Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 września 2019 r.

Sąd Okręgowy w Rzeszowie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSO Anna Guniewska

Protokolant: st. sekr. sądowy Magdalena Rykała-Płodzień

po rozpoznaniu w dniu 18 września 2019 r. w Rzeszowie

sprawy z wniosku M. S.

przy udziale innej strony (...) Spółka Cywilna Z. R. (1) i Z. B. (1) w O.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o podleganie ubezpieczeniom społecznym

na skutek odwołania M. S.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

z dnia 12/03/2019 r. Nr (...)

zmienia zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. z dnia 12/03/2019r. Nr (...) w ten sposób, że stwierdza, iż M. S. jako pracownik u płatnika składek (...) Spółka Cywilna podlega obowiązkowo ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu, wypadkowemu od dnia 1 września 2016r.

Sygn. akt IV U 436/19

UZASADNIENIE

Wyroku z dnia 18 września 2019 r.

Decyzją z dnia 12 marca 2019 r. znak: (...) nr (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. stwierdził, że M. S. nie podlega jako pracownik u płatnika składek (...) s.c. obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu w okresie od 1 września 2016 r.

W uzasadnieniu powyższego Zakład wskazał, że analiza zapisów na koncie płatnika składek i ubezpieczonego wskazuje, że zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych dokonano 14 września 2016 r., wskazując jako datę postania obowiązku ubezpieczeń dzień 1 września 2016r. Płatnik w miesięcznych raportach imiennych wykazał przerwę w zatrudnieniu – okres nieobecności pracownika od 21 września 2016 r. do 30 września 2016 r., w okresie od 1 października 2016 r. do 2 listopada 2016 r. wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy, od 3 listopada 2016 r. do 11 maja 2017 r. zasiłek chorobowy, od 12 maja 2017 r. do 10 maja 2018 r. zasiłek macierzyński.

W ocenie ZUS, krótkotrwałość zatrudnienia w/w przed dniem powstania niezdolności do pracy, brak dowodów potwierdzających faktyczne wykonywanie przez M. S. pracy, istnienie drugiego tytułu ubezpieczenia dla w/w w ośrodku (...), brak zatrudnienia osoby na czas nieobecności w/w w pracy powodują, że istnieją wątpliwości co do rzeczywistego istnienia stosunku pracy. Działania stron umowy ocenił jako zmierzające do skorzystania z ochrony gwarantowanej pracowniczym ubezpieczeniem społecznym i osiągnięcie nieuzasadnionych korzyści z tego tytułu w postaci wypłaty świadczeń. Zakład stwierdził dalej, że umowa o pracę zawarta między M. S. a (...) s.c Z. R. (1) i Z. B. (1) jako zawarta dla pozoru jest nieważna – art. 83 § 1 kc w zw. z art. 300 kp, a zatem nie można uznać M. S. za pracownika w rozumieniu przepisów kodeksu pracy. Tym samym nie podlega ona ubezpieczeniom społecznym w sporym okresie.

Odwołanie od powyższej decyzji złożyła M. S.. Zarzuciła naruszenie normy art. 83 kc, art. 22 kp przez przyjęcie, że umowa z nią zawarta była pozorna, w konsekwencji czego stwierdzono, że nie podlega ona ubezpieczeniom jako pracownik w (...) s.c. Wnosiła o zmianę decyzji przez ustalenie, że podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym w okresie objętym decyzją. Podnosiła dalej, że w firmie (...) pracowała od 1 września 2016 r., zastąpiła pracownika, który wówczas odszedł. Posiadając wyksztalcenie technik rolnik posiadała odpowiednią wiedzę i kwalifikacje aby wykonywać pracę w gospodarstwie. Zajmowała się obsługą bydła, dozowaniem i zadawaniem paszy, nadzorem, prowadzeniem ewidencji inwentarza. Okoliczność powyższą w jej przekonaniu potwierdzić mogą świadkowie, o przesłuchanie których wnioskowała. W czasie gdy była niezdolna do pracy jej obowiązki rozdzielili pomiędzy siebie wspólnicy.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. wnosił o oddalenie odwołania. Podtrzymując twierdzenia zawarte w zaskarżonej decyzji wskazywał, iż nie zostały przedstawione w sprawie żadne okoliczności pozwalające stwierdzić, iż strony fatycznie łączył stosunek pracy. W ocenie organu zgromadzony w sprawie materiał dowodowy przemawia za uznaniem, że celem zawartej umowy nie było świadczenie pracy.

Zawiadomiony o toczącym się postępowaniu płatnik - wspólnicy spółki cywilnej (...) i Z. B. (1) przystąpili do sprawy. Podtrzymywali stanowisko zwarte w odwołaniu złożonym przez M. S..

Sąd ustalił i zważył, co następuje:

M. S. w dniu 30 sierpnia 2016 r. zawarła z (...) s.c. Z. R. Z. B. umowę o pacę na okres próbny od 1 września 2016 r. do 15 września 2016 r. na stanowisku zootechnik, w wymiarze pełnego etatu, za wynagrodzeniem w wysokości 2 000 zł. miesięcznie. 15 września 2016 r. strony zawarły umowę na czas nieokreślony od 16 września 2016 r., pozostałe zaś warunki umowy nie uległy zmianie.

(...) s.c. Z. R. Z. B. prowadzi gospodarstwo rolne, w którym zajmuje się hodowlą bydła i uprawą. Gospodarstwo obejmuje około 50 ha gruntów rolnych, zaś 2016 r. prowadzone stado liczyło około 130 sztuk bydła. W gospodarstwie oprócz wspólników Z. R. (1) i Z. B. (1) pracowali C. C. i M. R. – kierowcy ciągników oraz pracownik zajmujący się bydłem. Ponieważ pracownik ten zrezygnował z pracy potrzebna była nowa osoba, która przejęłaby jego dotychczasowe obowiązki. Zdecydowano się zatrudnić M. S. w charakterze zootechnika. Nadto w tym czasie, w gospodarstwie planowano powiększyć stado bydła.

M. S. z wykształcenia jest technikiem rolnikiem. Z. R. (1) jest ojcem w/w. W dacie zawierania umowy o pracę w (...) s.c. pozostawała ona w zatrudnieniu w Stowarzyszeniu (...). Pracowała tam w pełnym wymiarze czasu.

Z dniem 1 września 2016 r. M. S. przystąpiła do pracy w gospodarstwie. Do jej obowiązków jako zootechnika należeć miały prowadzenie księgi inwentarza, zgłaszanie zmiany stanu bydła do (...), układanie dawek pokarmowych, nadzór nad stanem zdrowotnym inwentarza, a w razie potrzeby zamawianie wizyt lekarza weterynarii, zamawianie komponentów do mieszanek pasz treściwych, nadzór nad inwentarzem w czasie godzin pracy, i takie też czynności wykonywała. Pracodawca do 2019 r. nie prowadził list obecności, prowadził natomiast ewidencję czasu pracy. Wnioskodawczyni nie miała stałych godzin pracy. Świadczyła pracę w rożnych godzinach i porach dostosowując czas pracy do zatrudnienia w Stowarzyszeniu (...). Zdarzało się, że pracę rozpoczynała po południu lub pracowała w nocy. Praca w tak dużym gospodarstwie i przy takiej ilości sztuk bydła to praca wykonywana zarówno w dzień jak i w nocy. Prowadzona jednak przez pracodawcę ewidencja czasu pracy pozwalała na ustalenie czy w danym okresie – tygodniu/ miesiącu pracownik przepracował wymaganą liczbę godzin.

Wnioskodawczynię przy pracy widywały zatrudnione w gospodarstwie osoby – C. C. i M. R.. Jej bezpośrednim przełożonym był Z. R. (1). Za wykonana pracę otrzymała wynagrodzenie.

W/w od 21 września 2016 r. stała się niezdolna do pracy. W dacie podpisywania umowy nie wiedziała, że jest w ciąży. W okresie od 21 września 2016 r. do 30 września 2016 r., oraz od 1 października 2016 r. do 2 listopada 2016 r. otrzymała wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy, od 3 listopada 2016 r. do 11 maja 2017 r. zasiłek chorobowy, od 12 maja 2017 r. do 10 maja 2018 r. zasiłek macierzyński. W dniu 12 maja 2017r. wnioskodawczyni urodziła dziecko. Do pracy powróciła w czerwcu 2018 r.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych przeprowadził postępowanie w sprawie ustalenia zasadności zgłoszenia w/w do ubezpieczeń społecznych i w dniu 12 marca 2019 r. wydał zaskarżoną w sprawie decyzję.

(dowód: zeznania wnioskodawczyni M. S. k. 37, zeznania stającego za płatnika Z. R. (1) k.37, zeznania świadka C. C. k. 34b, zeznania świadka M. R. k. 34b, akta osobowe, dokumentacja w aktach ZUS)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o powołane dowody.

Jako wiarygodne uznał twierdzenia wnioskodawczyni odnośnie podjęcia i wykonywania przez nią pracy w (...) s.c. od września 2016 r. Twierdzenia te zostały poświadczone przez świadków – współpracowników w/w, którzy M. S. przy pracy i wiedzieli czym się zajmowała oraz pracodawcę. Jasnym w ich oparciu stało się ustalenie przesłanek pracowniczego zatrudnienia poczynając już od września 2016 r.

Sąd czyniąc ustalenia w sprawie oparł się także na dowodach z dokumentów , dowodach zawartych w aktach osobowych wnioskodawczyni oraz zalegających w aktach organu rentowego, które nie budziły wątpliwości co do swej treści i sporządzone zostały przez uprawnione organy w zakresie służących im kompetencji.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych zarówno w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji jaki i odpowiedzi na złożone odwołanie stwierdza, iż umowa o pracę z zawarta pomiędzy (...) s.c. Z. R. Z. B. a M. S. miała pozorny charakter, a jej celem nie było świadczenie pracy lecz doprowadzenie do uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Zatem nie doszło do zawarcia umowy o pracę – umowa zawarta dla pozoru jest nieważna, i tym samym brak jest podstaw do ustalenia obowiązku ubezpieczenia.

Odnosząc się do powyższego stwierdzić należy, że zgodnie z treścią art. 83 kc czynność prawna pozorna to czynność, w której muszą wystąpić łącznie trzy elementy: oświadczenie woli musi być złożone tylko dla pozoru, oświadczenie woli musi być złożone drugiej stronie, adresat oświadczenia woli musi zgadzać się na dokonanie czynności prawnej jedynie dla pozoru. Złożenie oświadczenia woli dla pozoru oznacza, że osoba oświadczająca wolę w każdym wypadku nie chce, aby powstały skutki prawne, jakie zwykle prawo łączy ze składanym przez nią oświadczeniem. Brak zamiaru wywołania skutków prawnych oznacza, że osoba składająca oświadczenie woli albo nie chce w ogóle wywołać żadnych skutków prawnych, albo też chce wywołać inne, niż wynikałoby ze złożonego przez nią oświadczenia woli (por. wyrok Sądu Najwyższego z 14 marca 2001 r., II UKN 258/00, OSNAPiUS 2002 nr 21, poz. 527). W ocenie Sądu Okręgowego, takich elementów ZUS jednak w niniejszym postępowaniu nie dowiódł.

Stosownie do treści art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych z 13 października 1998 r. (tj. Dz. U z 2017 r. poz. 1778) obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają - z zastrzeżeniem art. 8 i art. 9 - osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są pracownikami. Z kolei po myśli art. 8 ust. 1 ustawy za pracownika uważa się osobę pozostającą w stosunku pracy. Tak więc w świetle tych przepisów ustawodawca wiąże powstanie obowiązku ubezpieczenia społecznego nie z samym faktem zawarcia umowy o pracę, ale z rezultatem tej czynności, to jest powstaniem między stronami stosunku pracy. W tym też zakresie na ubezpieczonym spoczywa ciężar dowodzenia okoliczności uzasadniających jego prawo.

Z kolei po myśli art. 22 kp przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju, na rzecz pracodawcy, pod jego kierownictwem, w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca do zatrudnienia pracownika za wynagrodzeniem. Rzeczywisty charakter pracowniczego zatrudnienia wymaga nie tylko stwierdzenia braku formalnych zakazów do zatrudnienia w ramach stosunku pracy, ale rygorystycznych ustaleń i przekonującej oceny, że zostały spełnione formalne i realne warunki do podjęcia zatrudnienia, a następnie czy miało miejsce rzeczywiste wykonywanie przez osobę zainteresowaną obowiązków o cechach kreujących zobowiązanie pracownicze. Regułą jest, że do nawiązania stosunku pracy dochodzi wówczas gdy pracodawca ma zarówno potrzebę jak i możliwość zatrudnienia pracownika, zaś pracownik może uzgodnioną pracę świadczyć. Zatem dla istnienia stosunku pracy nie jest wystarczające formalne zawarcie umowy o pracę, lecz faktyczne realizowanie treści stosunku pracy przez świadczenie pracy przez pracownika i korzystanie z tego przez pracodawcę. Z kolei podleganie ubezpieczeniu społecznemu wynika z prawdziwego zatrudnienia, a nie z samego faktu zawarcia umowy o pracę. Dokument w postaci umowy o pracę nie jest niepodważalnym dowodem na to, że osoby podpisujące go, jako strony umowy, faktycznie złożyły oświadczenia woli o treści zapisanej w dokumencie – tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19.10.2007 r. II UK 56/07 LEX nr 376433. Fakt, że oświadczenia stron umowy zawierają określone w art. 22 kp formalne elementy umowy o pracę, nie oznacza, że umowa taka jest ważna – wyrok Sądu Najwyższego z 18.05.2006 r. II UK 164/05 LEX nr 192462

Jako podstawowe cechy stosunku pracy doktryna i orzecznictwo podaje osobiste świadczenie pracy, odpłatność, podporządkowanie i ryzyko pracodawcy. O ile takie cechy jak odpłatność czy osobiste świadczenie pracy mogą być także charakterystyczne dla stosunków cywilnoprawnych to podporządkowanie pracownika czy też podleganie kierownictwu ma charakter konstrukcyjny dla istnienia stosunku pracy (por. wyrok SN z 20.3.1965 r., III PU 28/64, OSNCP Nr 9/1965, poz. 157). Dla stwierdzenia, że ta cecha występuje w treści stosunku prawnego, z reguły wskazuje się na takie elementy, jak: określony czas pracy i określone miejsce wykonywania czynności, podpisywanie list obecności, podporządkowanie pracownika regulaminowi pracy oraz poleceniom kierownictwa co do miejsca, czasu i sposobu wykonywania pracy, a także obowiązek przestrzegania norm pracy (wyrok SN z 27.2.1979 r., II URN 19/79, Nowe Prawo Nr 6/1981, s. 82); obowiązek wykonywania poleceń przełożonych (wyrok SN z 11.4.1997 r., I PKN 89/97, OSNAPiUS Nr 2/1998, poz. 35); oraz wykonywanie zadań pod nadzorem kierownika (wyrok SN z 22.12.1998 r., I PKN 517/98, OSNAPiUS Nr 4/2000, poz. 138).

Jak wynika z okoliczności niniejszej sprawy, strony łączył stosunek pracy od 1 września 2016 r. (...) s.c. potrzebowała zatrudnić pracownika na miejsce odchodzącego pracownika oraz ponieważ planowała powiększyć stado bydła, co zwiększyłoby wymiar niezbędnej przy stadzie pracy. W tym miejscu zasadne jest zacytowanie na użytek niniejszego postępowania orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 2 marca 2006r. I UK 222/05 PiZS 2006/9/34, które Sąd Okręgowy w całości podziela: „Sąd pracy nie ma potrzeby ustalania istnienia ekonomicznego i organizacyjnego uzasadnienia zatrudnienia pracownika w sytuacji, gdy ustalił, że praca była świadczona w warunkach określonych w art. 22 kp”. M. S. natomiast była zainteresowany podjęciem takiego zatrudnienia. Posiadała w tym zakresie stosowne kwalifikacje i chciała pracować w gospodarstwie. Bez wątpienia zatem zamiarem obu stron było powstanie stosunku pracy, a nie jedynie zawarcie pozornej umowy.

M. S. od 1 września 2016 r. przystąpiła do wykonywania pracy, świadczyła pracę w miejscu prowadzenia działalności przez firmę. Wykonywała powierzone jej obowiązki: układała dawki pokarmowe, zadawała paszę zwierzętom, prowadziła ewidencję inwentarza, zgłaszała zmiany stanu bydła do A., sprawowała nadzór nad inwentarzem. Za wykonaną pracę otrzymała wynagrodzenie. Zatem w stosunku prawnym jaki łączył strony umowy istniały podstawowe cechy charakterystyczne właśnie dla stosunku pracy. Wnioskodawczyni miała określony zakres zadań do wykonania, świadczyła pracę w miejscu wskazanym przez pracodawcę i pod jego kierownictwem. Powyższe okoliczności, w ocenie Sądu, świadczą o pracowniczym charakterze łączącego strony stosunku prawnego.

Analiza dowodów z dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy, jak też z zeznań świadków i stron, przez pryzmat elementów stosunku pracy, o których mowa w art. 22 § 1 kp wskazywała na rzeczywiste świadczenie pracy przez M. S. na rzecz pracodawcy. Wszystkie przytoczone wyżej okoliczności jednoznacznie przemawiają za przyjęciem, że w/w zawierając umowę o pracę złożyły oświadczenie woli rzeczywiste, zgodne z ich zamiarem, przez co doszło do nawiązania stosunku pracy. Organ rentowy kwestionujący powyższe nie przestawił natomiast żadnych dowodów przeciwnych.

Oceny uprzedniej nie może zmienić też fakt, iż w niedługim okresie po rozpoczęciu pracy M. S. stała się niezdolna do jej wykonywania - od 21 września 2016 r. Skoro jak wykazało postępowanie dowodowe, oboje - pracodawca i pracownik wywiązywali się ze swych obowiązków w ramach zawartej umowy o pracę, to nie może być mowy o jej pozorności. Nadto uznanie, że umowa o pracę zawarta z ciężarną, jest pozorna świadczyłoby o niedopuszczalnej dyskryminacji w stosunkach pracy. Podkreślić należy jeszcze, że samo zawarcie umowy o pracę w okresie ciąży, nawet gdyby głównym motywem było uzyskanie zasiłku macierzyńskiego, nie jest naganne, ani tym bardziej sprzeczne z prawem. Co więcej, skorzystanie z ochrony gwarantowanej pracowniczym ubezpieczeniem społecznym jest legalnym celem zawierania umów o pracę, a może być nawet głównym motywem nawiązania stosunku pracy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 2004. I PK 42/04 OSNP 2005/14/209). Dodać potrzeba jeszcze, że wzajemne, nawet krótkotrwałe, wykonywanie przez pracownika i pracodawcę obowiązków wynikających z nawiązanej umowy o pracę wskazuje na to, iż cel tej umowy został zrealizowany zgodnie z obowiązującymi w tym zakresie przepisami prawa (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 2 czerwca 2006 r. I UK 337/05 Wokanda 2006 Nr 12, poz. 29). Dodać potrzeba również, że przepisy prawa pracy nie wykluczają możliwości zawierania umów o pracę między osobami najbliższymi.

Reasumując należało przyjąć, że skoro stosunek prawny łączący strony od 1 września 2016 r. był stosunkiem pracy, to zatrudnienie M. S. było tytułem obowiązkowego ubezpieczenia społecznego. Skutkiem uprzedniego zaskarżoną w sprawie decyzję Sąd Okręgowy zmienił w myśl art. 477 ¹⁴§2 kpc tak by odpowiadała prawu i rzeczywistemu stanowi. M. S. podlegała jako pracownik u płatnika składek (...) s.c Z. R. i Z. B. obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym w tym emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowego w okresie od 1 września 2016 r.