Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V ACa 231/16

POSTANOWIENIE

Dnia 21 listopada 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach V Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:

SSA Irena Piotrowska

Sędziowie:

SA Jadwiga Galas

SA Aleksandra Janas (spr.)

Protokolant:

Diana Pantuchowicz

po rozpoznaniu w dniu 21 listopada 2017 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z wniosku Prokuratora

z udziałem A. W. i E. W.

o ubezwłasnowolnienie

na skutek apelacji uczestnika A. W.

na postanowienie Sądu Okręgowego w Gliwicach

z dnia 15 stycznia 2016 r., sygn. akt II Ns 261/14

p o s t a n a w i a :

1.  oddalić apelację;

2.  przyznać adwokatowi J. L. od Skarbu Państwa (Sądu Okręgowego w Gliwicach) kwotę 442,80 (czterysta czterdzieści dwa 80/100) złotych, w tym 82,80 złotych podatku od towarów i usług, tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej świadczonej uczestnikowi postępowania A. W. w postępowaniu apelacyjnym.

SSA Jadwiga GalasSSA Irena PiotrowskaSSA Aleksandra Janas

Sygn. akt V ACa 231/16

UZASADNIENIE

Prokurator Okręgowy we Wrocławiu wniósł o całkowite ubezwłasnowolnienie A. W., co uzasadnił tym, że uczestnik postępowania choruje na schizofrenię paranoidalną, a ponadto nadużywa alkoholu, lecz nie leczy się i nie jest krytyczny wobec swojego stanu zdrowia. Dobro uczestnika wymagało ustanowienia dla niego opiekuna prawnego, który będzie sprawował prawidłową pieczę nad jego osobą i nadzorował jego leczenie, który ureguluje jego sprawy urzędowe i majątkowe, a także podejmie niezbędne decyzje w toczącym się postępowaniu z powództwa żony A. W. o rozwód.

Uczestnik postępowania A. W. domagał się oddalenia wniosku, natomiast jego żona, uczestniczka E. W., wniosek poparła.

Postanowieniem z 15 stycznia 2016r. Sąd Okręgowy w Gliwicach ubezwłasnowolnił całkowicie uczestnika postępowania A. W. z powodu choroby psychicznej, orzekł również o kosztach pomocy prawnej świadczonej uczestnikowi z urzędu. Rozstrzygając ustalił miedzy innymi, że A. W. urodził się (...) i pozostaje w związku małżeńskim z E. W., uczestniczką postępowania. Od 2006r. małżonkowie pozostają w separacji faktycznej, a przed Sądem Okręgowym we Wrocławiu toczy się postępowanie o rozwód, aktualnie zawieszone. Przyczyną separacji faktycznej była agresja uczestnika wobec żony. Po wyprowadzeniu się żony uczestnik zamieszkiwał sam, jednak nie regulował rachunków, pracował dorywczo i nadużywał alkoholu. W 2006r. po raz pierwszy został hospitalizowany z rozpoznaniem ostrych wielopostaciowych zaburzeń psychotycznych, następnie rozpoznano u niego zaburzenia urojeniowe. Do stycznia 2008r. roku zażywał leki psychiatryczne, ale kiedy je odstawił zaczął ponownie pić alkohol, co spowodowało nawrót choroby i konieczność hospitalizacji psychiatrycznej wbrew jego woli. Na przełomie 2009/2010r. uczestnik przebywał na półrocznej internacji w szpitalu w G., w wyniku postępowania sądowego, w którym był podejrzany o popełnienie czynu karalnego z art. 190 § 1 k.k. Po opuszczeniu szpitala do września 2011r. kontynuował leczenie ambulatoryjne w Poradni Zdrowia Psychicznego w S., ale przerwał leczenie, co spowodowało nawrót psychozy. Doprowadziło to do utraty dochodów, mieszkania i popełnienia kolejnego czynu karalnego. Sąd Okręgowy ustalił również, że 30 stycznia 2013r. W. złożyła pozew o rozwód, a w związku z tym Sąd Okręgowy we Wrocławiu dopuścił dowód z opinii biegłego psychiatry na okoliczność, czy A. W. z powodu choroby psychicznej może uczestniczyć w postępowaniu sądowym. Biegły stwierdził, że uczestnik jest chory psychicznie, a o istnieniu choroby świadczą zaburzenia myślenia, sfery emocjonalnej, funkcjonowanie społeczne oraz bezkrytycyzm. Przebieg choroby w postaci schizofrenii paranoidalnej pogłębiało nadużywanie alkoholu. Od wielu lat uczestnik żyje w kręgu urojeń, jego działania mają motywację psychotyczną, wieloletnia psychoza, utrwalone urojenia, bezkrytycyzm, znoszą jego zdolność procesową, gdyż nie jest on zdolny do prawidłowej i realnej oceny sytuacji, jego postępowania z żoną i intencji innych osób. Postanowieniem z 28 lutego 2013r. w sprawie Ds 1114/12 Prokurator Rejonowy w Strzelinie umorzył śledztwo przeciwko uczestnikowi postępowania podejrzanemu o to, że w okresie od 1 września 2012r. do 30 listopada 2012r. wielokrotnie groził E. W. pozbawieniem jej życia, przy tym groźby te wzbudziły u wymienionej uzasadnioną obawę ich spełnienia, wobec niepopełnienia przez podejrzanego zarzucanego mu przestępstwa ze względu na stan niepoczytalności w chwili czynu. W sprawie ustalono również, że 3 kwietnia 2014r. uczestnik postępowania został dowieziony do Szpitala (...)w R., gdzie przebywa do chwili obecnej. Przy przyjęciu był dysfotyczny, napięty emocjonalnie, wulgarny, drażliwy, o wzmożonym napędzie psychoruchowym, wypowiadał urojenia ksobno-prześladowcze, był konfliktowy, skracał dystans, był bezkrytyczny względem ujawnionych objawów chorobowych jak i zachowań. Obecnie nastrój podstawowy uczestnika jest wyrównany, napęd pozostaje w normie, afekt sztywny, orientacja auto- i allopsychiczna została zachowana. Jest on jednak bezkrytyczny wobec swoich zachowań i funkcjonowania. Swoje relacje z żoną relacjonuje urojeniowo i bezkrytycznie. W ten sam sposób jest nastawiony do faktu uzależnienia od alkoholu. Aktualnie znajduje się w fazie remisji objawów psychotycznych i deklaruje zażywanie leków zgodnie z zaleceniem lekarza, podaje jednak chęć używania również alkoholu. Motywacja do kontynuowania leczenia ma jednak poziom deklaratywny, bo jest wymuszona sytuacją detencji. Uczestnik nie dostrzega potrzeby utrzymania abstynencji i konsekwencji picia. Nie dostrzega dziwaczności swoich zachowań i wypowiadanych swoich przekonań. Twierdzi, że nigdy nie miał objawów psychotycznych, a do szpitala został przyjęty z uwagi na złośliwość żony. Wieloletni przebieg schizofrenii, powikłany używaniem alkoholu i odstawianiem leków, spowodował u niego defekt psychiczny, przejawiający się pogłębianiem zaburzeń krytycyzmu i obniżeniem aktywności celowej oraz zdolności do samodzielnego planowania i zaspokajania potrzeb życia codziennego. Uczestnik nie potrafi określić swoich potrzeb i załatwić spraw związanych z codzienną egzystencją. Liczy na córkę, która załatwiła mu rentę i załatwi mu mieszkanie, podaje, że ewentualnie zamieszka u znajomych, z którymi nie miał kontaktu od wielu lat. W związku z tym uczestnik postępowania jest całkowicie niezdolny samodzielnie pokierować swoim postępowaniem i samodzielnie załatwić sprawy osobiste i majątkowe. Pozbawienie go opieki oddziału zamkniętego z dużym stopniu prawdopodobieństwa doprowadzi do kolejnego nawrotu psychozy i nadużywania alkoholu, pozbawi go całkowicie umiejętności dbania o własne dobro i bezpieczeństwo. Oddziaływania w Oddziale (...)doprowadziły do poprawy jego stanu psychicznego i jego codziennego funkcjonowania, nie udało się jednak wypracować u niego krytycznego wglądu w chorobę psychiczną i potrzebę dbania o swoje zdrowie.

W oparciu o powyższe okoliczności Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że wniosek jest zasadny. Przywołując przesłanki orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu oraz cele, jakim ten środek prawny ma służyć stwierdził, że wskutek choroby psychicznej – schizofrenii paranoidalnej i Zespołu (...) uczestnik postępowania A. W. nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem, co świadczyło o wystąpieniu przesłanek z art.13 § 1 k.c., choć miał też na uwadze, że aktualnie nastąpiła remisja choroby związana z pobytem uczestnika w szpitalu psychiatrycznym i poddaniem go farmakoterapii. Podkreślił jednak, że mimo to z wypowiedzi uczestnika udzielonej w trakcie badań jasno wynikało, że jest on nadal bezkrytyczny wobec faktu uzależnienia od alkoholu, urojeniowo i bezkrytycznie relacjonuje swoje stosunki z żoną, nie dostrzega dziwaczności swoich zachowań i wypowiadanych przekonań, zaprzecza by kiedykolwiek występowały u niego objawy psychotyczne, a pobyt w szpitalu psychiatrycznym uzasadnia złośliwością żony. Sąd Okręgowy podkreślił również, że uczestnik postępowania liczy na to, że opuści szpital, ale nie zastanawia się gdzie będzie mieszkać, licząc na znajomych, z którymi nie miał od wielu lat kontaktu. Wprawdzie uczestniczy on w terapii, ale z takim uzasadnieniem, że dzięki temu szybciej opuści szpital. Powyższe okoliczności wskazywały, w ocenie Sądu, że uczestnik postępowania nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem. W związku z powyższym, mając na uwadze jego interes Sąd Okręgowy orzekł ubezwłasnowolnienie całkowite uczestnika postępowania z powodu choroby psychicznej na zasadzie art. 13 § 1 k.c.

W apelacji o tego postanowienia uczestnik postępowania A. W. zarzucił naruszenie art.13 § 1 k.c. poprzez jego błędne zastosowanie i przyjęcie, że wystąpiły przesłanki uzasadniające jego całkowite ubezwłasnowolnienie, a nadto naruszenie prawa procesowego, a to: art.278 § 1 k.p.c. poprzez odmowę przeprowadzenia dodatkowej opinii biegłych z zakresu psychiatrii i psychologii, art.233 § 1 k.p.c. polegające na przekroczeniu granic swobodnej oceny dowodów i uznaniu, że przeprowadzone w sprawie dowody z opinii biegłych były wystarczające do poczynienia ustaleń faktycznych, art.556 § 1 k.p.c. poprzez jego wadliwe zastosowanie i pominięcie dowodu z zeznań uczestnika, a także art.328 § 2 k.p.c. poprzez niewskazanie przyczyn, które spowodowały oddalenie wniosków dowodowych w zakresie dodatkowej opinii biegłych. W oparciu o powyższe zarzuty uczestnik domagał się zmiany zaskarżonego postanowienia poprzez oddalenie wniosku o jego ubezwłasnowolnienie, a nadto o rozstrzygnięcie o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej mu z urzędu.

Wnioskodawca oraz uczestniczka postępowania E. W. wnieśli o oddalenie apelacji.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje.

Apelacja nie może odnieść skutku.

Niezasadne okazały się zarzuty naruszenia prawa procesowego, a to art.278 § 1 k.p.c., art.233 § 1 k.p.c., a także art.328 § 2 k.p.c. Jeśli idzie o naruszenie pierwszego z wymienionych przepisów, z uwagi na trwające leczenie szpitalne uczestnika oraz upływ ponad roku od wydania zaskarżonego postanowienia, Sąd Apelacyjny postanowił uzupełnić materiał dowodowy w postępowaniu odwoławczym, o czym niżej, a uzupełnienie to obejmowało również sporządzenie opinii biegłych. W odniesieniu do pozostałych zarzutów zauważyć trzeba, że skarżący, wbrew powszechnie przyjętym wymaganiom, nie wskazał na czym miały polegać uchybienia Sądu Okręgowego w zakresie oceny dowodów już zgromadzonych, a zatem już z tej tylko przyczyny zarzut ten nie mógł odnieść żadnego skutku. Podobnie ocenić trzeba zarzut naruszenia art.328 § 2 k.p.c. – nie sposób bowiem w okolicznościach sprawy przyjąć, że pisemne uzasadnienie zaskarżonego postanowienia jest dotknięte tak daleko idącymi brakami, że przeprowadzenie jego kontroli instancyjnej jest niemożliwe. Przeciwnie, Sąd Okręgowy wystarczająco dokładnie przedstawił stan faktyczny, na którym się oparł, a także motywy, jakie legły u podstaw kwestionowanego rozstrzygnięcia wraz z wskazaniem podstawy prawnej oraz obszernym przywołaniem wypowiedzi judykatury odnoszących się do podstaw, celu i funkcji ubezwłasnowolnienia. W odniesieniu do zarzutu naruszenia art.556 § 1 k.p.c. poprzez pominięcie dowodu z zeznań uczestnika A. W. – ponieważ skarżący nie wskazał jaki wpływ na treść zaskarżonego postanowienia wywarło nieprzeprowadzenie tej czynności skoro w dniu 5 marca 2015r. uczestnik został wysłuchany przez sędziego z udziałem biegłych, a następnie ustanowiono dla niego pełnomocnika z urzędu, także i też zarzut okazał się niezasadny.

Sąd Okręgowy poczynił natomiast prawidłowe ustalenia faktyczne, które w całej rozciągłości znajdowały oparcie w zgromadzonych w sprawie dowodach. Sąd Apelacyjny akceptuje te ustalenia i czyni je własnymi. Dodatkowo uzupełniono postępowanie dowodowe poprzez dopuszczenie dowodu z zeznań świadka J. K., córki małżonków W. na okoliczność aktualnej sytuacji życiowej uczestnika A. W. oraz z uzupełniającej opinii biegłych z zakresu psychiatrii i psychologii celem ustalenia czy po przebytym leczeniu psychiatrycznym z uwagi na zdiagnozowaną chorobę psychiczną, uczestnik A. W. jest w stanie kierować swoim postępowaniem, a jeśli nie w jakim zakresie i jest mu potrzebna pomoc do prowadzenia jego sprawy. W oparciu o zeznania przywołanego świadka Sąd Apelacyjny ustalił, że uczestnik postępowania A. W., nadal przebywający w szpitalu psychiatrycznym, uzyskał rentę, którą przyznano mu na okres do 2018r. Jest zadłużony z tytułu opłat czynszowych, a inne zadłużenia zostały spłacone przez jego córkę z uzyskanej renty, nie ma żadnego majątku. Świadek potwierdziła również wcześniejsze ustalenia Sądu Okręgowego o tym, że we wcześniejszym okresie po zakończeniu poprzednich hospitalizacji, odstawiał leki i nadużywał alkoholu. Po wyprowadzeniu się żony, nad którą uczestnik się znęcał, należności z tytułu najmu oraz za media nie były regulowane, a uczestnik utrzymywał się ze zbierania puszek i z prac dorywczych (dowód: zeznania świadka J. K. złożone na rozprawie apelacyjnej w dniu 28 lutego 2017r., k.303, 00:03:57-00:43:09). W oparciu o opinię biegłych ustalono natomiast, że uczestnik postępowania aktualnie nie wykazuje cech ostrej produkcji psychotycznej w postaci omamów czy urojeń, dominują u niego negatywne objawy schizofrenii w postaci zblednięcia uczuciowego, spowolnienia na tle psychoruchowym, braku jakichkolwiek inicjatyw, zubożenia wypowiedzi i treści w nich przekazywanych, zaburzenia sfery wolicjonalnej powodujące bezczynność i wycofanie społeczne. W wypowiedziach uczestnika utrzymują się utrwalone wątki urojeń o charakterze ksobno - prześladowczym względem żony. Uczestnik nadal jest całkowicie bezkrytyczny wobec swoich zachowań, choroby psychicznej oraz uzależnienia od alkoholu. Współwystępowanie choroby psychicznej i uzależnienia od alkoholu komplikuje natomiast jej przebieg poprzez pogłębienie procesu chorobowego. W oparciu o tę opinię ustalono również, że wdrożone w warunkach oddziału detencyjnego oddziaływania lecznicze nie doprowadziły do trwałej poprawy stanu psychicznego uczestnika, u którego ponownie wystąpiła dekompensacja tego stanu o obrazie epizodu maniakalnego, co wymagało modyfikacji leczenia. Ponadto uczestnik oszukiwał przy przyjmowaniu leków, na co wskazywały kontrolne pomiary poziomu leku w surowicy krwi, był także bezkrytyczny wobec choroby i zachowań z niej wynikających. Uczestnik nie uważa się za osobę uzależnioną od alkoholu, a dodatkowo nie dostrzega potrzeby utrzymania abstynencji i konsekwencji picia, deklaruje także chęć spożywania alkoholu. Wieloletni przebieg schizofrenii, powikłany używaniem alkoholu i odstawianiem leków, spowodował u uczestnika defekt psychiczny przejawiający się pogłębianiem zaburzeń krytycyzmu i obniżeniem aktywności celowej oraz zdolności do samodzielnego planowania i zaspakajania potrzeb życia codziennego. Ponadto od daty wydania poprzedniej opinii w tej sprawie (29 października 2015r.) nastąpiło pogorszenie się stanu zdrowia psychicznego uczestnika ponieważ w obrazie klinicznym poza wymienionymi wyżej objawami występują również cechy zespołu psychoorganicznego. Z tych przyczyn, w ocenie biegłych, uczestnik nie jest obecnie w stanie samodzielnie lub nawet z pomocą innych osób pokierować swoim postępowaniem, ani załatwiać samodzielnie swoich spraw osobistych i majątkowych nawet w podstawowym zakresie. Nie jest w stanie realistycznie ocenić własnej sytuacji, a występujące zburzenia w poważnym stopniu ograniczają mu wzgląd oraz zdolność radzenia sobie z wymogami życia codziennego, utrzymaniem należytego, realistycznego kontaktu z rzeczywistością oraz właściwej oceny siebie i swoich zachowań. W aktualnym stanie psychicznym uczestnik wymaga pomocy opiekuna prawnego w sprawach osobistych, administracyjnych i majątkowych. Wymaga również zadbania o leczenie i fachową opiekę medyczną oraz stałego nadzoru w zakresie przyjmowania zaleconych leków. Pozbawienie uczestnika opieki oddziału zamkniętego z dużym stopniem prawdopodobieństwa doprowadzi do kolejnego nawrotu psychozy, powrotu do nadużywania alkoholu i całkowicie pozbawi uczestnika umiejętności dbania o własne dobro i bezpieczeństwo. Biegli wskazali też na to, iż aktualnie rokowanie poprawy jest niekorzystne. Jako niewystarczającą ocenili biegli również deklarowana pomoc córki (dowód: opinia biegłych A. S. i J. S. wraz z uzupełnieniem, k.319-326, 360-361, 397-398).

Dokonując powyższych ustaleń Sąd Apelacyjny uwzględnił w całości zeznania świadka J. K., nie znajdując odstaw do zanegowania ich wiarygodności, a także opinię biegłych wraz z jej uzupełnieniem, którą oceniono jako fachową i rzetelną. Autorki opinii w wyczerpujący sposób odniosły się do wszystkich zarzutów, jakie zostały podniesione w pismach procesowych pełnomocnika uczestnika postępowania i udzieliły precyzyjnych odpowiedzi na stawiane im pytania.

W świetle poczynionych w sprawie ustaleń zaskarżone postanowienie jest trafne. Zgodzić się należy z Sądem Okręgowym, że w odniesieniu do uczestnika postępowania A. W. wystąpiły okoliczności uzasadniające jego całkowite ubezwłasnowolnienie, stosownie do art.13 § 1 k.c. Płynące ze zgromadzonych dowodów wnioski są jednoznaczne w swej treści – uczestnik postępowania jest osobą chorą psychicznie, a przebieg choroby został powikłany przez uzależnienie od alkoholu i odstawianie leków. Obecny stan psychiczny uczestnika, mimo wdrożonego leczenia w warunkach oddziału detencji, nie uległ poprawie, a wręcz przeciwnie – dodatkowo stwierdzono u niego cechy zespołu psychoorganicznego. Przyczyny te doprowadziły do tego, że uczestnik w swoim obecnym stanie zdrowia nie jest w stanie samodzielnie lub nawet z pomocą innych osób pokierować swoim postępowaniem, ani załatwiać samodzielnie swoich spraw osobistych i majątkowych nawet w podstawowym zakresie. Z powyższych okoliczności niezbicie wynika wyraźna potrzeba udzielenia uczestnikowi ochrony prawnej poprzez orzeczenie ubezwłasnowolnienia całkowitego, wymaga tego jego najlepiej rozumiany interes, również w związku z toczącymi się przeciwko uczestnikowi postępowaniami o eksmisję i o rozwód. Zgodnie bowiem z przyjmowanym poglądem judykatury i nauki prawa, ubezwłasnowolnienie leży w interesie osoby ubezwłasnowolnionej także wtedy, gdy w jego wyniku zostaną stworzone korzystniejsze warunki do uporządkowania stosunków majątkowych tego podmiotu (zob. P.Księżak (w:) Kodeks cywilny. Komentarz. Część ogólna pod red. P.Księżaka i M.Pyziak-Szafnickiej, Lex 2014, uwagi do art.13 k.c., post. SN z 17 lutego 1981 r., II CR 11/81). Sąd Apelacyjny miał również na uwadze, że pomimo istnienia przesłanek z art.13 § 1 k.c., należy oddalić żądanie ubezwłasnowolnienia, jeżeli sytuacja życiowa chorego jest ustabilizowana, ma on zapewnioną dostateczną opiekę faktyczną i nie zachodzi potrzeba podjęcia żadnych działań wymagających ustanowienia opieki prawnej, a orzeczenie ubezwłasnowolnienia mogłoby prowadzić do zakłócenia wbrew interesom chorego korzystnie dla niego uregulowanej sytuacji prawnej (post. SN z dnia 5 stycznia 1977 r., I CR 450/76, post. SA w Katowicach z 11 września 2015r., V ACa 109/15). Okoliczności tego rodzaju jednak w sprawie nie wystąpiły. Wprawdzie córka uczestnika zadeklarowała chęć niesienia mu pomocy, to jednak należy mieć na uwadze, że w aktualnym stanie rzeczy z uwagi na hospitalizację uczestnika pomoc ta ograniczyła się do uregulowania części jego zobowiązań. Nie poddając w wątpliwość szczerości tej deklaracji podkreślić jednak trzeba, że przed hospitalizacją świadek nie była w stanie nakłonić ojca do kontynuowania leczenia czy chociażby zachowania abstynencji. Przeciwnie, uczestnik wielokrotnie odstawiał leki, nadużywał alkoholu, nie regulował swoich zobowiązań, w tym z tytułu najmu lokalu mieszkalnego, co skutkowało wystąpieniem przez właściciela lokalu z żądaniem eksmisji, a przede wszystkim dopuścił się czynów zabronionych na szkodę swej żony, którą zresztą obwinia za to, że bez swej woli został poddany leczeniu psychiatrycznemu. Wszystkie te okoliczności w powiązaniu z negatywną prognozą biegłych przemawiają za uznaniem, że dla dobra uczestnika postępowania jego całkowite ubezwłasnowolnienie jest środkiem niezbędnym.

Z tych przyczyn na mocy art.385 k.p.c. w związku z art.13 § 2 k.p.c. Sąd Apelacyjny oddalił apelację jako nieuzasadnioną. O kosztach pomocy prawnej świadczonej uczestnikowi A. W. z urzędu w postępowaniu apelacyjnym orzeczono na podstawie art.520 k.p.c. w związku z art.13 ust.1 u.k.s.c. oraz w związku z §t.1 pkt 27 i § 10 ust.1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 2015r., poz.1800 ze zm.), to jest na podstawie przepisów znajdujących zastosowanie do ustalenia wysokości wynagrodzenia pełnomocników z urzędu, obowiązujących w dacie wniesienia apelacji.

SSA Jadwiga Galas SSA Irena Piotrowska SSA Aleksandra Janas