Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 września 2019 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu – Wydział I Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Joanna Składowska

po rozpoznaniu w dniu 11 września 2019 roku w Sieradzu

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa Spółdzielczej (...). S. w G.

przeciwko W. J.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego w Wieluniu VIII Zamiejscowy Wydział Cywilny z siedzibą w P. z dnia 10 czerwca 2019 roku, sygn. akt VIII C 151/19

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 2 w ten sposób, że zasądza od W. J. na rzecz Spółdzielczej (...). S. w (...) 012,46 (szesnaście tysięcy dwanaście i 46/100) złotych wraz z odsetkami umownymi w wysokości dwukrotności stopy referencyjnej NBP i 5,5 punktów procentowych, nie wyższymi niż wysokości odsetek maksymalnych za opóźnienie od kwoty 15 843,33 złotych od 26 kwietnia 2019 r. do dnia zapłaty oraz 3 917 (trzy tysiące dziewięćset siedemnaście ) złotych z tytułu zwrotu kosztów procesu;

II.  oddala apelację w pozostałej części;

III.  zasądza od W. J. na rzecz Spółdzielczej (...). S. w (...) 100 (dwa tysiące sto) złotych z tytułu zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt I Ca 355/19

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z 10 czerwca 2019 r. Sąd Rejonowy w Wieluniu VIII Zamiejscowy Wydział Cywilny z siedzibą w P., w sprawie z Powództwa Spółdzielczej (...). S. w G. przeciwko W. J., w pkt 1. umorzył postępowanie w zakresie żądania zasądzenia kwoty 295,63 złotych oraz odsetek umownych w wysokości odsetek maksymalnych za opóźnienie liczonych od kwoty 16 308,09 złotych za okres od 10 stycznia 2019 r. do 25 kwietnia 2019 r., a w pkt 2. oddalił powództwo w pozostałym zakresie.

Rozstrzygnięcie zapadło przy następujących ustaleniach i wnioskach:

W dniu 28 stycznia 2016 r. W. J. zawarła ze Spółdzielczą (...). F. S. w G. umowę pożyczki (kredyt konsumencki). Na podstawie tej umowy powód udzielił pozwanej pożyczki konsumpcyjnej w kwocie 18 400 złotych na okres od 28 stycznia 2016 r. do 22 stycznia 2026 r. wraz z oprocentowaniem i kosztami jego udzielenia w ratach miesięcznych po 246,02 złotych, a ostatnia 246,22 złotych. Powód zastrzegł dla siebie w umowie prawo do wypowie­dzenia umowy z 30-dniowym terminem wypowiedzenia i postawienia po upływie okresu wypowiedzenia całej pożyczki wraz z odsetkami w stan natychmiastowej wymagalności w przypadku stwierdzenia, że warunki udzielenia pożyczki, w szczególności zobowiązania zawarte w punkcie 28, nie zostały dotrzymane, a także w przypadku, gdy pożyczkobiorca nie zapłacił w terminach określonych w umowie pełnych rat pożyczki za co najmniej dwa okresy płatności, po uprzednim wezwaniu pożyczkobiorcy listem poleconym do zapłaty zaległych rat w terminie nie krótszym niż 14 dni roboczych od otrzymania wezwania pod rygorem wypowiedzenia umowy.

Powód przelał na rzecz pozwanej kwotę kredytu. W czasie trwania umowy pozwana spłacała raty kredytu z opóźnieniem i w niepełnej wysokości. W konsekwencji powód pismem z 4 czerwca 2018 r. wezwał pozwaną do zapłaty zadłużenia przeterminowanego w wysokości 250,52 złotych, w tym kapitał 112,58 złotych, odsetki umowne 133,44 złotych, odsetki karne 0,56 złotych, koszty windykacji 3,94 złotych, a następnie pismem z 3 lipca 2018 r. wezwał pozwaną do zapłaty zadłużenia przeterminowanego w wysokości 273,30 złotych, w tym kapitału w kwocie 131,86 złotych, odsetek umownych w kwocie 136,94 złotych, odsetek karnych w kwocie 0,56 złotych i kosztów windykacji w kwocie 3,94 złotych.

Pismem z dnia 25 października 2018 r. powód wystosował do pozwanej pismo zatytu­łowane „Wypowiedzenie umowy”, w którym oświadczył, że wobec zaprzestania terminowej spłaty zobowiązania wypowiada umowę. Poinformował przy tym, iż w związku z powyższym cała niespłacona część pożycz­ki/kredytu wraz z należnymi odsetkami zostanie postawiona w stan natychmiastowej wy­magalności z upływem 30 dni od doręczenia wypowiedzenia. W treści tego pisma powód poinformował także pozwaną o wysokości zaległości z tytułu umowy pożyczki w łącznej wysokości 1 042,12 złotych, do której należy doliczyć odsetki karne w wy­sokości 14% w skali roku, tj. 0,19 złotych za każdy dzień zwłoki oraz, że 22 listopada 2018 r. wymagalna będzie kolejna rata w wysokości 246,02 złotych, która zwiększy zadłużenie. Jedno­cześnie wskazano, że uregulowanie wymienionej należności wraz z odsetkami we wskazanym terminie, spowoduje powrót do pierwotnego planu spłaty. Natomiast niezastosowanie się do powyższych postanowień spowoduje wymagalność całej pożyczki/kredytu z upływem okresu wypowiedzenia i skierowanie sprawy na drogę postępowania sądowego.

Po wniesieniu pozwu pozwana dokonała na rzecz powoda trzech wpłat, co spowodowało częściowe cofnięcie powództwa.

Sąd umorzył postępowanie w zakresie cofniętego powództwa, a w pozostałym zakresie oddalił powództwo jako dotyczące roszczenia niewymagalnego ze względu na sposób wypowiedzenia umowy.

Oba załączone do pozwu wezwania do zapłaty dotyczą - każde z nich - powstania zaległości w spłacie zaledwie jednej raty, albo jednej raty i części kolejnej raty. Żadne z nich nie opiewa na zaległość obejmującą równowartość co najmniej dwóch pełnych rat pożyczki (czyli 492,04 złotych). W ocenie Sądu, narzucona w umowie procedura poprzedzająca wypowiedzenie winna w zakresie wezwania do zapłaty obejmować istnienie zaległości za co najmniej taki okres, jaki uprawnia do rozwiązania umowy za wypowiedzeniem - czyli opóźnienia w płatności dwóch rat.

Nieskuteczna jest zatem dalsza czynność podjęta przez powoda, tj. złożone pozwanej oświadczenie o wypowiedzeniu umowy. Biorąc pod uwagę sposób skonstruowania pisma z 25 października 2018 r. i jego treść nie można uznać, by stanowiło ono wypowiedzenie umowy pożyczki. Połączenie bowiem w jednym piśmie wezwania do uregulowania należności i jednocześnie przyjęcie, że stanowi ono wypowiedzenie umowy na wypadek niezadośćuczynienia powyższemu wezwaniu, czyni wypowiedzenie umowy niejednoznacznym. Z tak sformułowanego oświadczenia nie sposób wywnioskować chociażby tego, w jakiej dacie umowa ulega rozwiązaniu, to jest w jaki sposób liczyć należy okres jej wypowiedzenia. Jasny i jednoznaczny jest jedynie przekaz obejmujący informację w zakresie wezwania do zapłaty i terminu w jakim pozwana wina spełnić swoje świadczenie. Zachodziłaby jednak zawsze wątpliwość, czy umowa nadal wiąże strony w przypadku częściowej zapłaty należności albo w przypadku zapłaty żądanej kwoty przez pozwaną i błędnego jej zarachowania, np. na poczet opłat i prowizji, nie zaś zaległych rat.

W dokumencie nazwanym „Wypowiedzenie umowy” na pierwszy plan nie wysuwa się konieczność spłaty całości zadłużenia jako logicznej konsekwencji wypowiedzenia umowy. W żadnym bowiem miejscu nie podano konkretnie, ile to całkowite zadłużenie wynosi i co się na nie składa. Natomiast powód koncentruje się w tym piśmie na zadłużeniu wynikającym jedynie z uchybienia terminu płatności poszczególnych rat, wskazując jego wysokość (1 042,12 złotych) oraz składowe. Powyższe dowodzi, że oświadczenie zawarte w omawianym piśmie nie jest nakierowane na definitywne rozwiązanie stosunku prawnego.

Oświadczenie o wypowiedzeniu umowy pożyczki w takim kształcie jest nieskuteczne także i dlatego, że dokonane zostało z zastrzeżeniem warunku zawieszającego. Jak wynika z treści omawianego pisma, jedynie niedostosowanie się do obowiązku zwrotu zadłużenia przeterminowanego wynoszącego 1 042,12 złotych miałoby skutkować rozwiązaniem umowy po okresie wypowiedzenia; uiszczenie tej kwoty we wskazanym terminie - powrót do pier­wotnego planu spłaty, co wyeksponowano w dokumencie wytłuszczoną czcionką. Art. 89 k.c. stanowi natomiast, że z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych albo wy­nikających z właściwości czynności prawnej, powstanie lub ustanie skutków czynności prawnej można uzależnić od zdarzenia przyszłego i niepewnego. W przepisie tym z jednej strony potwierdzona została ogólna zasada dopuszczająca ustanowienie warunku w każdej czynności prawnej, z drugiej natomiast wskazane zostały jej ograniczenia (wyjątki). W doktrynie i orzecznictwie dominuje pogląd, że wypowiedzenie umowy, jako jednostronne oświadczenie woli o charakterze kształtującym prawo, nie może być złożone z zastrzeże­niem warunku w rozumieniu art. 89 k.c. Pozostawałoby to w sprzeczności z istotą tego ro­dzaju czynności, której celem jest definitywne uregulowanie łączącego strony stosunku prawnego. Kłóciłoby się z tym uzależnienie takiego skutku od zdarzenia przyszłego i nie­pewnego, na które strony nie mają wpływu.

Nadto sama umowa stron nie przewiduje możliwości złożenia przez pożyczkodawcę takiego „warunkowego wypowiedzenia umowy”, co obiektywnie może wywoływać dezinformację pożyczkobiorcy.

Podsumowując, ponieważ powód nie złożył pozwanej skutecznego oświadczenia o wypowiedzeniu umowy, nie nastąpił skutek w postaci wymagalności pożyczki, która miała być spłacana do 2026 r.

Apelację od wyroku Sądu Rejonowego wniósł powód, zaskarżając go w części, tj. zakresie pkt. 2. i podnosząc następujące zarzuty:

I. naruszenie przepisów prawa materialnego w postaci:

1) art. 65 § 1 i § 2 k.c. w zw. z pkt 29 umowy pożyczki poprzez błędną wykładnię punktu 29 umowy pożyczki, polegające na błędnym przyjęciu, iż uprzednie skierowanie wezwania do zapłaty zaległych części rat po powstaniu zadłużenia w wysokości uprawniającej do wypowiedzenia umowy pożyczki jest warunkiem koniecznym do skutecznego i prawidłowego wypowiedzenia umowy pożyczki, czemu powód nie sprostał i w konsekwencji błędne przyjęcie, że nie doszło do skutecznego wypowiedzenia umowy pożyczki, podczas gdy przepisy prawa nie nakładają na powoda obowiązku skierowania wezwania do zapłaty przed wypowiedzeniem umowy, a tym bardziej skierowania wezwania do zapłaty po powstaniu zaległości pełnych rat pożyczki za co najmniej dwa okresy płatności; obowiązek skierowania wezwania do zapłaty po powstaniu zaległości dwóch pełnych rat pożyczki nie wynika także z umowy pożyczki zawartej pomiędzy stronami niniejszego postępowania;

2) art. 14 ustawy z dnia 20 lipca 2001 r. o kredycie konsumenckim poprzez jego zastosowanie i przyjęcie, że umowa pożyczki zawarta między stronami niniejszego postępowania jest objęta zakresem zastosowania tegoż przepisu i wymaga przed wypowiedzeniem umowy pożyczki uprzedniego skierowania wezwania do zapłaty po powstaniu zaległości pełnych rat pożyczki za co najmniej dwa okresy płatności, podczas, gdy zastosowanie do umowy pożyczki zawartej pomiędzy powodem a pozwaną znajduje obecnie obowiązująca ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim nieprzewidująca wymogu uprzedniego skierowania wezwania do zapłaty przed złożeniem oświadczenia o wypowiedzeniu umowy pożyczki, a tym bardziej skierowania wezwania do zapłaty po powstaniu zaległości pełnych rat pożyczki za co najmniej dwa okresy płatności;

3) art. 89 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i przyjęcie, iż wypowiedzenie umowy, jako oświadczenie woli o charakterze kształtującym prawo, nie może być złożone z zastrzeżeniem warunku, podczas gdy oświadczenie o wypowiedzeniu umowy zostało złożone z zastrzeżeniem warunku, który polegał na spełnieniu świadczenia wynikającego z umowy zawartej przez pozwaną co w nauce prawniczej określa się mianem warunku potestatywnego i jego dopuszczalność nie budzi wątpliwości;

II. naruszenie przepisów postępowania, których uchybienie miało istotny wpływ na wynik sprawy, tj.

1) art. 233 § 1 k.p.c., poprzez błędną ocenę materiału dowodowego, tj. błędne ustalenie treści umowy łączącej strony postępowania, przyjmując, iż zgodnie z umową pożyczki powód zobowiązany był przed wypowiedzeniem umowy do uprzedniego skierowania do pozwanej wezwania do zapłaty po powstaniu zaległości w wysokości pełnych rat za co najmniej dwa okresy płatności, podczas gdy z treści przedłożonej w toku postępowania umowy pożyczki, a zwłaszcza punktu 29 tej umowy nie wynika taki obowiązek po stronie powoda;

2) art. 233 § 1 k.p.c., polegające na przekroczeniu zasad swobodnej oceny dowodów, a w konsekwencji wyprowadzeniu z zebranego materiału dowodowego błędnych wniosków poprzez przyjęcie, że nie można uznać, aby pismo z dnia 25 października 2018 r. stanowiło wypowiedzenie umowy pożyczki z uwagi na fakt, iż połączone zostało w jednym piśmie wezwanie do uregulowania należności i jednocześnie przyjęcie, że stanowi ono wypowiedzenie umowy na wypadek niezadośćuczynienia wezwaniu, co czyni wypowiedzenie niejednoznacznym, a więc pismo to nie jest nakierowane na definitywne rozwiązanie stosunku prawnego, podczas gdy sformułowanie zawarte w piśmie z dnia 25 października 2018 r. jest jasne, czytelne i w pełni zrozumiały jest jego cel, a co za tym idzie sformułowanie takie jest dopuszczalne;

III. sprzeczność ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego - poprzez przyjęcie, iż strony postępowania w treści umowy pożyczki ustaliły, iż warunkiem skutecznego wypowiedzenia umowy pożyczki jest uprzednie skierowanie wezwania do zapłaty po powstaniu zaległości w wysokości umożliwiającej wypowiedzenie umowy pożyczki, tj. pełnych rat pożyczki za co najmniej dwa okresy płatności, podczas, gdy z treści zebranego w sprawie materiału dowodowego, a w szczególności treści pkt 29 umowy pożyczki nie sposób wysnuć powyższego obowiązku wobec powoda.

W oparciu o wskazane zarzuty skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kwoty 16 012,46 złotych wraz z odsetkami umownymi w wysokości dwukrotności sumy stopy referencyjnej NBP i 5,5 punktów procentowych (nie większymi niż odsetki maksymalne za opóźnienie) od kwoty 15 843,33 złotych liczonymi od dnia 26 kwietnia 2018 r. do dnia zapłaty oraz o zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych za obie instancje.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie.

Nie sposób jednak uznać, że w rozpoznawanej sprawie doszło do uchybienia przepisom postępowania w postaci art. 233 k.p.c. Skuteczne postawienie zarzutu naruszenia tego przepisu wymaga bowiem wykazania, że sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego przy dokonywaniu oceny dowodów. Tymczasem skarżący przyjętych przez Sąd pierwszej instancji za podstawę faktyczną rozstrzygnięcia okoliczności nie zakwestionował. Sens apelacji natomiast sprowadza się do podważenia prawidłowości dokonanej przez Sąd Rejonowy oceny skuteczności wypowiedzenia umowy kredytowej łączącej strony, co należy rozpatrywać w kontekście prawidłowości zastosowania norm prawa materialnego.

Wątpliwości Sądu Rejonowego wzbudziła konstrukcja pisma zatytułowanego „Wypowiedzenie umowy”. Zdaniem Sądu pierwszej instancji, złożone przez pożyczkodawcę oświadczenie o wypowiedzeniu umowy jest niejednoznaczne. Sąd Okręgowy poglądu tego nie podziela.

Jak zauważył Sąd Najwyższy w postanowieniu 7 sędziów z dnia 22 marca 2013 r., III CZP 85/12, OSNC 2013/11/132, LEX nr 1360269, brak jest argumentów natury dogmatycznej i aksjologicznej dla ograniczania zasady autonomii stron oraz swobody umów w zakresie wykraczającym poza przesłanki określone przepisem art. 353 ¹ k.c. Konsekwentnie należy opowiedzieć się za dominującym stanowiskiem judykatury, że - co do zasady - dopuszczalne jest dokonanie czynności prawnej zawierającej zastrzeżenie, że jej skutek zależy od skorzystania z uprawnienia lub woli wykonującego zobowiązanie, a zdarzenie zależne od zachowania strony polegać może na spełnieniu lub niespełnieniu świadczenia objętego treścią zobowiązania spełnienia świadczenia.

W judykaturze zaakceptowane zostało stanowisko, że warunkiem może być także spełnienie świadczenia, ponieważ zapłata nie zawsze jest zdarzeniem całkowicie uzależnionym od dłużnika.

Wbrew tezie zaprezentowanej przez Sąd pierwsze instancji, nie została także wyłączona dopuszczalność zastrzeżenia warunku w jednostronnej czynności prawnej polegającej na wypowiedzeniu umowy. Oczywiście przyjmowana co do zasady możliwość złożenia oświadczenia o wypowiedzeniu umowy o kredyt pod warunkiem niezapłacenia zadłużenia wymaga rozważenia, czy powinna mieć zastosowanie w kontekście postanowień konkretnej umowy. Istotne jest to aby strona wiedziałaby jaki skutek zostanie osiągnięty poprzez dokonanie lub niedokonanie określonej czynności (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z 24 września 2015 r., V CSK 698/14, LEX nr 1805901, wyrok Sądu Najwyższego z 8 września 2016 r., sygn. akt II CSK 750/15, Lex nr 2182659).

W przedmiotowej sprawie wypowiedzenie zostało sformułowane w sposób jasny i czytelny. Przede wszystkim wynikało z niego jednoznacznie i dłużniczka nie mogła mieć w tym zakresie żadnych wątpliwości, że nieuregulowanie zadłużenia w jakiejkolwiek części (a tak się ostatecznie stało, bowiem żadna kwota nie została przez dłużniczkę po otrzymaniu wypowiedzenia zapłacona) uczyni wypowiedzenie skutecznym z upływem 30 dni od doręczenia pisma zawierającego wypowiedzenie umowy, a zatem 30 listopada 2018 r. Wbrew zatem zapatrywaniu Sądu Rejonowego, z pisma wynikało w jakiej dacie umowa ulega rozwiązaniu, a w okolicznościach niniejszej sprawy nie zachodziła akcentowana przez Sąd pierwszej instancji wątpliwość, czy umowa nadal wiąże strony wobec częściowej zapłaty należności albo błędnego jej zarachowania.

Nie budzi również wątpliwości spełnienie warunku skuteczności wypowiedzenia w postaci istnienia zaległości w dwóch pełnych ratach kredytu w momencie wezwania do zapłaty. Przed wypowiedzeniem umowy zadłużenie dłużniczki wynosiło łącznie 1 042,12 złotych, wysokość raty zaś to 246,02 złotych. Pozwana uzyskała możliwość uniknięcia skutku rozwiązania umowy poprzez spłatę zadłużenia w terminie 14 dni. Warto także zauważyć, że już wcześniej dwukrotnie pożyczkodawca wzywał ja do zapłaty zaległości, wskazując na możliwość wypowiedzenia.

Podsumowując, nie może być mowy o tym, że wypowiedzenie było czymś zaskakującym dla pozwanej lub podjęła ona jakiekolwiek działania, które mogłyby wzbudzić wątpliwości co do skuteczności wypowiedzenia.

Biorąc pod uwagę powyższe, uznając roszczenie za wymagalne, Sąd Okręgowy - na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. - zmienił zaskarżony wyrok i zasądził na rzecz powoda od pozwanej dochodzoną ostatecznie kwotę 15 843,33 złotych. O odsetkach umownych za opóźnienie Sąd orzekł na podstawie art. 481 k.c. Apelacja podlegała natomiast oddaleniu co do odsetek od zaległej kwoty kapitału liczonych do 26 kwietnia 2018 r. do 25 kwietnia 2019 r., choć zapewne sformułowanie apelacji w tym zakresie było wynikiem oczywistej omyłki. W toku postępowania przed Sądem pierwszej instancji dochodzono odsetek od 26 kwietnia 2019 r., a rozszerzenia powództwa w postępowaniu apelacyjnym jest niedopuszczalne.

O kosztach procesu w pierwszej instancji orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. Na zasądzone na rzecz powoda koszty składają się: opłata od pozwu w wysokości 300,00 złotych oraz wynagrodzenie pełnomocnika ustalone na podstawie § 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2018 r. poz. 265 t. jedn.) w wysokości 3 600,00 złotych, powiększone od opłatę od pełnomocnictwa w kwocie 17,00 złotych.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. Na zasądzone na rzecz powoda koszty składają się: opłata od apelacji w kwocie 300,00 złotych i wynagrodzenie pełnomocnika ustalone na podstawie § 2 pkt 5 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2018 r. poz. 265 t. jedn.) w kwocie 1 800,00 złotych.