Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 lutego 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Lucyna Guderska

Sędziowie:SSA Jacek Zajączkowski

SSO del. Beata Michalska (spr.)

Protokolant: st. sekr. sądowy Joanna Sztuka

po rozpoznaniu w dniu 6 lutego 2014 r. w Łodzi

sprawy I. M.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddziałowi w Ł.

o zwrot nienależnie pobranej emerytury,

na skutek apelacji organu rentowego

od wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi

z dnia 21 grudnia 2012 r., sygn. akt: VIII U 2449/12,

1.  oddala apelację,

2.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddziału w Ł. na rzecz I. M. kwotę 120 (sto dwadzieścia) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu za drugą instancję.

Sygn. akt III AUa 289/13

UZASADNIENIE

I. M. odwołała się w dniu 22 czerwca 2012r. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. z 9 maja 2012 r. zobowiązującej ją do zwrotu nienależnie pobranej emerytury za okres od 1 października 2011 r. do 31 marca 2012 r. w kwocie 25.970,30 zł. Odwołująca wniosła o zmianę zaskarżonej decyzji przez uchylenie obowiązku zapłaty kwoty 25.970,30 zł. Wskazała, że nigdy nie została jej doręczona decyzja ZUS o zawieszeniu świadczenia emerytalnego z dniem 1 października 2011 r. oraz że nie miała świadomości, iż świadczenie wypłacane jej przez organ rentowy zostanie następnie przez ten sam organ uznane za nienależnie pobrane. Zarzuciła organowi rentowemu, że nie dopełnił obowiązku poinformowania jej o warunkach pobierania emerytury w przypadku kontynuowania zatrudnienia .

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wnosił o jego oddalenie argumentując, że o wprowadzeniu art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i wynikających stąd konsekwencjach wnioskodawczyni była informowana w decyzji z 15 lipca 2011 r. Nadto pouczenie o braku uprawnień do emerytury przyznanej przed 1 stycznia 2011 r. w sytuacji kontynuowania zatrudnienia u pracodawcy, u którego była zatrudniona przed dniem nabycia prawa do emerytury, było zamieszczone w pouczeniu każdej decyzji wydanej po 1 stycznia 2011 r.

Sąd Okręgowy w Łodzi VIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 21 grudnia 2012r., VIII U 2449/12, zmienił zaskarżoną decyzję i stwierdził, że emerytura wypłacona I. M. od 1 października 2011 r. do 31 marca 2012r. nie była świadczeniem nienależnym i nie ma obowiązku zwrotu kwoty 25.970,30 zł. ( pkt 1 wyroku). Nadto zasądził od ZUS I Oddziału w Ł. na rzecz odwołującej się 60 zł. tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego ( pkt 2 ).

Powyższe orzeczenie zostało wydane w oparciu o następujące ustalenia

faktyczne i prawne:

I. M., ur. (...), decyzją z 30 października 2007 r. nabyła prawo do emerytury wcześniejszej. Wypłatę świadczenia organ rentowy zawiesił w związku z kontynuowaniem przez wnioskodawczynię zatrudnienia. Od 1 kwietnia 1973 r. odwołująca się była nieprzerwanie zatrudniona w Urzędzie Dozoru Technicznego Oddział w Ł.. W dniu 24 czerwca 2011 r. I. M. wniosła o przyznanie emerytury z uwagi na osiągnięcie 60 lat. Jednocześnie wniosła o podjęcie wypłaty świadczenia zawieszonego. Do wniosku załączyła zaświadczenie o kontynuowanym od dnia 1 kwietnia 1973 r. zatrudnieniu. Decyzją z 15 lipca 2011 r. ZUS przyznał wnioskodawczyni prawo do emerytury z tytułu ukończenia powszechnego wieku emerytalnego, ustalając jej wysokość zgodnie z zasadami określonymi w art. 24 i następne ustawy emerytalnej. Emerytura ustalona tą decyzją została zawieszona, jako że kwota wyliczonej emerytury była niższa od wcześniej przyznanego świadczenia. W decyzji z 15 lipca 2011 r. znalazła się informacja o obowiązującej od 1 stycznia 2011 r. regulacji przewidującej zawieszenie prawa do emerytury przysługującej osobom, które nie rozwiązały stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywały zatrudnienie bezpośrednio przed nabyciem prawa do emerytury. ZUS poinformował także, że osobom, które przeszły na emeryturę przed 1 stycznia 2011 r. i nadal wykonują zatrudnienie w ramach tego samego stosunku pracy, w którym pozostawały przed jej uzyskaniem, Zakład wstrzyma wypłatę emerytury od dnia 1 października 2011 r. Decyzją z dnia 13 lipca 2011 r. ZUS podjął wypłatę emerytury ubezpieczonej od dnia 1 czerwca 2011 r. w kwocie 4.316,55 zł brutto . Z dniem 31 marca 2012r. I. M. rozwiązała stosunek pracy. Decyzją z 9 maja 2012 r. ZUS stwierdził, że ubezpieczona pobrała nienależnie świadczenie za okres od 1 października 2011 r. do 31 marca 2012 r., kiedy kontynuowała zatrudnienie i zobowiązał ją do zwrotu nienależnie pobranej emerytury w łącznej kwocie 25.970,30 zł.

W ocenie Sądu Okręgowego pobrana emerytura w spornym okresie nie była świadczeniem nienależnie pobranym w rozumieniu art. 138 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227, ze zm.) . W myśl art. 138 ust. 2 pkt. 1 za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania.

Sąd Okręgowy wskazał, że zgodnie z obowiązującym do dnia 7 stycznia 2009 r. przepisem art. 103 ust. 2a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych prawo do emerytury ulegało zawieszeniu bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, ustalonym w decyzji organu rentowego. Obowiązywanie przepisu art. 103 ust. 2a ustawy o emeryturach i rentach z FUS z dniem 8 stycznia 2009 r. uchyliła ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o emeryturach kapitałowych w art. 37 pkt. 5b (Dz. U. Nr 228, poz. 1507). Przepis uzależniający nabycie prawa do emerytury od rozwiązania stosunku pracy łączącego emeryta z pracodawcą, na rzecz którego świadczył on pracę bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, został ponownie dodany do ustawy emerytalnej przepisem art. 6 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2010 r. Nr 257, poz. 1726). Na mocy tego artykułu w ustawie o emeryturach i rentach z FUS z dniem 1 stycznia 2011r. dodany został przepis art. 103a, zgodnie z którym prawo do emerytury ulega zawieszeniu bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, ustalonym w decyzji organu rentowego.

Zgodnie z art. 27 ustawy z 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw ZUS, w terminie 30 dni od dnia wejścia w życie tej ustawy, miał obowiązek poinformować osoby pobierające emerytury o obowiązujących, od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy, warunkach pobierania emerytury w przypadku kontynuowania stosunku pracy. W myśl art. 28 ustawy do emerytur przyznanych przed dniem wejścia w życie tej ustawy, to jest przed dniem 1 stycznia 2011 r., przepis art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z FUS stosuje się poczynając od dnia 1 października 2011 r.

Uzasadniając twierdzenie, że sporna emerytura nie była świadczeniem nienależnie pobranym, Sąd Okręgowy powołał treść wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 13 listopada 2012 r. sygn. K/12 . Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 28 ustawy z 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw w związku z art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z FUS, dodanym przez art. 6 pkt 2 ustawy z 16 grudnia 2010 r., w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie do osób, które nabyły prawo do emerytury przed 1 stycznia 2011 r. bez konieczności rozwiązania stosunku pracy, jest niezgodny z zasadą ochrony zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa wynikającą z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. W uzasadnieniu Trybunał Konstytucyjny wskazał, że rozwiązanie przyjęte przez ustawodawcę w art. 28 ustawy z 16 grudnia 2010r. spowodowało, że osoby, które skutecznie nabyły i zrealizowały prawo do emerytury w okresie od 8 stycznia 2009 r. do 31 grudnia 2010 r. zostały objęte nową, mniej korzystną dla nich treścią ryzyka emerytalnego. Aby emeryturę nadal pobierać po 1 października 2011 r., musiały one rozwiązać stosunek pracy z dotychczasowym pracodawcą. W przeciwnym razie ich świadczenie emerytalne ulegało zawieszeniu. Oceniając sytuację tych osób z punktu widzenia zasady ochrony zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa, Trybunał doszedł do wniosku, że gdyby w momencie przechodzenia na emeryturę osoby te wiedziały, że będą musiały przerwać zatrudnienie, żeby uzyskać świadczenie emerytalne, to ich decyzja być może byłaby inna, tzn. nie składałyby wniosku o ustalenie prawa do emerytury i kontynuowały zatrudnienie. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 r. sygn. K 2/12 został ogłoszony w Dzienniku Ustaw z dnia 22 listopada 2012 r. pod poz. 1285. Z chwilą ogłoszenia sentencji wyroku w Dzienniku Ustaw utracił moc art. 28 ustawy zmieniającej z 16 grudnia 2010 r. w zakresie, w jakim przewiduje stosowanie art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z FUS do osób, które nabyły prawo do emerytury przed 1 stycznia 2011 r. Natomiast art.103a powołanej ustawy pozostaje nadal w obrocie prawnym i znajduje zastosowanie do osób, które nabyły prawo do emerytury w momencie jego wejścia w życie i później, tj. od 1 stycznia 2011 r.

Sąd Okręgowy zauważył, że sprawa odwołującej się jest o tyle szczególna, że nabyła ona prawo do emerytury wcześniejszej w 2007 roku. Wypłata tego świadczenia podlegała zawieszeniu z uwagi na kontynuację zatrudnienia u pracodawcy, na rzecz którego świadczyła pracę przed nabyciem tego prawa. Jednakże w ocenie Sądu Okręgowego mimo to orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego odnosi się także do opisanej sytuacji, bowiem zakwestionowany w nim przepis, narusza także prawa odwołującej się. Ponieważ nabyła prawo do emerytury przed 1 stycznia 2011 r., konsekwencja przywołanego wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 r. jest taka, że przepis art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z FUS nie znajduje do niej zastosowania. Kontynuowanie przez wnioskodawczynię zatrudnienia nie stanowiło wobec tego okoliczności powodującej zawieszenie prawa do świadczenia emerytalnego. Skutkiem tego było uznanie przez Sąd I instancji, że emerytura pobrana przez I. M. w okresie od 1 października 2011 r. do 31 marca 2012 r. nie stanowi świadczenia nienależnie przez nią pobranego. Z tych względów Sąd Okręgowy, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., zaskarżoną decyzję ZUS zmienił, orzekając jak w wyroku.

Od powyższego wyroku apelację wniósł organ rentowy, zaskarżając wyrok w całości i zarzucając mu:

- naruszenie prawa materialnego, a w szczególności art. 138 ust. 1, art. 103a ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (t. jedn. Dz. U. z 2009 r., Nr 153, poz. 1227) w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 r., sygn. akt K 2/12 poprzez niewłaściwe jego zastosowanie i ustalenie, iż wypłacona emerytura w kwocie 25 970,30 zł nie powinna ulec zawieszeniu oraz, że nie jest świadczeniem nienależnym i jako taka nie podlega zwrotowi.

- naruszenie prawa procesowego tj. art. 233 k.p.c. polegające na wydaniu wyroku bez wyjaśnienia wszystkich okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy.

Ubezpieczona kontynuowała zatrudnienie od kwietnia 1973 r. do marca 2012 r. i wobec wejścia w życie przepisów ustawy o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw, które wprowadziły do ustawy o emeryturach i rentach z FUS przepis art. 103 a mówiący o tym, że prawo do emerytury ulega zawieszeniu bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz, którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury - świadczenie pobierane przez I. M. winno ulec zawieszeniu w okresie od 1 października 2011 r. do 31 marca 2012 r. Organ rentowy w tej sytuacji zaskarżoną decyzją zażądał zwrotu nienależnie pobranego świadczenia za okres od 1 października 2011 r. do momentu rozwiązania stosunku pracy tj. do 31 marca 2012 r. w kwocie 25 970,30 zł. Świadczenie wypłacone za wskazany wyżej okres zostało uznane za nienależnie pobrane w rozumieniu powołanego, art. 138 ust. 2 pkt 1, gdyż wnioskodawczyni była informowana o zasadach pobierania emerytury w przypadku kontynuowania stosunku pracy u pracodawcy, z którym stosunek ten był zawarty przed dniem nabycia prawa do emerytury. W ocenie organu rentowego powołane orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 r. (sygn. akt K 2/12), jest w tej sprawie konstytutywne, obowiązuje od dnia wejścia w życie, zaś skutki prawne wywołuje ex nunc od dnia ogłoszenia w Dzienniku Ustaw, w szczególności w sytuacji, gdy Trybunał Konstytucyjny bezpośrednio w wyroku nie określił skutków czasowych swojego orzeczenia tj. momentu utraty mocy obowiązującej przepisu uznanego za niezgodny z Konstytucją. W ocenie apelującego Konstytucja samodzielnie zakreśla granice retroaktywności orzeczeń w art. 190 ust. 4, przewidując możliwość zmiany orzeczenia, decyzji lub innego rozstrzygnięcia (w wyniku wznowienia postępowania lub innego odpowiedniego trybu przewidywanego ustawą). Tym samym utrata mocy obowiązującej przepisu uznanego za niezgodny z Konstytucją następuje dopiero z chwilą wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, a nie wcześniej. Orzeczenie ma więc charakter prawotwórczy. Ponadto utrata mocy obowiązującej nie oznacza unieważnienia istniejącego wcześniej stanu prawnego, które prowadziłoby do automatycznego unicestwienia z tą chwilą wszystkich wcześniejszych konsekwencji prawnych. Jak podkreślił apelujący, celem regulacji zawartej w art. 103 ust. 2a ustawy o emeryturach i rentach z FUS było przede wszystkim oczekiwanie zwolnienie miejsc pracy. Dla porównania powołał orzeczenia Sądu Najwyższego: wyrok z 19 lutego 2004 r., II UK 274/04; uchwała z 27 kwietnia 2004 r., II UZP 2/04; uchwała z 10 listopada 2004 r., II UZP 9/04). Także Trybunał Konstytucyjny wypowiadał się już w przedmiocie art. 103 ust. 2a ustawy emerytalnej. W wyroku z dnia 7 lutego 2006 r., SK 45/04, Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 103 ust. 2a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych jest zgodny z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 32 i art. 67 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz nie jest niezgodny z art. 30, art. 65 ust. 1, art. 70 ust. 5 i art. 73 Konstytucji. Dodatkowo apelujący podniósł, że o fakcie wprowadzenia do ustawy o emeryturach i rentach z FUS, jak też daty wejścia w życie przepisu art. 103a oraz o skutkach z tego wypływających, wnioskodawczym została poinformowana zgodnie z obowiązkiem wynikającym z art. 27 ustawy o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw. Informację powyższą zawarto w decyzji z dnia 15 lipca 2011 r. Wskazał też, że to pouczenie o braku prawa do świadczenia przyznanego przed dniem 1 stycznia 2011 r. w sytuacji kontynuowania zatrudnienia u pracodawcy, u którego wnioskodawczym była zatrudniona przed nabyciem prawa do emerytury, zostało zamieszczone w pouczeniu każdej decyzji wydanej po dniu 1 stycznia .2011 r. Pouczenie takie znajdowało się w części VIII pkt 5 pouczenia decyzji z dnia 13 lipca 2011 r. Ponadto odnosząc się do zarzutu, iż ubezpieczona nie otrzymała decyzji o zawieszeniu wypłaty do emerytury wskazał, iż taka decyzja nie była wydana bowiem do dnia 31 marca 2012 r. emerytura była wypłacana (nienależnie), zaś od 1 kwietnia 2012 r. podjęto jej wypłatę po rozwiązaniu stosunku pracy. Nie bez znaczenia w ocenie apelującego pozostaje także prowadzona na szeroką skalę akcja medialna z udziałem i istotnym wkładem informacyjnym ZUS, a która stanowiła szczególną formę pouczania emerytów o treści nowej regulacji zawartej w przepisie art. 103a ustawy. Zatem zarzut zawarty w odwołaniu a dotyczący nieinformowania wnioskodawczyni o braku prawa do świadczenia jest w ocenie apelującego całkowicie chybiony.

W tej sytuacji decyzja o dochodzeniu nadpłaty w trybie art. 138 ustawy o emeryturach i rentach z FUS znajduje uzasadnienie, gdyż mamy tu do czynienia z nienależnie pobranym świadczeniem w przypadku, w którym świadczeniobiorczyni była pouczona o okolicznościach wpływających na zawieszenie prawa do wypłaty emerytury. W konkluzji swojego stanowiska organ rentowy wnosił o zmianę wyroku i oddalenie odwołania od decyzji z dnia 9 maja .2012 r.

W odpowiedzi na apelację ubezpieczona, reprezentowana przez fachowego pełnomocnika, wniosła o jej oddalenie i zasądzenie od organu rentowego na rzecz I. M. zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego. W ocenie ubezpieczonej, Sąd Okresowy prawidłowo ustalił, że emerytura wypłacona w okresie od 1 października 2011r. do 31 marca 2012r. nie była świadczeniem nienależnym, ponieważ odwołująca nabyła emeryturę przed 1 stycznia 2011r. Z tego powodu należy do kręgu osób, co do których Trybunał Konstytucyjny potwierdził niekonstytucyjność art.103 a ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Przyłączyła się też do stanowiska Sądu Okręgowego, iż powołany wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 13 listopada 2012r. spowodował utratę mocy obowiązującej aktu prawnego ex tunc. W rezultacie emerytura wypłacana ubezpieczonej w spornym okresie sprzecznie z art.103a ustawy, który został uznany za niekonstytucyjny, nie może być uznana za świadczenie nienależnie pobrane.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje :

Apelacja organu rentowego nie zasługuje na uwzględnienie, a zaskarżony wyrok należy uznać za odpowiadający prawu , aczkolwiek z innych względów niż to wynika z uzasadnienia Sądu Okręgowego czy argumentacji ubezpieczonej zawartej w odpowiedzi na apelację.

Stan faktyczny w sprawie nie był sporny. I. M., kontynuując zatrudnienie w Urzędzie Dozoru Technicznego od 1973r. , wystąpiła 10 października 2007r. o przyznanie prawa do emerytury. Decyzją z 30 października 2007 r. nabyła prawo do emerytury wcześniejszej, przy czym jej wypłata została zawieszona w związku z kontynuowaniem zatrudnienia zgodnie z obowiązującym wówczas art.103 ust.2a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227, ze zm.) . Wypłatę świadczenia podjęto na wniosek ubezpieczonej, zgłoszony 24 czerwca 2011r. w związku z ukończeniem powszechnego wieku emerytalnego oraz z uwagi na zmieniony stan prawny . Jak słusznie podniósł Sąd I instancji, art. 103 ust. 2a cyt. ustawy został uchylony z dniem 8 stycznia 2009r. przez art. 37 pkt. 5, lit. b ustawy z 21 listopada 2008 r. o emeryturach kapitałowych (Dz. U. Nr 228, poz. 1507). Natomiast od 1 stycznia 2011 r. obowiązuje art. 103a, dodany do ustawy o emeryturach i rentach z FUS na podstawie art. 6 pkt 2 ustawy z 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 257, poz. 1726 oraz z 2011 r. Nr 291, poz. 1707), znoszący możliwość pobierania emerytury bez rozwiązania umowy o pracę z dotychczasowym pracodawcą, na rzecz którego praca była wykonywana bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury . Art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z FUS objął wszystkich emerytów, czyli zarówno tych, którzy prawo do emerytury uzyskali od momentu jego wejścia w życie oraz tych, którzy przeszli na emeryturę wcześniej. Ci emeryci, którzy nabyli prawo do emerytury przed 1 stycznia 2011 r., na podstawie art. 28 ustawy zmieniającej z 16 grudnia 2010 r. mogli ją pobierać bez rozwiązania umowy o pracę jeszcze przez 9 miesięcy od daty wejścia w życie zmiany, czyli do 30 września 2011 r. Jeżeli do tego momentu stosunek pracy nie ustał, wypłata emerytury została przez ZUS wstrzymana, poczynając od 1 października 2011r.

Poza sporem jest w sprawie, że ubezpieczona kontynuowała zatrudnienie do 31 marca 2012r. i pobierała w tym czasie emeryturę , ponieważ ZUS w jej sprawie nie wydał decyzji o wstrzymaniu wypłaty świadczenia, mimo zaistnienia przesłanek z art.103a . Sąd Okręgowy błędnie wywiódł , że w stosunku do odwołującej ma zastosowanie wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 13 listopada 2012r. wydany w sprawie K 2/12. Podkreślić należy, że art. 103a, uniemożliwiając realizację prawa do emerytury do czasu rozwiązania stosunku pracy, konstruuje treść ryzyka emerytalnego jako prawo do odejścia z rynku pracy i uzyskania świadczenia emerytalnego. Ryzyko emerytalne w tym znaczeniu to zdarzenie prawne uzasadniające realizację prawa do emerytury. Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu wyroku z 13 listopada 2012 r. stwierdził, że określenie treści ryzyka emerytalnego przez ustawodawcę jest dla adresatów takiej regulacji informacją, jakie warunki muszą spełnić, żeby zrealizować swoje prawo do świadczenia emerytalnego. W tym kontekście, jeśli ubezpieczony już raz te warunki skutecznie spełnił, tj. osiągnął wiek emerytalny i odpowiedni staż pracy w okresie od 8 stycznia 2009 r. do 31 grudnia 2010 r., to niedopuszczalne jest - z punktu widzenia zasady ochrony zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa, nakazanie mu zastosowania się do nowej treści ryzyka, czyli nakazanie mu ponownego zrealizowania już raz skutecznie zrealizowanego prawa do emerytury. Skutkiem omawianego wyroku Trybunału Konstytucyjnego jest utrata mocy art. 28 ustawy zmieniającej z dnia 16 grudnia 2010r. z chwilą ogłoszenia sentencji wyroku w Dzienniku Ustaw w zakresie, w jakim przewiduje stosowanie art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z FUS do osób, które nabyły prawo do emerytury przed 1 stycznia 2011 r., bez konieczności rozwiązania stosunku pracy. Oznacza to, że obowiązek rozwiązania stosunku pracy z dotychczasowym pracodawcą - jako warunek realizacji nabytego prawa do emerytury - nie będzie miał zastosowania do osób, które nabyły prawo do emerytury w okresie od 8 stycznia 2009 r. do 31 grudnia 2010r. W rezultacie, wbrew obszernej argumentacji Sądu Okręgowego, przedmiotowy wyrok Trybunału Konstytucyjnego nie ma zastosowania do odwołującej , ponieważ nabyła prawo do emerytury przed 8 stycznia 2009r. i nie należy do kręgu osób wymienionych w uzasadnieniu wyroku. Z tego względu tracą też na znaczeniu zarzuty organu rentowego odnoszące się do możliwości zastosowania w tym wypadku treści powołanego wyroku Trybunału Konstytucyjnego, ponieważ nie ma on zastosowania, aczkolwiek z innych przyczyn niż wywodzi apelujący ( nie chodzi o datę obowiązywania orzeczenia, tylko o krąg osób, których ono dotyczy) .

Tym niemniej zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego odpowiada prawu, ponieważ w dacie wyrokowania przez Sąd Apelacyjny zmianie uległ stan prawny, mający istotne znaczenie w niniejszej sprawie. Z dniem 19 lutego 2014r. weszła w życie ustawa z 13 grudnia 2013r. o ustaleniu i wypłacie emerytur, do których prawo uległo zawieszeniu w okresie od 1 października 2011r. do 21 listopada 2012r. ( Dz.U. z 4 lutego 2014r., poz. 169). Zgodnie z art.1 ustawa określa zasady ustalania i wypłaty emerytury, do której prawo zostało zawieszone na podstawie art.28 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2010 r. Nr 257, poz. 1726) w związku z art.103a ustawy o emeryturach i rentach z FUS w okresie od 1 października 2011r. do 21 listopada 2012r. Jak wynika z art. 2 tej ustawy zawieszona emerytura przysługuje emerytowi, który spełnia łącznie następujące warunki:

- nabył prawo do emerytury przed 1 stycznia 2011r.;

- jego prawo do emerytury zostało zawieszone na podstawie przepisów określonych w art.1 w związku z kontynuowaniem przez niego po 30 września 2011r. zatrudnienia bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury .

A zatem, w porównaniu do treści wyroku Trybunału Konstytucyjnego , cyt. ustawa rozszerzyła krąg uprawnionych do wypłaty emerytury zawieszonej na podstawie art.103a ustawy również na tych emerytów, którzy nabyli prawo do emerytury przed 8 stycznia 2009r. W rezultacie ubezpieczona jest osobą objętą dyspozycją art.2 ust.1 cyt. ustawy i w sytuacji, gdyby organ rentowy, zgodnie z obowiązującym wówczas art.103a, zawiesił jej prawo do emerytury ( art. 2 ust.2 ustawy) , nabyłaby uprawnienie do żądania wypłaty zawieszonego świadczenia wraz z odsetkami na podstawie art.4 i art.7 w związku z art.2 ust.1 i 2 cyt. ustawy. A zatem powstaje pytanie, czy z dniem wejścia w życie ustawy z 13 grudnia 2013r. ( tj. 19 lutego 2014r.) emerytura wypłacona odwołującej się za okres od 1 października 2011r. do 31 marca 2012r., mimo kontynuowania zatrudnienia, winna być nadal uznawana za świadczenie nienależnie pobrane, tj. czy w obecnym stanie prawnym w dalszym ciągu można uznać, że została wypłacona bez podstawy prawnej, podczas gdy ustawodawca w analogicznej sytuacji przyznał emerytom prawo żądania wypłaty zawieszonego świadczenia . Za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu art. 138 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej uważa się świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania. Innymi słowy żądanie zwrotu nienależnie pobranego świadczenia z ubezpieczenia społecznego uzasadnione jest wobec osoby, która otrzymała świadczenie bez podstawy prawnej i tylko wówczas, gdy miała świadomość, że wypłacone świadczenie jej się nie należy. Wobec treści cyt. wyżej ustawy z 13 grudnia 2013r. zaistniała sytuacja , że podstawa prawna uzasadniająca wcześniejsze zawieszenie prawa do emerytury w sytuacji prawnej ubezpieczonej została przez ustawodawcę zakwestionowana, ponieważ przyznał w takim wypadku emerytom prawo do żądania wypłaty zawieszonej wcześniej emerytury wraz z odsetkami .

Sąd Apelacyjny podziela stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone m.in. w wyroku z 3 lutego 2010r., I UK 210/09 i wyroku z 4 września 2007r., I UK 90/07 ,że w przypadku nienależnie pobranego świadczenia z ubezpieczenia społecznego brak jest podstaw do stosowania art. 409 i 410 k.c., gdyż jest to uregulowane w prawie ubezpieczeń społecznych, które w tym zakresie nie zawiera odesłania do przepisów prawa cywilnego . Jak wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 4 września 2007r. art. 138 ustawy o emeryturach i rentach ( a także art. 84 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych) łączy dwa elementy, które w przepisach prawa cywilnego są rozdzielone. W przepisach prawa cywilnego pojęcie nienależnego świadczenia jest zobiektywizowane (art. 410 § 2 k.c.), natomiast elementy odnoszące się do stanu świadomości (woli) są uregulowane odrębnie (art. 409 k.c.), a więc nie są objęte definicją tego pojęcia. W przepisach prawa ubezpieczeniowego następuje połączenie tych elementów w samej definicji "świadczenia nienależnie pobranego", a więc w prawie ubezpieczeń społecznych "świadczenie nienależnie pobrane" to nie tylko "świadczenie nienależne" (obiektywnie, np. wypłacane bez podstawy prawnej), ale także "nienależnie pobrane", a więc pobrane przez osobę, której można przypisać określone cechy dotyczące stanu świadomości (woli) lub określone działania (zaniechania). Jak wskazał Sąd Najwyższy, jest to podstawa rozróżnienia "świadczenia nienależnego" od "świadczenia nienależnie pobranego". Ponieważ jednak przepisy prawa ubezpieczeń społecznych nie regulują kwestii, z jaką mamy do czynienia w niniejszej sprawie, Sąd posiłkował się odwołaniem do instytucji z art. 411 pkt 4 k.c. , zgodnie z którym nie można żądać zwrotu świadczenia, jeżeli świadczenie zostało spełnione, zanim wierzytelność stała się wymagalna. Dodać należy ,że art.138 ust.6 ustawy o emeryturach i rentach z FUS ( podobnie jak art.84 ust.8 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych) odnosi się do instytucji odstąpienie od żądania zwrotu oraz udzielanie ulg w spłacie nienależnie pobranych świadczeń. Natomiast art. 411 k.c. reguluje sytuacje, w których mimo spełnienia ogólnych przesłanek zwrotu nienależnego świadczenia z art. 410 § 2 k.c. wyłączone jest roszczenie o dokonanie tego zwrotu. Przy czym art. 411 pkt 4 k.c. dotyczy zwrotu świadczenia spełnionego przed terminem wymagalności roszczenia, co do którego podstawa prawna od chwili spełnienia świadczenia nie uległa zmianie, a ze względów praktycznych nie jest celowe dopuszczenie do zwrotu tej kwoty, która z chwilą nadejścia terminu wymagalności roszczenia musiałaby być świadczona między stronami (wyrok SN z dnia 23 maja 1980 r., IV PR 200/80, LEX nr 8238). Nie można żądać zwrotu świadczenia, jeżeli świadczenie zostało spełnione, zanim wierzytelność stała się wymagalna. Ustawodawca kierował się tu względami praktycznymi - nie byłoby bowiem celowe domaganie się zwrotu świadczenia, które w przyszłości musi być wykonane (por. Z. Radwański, Zobowiązania..., s. 226).

W niniejszej sprawie organ rentowy wypłacał ubezpieczonej emeryturę po 1 października 2011r., mimo kontynuowania przez nią zatrudnienia, z naruszeniem art.103a ustawy o emeryturach i rentach z FUS, który uzasadniał zawieszenie prawa do świadczenia, a zatem zostały spełnione przesłanki do uznania świadczenia za nienależnie pobrane w rozumieniu art.138 ust.2 pkt 1 cyt. ustawy. Na marginesie można tylko dodać, że wbrew twierdzeniom ubezpieczonej, ZUS w decyzji z 15 lipca 2011r. prawidłowo pouczył ją o okolicznościach uzasadniających zawieszenie prawa do emerytury . Jednakże z dniem wejścia w życie cyt. ustawy z 13 grudnia 2013r. zaistniała podstawa do wypłaty spornej emerytury, gdyby została wcześniej zawieszona. W rezultacie należy przyjąć , że organ rentowy wypłacił wnioskodawczyni emeryturę przed datą jej wymagalności, którą należy liczyć od wejścia w życie ustawy z 13 grudnia 2013r., ponieważ gdyby emerytura została faktycznie zawieszona, bezspornie ubezpieczona od 19 lutego 2014r. nabyłaby prawo do żądania wypłaty zawieszonego świadczenia na podstawie art.7 cyt. ustawy. Mając na uwadze powyższe rozważania w stanie prawnym obowiązującym od 19 lutego 2014r. organ rentowy nie może żądać zwrotu świadczenia, którego wcześniej błędnie nie zawiesił , ponieważ w odniesieniu do ubezpieczonej odpadła podstawa prawna uzasadniająca zawieszenie prawa do emerytury, a w rezultacie wypłacone świadczenie zostało spełnione przed terminem jego wymagalności. W konsekwencji przyjętego stanowiska należało uznać, że zaskarżony wyrok Sądu I instancji odpowiada prawu i na podstawie art.385 k.pc. oddalono apelację organu rentowego jako bezzasadną. Na podstawie art. 98 § 1 i 2 k.p.c. w związku z § 11 ust.2 i § 12 ust.1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez Radce prawnego ustanowionego z urzędu ( tekst jedn. Dz.U. z 2013r., poz.490) Sąd orzekł o obowiązku zwrotu kosztów procesu .