Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 27 września 2019 r.

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy VIII Wydział Gospodarczy

w następującym składzie:

Przewodniczący: sędzia Wojciech Wołoszyk

Sędziowie: Marek Tauer

Artur Fornal

po rozpoznaniu w dniu 27 września 2019 r. w Bydgoszczy

na posiedzeniu niejawnym

sprawy upadłościowej E. Ł. nieprowadzącej działalności gospodarczej

w przedmiocie ustalenia planu spłaty wierzycieli lub umorzenia zobowiązań bez ustalania planu spłaty

na skutek zażalenia wierzyciela (...) w W.

na postanowienie Sądu Rejonowego w Bydgoszczy z dnia 18 czerwca 2019 r. , sygn. akt XV GUp 108/17

postanawia :

oddalić zażalenie.

Artur Fornal Wojciech Wołoszyk Marek Tauer

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 18 czerwca 2019r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy umorzył w całości wszystkie zobowiązania dłużniczki powstałe przed dniem ogłoszenia upadłości, czyli przed dniem 3 sierpnia 2017r. bez ustalenia planu spłaty wierzycieli.

W uzasadnieniu tego rozstrzygnięcia Sąd Rejonowy wskazał, że upadła wniosła o umorzenie jej zobowiązań bez ustalania planu spłat (k. 166 i n. akt), co mają uzasadniać jej osobista sytuacja oraz stan zdrowia. Wskazała, że prowadzi gospodarstwo domowe wraz z córką i zięciem, wspólnie mieszkają oni w wynajmowanym mieszkaniu. Jedynym źródłem dochodu upadłej jest świadczenie emerytalne w kwocie 2 066,18 zł (już bez dokonywanych w toku postępowania upadłościowego potrąceń). Upadła wskazała, że powyższa kwota wystarcza zaledwie na pokrycie jej kosztów utrzymania. E. Ł. wskazała ponadto, że od 12 lat cierpi na nadciśnienie oraz niedawno zdiagnozowano u niej cukrzycę typu 2.

Syndyk masy upadłości J. F. pozytywnie zaopiniował wniosek upadłej (k. 168). Wskazał, że osiągane przez upadłą dochody wystarczają na pokrycie kosztów jej utrzymania i leczenia oraz utrzymania mieszkania, zaś z uwagi zarówno na sytuację zdrowotną, jak i na wiek nie ma ona możliwości podjęcia pracy zarobkowej.

(...) (k. 170 i n. akt), (...) z siedzibą w W. (k. 173 i n. akt), (...) (k. 185 i n. akt) sprzeciwili się umorzeniu zobowiązań bez ustalania planu spłaty wierzycieli.

Sąd Rejonowy ustalił, że postanowieniem z dnia 3 sierpnia 2017 r. Sąd ogłosił upadłość E. Ł. – osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej.

Sąd I instancji wskazał przy tym, że upadła E. Ł. jest z zawodu księgową, od 2011 roku jest wdową, prowadzi gospodarstwo domowe wraz z córką i zięciem. Z tytułu świadczenia emerytalnego upadła otrzymuje miesięcznie kwotę 2 066,18 zł. Dłużniczka wraz z rodziną zamieszkuje w B., w wynajętym 3-pokojowym mieszkaniu.

Sąd I instancji ustalił także, iż E. Ł. jest osobą schorowaną, od 12 lat cierpi na nadciśnienie, niedawno zdiagnozowano u niej cukrzycę typu 2. Z powodu tych schorzeń leczona jest farmakologicznie. Na leki upadła wydaje 300 zł miesięcznie, prywatne wizyty u lekarza to miesięczny koszt 150 zł. Upadła ma jaskrę, musi poddać się operacji w związku z czym powinna przejść specjalistyczne badania.

Na bieżące koszty utrzymania upadłej składają się: czynsz, opłaty nierozerwalnie związane z korzystaniem z mieszkania jak prąd, woda i kanalizacja, gaz, ogrzewanie, wywóz śmieci w kwocie 720 zł. Ponadto upadła ponosi także opłaty za korzystanie z telefonu w kwocie 50 zł miesięcznie, koszt zakupu żywności w kwocie 520 zł, koszt zakupu środków czystości w kwocie 100 zł, koszt zakupu odzieży i obuwia w łącznej kwocie 200 zł, koszty związane z korespondencją w kwocie 60 zł. Ostatni koszt związany jest wysyłaniem listów do siostry i wnuków. Córka, z którą zamieszkuje upadła pozostaje bez zatrudnienia, zięć z tytułu swojego wynagrodzenia za pracę otrzymuje płacę minimalną.

Sąd pierwszej instancji ustalił, że postanowieniem z dnia 13 listopada 2018 r. sędzia-komisarz zatwierdził listę wierzytelności przedłożoną przez syndyka w dniu 17 maja 2018 r., uzupełniającą listę wierzytelności przedłożoną przez syndyka w dniu 2 lipca 2018 r. oraz uzupełniającą listę wierzytelności przedłożoną przez syndyka w dniu 22 sierpnia 2018 r. Na listach wierzytelności upadłej zostały uznane zobowiązania w łącznej kwocie 55 786,13 zł, przy czym w kategorii II wynoszą one 30 056,22 zł, zaś w kategorii III 25 729,91 zł.

Sąd Rejonowy zważył, że zgodnie z art. 491 ¹⁶ ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2017 r. poz. 2344) Sąd umarza zobowiązania upadłego bez ustalania planu spłaty wierzycieli, jeżeli osobista sytuacja upadłego w oczywisty sposób wskazuje, że nie byłby on zdolny do dokonania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli.

Jedynym więc warunkiem zastosowania tego przepisu jest osobista sytuacja upadłego. Bez znaczenia jest wysokość niezaspokojonych zobowiązań, przyczyna powstania trudnej sytuacji osobistej upadłego czy też inne okoliczności. Sama obiektywnie istniejąca sytuacja osobista upadłego wykluczająca jakiekolwiek spłaty w ramach planu jest wystarczającą podstawą do umorzenia zobowiązań bez ustalania planu spłaty wierzycieli.

Sąd I instancji podkreślił, że jeżeli mimo posiadania przez upadłego zdolności zarobkowych którekolwiek z jego zobowiązań jest na poziomie tak znacznie przekraczającym te możliwości, że nie będzie on w stanie realizować jakiegokolwiek planu spłaty na rzecz wierzycieli w okresie przewidzianym na realizację tego planu (3 lata), to w takiej sytuacji będzie mógł mieć zastosowanie art. 491 ¹⁶ ust. 1 p.u.

W przedmiotowej sprawie oczywistym jest w ocenie Sądu Rejonowego, że sytuacja osobista upadłej E. Ł. jednoznacznie wskazuje, że nie będzie ona zdolna do dokonania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli.

Sąd I instancji zaznaczył, że E. Ł. ma 71 lat. Z tytułu świadczenia emerytalnego otrzymuje dochód w kwocie 2066,18 zł miesięcznie. Jak wynika z przedłożonego zestawienia wydatków kwota ta pozwala na pokrycie najbardziej podstawowych kosztów utrzymania. Z zestawienia wydatków wynika, że E. Ł. nie przeznacza żadnych kwot na zbytkowne wydatki, które obciążałyby jej budżet w sposób nieusprawiedliwiony. Sąd wziął także pod uwagę, że przy schorzeniach upadłej mogą zdarzyć się miesiące, w których upadła będzie musiała ponosić także nieprzewidziane wydatki związane ze swoimi dolegliwościami, a poniesienie takowych przy ustalonym nawet najmniejszym planie spłaty może okazać się niemożliwe. Upadła przeznacza część swoich dochodów także na wydatki związane z prywatnymi wizytami u lekarzy specjalistów oraz zakupem lekarstw. Upadła nie ma możliwości podjęcia zatrudnienia celem uzyskania dodatkowego dochodu, co wynika przede wszystkim z jej wieku, jak również ze stanu zdrowia.

Sąd I instancji wskazał, że na niezbędne wydatki dłużniczki składają się opłaty nierozerwalnie związane z korzystaniem z mieszkania, w tym opłaty za czynsz, prąd, gaz. Upadła musi znaleźć skromne środki na zakup żywności, środków czystości, odzieży i obuwia. Są to stałe koszty utrzymania, których nie sposób wyeliminować całkowicie z budżetu domowego. Możliwe jest jedynie pewne ich ograniczenie. Obecny dochód wystarcza zaledwie na zaspokojenie tych podstawowych potrzeb – i to jedynie przy prowadzeniu gospodarstwa domowego wraz z córką i zięciem.

Mając powyższe na uwadze, Sąd, uwzględniając stanowisko upadłej, zgłoszone we wniosku z dnia 7 maja 2019 r. doszedł do przekonania, iż obecnie, jak i w najbliższej perspektywie czasowej upadła nie będzie w stanie realizować jakiegokolwiek planu spłat wierzycieli. Jej comiesięczne dochody pozwalają wyłącznie na pokrycie niezbędnych wydatków, wiążących się ze skromną egzystencją.

Nie można również pominąć faktu w ocenie Sądu I instancji, że zobowiązania pieniężne upadłej przekraczają znacznie jej obecny comiesięczny dochód. Natomiast zasady doświadczenia życiowego wskazują, iż sytuacja życiowa i materialna upadłej nie ulegnie gwałtownej i diametralnej poprawie.

W konsekwencji dokonanych ustaleń, zdaniem Sądu pierwszej instancji należało zobowiązania upadłej powstałe przed dniem ogłoszenia upadłości, w całości umorzyć na mocy art. 491 ¹⁶ ust. 1 p.u.

Zażalenie na powyższe postanowienie Sądu Rejonowego wniósł wierzyciel – (...) w W., zaskarżając to postanowienie w całości. Zaskarżonemu postanowieniu wierzyciel zarzucił:

- naruszenie art. 491 ¹⁶ ust. 1 ustawy Prawo upadłościowe poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i umorzenie zobowiązań upadłej bez ustalania planu spłaty w wyniku błędnego przyjęcia, iż sytuacja upadłej jest na tyle trudna, że nie pozwala na dokonywanie spłat na rzecz wierzycieli w ramach ustalonego planu spłaty przez okres 36 miesięcy, podczas gdy upadła posiada stałe dochody w postaci świadczenia emerytalnego, co pozwala jej na realizację planu spłaty ustalonego na maksymalny ustawowy okres,

- art. 233§ 1 k.p.c. w zw. z art. 229 ustawy prawo upadłościowe poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów polegające na dowolnym uznaniu przez Sąd pierwszej instancji, że miesięczne koszty utrzymania skalkulowane zostały racjonalnie, zapewniając życie na minimalnym poziomie socjalnym w sytuacji gdzie, jak wynika z informacji pobranych z Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych minimum socjalne we wrześniu 2018r. dla jednoosobowego gospodarstwa emeryckiego minimum socjalne zostało oszacowane na kwotę 1 151,57 zł tj. na kwotę o ponad 900 zł mniejszą niż kwota dochodów osiąganych przez upadłą tj. 2066,18 zł, co powoduje, że upadla posiada środki pozwalające na realizację planu spłaty wierzycieli ustalonego na maksymalny czas.

Ponadto wierzyciel wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia, poprzez ustalenie, że upadla będzie spłacać na rzecz wierzycieli kwotę 800 zł przez okres kolejnych 36 miesięcy, począwszy od miesiąca kalendarzowego następującego po miesiącu, w którym uprawomocni się postanowienie o ustaleniu planu spłaty zobowiązań, uiszczając w miesięcznych ratach na rzecz każdego wierzyciela kwotę proporcjonalną do udziału wierzytelności danego wierzyciela w ogólnej sumie wierzytelności, ewentualnie wierzyciel wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd I instancji.

W uzasadnieniu tego zażalenia wierzyciel podniósł, że w przedmiotowej sprawie zachodzi potrzeba wyjaśnienia przez Sąd czy deklarowana przez upadłą wysokość kosztów utrzymania jest rzeczywista, albowiem wierzyciel zwrócił uwagę na fakt, iż upadła prowadzi gospodarstwo domowe wraz z córką i zięciem wobec czego koszty utrzymania winni ponosić wspólnie. Ponadto wierzyciel wskazał, że upadła uzyskuje stały dochód w postaci comiesięcznego świadczenia emerytalnego wypłacanego przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych w kwocie 2066,18 zł. W ocenie wierzyciela, Sąd I instancji powinien wydać postanowienie w oparciu o różnicę kwoty dochodów osiąganych przez upadłą oraz minimum socjalnego dla jednoosobowego gospodarstwa domowego emeryckiego i ustalić plan spłaty wierzycieli na poziomie 800 zł miesięcznie przez okres 36 miesięcy.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Zażalenie wierzyciela nie zasługiwało na uwzględnienie.

Na wstępie wymaga podkreślenia, że instytucja upadłości konsumenckiej ma w założeniu przeciwdziałać negatywnemu i narastającemu zjawisku społecznemu nadmiernego zadłużenia tym osobom fizycznym. Jej celem jest umożliwienie oddłużenia tym osobom, które są zadłużone w stopniu uniemożliwiającym samodzielną spłatę długów. Powyższe ma w założeniu ograniczyć wykluczenie społeczne – umożliwiając ponowny udział dłużnika w legalnym obrocie gospodarczym, a w dłuższej perspektywie umożliwić także ponowne skorzystanie z usług instytucji finansowych.

Założenia powyższe znajdują swój wyraz w treści art.2 ust.2 p.u. regulacja przesądza o tym, że postępowanie upadłościowe wobec osób nieprowadzających działalności gospodarczej należy prowadzić tak, aby umożliwić umorzenie zobowiązań upadłego niewykonanych w postępowaniu upadłościowym, a dopiero jeśli to możliwe – zaspokoić roszczenia wierzycieli w jak najwyższym stopniu.

Należy w konsekwencji uznać że pierwszoplanowym celem tzw. upadłości konsumenckiej jest oddłużenie osoby fizycznej (por. A.J Witosz, Przesłanki ogłoszenia upadłości konsumenckiej, [w] Przegląd prawa handlowego, 2015, Nr.2 ). Na uwadze należy mieć także liberalizację dostępu konsumentów do ogłoszenia ich upadłości wobec wyłączenia zastosowania do postępowania w sprawie ogłoszenia upadłości osoby fizycznej nieprowadzającej działalności gospodarczej przepisów dotyczących m.in. konieczności posiadania środków wystarczających co najmniej na koszty postępowania upadłościowego (art. 491 ² ust.1 p.u.).

Chociaż, więc umorzenie zobowiązań jest wyjątkiem od zasady, który należy interpretować zwężająco, to decydujące znaczenie będą miały w tej kwestii ustalenia dotyczące sytuacji osobistej upadłego. Jeżeli więc, na podstawie takich ustaleń okaże się oczywiste, że upadły nie jest zdolny do dokonania jakichkolwiek spłat na rzecz wierzycieli zastosowanie powinien znaleźć przepis art. 491 ¹⁶ ust. 1 p.u. przewidujący umorzenie zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty.

W doktrynie wskazuje się, że odstąpienie od ustalenia planu spłaty, a zatem rezygnacja z istotnego stadium postępowania upadłościowego, powinno mieć charakter absolutnie wyjątkowy – w sytuacji gdy dostępne źródło utrzymania pozwalają wyłącznie na pokrycie bieżących potrzeb upadłego i osób pozostających na jego utrzymaniu, a nie ma podstaw do uznania, aby ten stan mógł ulec zmianie w najdłuższym możliwym – tj. 36- miesięcznym (por. art.491 ¹⁶ ust.1 p. u.) - okresie wykonywania planu spłaty.

W ocenie Sądu Okręgowego Sąd pierwszej instancji w sposób prawidłowy ustalił okoliczności sprawy i na ich podstawie trafnie zastosował normy regulujące kwestie umorzenia zobowiązań upadłej. Upadła jest osobą starszą oraz schorowaną – od 12 lat choruje na nadciśnienie, ponadto zdiagnozowano u niej cukrzycę typu 2 oraz ma jaskrę. Wydatki upadłej związane są z wizytami lekarskimi u specjalistów oraz kupnem leków. Zdaniem Sądu Okręgowego zeznania upadłej w zakresie jej wydatków uznał za spójne oraz logiczne. Ponadto wskazania wymaga, że upadła przedstawiła zaświadczenie lekarskie (zob. k. 193 akt), z którego wynika, że z powodu swoich schorzeń zażywa leki takie jak: (...), (...), (...), (...).

Sąd zważył, że pomimo, iż upadła mieszka z córką oraz z zięciem , nie wpływa to w wysokim stopniu na wysokość wydatków upadłej. Bowiem należy mieć na uwadze fakt, iż córka upadłej pozostaje bez zatrudnienia, zaś zięć otrzymuje wynagrodzenie za pracę w wysokości płacy minimalnej. Zauważenia także wymaga fakt, że upadła uczestniczy w kosztach wynajmu i utrzymania mieszkania. Do niezbędnych wydatków dłużniczki należy zaliczyć część czynszu za mieszkanie – w kwocie 720zł, opłaty za gaz, prąd, wodę, ogrzewanie, wywóz śmieci czy bardzo skromna żywność (zob.k194-196 akt).

Dlatego też w ocenie Sądu, w świetle powyższego zarzut wierzyciela, iż upadła nie ponosi wspólnie z córką i zięciem kosztów związanych z korzystaniem mieszkania należało uznać za chybiony.

W ocenie Sądu, trzeba podkreślić bowiem, że jakikolwiek ustalony plan spłaty nie ma bowiem doprowadzić upadłej do nędzy, popadnięcia w ponowne kłopoty finansowe zadłużenie, a zatem do zaprzepaszczenia celu postępowania upadłościowego konsumentów, jakim jest oddłużenie upadłej. Wobec powyższego, Sąd Okręgowy zważył, że sytuacja osobista i materialna upadłej jest trudna. Ponadto należy wskazać, iż po przenalizowaniu wysokości koniecznych wydatków upadłej z osiąganym przez nią dochodem stwierdzić należy, że upadła nie ma żadnych wolnych środków, które mogłaby przeznaczyć na jakąkolwiek spłatę wierzycieli.

W ocenie Sądu Okręgowego zarzut podniesiony przez wierzyciela, iż miesięczny dochód upadłej przekracza kwotę minimum socjalnego wskazanym przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych jest chybiony. Należy mieć na uwadze, że publikowane przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych wskaźniki minimum socjalnego (mające w założeniu pozwolić na ustalenie kosztów utrzymania gospodarstw domowych) - na które powołuje się w swoim zażaleniu wierzyciel - przy ustaleniu planu spłaty mogą mieć charakter wyłącznie pomocniczy. Pozbawione podstaw byłoby zatem ich mechaniczne stosowanie, bez uwzględnienia indywidualnych okoliczności konkretnej sprawy.

Wskazać także należy, że prawidłowość dokonanej przez Sąd upadłościowy oceny możliwości finansowych upadłej – przy uwzględnieniu jej wieku, wykształcenia, zdrowia oraz konieczności ponoszenia niezbędnych wydatków – nie budzi wątpliwości. Trzeba bowiem zauważyć, że zainteresowani wynikiem tego postępowania wierzyciele – których Sąd pierwszej instancji zawiadomił prawidłowo o terminie posiedzenia celem wysłuchania upadłej – przedstawiając swoje stanowisko, zaniechali inicjatywy dowodowej (na temat rozkładu ciężaru dowodu w postępowaniu upadłościowym zob. m.in. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 14 czerwca 2000r., V CK 112/02, LEX nr 77067). Trzeba w związku z tym zauważyć, że żaden z wierzycieli nie stawił się na posiedzenie wyznaczone celem wysłuchania upadłej, nie odniósł się do jej zeznań i przedstawionych na żądanie Sądu dokumentów dotyczących jej sytuacji osobistej i majątkowej, nie zakwestionował także w konsekwencji twierdzeń upadłej w tej kwestii, co pozwalało uznać je za przyznane w postępowaniu pierwszoinstancyjnym (art. 229 i 230 k.p.c. w zw. z art. 229 i art. 491 ² ust. 1 p.u.). Wierzyciel nie może zatem skutecznie podważać w takiej sytuacji prawidłowości ustaleń sądu I instancji , opartych m . in. na zeznaniach upadłej , nie przedstawiając żadnych dowodów na poparcie swych twierdzeń.

Na koniec nadmienić zaś warto, że istota umorzenia zobowiązania w upadłości konsumenckiej nie polega ani na wykonaniu zobowiązania przez dłużnika, ani na darowaniu zobowiązania dłużnikowi na mocy suwerennej decyzji wierzyciela, ale następuje na mocy orzeczenia sądu upadłościowego. Umorzenie zobowiązań ma charakter przymusowy, co oznacza, że następuje ono także wbrew woli wierzyciela, a na pewno w sposób od niej niezależny (R. Adamus (w:) R. Adamus, B. Groele, Upadłość konsumencka Komentarz do nowelizacji prawa upadłościowego i naprawczego, Wyd. C.H. BECK, Warszawa 2015, s. 281).

Wobec braku podstaw do podważenia prawidłowości wydanego przez Sąd Rejonowy orzeczenia, zażalenie wierzyciela podlegało oddaleniu, na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 397§ 2 k.p.c. i art. 229, a także art. 491 ² ust. 1 ustawy – Prawo upadłościowe.

Artur Fornal Wojciech Wołoszyk Marek Tauer