Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt: XVI C 3878/18

UZASADNIENIE

Pozwem złożonym w dniu 23 listopada 2018 r. (data prezentaty Biura Podawczego tut. Sądu), powódka M. Ż. wniosła o zasądzenie od pozwanego (...) Towarzystwa (...) S.A. z siedzibą w W. (dalej również jako: (...).U. na (...) S.A.” lub Towarzystwo (...)) na jej rzecz kwoty 2 210,40 złotych z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 16 czerwca 2018 roku do dnia zapłaty. Nadto powódka wniosła o zasądzenie od pozwanego na jej rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu powódka wyjaśniła, że zawarła z pozwanym umowę ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym potwierdzoną polisa nr (...). Po rozwiązaniu umowy powódka wezwała pozwanego do zapłaty kwoty zatrzymanej w związku z jej rozwiązaniem. Podano, że pozwany nie uiścił żądanej kwoty. Z zestawienia jakie otrzymała powódka po rozwiązaniu umowy wynikało, że pozwany zatrzymał nienależnie część środków zgromadzonych przez powódkę tytułem swoistej sankcji/kary umownej w wysokości 2 210,40 zł. Wskazano, że kwota ta nigdy nie została zwrócona przez pozwanego.

W dalszej części powódka odniosła się do abuzywności postanowień OWU. Wskazała, że zawarta z pozwanym umowa była umową mieszaną z elementami umowy ubezpieczenia na życie oraz przede wszystkim z postanowieniami charakterystycznymi dla umów, których celem jest inwestowanie kapitału. W rzeczywistości funkcja ochronna była marginalna, a głównym elementem umowy było inwestowanie kapitału. Miało to o tyle istotne znaczenie, gdyż opłaty pobierane przez pozwane Towarzystwo, inwestując środki w jednostki funduszu pobiera opłaty za umorzenie jednostek w granicach od 1-5 procent co wskazuje, że stosowane przez pozwanego opłaty są rażąco wygórowane. Zwrócono uwagę, że treść umowy szczegółowo określały ogólne warunki ubezpieczenia stanowiący wzorzec umowny ustalony jednostronnie przez ubezpieczyciela. Zdaniem powódki postanowienia umowne z § 18 ust. 1 pkt 5 oraz ust. 6 OWU dotyczące opłaty likwidacyjnej spełniają przesłanki określone w art. 385 1 § 1 i 2 k.c i stanowią niedozwolone postanowienia umowne. Dodano, że umowa została zawarta z pozwanym jako przedsiębiorcą a powódką jako konsumentką, która nie miała żadnego wpływu na treść umowy, bowiem nie była ona indywidualnie uzgadniana. W ocenie powódki, nie można również uznać, że zapisy dotyczące uprawnienia do zatrzymania części środków przez pozwane Towarzystwo i zastosowanie sankcji umownej, stanowią główne świadczenie umowy. Dalej podano, że zapisy OWU nie określały w sposób jednoznaczny pojęcia wykupu, uniemożliwiało to określenie głównego świadczenia bez szczegółowej wiedzy o produkcie, stanie portfela, okresie ubezpieczenia, czy długości trwania produktu. Wreszcie podniesiono, że przewidziana w umowie kara/sankcja za przedwczesne jej rozwiązanie kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami. Podkreślono, że pozwany podobnie jak inne zakłady ubezpieczeń wypracował własny mechanizm zatrzymywania części środków zgromadzonych przez konsumentów. W zdecydowanej większości przypadków rzeczona sankcja jest nazywana opłatą likwidacyjną co znajduje potwierdzenie w dotychczasowym orzecznictwie sądów powszechnych. Z ostrożności procesowej na wypadek powoływania się przez pozwanego na poniesione koszty w ramach prowadzonej działalności gospodarczej związanych z akwizycją produktu powódka podała, że nie mogą one stanowić podstawy do uszczuplenia majątku, ponieważ są to koszty pozwanego związane z prowadzeniem przez niego działalności gospodarczej. Dodano, że każdy przedsiębiorca zobowiązany jest kalkulować swoje koszty w taki sposób, aby działalność była opłacalna, zaś uszczuplanie majątku ubezpieczających nie może uzasadniać dążenia do utrzymania dodatkowego wyniku finansowego przedsiębiorstwa. Dla wzmocnienia swojego stanowiska powołano się w tym zakresie na decyzję Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Reasumując, w opinii powoda z uwagi na fakt, że wartość wykupu i zawarta w nim opłata likwidacyjna nie stanowią świadczenia głównego stron, istnieje w świetle art. 385 1 § 1 k.c. pełna dopuszczalność poddania incydentalnej kontroli kwestionowanych w pozwie postanowień OWU.

Powódka podsumowała, że pozwany bezzasadnie i nie mając ku temu podstaw faktycznych ani prawnych uchyla się od zapłaty na rzecz powódki środków zgromadzonych na jej rachunku uiszczanych w trakcie trwania umowy. Podkreślono, że pozwane Towarzystwo do dnia złożenia pozwu nie wywiązało się z obowiązku spełnienia ciążącego na nim zobowiązania.

Argumentując żądanie w zakresie odsetek powódka wskazała, że wraz z rozwiązaniem umowy pozwany zobowiązany był do zwrotu całej kwoty zgromadzonej na jej rachunku, natomiast w związku z przesłanym wezwaniem do zapłaty zaktualizował się obowiązek pozwanego do zwrotu kwoty dochodzonej pozwem. Wskazano, że pozwany dowiedział się o roszczeniu najpóźniej w dniu 1 czerwca 2018 roku dlatego też w ocenie powódki zasadnym jest naliczanie odsetek co najmniej od 15 dni po tej dacie. Jako że roszczenie powódki wynika z zobowiązania bezterminowego stało się ono wymagalne niezwłocznie po wezwaniu pozwanego do zapłaty, a tym samym wymagalność roszczenia odpowiada początkowemu terminowi naliczania odsetek od dnia 16 czerwca 2018 roku (pozew – k. 1-9).

W odpowiedzi na pozew z dnia 28 czerwca 2019 r. pozwany (...).U. na (...) S.A. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powódki M. Ż. na jego rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa prawnego według norm prawem przepisanych oraz opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.

Pozwany potwierdził, że zawarł na podstawie wniosku z dnia 19 lipca 2007 roku z powódką Umowę (...) na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym o nr (...), do której zastosowanie mają Ogólne Warunki Ubezpieczenia (OWU) (...)OWU- (...) oraz załącznik do OWU o numerze (...)-01. Zwrócono uwagę, że we wniosku o zawarcie umowy powódka podpisała oświadczenie, że zapoznała się z treścią w/w dokumentów. Wskazano, że w załączniku do OWU została określona wysokość opłaty likwidacyjnej pobranej przez pozwanego, której zwrotu obecnie żąda powódka. Pozwany przyznał nadto, że przedmiotowa umowa uległa rozwiązaniu w dniu 7 sierpnia 2014 roku.

Dalej wskazano, że roszczenie objęte pozwem uległo przedawnieniu w całości mając na względzie treść art. 819 § 1 k.c., bowiem swoje źródło znajduje w umowie ubezpieczenia i zastosowanie ma trzy letni termin przedawnienia. W odniesieniu do zarzutu nieuzgodnienia pomiędzy stronami warunków umowy i tego, że powódka nie została poinformowana o warunkach umowy podano, że powódka własnoręcznie podpisała oświadczenie, o zapoznaniu się z treścią załączników dostarczonych jej przed zawarciem umowy, zatem miała dużo czasu na zapoznanie i zaakceptowanie treści warunków umowy, a jeśli miała wątpliwości istniała możliwość zwrócenia się do pozwanego o ich objaśnienie, czego powódka nie uczyniła. W ocenie pozwanego postanowienia umowne zostały określone jednoznacznie, a sama opłata likwidacyjna jest głównym świadczeniem należnym pozwanemu. Zarówno zasady pobierania opłaty likwidacyjnej jak również jej wysokość zostały określone w sposób czytelny w OWU i jego załączniku. Argumentując swoje stanowisko powołał się na orzecznictwo sądów powszechnych i orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Niezasadnym również jak podano jest twierdzenie powoda, jakoby postanowienia umowne zostały ukształtowane z naruszeniem dobrych obyczajów i rażąco naruszały interesy powódki. Powódka dobrowolnie złożyła wniosek o zawarcie umowy, wyraziła pisemnie zgodę na brzmienie otrzymanych załączników do umowy. Przysługiwał ponadto powódce 60-dniowy termin na odstąpienie od umowy, co dawało dodatkowy czas na poznanie sposobu funkcjonowania zakupionego produktu. Powódka jednak nie skorzystała z możliwości odstąpienia od umowy. W ocenie pozwanego, powódka była konsumentem rozważnym i świadomym, potrafiącym prawidłowo rozumieć kierowane do niej informacje. Brak jest podstaw do zwolnienia powódki z obowiązku przejawiania jakiejkolwiek staranności przy dokonywaniu oceny treści umowy, którą zamierzała zawrzeć.

Kolejno pozwany podał, że kontrola postanowień umownych pod kątem ich abuzywności musi odbywać się zawsze w sposób indywidualny mając na względzie całokształt okoliczności sprawy. Podniesiono również, że pobrana opłata likwidacyjna była bezpośrednio powiązana z poniesionymi przez pozwanego kosztami wystawienia i zamknięcia polisy, oraz kosztami akwizycji z pominięciem dodatkowych kosztów pośrednich. Działanie takie znajdowało oparcie w Rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 12 kwietnia 2016 roku w sprawie szczególnych zasad rachunkowości zakładów ubezpieczeń i zakładów asekuracyjnych oraz Ustawie z dnia 22 maja 2003 roku o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Mając to na uwadze z najdalej posuniętej ostrożności procesowej pozwany wskazał, że w związku z poniesieniem opisanych kosztów nie może być traktowany jako bezpodstawnie wzbogacony.

Pozwany zakwestionował również dochodzone pozwem roszczenie odsetkowe. Podano, że wskazany w wezwaniu termin na spełnienie świadczenia był zbyt krótki i został wyznaczony dla pozoru, gdyż trudno jest w tak krótkim czasie spełnić żądane roszczenie. W ocenie pozwanego odsetki w niniejszej sprawie powinny być naliczane od dnia następującego po doręczeniu pozwanemu odpisu pozwu w niniejszej sprawie. W przypadku nie uznania przez Sąd wskazanego stanowiska pozwany wskazał, że ubezpieczyciel obowiązany jest spełnić świadczenie w terminie trzydziestu dni, licząc od daty otrzymania zawiadomienia o wypadku. Dlatego też, termin na spełnienie świadczenia powinien wynosić trzydzieści dni od dnia otrzymania ostatecznego wezwania do zapłaty (odpowiedź na pozew – k. 62-67).

W toku postępowania, stanowiska stron nie uległy zmianie.

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

Na podstawie wniosku z dnia 19 lipca 2007 r. o zawarcie umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (...) Program (...), złożonego w tej samej dacie, między M. Ż., jako Ubezpieczającym i Ubezpieczonym, a (...) Towarzystwem (...) S.A. z siedzibą w W. została zawarta Umowa (...) na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (...), potwierdzona polisą nr (...). Poza wnioskiem oraz polisą treść zawartej przez strony Umowy (...) określały Ogólne Warunki Ubezpieczenia na Życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym – (...) o oznaczeniu (...)OWU- (...) (dalej również jako „OWU”) oraz Załącznik do OWU nr (...)-01.

Przedmiotem Umowy (...) było ubezpieczenie życia Ubezpieczonego oraz długoterminowe gromadzenie środków finansowych przez nabywanie jednostek uczestnictwa w oferowanych przez Towarzystwo (...) funduszach ze środków pochodzących ze składek (§ 3 OWU).

Zakres ubezpieczenia obejmował następujące zdarzenia ubezpieczeniowe: śmierć Ubezpieczonego i dożycie przez Ubezpieczonego stu lat (§ 4 OWU).

Na podstawie Umowy ubezpieczenia M. Ż. zobowiązała się do uiszczania na rzecz (...).U. na (...) S.A. co miesiąc w wysokości 290 złotych. Pojęcie „składki regularnej” OWU definiowały jako „określoną we wniosku o zawarcie Umowy (...) albo w innym dokumencie oraz P. kwota w złotych, której zapłatę zadeklarował Ubezpieczający w wykonaniu Umowy (...), zapisywana na Subkoncie Składek Regularnych” (§ 2 pkt. 25 OWU). Z kolei pojęcie (...) OWU definiowały jako „rachunek prowadzony przez Towarzystwo, na którym są zapisywane Jednostki Uczestnictwa nabywane ze środków pochodzących ze Składek Regularnych” (§ 2 pkt. 29 OWU).

Zawarta przez strony umowa miała uzyskać Status Polisy Opłaconej po wpłaceniu przez M. Ż. kwoty 17 400 złotych. Pod pojęciem (...) należało rozumieć, zgodnie z OWU, „status, który Umowa (...) osiąga po zapisaniu na Rachunku Ubezpieczającego Składek Regularnych należnych za okres pięciu lat w wysokości zadeklarowanej przez Ubezpieczającego przed zawarciem Umowy (...) (§ 2 pkt. 26 OWU).

Jako datę rozpoczęcia odpowiedzialności Towarzystwa (...) wskazano w polisie dzień 24 lipca 2007 r. Dzień 20 lipca każdego Roku P. stanowił w związku z tym Rocznicę Polisy. Pojęcie (...) OWU definiowały jako „okres roczny rozpoczynający się od daty każdej Rocznicy Polisy” natomiast pojęcie (...) - jako „wskazaną w P. każdą rocznicę dnia określonego w § 12 ust. 1” (§ 2 pkt. 21-22 OWU). Zgodnie z § 12 ust. 1 OWU odpowiedzialność Towarzystwa rozpoczyna się od daty wskazanej w P..

Na podstawie w zawartej przez strony Umowy (...).U. na (...) S.A. został uprawniony do pobrania, m.in. opłaty likwidacyjnej (§ 18 ust. 1 pkt 5 OWU).

Ponadto (...).U. na (...) S.A. został upoważniony do pobierania następujących opłat:

opłaty wstępnej,

opłaty za zarządzanie,

opłaty administracyjnej,

opłaty transakcyjnej,

opłaty od wykupu,

opłaty za przewalutowanie,

opłaty za ryzyko,

opłaty za wznowienie Umowy (...),

opłaty za cesję,

opłaty za obniżenie składki regularnej.

Opłata za zarządzanie, zgodnie z § 18 ust. 3 OWU, jest ustalana procentowo w stosunku do wartości środków zgromadzonych na Rachunku Ubezpieczającego w Funduszu. W polisie jej wysokość została określona na 1,95% rocznie. Opłata ta była pobierana co miesiąc z dołu.

Opłata administracyjna, zgodnie z § 18 ust. 4 OWU jest ustalana kwotowo i pobierana miesięcznie z góry. Opłata ta, przy miesięcznej częstotliwości opłacania Składek Regularnych, wynosiła 11,50 złotych miesięcznie.

Opłata za ryzyko, zgodnie z § 18 ust. 9 OWU, jest ustalana kwotowo albo procentowo - w zależności od aktualnego wieku Ubezpieczonego, pobierana miesięcznie z góry, w Dacie M.. Opłata ta określona była w poliście w wysokości od 2,10 złotych do 27,30 złotych rocznie na 1.000 złotych kwoty ryzyka netto.

Opłata transakcyjna zgodnie z § 18 ust. 5 OWU ustalana była kwotowo i pobierana za zrealizowanie zlecenia transferu lub zmiany alokacji składki ponad bezpłatne limity określone w załączniku do OWU. W polisie jej wysokość określono na 15 złotych.

Zgodnie z § 21 ust. 11 OWU na wniosek Ubezpieczającego w każdym czasie mogła zostać dokonana przez Towarzystwo (...). Pojęcie C. Wypłaty OWU definiowały jako „dokonywaną na podstawie zlecenia Ubezpieczającego wypłatę w złotych całości środków zgromadzonych na Rachunku Ubezpieczającego, po pobraniu opłat oraz stosownego podatku dochodowego od osób fizycznych” (§ 2 pkt 2 OWU). W dacie C. Wypłaty Umowa (...) wygasała (§ 25 ust. 2 pkt 4 OWU).

W przypadku C. Wypłaty Towarzystwo (...) przed jej dokonaniem pobierało:

1.  opłatę likwidacyjną,

2.  opłatę od wykupu.

Opłata od wykupu, zgodnie z § 18 ust. 7 OWU, jest ustalana procentowo i pobierana, odpowiednio, z Subkonta Składek Regularnych lub z Subkonta Składek Dodatkowych. W polisie potwierdzającej zawarcie Umowy (...) przez strony wysokość opłaty od wykupu określono na 1%.

Opłata likwidacyjna, zgodnie z § 18 ust. 6 OWU, jest ustalana procentowo i pobierana z Subkonta Składek Regularnych poprzez umorzenie jednostek uczestnictwa, przed całkowitą wypłatą, w razie wygaśnięcia umowy ubezpieczenia w sytuacjach wskazanych w § 12 ust 2, § 25 ust. 2 pkt 2, 3 i 5. W polisie potwierdzającej zawarcie Umowy (...) przez strony wysokość opłaty likwidacyjnej została określona w zależności od tego, w jakim czasie miałaby nastąpić C. Wypłata – w ten sposób, że:

- jeżeli miałaby ona nastąpić do dnia poprzedzającego 1. Rocznicę Polisy albo od 1. Rocznicy Polisy do dnia poprzedzającego 2. Rocznicę Polisy - będzie ona wynosić 99%,

- jeżeli miałaby ona nastąpić od 2. Rocznicy Polisy do dnia poprzedzającego 3. Rocznicę Polisy – będzie ona wynosić 80%,

- jeżeli miałaby ona nastąpić od 3. Rocznicy Polisy do dnia poprzedzającego 4. Rocznicę Polisy – będzie ona wynosić 70%,

- jeżeli miałaby ona nastąpić od 4. Rocznicy Polisy do dnia poprzedzającego 5. Rocznicę Polisy – będzie ona wynosić 60%,

- jeżeli miałaby ona nastąpić od 5. Rocznicy Polisy do dnia poprzedzającego 6. Rocznicę Polisy – będzie ona wynosić 50%,

- jeżeli miałaby ona nastąpić od 6. Rocznicy Polisy do dnia poprzedzającego 7. Rocznicę Polisy – będzie ona wynosić 40%,

- jeżeli miałaby ona nastąpić od 7. Rocznicy Polisy do dnia poprzedzającego 8. Rocznicę Polisy – będzie ona wynosić 30%,

- jeżeli miałaby ona nastąpić od 8. Rocznicy Polisy do dnia poprzedzającego 9. Rocznicę Polisy – będzie ona wynosić 20%,

- jeżeli miałaby ona nastąpić od 9. Rocznicy Polisy do dnia poprzedzającego 10. Rocznicę Polisy – będzie ona wynosić 10%,

- jeżeli miałaby ona nastąpić od 10. Rocznicy Polisy – będzie ona wynosić 0%.

( k. 73-73v - wniosek o zawarcie umowy ubezpieczenia; k. 15-16 – polisa (...); k. 26 –36 - OWU; k. 28 – 31 - Regulamin Funduszu Gwarantowanego, k. 41-43 - Regulamin Funduszy; k. 44-46 - Regulamin Portfela Aktywnej Alokacji; k. 47-48 - Załącznik do OWU) .

W dniu 7 sierpnia 2014 roku umowa została rozwiązana na skutek dokonania wypłaty całkowitej środków z subkonta składek regularnych.

Według stanu na dzień 7 sierpnia 2014 r. wartość Rachunku (...) M. Ż., równa wartości Subkonta Składek Regularnych, stanowiła kwotę 16 575,41 złotych. W związku z tym przed dokonaniem C. Wypłaty Towarzystwo (...) pobrało opłatę od wykupu w kwocie 165,75 złotych oraz opłatę likwidacyjną w kwocie 2 210,40 złotych. M. Ż. została więc ostatecznie wypłacona tytułem C. Wykupu kwota 14 199,26 złotych ( k. 19-20 - potwierdzenie dokonania całkowitej wypłaty z rachunku ubezpieczenia).

Pismem z dnia 25 maja 2018 r. pełnomocnik M. Ż. wezwał (...).U. (...) S.A. do wypłaty całości zgromadzonych środków pieniężnych na rachunku polisy nr (...) - w terminie 3 dni od dnia odbioru przedmiotowego pisma, na wskazany numer rachunku bankowego ( k.21 – pismo pełnomocnika M. Ż. z dnia 25 maja 2018 r.).

W odpowiedzi na ww. wezwanie, w piśmie z dnia 5 czerwca 2018 r. (...).U. na (...) S.A. oświadczył, że nie może przychylić się do zgłoszonych w piśmie z dnia 25 maja 2018 r. zastrzeżeń i roszczeń ( k.22-25 – pismo (...).U. na (...) S.A. z dnia 5 czerwca 2018 r.).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o powołane w jego opisie dokumenty. Wynikające z nich okoliczności faktyczne nie były kwestionowane przez żadną ze stron, a również i Sąd działając w tym zakresie z urzędu nie dopatrzył się w nich niczego, co uzasadniałoby powzięcie wątpliwości odnośnie ich wiarygodności i mocy dowodowej.

W pewnym zakresie podstawę ustaleń faktycznych Sądu w niniejszej sprawie stanowiły również same twierdzenia stron postępowania – w takim zakresie, w jakim strona przeciwna niż ta, która je powoływała, wprost je potwierdziła, albo przynajmniej nie wypowiedziała się co do nich. Jako bezsporne w ogóle bowiem nie wymagały one wykazywania ich prawdziwości za pomocą dowodów (art. 229-230 k.p.c.).

Sąd Rejonowy zważył, co następuje:

Powództwo zasługuje na uwzględnienie w całości.

Pozwem w niniejszej sprawie powódka M. Ż. domagała się zasądzenia od pozwanego (...).U. na (...) S.A. kwoty 2 210,40 złotych, pobranej przez pozwanego tytułem opłaty likwidacyjnej oraz opłaty od wykupu w związku z rozwiązaniem łączącej strony Umowy (...) na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym na skutek dokonanego w dniu 7 sierpnia 2014 r. C. Wypłaty.

W pierwszej kolejności podnieść należy, iż bezzasadny okazał się zarzut pozwanego (...).U. na (...) S.A. przedawnienia dochodzonego pozwem roszczenia. Zawarta przez strony Umowa nie jest bowiem typową umową ubezpieczenia, lecz umową mieszaną, łączącą w sobie elementy umowy ubezpieczenia na życie i umów związanych z inwestowaniem kapitału – co sam pozwany przyznał w uzasadnieniu odpowiedzi na pozew: „Umowa ubezpieczenia na życie z (...) zakłada dwa cele. W pierwszej kolejności jest to długoterminowe gromadzenie środków finansowych i lokowanie ich w funduszach kapitałowych (…). Drugim zaś celem jest spełnienie na rzecz uprawnionego świadczenia pieniężnego w razie nastąpienia przewidzianego umową zdarzenia (…). Umowa ta ma charakter mieszany”. Jeśli w umowie mieszanej dochodzi do równorzędnego połączenia elementów różnych rodzajów zobowiązań, do każdego z nich powinno stosować się przepisy dotyczące tych zobowiązań. Z tych przyczyn przy rozstrzyganiu sporów dotyczących umów nietypowych, sąd musi dokładnie badać ich cechy oraz ustalić, na czym dokładnie polegają w danym przypadku świadczenia stron. Od wyniku zakwalifikowania umowy zależy bowiem ustalenie terminu przedawnienia zobowiązania (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia 2012 r., IV CSK 201/11 /LEX nr 116948/). W ocenie Sądu w przypadku umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi świadczenie w postaci opłaty likwidacyjnej i opłaty od wykupu nie ma bezpośredniego związku z udzielaną przez Towarzystwo (...) ochroną ubezpieczeniową, w związku z czym roszczenie Ubezpieczającego o jej zwrot nie podlega terminowi przedawnienia określonemu w art. 819 § 1 k.c., lecz ogólnemu terminowi przedawnienia wskazanemu w art. 118 k.c., który wynosi (w przypadku roszczeń innych niż okresowe oraz związane z działalnością gospodarczą) 10 lat. Skoro opłaty te zostały pobrane w 2014 r. to nie ulega wątpliwości, że przed wytoczeniem powództwa w niniejszej sprawie termin ten jeszcze nie upłynął. Stanowisko to zyskało aprobatę w najnowszym orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. uchwały z dnia 10 sierpnia 2018 r. w sprawach III CZP 13/18 /LEX nr 2531308/, III CZP 20/18 /LEX nr 2531313/ i III CZP 22/18 /LEX nr 2531312/).

Jak wskazano w opisie stanu faktycznego sprawy, wysokość i sposób wyliczenia opłaty likwidacyjnej został, zgodnie z treścią definicji zawartej w § 18 ust. 6 OWU, ustalony w polisie nr (...) jako określony procent od wartości środków zgromadzonych na Subkoncie Składek Regularnych, który wynosił – w zależności od tego, kiedy następował C. Wykup - od 99% (w przypadku Wykupu dokonywanego do dnia poprzedzającego 2. Rocznicę Polisy) do 0% (w przypadku Wykupu dokonywanego począwszy od 10. Rocznicy Polisy). Natomiast opłata od wykupu, zgodnie z § 18 ust. 7 OWU, była ustalana procentowo i pobierana, odpowiednio, z Subkonta Składek Regularnych lub z Subkonta Składek Dodatkowych. W polisie potwierdzającej zawarcie Umowy (...) przez strony wysokość opłaty od wykupu określono na 1%.

Sąd podziela stanowisko powódki, że powyższe regulacje w istocie mają niemal identyczne postanowienia, tożsamy cel, zakres przedmiotowy, charakter i skutek na wypadek przedterminowego rozwiązania umowy ubezpieczenia na życie oraz stanowią niedozwolone postanowienia umowne w rozumieniu art. 385 1 § 1 k.c., zgodnie z którym postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

W ocenie Sądu w niniejszej sprawie zostały spełnione wszystkie przesłanki określone w powołanym przepisie, pozwalające uznać postanowienie łączącej strony Umowy (...) dotyczące opłaty likwidacyjnej i opłaty od wykupu za klauzulę abuzywną.

W pierwszej kolejności wskazać należy, że pomiędzy stronami stanowiło okoliczność bezsporną, że powódka M. Ż. zawarła Umowę (...) z pozwanym (...).U. na (...) S.A. jako konsument, w celu niezwiązanym bezpośrednio z prowadzoną przez nią działalnością gospodarczą lub zawodową (por. art. 22 1 k.c.). Okoliczności tej, podniesionej przez powódkę w uzasadnieniu pozwu, pozwany nie zakwestionował. Z kolei (...) na (...) S.A. zawarł tę Umowę w ramach prowadzonej działalności gospodarczej w zakresie ubezpieczeń na życie.

W świetle ustalonych okoliczności faktycznych sprawy nie budzi również wątpliwości, że postanowienia Umowy (...) dotyczące opłaty likwidacyjnej i opłaty od wykupu nie były uzgadniane z powodem indywidualnie przed zawarciem Umowy. Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (art. 385 1 § 3 k.c.). Należy podkreślić, że ciężar dowodu, że dane postanowienie umowne zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje (art. 385 1 § 4 k.c.). W niniejszej sprawie żadna ze stron nie podnosiła takich twierdzeń ani nie powoływała dowodów na ich poparcie. Powódka w uzasadnieniu pozwu wskazała, że „Do zawartej Umowy (...) z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym zastosowanie miały jednostronnie przygotowane przez pozwanego Ogólne Warunki Ubezpieczenia oraz Załącznik nr 1. Nie były one uzgadniane indywidualnie. Powódka - konsument nie miała żadnego wpływu na treść postanowień wzorców, w tym co do wysokości stawki opłaty likwidacyjnej”.

Za tym, że postanowienia OWU nie zostały uzgodnione z powódką indywidualnie przemawia również fakt, iż stanowią one wzorzec umowy zaproponowany konsumentowi przez kontrahenta. Wzorce są to klauzule opracowane przed zawarciem umowy i wprowadzane do stosunku prawnego przez jedną ze stron w ten sposób, że druga strona nie ma wpływu na ich treść. Są one zwykle opracowywane w oderwaniu od konkretnego stosunku umownego i w sposób jednolity określają one treść przyszłych umów, stąd strona która wyraziła zgodę na stosowanie wzorca nie może go według swojej woli i wiedzy zmienić. Z samej nazwy OWU wynika, iż warunki te są stosowane przy zawieraniu nieoznaczonej ilości umów i nie zostały ustalone w trakcie zawierania umowy z powodem. Sam fakt, iż powódka podpisała oświadczenie do umowy ubezpieczenia, stanowiące potwierdzenie, że zapoznała się z OWU oraz załącznikiem do OWU o oznaczeniu (...)-01, nie oznacza, że mogła je negocjować. Elementem bowiem indywidualnego uzgodnienia jest możliwość modyfikacji warunków umowy, a nie wiedza zawierającego taką umowę konsumenta o treści wiążącego go postanowienia. Taka wiedza może jedynie uzasadniać przyjęcie stanowiska, że w działaniach pozwanego brak jest znamion wyczerpujących nieuczciwą praktykę rynkową wprowadzającą klienta w błąd, jako że OWU oraz załącznik do OWU, z którymi zapoznała się powódka, zawierały informacje, m.in. o ryzyku inwestycyjnym oraz o kwestiach ustalenia opłaty likwidacyjnej.

Nie zaktualizowała się również w niniejszej sprawie negatywna przesłanka uznania postanowienia umownego za klauzulę abuzywną, określona w zdaniu drugim § 1 art. 385 1 k.c., albowiem sporne postanowienia umowne nie określają głównego świadczenia powódki M. Ż.. Zgodnie z art. 805 § 1 k.c. przez umowę ubezpieczenia ubezpieczyciel zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę. Głównym świadczeniem ubezpieczającego wynikającym z zawartej umowy ubezpieczenia jest zatem zapłata składki. Natomiast opłata likwidacyjna i opłata od wykupu, których dotyczy żądanie pozwu, zostały pobrane przez pozwanego (...).U. na (...) S.A. w związku z rozwiązaniem Umowy (...) na skutek złożenia polecenia całkowitej wypłaty. W żadnym razie nie mogą być więc one uznane za „główne świadczenie” ubezpieczającego w rozumieniu art. 385 1 § 1 zdanie drugie k.c., gdyż zostały one pobrane w związku z rozwiązaniem Umowy (z innych przyczyn aniżeli zajście przewidzianego w niej zdarzenia ubezpieczeniowego) i stanowią jedynie element ostatecznego rozliczenia stron po zakończeniu łączącego je stosunku zobowiązaniowego. Nie mają więc one charakteru nawet zbliżonego do „ceny lub wynagrodzenia”, o których mowa w powołanym przepisie, lecz ponad wszelką wątpliwość stanowią świadczenie uboczne.

W tym miejscu powołać się należy na pogląd Sądu Najwyższego, który stwierdził, że w piśmiennictwie formułowany jest ogólny postulat, by pojęcie postanowień określających główne świadczenia stron rozumieć wąsko, jako obejmujący jedynie klauzule wprost odnoszące się do obowiązku głównego realizowanego w ramach umowy, przez określenie jego zakresu, a wszelkie wątpliwości należy rozstrzygać na rzecz objęcia klauzuli kontrolą merytoryczną (uchwała Sądu Najwyższego dnia 29 czerwca 2007 r., III CZP 62/07, opubl. OSNC z 2008 r. Nr 7-8, poz. 87 ).

Jak wskazano wyżej, określone postanowienie umowne nie uzgodnione z konsumentem indywidualnie i – co do zasady – nie określające głównych świadczeń stron nie wiążą konsumenta, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając przy tym jego interesy. W ocenie Sądu w taki właśnie sposób należy oceniać postanowienie łączącej strony Umowy (...), określające wysokość pobieranej przez pozwanego (...).U. na (...) S.A. opłaty likwidacyjnej. Przede wszystkim odpowiada ono bowiem dyspozycji art. 385 3 pkt 17) k.c. jako, że „nakłada na konsumenta, który nie wykonał zobowiązania lub odstąpił od umowy, obowiązek zapłaty rażąco wygórowanej kary umownej lub odstępnego”. Jej zasadniczą funkcją jest utrudnienie, czy też zniechęcenie konsumenta do wcześniejszego rozwiązania umowy poprzez ustanowienie instrumentu, który uczyni jego wyjście z łączącego z przedsiębiorcą stosunku prawnego ekonomicznie nieopłacalnym. Przymuszanie konsumenta, poprzez ustanowienie swoistej kary umownej, do trwania w stosunku prawnym, w sytuacji, kiedy konsument ponosi już konsekwencje związane z ryzykiem inwestycyjnym, jest zdaniem Sądu sprzeczne z dobrymi obyczajami.

Co więcej, treść zawartej przez strony Umowy w ogóle nie wiązała wysokości opłaty likwidacyjnej z wysokością poniesionych przez Towarzystwo (...) kosztów związanych z jej zawarciem. Wręcz przeciwnie – zakwestionowane postanowienie umowne określa wysokość opłaty likwidacyjnej wyłącznie w odniesieniu do tego, w jakim okresie (w którym Roku P.) doszło do C. Wykupu oraz nakazuje obliczać jej wymiar kwotowy jako określony procent od sumy środków zgromadzonych na Subkoncie Składek Regularnych. Również w tym wyraża się sprzeczność tego postanowienia umownego z dobrymi obyczajami i przez to naruszenie interesów konsumenta – a mianowicie, że uprawnia ono Towarzystwo (...) do pobrania w razie rozwiązania Umowy na skutek dokonania C. Wykupu tytułem opłaty likwidacyjnej kwoty, której ze względu na sposób jej ustalenia nie da się określić w dacie zawarcia Umowy, a w związku z tym nie da się również określić, czy pozostaje ona w jakimkolwiek związku z poniesionymi przez Towarzystwo kosztami jej zawarcia czy też – analogicznie – kosztami jej rozwiązania. Ponadto skoro opłata likwidacyjna została określona jako iloczyn stawki procentowej i całej kwoty zgromadzonej na rachunku Subkoncie Składek Regularnych, to – pomimo że jej wartość procentowa zmniejsza się wraz z kolejnymi latami – nie musi to powodować spadku wysokości pobieranej opłaty, albowiem w tym samym czasie saldo Subkonta wzrasta wraz z uiszczeniem każdej kolejnej składki regularnej.

Nie sposób przy tym nie odnieść się również do samej wysokości procentowej opłaty likwidacyjnej, która w przypadku rozwiązania Umowy (...) przez Ubezpieczającego w pierwszych latach polisowych powoduje utratę przez niego znacznej części środków pochodzących ze Składek Regularnych. Mając na uwadze, że w czasie trwania Umowy (...).U. na (...) S.A. regularnie pobierał od Ubezpieczającego (powódki M. Ż.) różne opłaty, takie jak opłata za zarządzanie, opłata administracyjna czy opłata za ryzyko, konieczność poniesienia przez nią w związku z rozwiązaniem Umowy dodatkowo kolejnej opłaty, i to tak wielkiej wysokości, pozwala zakwestionować przewidujące to postanowienie umowne z punktu widzenia zasady równowagi kontraktowej stron. Oznacza ono bowiem, że Ubezpieczający zostaje obciążony dodatkowym świadczeniem na rzecz Towarzystwa (...), nie otrzymując w zamian żadnego świadczenia wzajemnego. Niewątpliwie rozwiązanie to oznacza również przerzucenie na konsumenta niemal w całości ekonomicznego ryzyka rozwiązania Umowy przed założonym w jej treści okresem jej obowiązywania.

Reasumując powyższe uwagi należy więc stwierdzić, że pobranie przez pozwanego (...).U. na (...) S.A. w dniu 7 sierpnia 2014 r. od powódki M. Ż. kwoty 2 210,40 złotych tytułem opłaty likwidacyjnej nastąpiło bezprawnie – gdyż postanowienia umowne, na podstawie których ta opłata została naliczona i pobrana, z wyłożonych wyżej przyczyn stanowiły niedozwolone postanowienie umowne i jako takie nie wiązały powódki. Takie samo stanowisko odnośnie analogicznych postanowień umów ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, jak postanowienie zawarte w Umowie (...) łączącej strony, wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18 grudnia 2013 r., I CSK 149/13 (opubl. OSNC z 2014 r. Nr 10, poz. 103), którego teza jest warta przytoczenia w tym miejscu in extenso: „Postanowienie ogólnych warunków umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, przewidujące, że w razie wypowiedzenia umowy przez ubezpieczającego przed upływem 10 lat od daty zawarcia umowy, ubezpieczyciel pobiera opłatę likwidacyjną powodującą utratę wszystkich lub znacznej części zgromadzonych na rachunku ubezpieczającego środków finansowych, rażąco narusza interesy konsumenta i stanowi niedozwolone postanowienie umowne w świetle art. 385 1 zdanie pierwsze k.c.”.

Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 art. 385 1 k.c. nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie (art. 385 1 § 2 k.c.). Z tego względu w ocenie Sądu podstawy prawnej dochodzonego pozwem roszczenia nie stanowią przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu. Te mają bowiem charakter subsydiarny i wchodzą w grę jedynie w przypadku (z zastrzeżeniem art. 414 k.c.), gdy roszczenia nie można oprzeć na innej podstawie. Tymczasem wyeliminowanie z treści łączącej strony Umowy (...) postanowienia o opłacie likwidacyjnej i opłacie od wykupu powoduje, że na pozwanym po rozwiązaniu Umowy (...) nadal spoczywał obowiązek dokonania na rzecz powoda C. Wypłaty – tyle, że już bez pomniejszania jej wysokości o opłatę likwidacyjną i opłatę od wykupu. A zatem pozwany (...).U. na (...) S.A. powinien zwrócić powódce wszystkie środki zgromadzone w dacie rozwiązania Umowy (...) na Subkoncie Składek Regularnych. Skoro w wyniku uznania za abuzywne regulacji dotyczących opłaty likwidacyjnej i opłaty od wykupu Umowa przestała wiązać strony jedynie w tej części, to brak jest podstaw dla odwoływania się w tym zakresie do instytucji bezpodstawnego wzbogacenia czy nienależnego świadczenia (por. wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie sygn. akt V Ca 2501/15 – niepublikowany). Należy przy tym podnieść, iż sąd jest związany jedynie powołaną przez powoda podstawą faktyczną jego roszczenia, nie wiąże go natomiast wskazana na jego poparcie argumentacja prawna. „Przyjęcie przez sąd innej podstawy rozstrzygnięcia niż wskazana przez strony, nie tylko że nie stanowi wyjścia poza granice żądania, wynikające z art. 321 § 1 k.p.c., ale stanowi zastosowanie niekwestionowanej w procesie cywilnym zasady da mihi factum dabo tibi ius” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 19 sierpnia 2016 r., I ACa 254/16 /LEX nr 2115441/).

Jedynie na marginesie wskazać trzeba, iż w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia 2010 r. wskazano, że jeżeli w zamian za zużytą korzyść wzbogacony uzyskał do swojego majątku jakąkolwiek inną korzyść majątkową (np. mienie czy zwolnienie z długu, który w ten sposób spłacił), nie można uznać, że nie jest już wzbogacony, bowiem w wyniku dokonania tego wydatku, w jego majątku pozostaje korzyść w postaci zwiększenia aktywów bądź zmniejszenia pasywów (V CSK 320/09 /LEX nr 688053/; por. także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego 2012 r., II CSK 670/11 /LEX 11311124/). Podkreślenia wymaga, że wskutek pobrania ze środków powódki opłaty likwidacyjnej pozwany dokonał uregulowania swojego długu wobec agenta (pracowników) z tytułu ustalonej na mocy umowy z agentem wysokości należnej mu prowizji, zatem zmniejszył swoje pasywa. Z tych względów podnoszony przez pozwanego argument zużycia korzyści uzyskanej kosztem powódki jest niezasadny.

Dlatego Sąd orzekł jak w pkt. I sentencji, zasądzając od pozwanego (...).U. na (...) S.A. na rzecz powódki M. Ż. całą dochodzoną pozwem kwotę 2 210,40 złotych.

Od zasądzonej kwoty należności głównej Sąd zasądził również odsetki ustawowe za opóźnienie za okres od dnia 16 czerwca 2018 r. do dnia zapłaty, zgodnie z żądaniem pozwu. Podstawę rozstrzygnięcia w przedmiocie odsetek stanowił przepis art. 481 k.c., zgodnie z którym jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi (§ 1). Jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była oznaczona, należą się odsetki ustawowe za opóźnienie w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych (§ 2 zdanie pierwsze).

O kosztach procesu Sąd orzekł w pkt. II sentencji na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w związku z art. 99 k.p.c., zgodnie z zasadą odpowiedzialności za jego wynik. Na zasądzoną kwotę w wysokości 1 017 złotych, z tytułu obowiązku zwrotu wszystkich kosztów od pozwanego (...).U. na (...) S.A. na rzecz powódki M. Ż., składają się: opłata stała od pozwu – 100 złotych oraz wynagrodzenie pełnomocnika powoda będącego radcą prawnym – 900 złotych, którego wysokość Sąd ustalił na podstawie § 2 pkt. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2018 r. poz. 265), powiększone o kwotę 17 złotych tytułem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.

Z tych wszystkich względów Sąd orzekł jak w sentencji.

Zarządzenie: (...).