39 – 112).

Sąd uwzględnił zeznania A. L., A. J., R. B. i P. P. w zakresie odnoszącym się do określenia momentu zaprzestania przez pozwaną pracy w przekazanym jej gospodarstwie rolnym. A. L. i A. J., rodzeństwo pozwanej, będąc bezpośrednio zaangażowani w konflikt między rodzicami a siostrą, w swoich zeznaniach pomniejszali znaczenie dotychczasowej pracy pozwanej w gospodarstwie rolnym oraz uwypuklali fakt obecnie istniejącego konfliktu. A. J. przyznał jednakże, że powodowie nie zwracali się o pomoc do pozwanej.

Jako niewiarygodne Sąd ocenił zeznania M. J. (2) (k. 133 – 133v). Świadek powoływał się na informacje zasłyszane „od ludzi” na temat rzekomego wyzywania powodów przez pozwaną oraz wybierania przez nią pieniędzy przeznaczonych na prowadzenie gospodarstwa. Powyższe zeznania pozostają w sprzeczności z pozostałym materiałem dowodowym, a zwłaszcza stanowiskiem samych powodów, którzy zaprzeczyli by córka wulgarnie się do nich odzywała bądź by środki pochodzące ze sprzedaży mleka czy też dopłat unijnych przeznaczała na inne potrzeby niż związane z prowadzeniem gospodarstwa.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Wprawdzie w treści umowy strony zawarły zapis, że została ona zawarta w trybie przepisów Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 20 kwietnia 2004 roku w sprawie szczegółowych warunków i trybu udzielania pomocy finansowej na uzyskiwanie rent strukturalnych objętej planem rozwoju obszarów wiejskich (Dz. U. 2017 r. poz. 1220), tym niemniej jest to umowa darowizny, do której mają zastosowanie przepisy kodeksu cywilnego.

Zgodnie z treścią art. 888 k.c. przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. Nieodpłatne świadczenie darczyńcy będące jednostronnym aktem jego dobrej woli wytwarza po stronie obdarowanego obowiązek wdzięczności w wymiarze etycznym. Obowiązek ten nie ma charakteru prawnego, w tym sensie, że źródło swe czerpie w całości z zasad współżycia społecznego. W świetle art. 56 k.c. obowiązek ten stanowi jednakże element powstałego stosunku prawnego, podlegający prawnej sankcji w razie jego naruszenia w stopniu znacznym. Przyjmując obowiązek wdzięczności obdarowanego za punkt wyjścia, ustawodawca konstruuje możliwość odwołania darowizny już dokonanej. Zgodnie z art. 898 § 1 k.c. darowiznę taką darczyńca może odwołać, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności. Jest to wyjątek od zasady trwałości stosunków majątkowych powstałych na podstawie umowy darowizny, a co za tym idzie może znaleźć zastosowanie jedynie w szczególnych okolicznościach. Podkreślenia wymaga sposób zredagowania powołanego przepisu, w którym jednoznacznie wskazano, że podstawą odwołania darowizny jest zachowanie rażąco niewdzięczne. Nie wystarcza zatem, aby obdarowany okazał się niewdzięcznikiem w powszechnym tego słowa znaczeniu; jego niewdzięczność musi mieć charakter wyjątkowy – musi być „rażąca”.

Ustawodawca nie zdefiniował pojęcia „rażąca niewdzięczność” z uwagi na zróżnicowane sytuacje życiowe stanowiące o konfliktach pomiędzy stronami umowy darowizny; posłużył się formułą ogólną, pozostawiając sądowi ocenę, czy konkretne zachowania mieszczą się w pojęciu rażącej niewdzięczności i odsyłając w tym zakresie przede wszystkim do układu norm moralnych. Zgodnie z poglądem utrwalonym w orzecznictwie sądów i nauce prawa, niewdzięczne będzie każde zachowanie obdarowanego, niewłaściwe i krzywdzące darczyńcę, przy czym, aby zostało uznane za „rażąco niewdzięczne”, musi cechować je znaczne nasilenie złej woli skierowanej na wyrządzenie darczyńcy krzywdy lub szkody majątkowej. Dlatego pod pojęciem „rażącej niewdzięczności” kwalifikują się przede wszystkim popełnione przez obdarowanego przestępstwa skierowane przeciwko życiu, zdrowiu, czci i godności osobistej, a także przeciwko majątkowi darczyńcy. Cechy rażącej niewdzięczności mogą mieć także inne zachowania wysoce nieprzyjazne kierowane bezpośrednio wobec darczyńcy jak też w stosunku do osoby jemu bliskiej. W każdym jednak przypadku, niezależnie od tego czy będą to działania, czy zaniechania obdarowanego wymagane jest ujawnienie po jego stronie zamiaru pokrzywdzenia darczyńcy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 lipca 2000 r. w sprawie I CKN 919/98, wyrok SN z dnia 7 maja 2003 r., w sprawie IV CKN 115/01; wyrok SN z dnia 5 października 2000 r., w sprawie II CKN 280/00). Znamion rażącej niewdzięczności nie wyczerpują natomiast czyny nieumyślne obdarowanego, a nawet drobne czyny umyślne, ale nie wykraczające poza zwykłe konflikty rodzinne (wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 14 kwietnia 2005 r., I ACa 60/05).

Jak podniesiono rażąca niewdzięczność ma miejsce w przypadkach rozmyślnego działania mającego charakter zamierzonych nieprzyjaznych aktów. Nie wystarczy, że sam darczyńca, bądź osoby trzecie uznają zachowanie obdarowanego za niewdzięczne wobec sprzeczności z jakimś wzorcem etycznym. Także niewdzięcznie postępujący obdarowany musi zdawać sobie sprawę, że zachowuje się w sposób, który wywoła negatywne skutki w świadomości darczyńcy i innych osób. Co więcej, musi chcieć aby taki był efekt jego postępowania, bądź przynajmniej godzić się, że on nastąpi. Przy zaistniałych między stronami nieporozumieniach, nie bez znaczenia dla oceny i kwalifikacji zachowania się obdarowanego są więc także motywy jego postępowania.

Oczywiście, w pierwszym rzędzie darczyńca odwołujący darowiznę winien wykazać, że miało w ogóle miejsce niewłaściwe postępowanie obdarowanego, które następnie poddane zostaje ocenie w kontekście ewentualnego rażąco niewdzięcznego charakteru takiego zachowania. Dla rozstrzygnięcia sporu konieczne zatem było rozważenie, czy wskazywane przez powodów postępowanie pozwanej nosiło znamiona rażącej niewdzięczności i uzasadniało odwołanie darowizny.

W ocenie Sądu materiał dowodowy zebrany w sprawie nie pozwala ocenić postępowania pozwanej jako niewłaściwego, a tym bardziej noszącego znamiona rażącej niewdzięczności. Z zeznań przesłuchanych w sprawie świadków wynika, iż widoczna dla otoczenia zmiana relacji między stronami nastąpiła tuż po zamążpójściu pozwanej. Daje to podstawę uznania, iż osią konfliktu jest związek małżeński E. M., który nie był akceptowany przez jej rodziców. Od tego czasu powodowie nie dopuszczają córki do prowadzenia darowanego jej gospodarstwa rolnego, sami wykonują wszystkie prace gospodarskie. Trudno zatem uznać, by zaprzestanie przez pozwaną pracy w gospodarstwie rolnym stanowiło przejaw złej woli ze strony pozwanej, zwłaszcza że niesporny w sprawie był fakt, iż środki pieniężne z tytułu sprzedaży mleka, dopłat unijnych były przeznaczane przez pozwaną wyłącznie na potrzeby związane z gospodarstwem otrzymanym od rodziców.

Powodowie sami zresztą wskazali, iż niewdzięczności pozwanej upatrują w głównej mierze w jej sposobie zachowania, tym że nie utrzymuje z nimi kontaktu i nie postępuje zgodnie z ich wolą i odmawia przekazania gospodarstwa rolnego młodszemu bratu. Ze zgodnych w tym zakresie zeznań J. J. (1) i M. J. (1), jak również przesłuchanych w sprawie świadków wynika, że pozwana nie okazywała rodzicom wrogości, nie wyzywała ich. Brak jest dowodów na to by pozwana podejmowała jakiekolwiek inne działania wymierzone przeciwko powodom, zwłaszcza że powodowie też na takie okoliczności się nie powoływali.

Powyższe nie pozostawia wątpliwości, że brak jest jakichkolwiek przesłanek świadczących o działaniu pozwanej, u podstaw którego leżał zamiar pokrzywdzenia powodów. Niewątpliwie obecna sytuacja rodzinna stron mogła wywołać rozgoryczenie darczyńców, tym niemniej postępowanie pozwanej nie może być oceniane jako rażąco niewdzięczne w rozumieniu przedstawionej uprzednio wykładni art. 898 k.p.c. Co więcej, należy podkreślić, iż na relacje stron, a w zasadzie ich brak, znaczący wpływ miała postawa samych darczyńców.

Wobec braku podstaw do zobowiązania pozwanej do złożenia oświadczenia woli w przedmiocie przeniesienia własności nieruchomości, powództwo podlegało oddaleniu.

Konsekwencją przegrania niniejszego postępowania jest obciążenie powodów kosztami zastępstwa procesowego pozwanej, stosownie do zasady odpowiedzialności za wynik procesu wyrażonej w art. 98 § 1 k.p.c. Wysokość wynagrodzenia pełnomocnika procesowego pozwanej będącego adwokatem Sąd ustalił w oparciu o treść § 2 pkt. 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 r. poz. 1800), powiększając je o kwotę 17 zł uiszczonej opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.

Sąd odstąpił od obciążania powodów pozostałymi kosztami procesu, biorąc pod uwagę ich trudną sytuację życiową – bardzo niskie dochody w połączeniu z koniecznością utrzymania gospodarstwa domowego i utrzymywania wciąż uczącego się syna.