Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 sierpnia 2019 r.

Sąd Rejonowy w Toruniu I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 13 sierpnia 2019 r. w Toruniu

sprawy z powództwa (...) S.A. w B.

przeciwko P. M.

o zapłatę

I. umarza postępowanie co do kwoty 150 zł (sto pięćdziesiąt złotych) ;

II. w pozostałej części powództwo oddala ;

III. oddala wniosek powoda o zasądzenie kosztów procesu.

I C 1274/19

UZASADNIENIE

(...) S.A. w B. wniosła o wydanie przeciwko P. M. nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym na podstawie weksla własnego, wystawionego przez pozwaną.

Mając na uwadze wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 13.09.2018r., sygn. akt C – 176/17, postanowieniem z 8.03.2019r. sąd stwierdził brak podstaw do wydania nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym, a przewodniczący wezwał powódkę do usunięcia braków pozwu w zakresie umożliwiającym ocenę czy umowa podstawowa, której wykonanie było zabezpieczone wekslem in blanco, nie zawierała klauzul abuzywnych ( k. 15 ).

W piśmie przygotowawczym z 29.03.2019r. ( k. 19 ) powódka cofnęła pozew co do kwoty 150 zł oraz wyjaśniła, że weksel został jej wręczony dla zabezpieczenia spłaty pożyczki w kwocie 2250zł, udzielonej pozwanej na podstawie umowy z 12.02.2018r. Pozwana zaprzestała spłacania rat, wobec czego powódka wezwała ją do zapłaty, a następnie wypowiedziała umowę. Wezwanie zostało doręczone 30.11.2018r., a wypowiedzenie 2.01.2019r.

Postanowieniem z 7.05.2019r. sąd stwierdził brak podstaw do wydania nakazu zapłaty ( k. 43 ).

Pozwana nie złożyła odpowiedzi na pozew, natomiast na posiedzeniu sądu ( k. 49 ) oświadczyła, iż nie spłaciła rat pożyczki w październiku, listopadzie i grudniu 2018r. z uwagi na pogorszenie swojej sytuacji finansowej. Przyznała, że umowa została wypowiedziana. Wskazała jednak, iż po wypowiedzeniu umowy ustaliła z przedstawicielem (...) spłatę należności w ratach po 250 zł. Ponadto oświadczyła, iż nie była świadoma, że ma możliwość bezpłatnego odroczenia dwóch rat w ramach dodatkowego pakietu umownego pod nazwą (...). Wyjaśniła, że nikt nie zwrócił jej na to uwagi, a umowy do końca nie przeczytała. Oświadczyła, że była świadoma wysokich kosztów pożyczki ale potrzebne jej były wówczas pieniądze. Wskazała, że gdyby sąd uznał postanowienia dotyczące kosztów pożyczki za niedozwolone klauzule umowne, to by się z tym zgodziła.

Sąd ustalił, co następuje.

W dniu 12.02.2018r. strony zawarły umowę, na podstawie której powódka udzieliła pozwanej pożyczki w kwocie 2250zł, a pozwana zobowiązała się zwrócić tą kwotę w 36 miesięcznych ratach wraz z odsetkami, których wysokość wynosiła 9,90 %, a ponadto zapłacić powódce opłatę przygotowawczą w kwocie 129zł, prowizję w kwocie 1321zł oraz wynagrodzenie za przyznanie (...) w kwocie 800zł ( przy czym wszystkie wymienione koszty zostały skredytowane ).

( dowód: odpis umowy k. 36 - 41)

Dla zabezpieczenia spłaty pożyczki pozwana wręczył powódce weksel in blanco i upoważniła do jego uzupełnienia poprzez wpisanie sumy odpowiadającej aktualnemu zadłużeniu m.in. w przypadku gdy opóźnienie w płatności kwoty równej jednej racie przekroczy 30 dni, po uprzednim wezwaniu do zapłaty zaległości w terminie 7 dni od daty otrzymania wezwania.

( dowód: deklaracja wekslowa k. 10 )

Pozwana nie zapłaciła rat pożyczki, płatnych w październiku, listopadzie i grudniu 2018r. Powódka wezwała ją do zapłaty, a następnie wypowiedziała umowę. Wezwanie zostało doręczone 30.11.2018r., a wypowiedzenie 2.01.2019r.

( okoliczności bezsporne )

Powódka uzupełniła weksel na sumę 4214,08 zł z terminem płatności 25.01.2019r.

( dowód: odpis weksla k. 5, oryginał w kasetce )

Sąd zważył, co następuje.

Powódka jest posiadaczem weksla własnego, wystawionego przez pozwaną. Weksel był niezupełny w chwili wystawienia, wobec czego dłużniczka mogła bronić się zarzutem, iż został uzupełniony niezgodnie z porozumieniem ( art. 10 Pr. wekslowego ). Pozwana w sposób dorozumiany podniosła taki zarzut, powołując się na zawarte po wypowiedzeniu umowy porozumienie o spłacie należności w ratach. Zarzutu związanego z niedozwolonym charakterem postanowień umownych dotyczących kosztów pożyczki z własnej inicjatywy nie podniosła, jednakże sąd miał na uwadze stanowisko Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ( dalej Trybunał lub (...) ), wyrażone w wyroku z 4.06.2009r., sygn. akt C – 243/08. Trybunał wskazał w nim, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w taki sposób, że nieuczciwy warunek umowny nie wiąże konsumenta i że nie jest konieczne w tym względzie, żeby został on przez niego wcześniej skutecznie zaskarżony. Cel art. 6 dyrektywy, jakim jest wzmocnienie ochrony konsumentów, nie mógłby zostać osiągnięty, gdyby konsumenci mieli obowiązek samodzielnego powołania się na nieuczciwy charakter takich warunków. Sąd rozpatrujący sprawę jest zobowiązany do zapewnienia skuteczności (effet utile) ochrony, która jest celem postanowień dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich. W konsekwencji rola przyznana w tej dziedzinie przez prawo wspólnotowe sądowi krajowemu nie ogranicza się do zwykłej możliwości orzeczenia w przedmiocie ewentualnie nieuczciwego charakteru warunku umownego, ale obejmuje ona także obowiązek zbadania tej kwestii z urzędu, od chwili gdy sąd krajowy dysponuje w tym celu niezbędnymi informacjami na temat okoliczności prawnych i faktycznych. W ramach wykonywania tego obowiązku sąd krajowy nie jest jednak zobowiązany na mocy dyrektywy do niestosowania omawianego warunku, jeżeli konsument, po poinformowaniu go w tej kwestii przez sąd, nie zamierza podnosić jego nieuczciwego i niewiążącego charakteru.

Mając na uwadze stanowisko Trybunału, sąd poinformował pozwaną o możliwym nieuczciwym charakterze postanowień umowy pożyczki, dotyczącym kosztów jej udzielenia. Pozwana oświadczyła, że gdyby sąd uznał te postanowienia za niedozwolone klauzule umowne, to by się z tym zgodziła. W ocenie sądu, tym samym podniosła zarzut zastosowania niedozwolonych klauzul umownych, a w konsekwencji również zarzut wypełnienia weksla niezgodnie z porozumieniem, związany z ich zastosowaniem.

Zgodnie z art. 385 ¹ kc , postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne), co nie dotyczy postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny ( § 1 ). Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie ( § 2). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu, co w szczególności odnosi się do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta ( § 3 ). Ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje ( § 4 ) .

W okolicznościach sprawy pozwanej bezspornie przysługuje status konsumenta, a umowa została zawarta przy wykorzystaniu wzorca.

Istotą dobrego obyczaju jest szeroko rozumiany szacunek dla drugiego człowieka. Z dobrymi obyczajami kłóci się zatem takie postępowanie, którego celem jest zdezorientowanie konsumenta, wykorzystanie jego niewiedzy lub naiwności, ukształtowanie stosunku prawnego z naruszeniem zasady równości stron. W polskiej judykaturze wyjaśniono, że przez działanie wbrew dobrym obyczajom - przy kształtowaniu treści stosunku zobowiązaniowego - należy rozumieć wprowadzanie do wzorca klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową stron tego stosunku; rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza zaś nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków stron, wynikających z umowy, na niekorzyść konsumenta; ocena rzetelności określonego postanowienia wzorca umownego może być dokonana za pomocą tzw. testu przyzwoitości, polegającego na zbadaniu, czy postanowienie wzorca jest sprzeczne z ogólnym wzorcem zachowań przedsiębiorców wobec konsumentów oraz jak wyglądałyby prawa lub obowiązki konsumenta w sytuacji, w której postanowienie to nie zostałoby zastrzeżone; jeżeli bez tego postanowienia znalazłby się on - na podstawie ogólnych przepisów - w lepszej sytuacji, należy uznać je za nieuczciwe ( vide: wyrok SN z 27.11.2015r., I CSK 954/14 i powołane tam orzecznictwo ). Z kolei Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wyraził pogląd, iż dla oceny, czy zachodzi sprzeczność z dobrymi obyczajami ( stosownie do dyrektywy 93/13/EWG ) istotne jest czy przedsiębiorca, traktujący konsumenta w sposób sprawiedliwy i słuszny, mógłby racjonalnie spodziewać się, iż konsument zgodziłby się na sporne postanowienie wzorca w drodze negocjacji indywidualnych (wyrok z 14 marca 2013 r., C-415/11).

Zawarta przez strony umowa przewidywała, że poza odsetkami i opłatą przygotowawczą w kwocie 129zł ( które to postanowienia nie budzą zastrzeżeń) pozwana zapłaci powódce 1320zł tytułem prowizji oraz 800 zł za samą możliwość skorzystania z odroczenia terminów płatności maksymalnie dwóch kolejnych rat albo obniżenia wysokości czterech rat ( usługa (...) ). Łączna suma dodatkowych kosztów to 2121 zł, co stanowi 94,27 % kapitału pożyczki. Ani postanowienia dotyczące prowizji, ani też postanowienia dotyczące usługi (...) nie określają głównych świadczeń stron umowy pożyczki. N. do nich wyłącznie postanowienia dotyczące przedmiotu pożyczki i warunków jej zwrotu. Sąd Okręgowy w Toruniu konsekwentnie prezentuje stanowisko, iż prowizja, jak też inne koszty pożyczki powinny znajdować odzwierciedlenie w rzeczywiście ponoszonych przez pożyczkodawcę kosztach, a ciężar dowodu w tym zakresie spoczywa na pożyczkodawcy. W przypadku, gdy ekwiwalentność prowizji nie zostanie wykazana uznać należy, że postanowienia jej dotyczące stanowią klauzulę niedozwoloną, jako nieuzgodnione indywidualnie i kształtujące prawa oraz obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami rażąco naruszając jego interes. Bez znaczenia jest przy tym, że sporne koszty mieszczą się w limicie , określonym w ustawie o kredycie konsumenckim. Dodatkowe opłaty nie mogą bowiem stanowić źródła zysku przedsiębiorcy i powinny być kształtowane w sposób odzwierciedlający rzeczywiście ponoszone koszty ( tak przykładowo wyrok z 20 lutego 2019 r., sygn. akt VIII Ca 107/19 i wyrok z 20 marca 2019r., sygn. akt VIII Ca 72/19 ). Prowizja z natury rzeczy nie odzwierciedla ponoszonych kosztów, tylko zysk przedsiębiorcy. Powód zresztą wyraźnie wskazał, iż stanowi ona dodatkowe wynagrodzenie za korzystanie z kapitału, a nie rekompensatę poniesionych kosztów ( k. 20 ). Także sama możliwość skorzystania przez biorącego pożyczkę z możliwości odroczenia terminów płatności rat lub ich obniżenia, nie powoduje po stronie dającego pożyczkę żadnych kosztów.

Mając powyższe na uwadze, sąd uznał postanowienia dotyczące prowizji i wynagrodzenia za usługę (...) za niedozwolone klauzule umowne, niewiążące pozwanego konsumenta. Eliminacja spornych klauzul, przy zachowaniu pozostałych warunków umowy, skutkuje obniżeniem podlegającego spłacie kapitału ( o kwotę 2121zł ), a w konsekwencji obniżeniem sumy należnych odsetek ( z 720zł do 328,10zł ) i finalnie – wysokości miesięcznych rat ( do kwoty 75,20 zł ). W konsekwencji, na dzień wypowiedzenia umowy suma wymagalnych rat wynosiła 752 zł ( 10 x 75,20 zł ). Tymczasem pozwana do tego dnia zapłaciła łącznie 1015 zł. Wypowiedzenie umowy przez powódkę było zatem bezpodstawne i nie wywołało zamierzonego skutku. W konsekwencji, nie zaistniały podstawy do uzupełnienia weksla. Wypełnienie weksla in blanco niezgodnie z zawartym porozumieniem, zasadniczo nie powoduje jego zupełnej nieważności, natomiast wystawca jest zobowiązany wyłącznie w granicach porozumienia. W okolicznościach sprawy brak było jednak w ogóle podstaw do wypełnienia weksla, wobec czego jego wypełnienie nie doprowadziło do powstania, po stronie pozwanej, zobowiązania do zapłaty jakiejkolwiek części sumy wekslowej.

Mając powyższe na uwadze i na podstawie powołanych przepisów prawa, sąd orzekł jak w punkcie drugim sentencji.

W zakresie kwoty 150 zł postepowanie podlegało umorzeniu z uwagi na częściowe cofnięcie pozwu ( art. 355 kpc ).

O kosztach postanowiono przy uwzględnieniu zasady odpowiedzialności za wynik procesu ( art. 98 § 1 kpc ), mając na uwadze, że powódka przegrała sprawę w całości.