Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 6 grudnia 2018 r.

Sąd Okręgowy w Kielcach II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Cezary Klepacz (spr.)

Sędziowie: SO Barbara Dziewięcka

SO Elżbieta Ciesielska

Protokolant: stażysta Patrycja Bogdańska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 22 listopada 2018 r. sprawy

z wniosku J. R. (1) i H. R.

z udziałem: T. P., Skarb Państwa – Krajowego Ośrodka (...) Oddział Terenowy w K., Powiatu (...), Skarb Państwa – Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w K. i J. R. (2)

o rozgraniczenie

na skutek apelacji wnioskodawców od postanowienia Sądu Rejonowego w Jędrzejowie z dnia 8 grudnia 2017 r., sygn. akt I Ns 206/16

postanawia:

1.  oddalić apelację;

2.  zasądzić od J. R. (1) i H. R. na rzecz J. R. (2) kwoty po 180 (sto osiemdziesiąt) złotych tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt II Ca 414/18

UZASADNIENIE

W dniu 19 kwietnia 2011 roku J. R. (1) i H. R. wnieśli o dokonanie rozgraniczenia stanowiącej ich własność nieruchomości, położonej w miejscowości B., gmina N., oznaczonej jako działka ewidencyjna numer (...), dla której W Sądzie Rejonowym w Jędrzejowie prowadzona jest księga wieczysta nr (...), a położonymi w tej samej miejscowości nieruchomościami, oznaczonymi jako działki ewidencyjne o numerach: 601, dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...), dla których prowadzona jest księga wieczysta nr (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...). Wnioskodawcy żądali wyznaczenia zachodniej granicy ich działki wzdłuż linii oznaczonej kolorem czerwonym na szkicu granicznym biegłej B. B. (1), która, jak twierdzili, ukształtowana została jeszcze przed wzniesieniem przygranicznych budynków mieszkalno-gospodarczych, a jej późniejsza zmiana nastąpiła wskutek bezprawnego zajęcia obszaru przez uczestniczkę J. R. (2). Nie była kwestionowana przez wnioskodawców granica wschodnia, wyznaczona linią koloru czerwonego na szkicu granicznym J. O. (1).

Uczestniczka J. R. (2) – aktualna właścicielka działek o numerach ewidencyjnych (...), żądała stwierdzenia zasiedzenia przygranicznych pasów gruntu, postulując wyznaczenie granicy wzdłuż linii oznaczonej kolorem niebieskim na szkicu B. B. (1), podnosząc że tak granica przebiegała od wielu lat, co najmniej od czasu wzniesienia przez ojca uczestniczki budynku mieszkalnego przy granicy.

Uczestnicy K. M. (1), R. M. (1) i H. M., z uwagi na przeniesienie w dniu 25 października 2016 roku udziałów we współwłasności działki nr (...) na rzecz J. R. (2), zostali zwolnieni od udziału w sprawie.

Uczestnik T. P. – właściciel działki gruntu nr (...) – wniósł o rozgraniczenie według linii oznaczonej kolorem czerwonym na szkicu granicznym J. O. (1).

Ponieważ wyznaczenie granic pomiędzy wskazanymi działkami miało nastąpić na całym ich przebiegu, Sąd Rejonowy uznał, że będzie to oddziaływać również na granicę z działkami ewidencyjnymi o numerach (...), gdyż końcowe punkty granicy wschodniej i zachodniej działki nr (...) są elementem granicy tych działek i dlatego wezwał do udziału w sprawie: Skarb Państwa – Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad, który nie sprzeciwił się rozgraniczeniu, o ile będzie ono przeprowadzone z uwzględnieniem wywłaszczenia części nieruchomości pod drogę i Powiat (...).

Decyzją z dnia 20 stycznia 2016 roku Wójt Gminy N. orzekł o rozgraniczeniu działki nr (...) z działkami o numerach: 601, 403/2 i 600 przez punkty: 208, 160, 137, 161, 162, F, zgodnie z protokołem granicznym z dnia 4 sierpnia 2015 roku.

W dniu 29 stycznia 2016 roku J. R. (2), sprzeciwiając się tej decyzji, wniosła o przekazanie sprawy do sądu. Takie żądanie złożyli też w dniu 22 lutego 2016 roku H. i J. małżonkowie R..

Sąd Rejonowy w Jędrzejowie postanowieniem z dnia 8 grudnia 2017 roku, sygn. akt I Ns 206/18, rozgraniczył nieruchomość stanowiącą współwłasność, na zasadzie wspólności ustawowej małżeńskiej, J. R. (1), s. J. i R. oraz H. S. R., c. A. i D., położoną w miejscowości B., gmina N., oznaczoną w ewidencji gruntów jako działka numer (...), dla której urządzona jest księga wieczysta nr (...), z położonymi w tej samej miejscowości nieruchomościami, oznaczonymi w ewidencji gruntów jako działki o numerach: 600 i 403/2, stanowiącymi własność J. R. (2), c. S. i K., dla których urządzona jest księga wieczysta nr (...), stanowiącą własność T. P., s. H. i L., dla której urządzona jest księga wieczysta nr (...), stanowiącą własność Skarbu Państwa – Krajowego Ośrodka (...) Oddział Terenowy w K., dla której urządzona jest księga wieczysta nr (...), stanowiącą własność Skarbu Państwa – Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad Oddział Terenowy w K., dla której nie ma urządzonej księgi wieczystej mi zbioru dokumentów, 428, stanowiącą własność Powiatu (...), dla której urządzona jest księga wieczysta nr (...), wzdłuż linii czarnej, biegnącej przez punkty: 199-29-201-153-154-202-203-204-2-5-64-1-162-161-137-160-209-199 na mapie sporządzonej przez geodetę B. B. (1), zaewidencjonowanej przez Starostę (...) za numerem (...).2017. (...) (pkt 1.); stwierdził, że wnioskodawcy i uczestnicy ponoszą koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie (pkt 2.); nie obciążył wnioskodawcy i uczestników kosztami sądowymi (pkt 3.).

Sąd ten dokonał następujących ustaleń:

W 1958 roku, pod kierownictwem geodety J. O. (2), rozpoczęły się prace mające na celu ustalenie stanu władania nieruchomości położonych we wsi B., w nawiązaniu do planu sporządzonego w 1942 roku. W ramach pracy sporządzono mapę ewidencyjną. Całość dokumentacji złożono w formie operatu pomiarowego, zaewidencjonowanego pod numerem 247/2/101/63.

W latach 1965-1966 S. M. – ojciec J. R. (2) na działce oznaczonej nr (...) wzniósł przy granicy z działką nr (...) murowany budynek gospodarczo-mieszkalny, a w 1967 roku A. R., posiadający działkę nr (...), wybudował na niej budynek mieszkalny, przysuwając go do ściany budynku S. M.. (...) te rozdzielał częściowo płot drewniany i płot z siatki o nieokreślonym przebiegu.

Decyzją z dnia 23 maja 1974 roku Naczelnik Powiatu w J. stwierdził, że S. M. i K. M. (2) stali się z dniem 4 listopada 1971 roku współwłaścicielami, na zasadzie wspólności ustawowej małżeńskiej, nieruchomości położonych w miejscowości B., oznaczonych jako działki ewidencyjne o numerach: 72, 116, 266/1 i 266/2.

Decyzją z dnia 23 maja 1975 roku stwierdzono z kolei, że A. R. i M. R. stali się z dniem 4 listopada 1971 roku współwłaścicielami, na zasadzie wspólności ustawowej małżeńskiej, nieruchomości położonej w miejscowości B., oznaczonej jako działka ewidencyjna numer 74/1, a decyzją z dnia 28 maja 1974 roku – że J. P. stała się z dniem 4 listopada 1971 roku właścicielką nieruchomości położonej w tej samej miejscowości, oznaczonej jako działka ewidencyjna numer (...). Na podstawie umów z dnia 16 grudnia 1980 roku i z dnia 28 grudnia 1982 roku o przekazaniu własności i posiadania gospodarstwa rolnego, działki o numerach (...) stały się własnością H. P..

Decyzją z dnia 3 września 1979 r. Naczelnika Gminy N. O. stwierdzono, że współwłaścicielami nieruchomości położonej we wsi B., w tym działki o powierzchni 1,78 ha, oznaczonej w ówczesnej w ewidencji gruntów numerem 73, stali się J., s. A. i A. oraz R., c. A. i J. małżonkowie R..

W 1977 roku dokonano podziału m.in. działki nr (...) na działki o numerach: 73/1, powierzchni 0,013 ha i 73/2, powierzchni około 1,77 ha oraz działki numer (...) na działki o numerach (...). Działki nr (...) zostały decyzją z dnia 10 lutego 1976 roku, numer (...).I-6221b/2/76, wywłaszczone na rzecz Skarbu Państwa na poszerzenie drogi. W 1980 roku dokonano podziału działki nr (...) na działki dwie działki.

W 1985 roku na terenie wsi B. rozpoczęły się prace nad aktualizacją ewidencji gruntów. W ich trakcie nie odnaleziono punktów poligonowych dotyczących osnowy geodezyjnej IV klasy, które zostały zniszczone. Działka nr (...) oznaczona została numerem 404, działki powstałe z podziału działki nr (...) oznaczono numerami 403 i 600, a działki o numerach (...) scalono, oznaczając numerem 601.

Umową z dnia 17 października 1979 roku J. R. (3) i R. R. (3) przekazali na współwłasność, na zasadzie wspólności ustawowej małżeńskiej, J. R. (1) i H. R. nieruchomości położone w miejscowości B., oznaczone jako działki ewidencyjne o numerach (...).

H. P. zmarł, a spadek po nim nabyli żona L. P. i syn T. P..

W latach 1996-1997 od strony południowej budynku mieszkalnego J. R. (2) wzniosła dobudówkę.

W 2000 roku dokonano podziału działki nr (...) na działki o numerach (...). Decyzją z dnia 14 kwietnia 2000 roku Starosta (...) przyznał J. R. (2) na własność działkę nr (...).

Decyzją z dnia 8 maja 2000 roku Wójt Gminy N. nadał na współwłasność J. R. (2), H. M., S. M. po ¹/3 części działkę nr (...). S. M. zmarł w dniu 3 sierpnia 2005 roku. Spadek po nim nabyli K. M. (1) i R. M. (1) po ½ części.

W 2003 roku od strony północnej budynku mieszkalnego J. R. (2) rozpoczęła budowę kolejnej dobudówki w linii wschodniej ściany swojego budynku mieszkalnego. Za częścią zabudowaną nieruchomości uprawiane są rolniczo.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd pierwszej instancji zważył, co następuje:

Przebieg granicy pomiędzy działkami o numerach (...) został ustalony zgodnie przez uczestników, w oparciu o linię i punkty wyznaczone przez biegłego J. O. (1). Należało wobec tego przyjąć, że jest to stan ostatniego spokojnego posiadania.

Wyznaczenie granicy z działką numer (...) było możliwe w oparciu o istniejący operat wywłaszczeniowy, a granica z działką nr (...) nie była kwestionowana.

Sporna pozostawała zachodnia granica działki nr (...).

Pierwotnymi tytułami własności nieruchomości stanowiących obecnie działki o numerach: 403/1, 403/2, 404, 600 i 601 były decyzje wydane w trybie ustawy z dnia 26 października 1971 roku o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych . W pierwszej kolejności należało zatem wyznaczyć linię odpowiadającą zakresowi samoistnego posiadania w dniu 4 listopada 1971 r.

Zgromadzony w sprawie materiał dowodowy, za wyjątkiem obszaru na granicy działek nr (...) zabudowanego pierwszymi budynkami, nie pozwolił na bezsporne i dokładne ustalenie zakresu posiadania w tej dacie. Jak wynika z zeznań świadków i uczestników, wymienione posesje były rozgrodzone, ale nie sposób, wobec rozbieżnych stanowisk, ustalić przebiegu linii ogrodzenia. Oznaczona na szkicu granicznym K. B. (1) z 2003 roku linia płotu, na którą powoływali się uczestnicy, biegnie w południowej części lekko skośnie jedynie na krótkim odcinku od punktu 19 do punktu 20. W pozostałym zakresie biegnie równo z licem budynku na działce (...). Załamanie tego ogrodzenia nie pojawia się już na mapie sytuacyjno-wysokościowej z 2005 roku R. M.. Świadkowie nie byli w stanie spójnie i zbieżnie określić dokładnego położenia płotów i ogrodzeń. Zeznania wnioskodawców nie znajdują natomiast potwierdzenia w innym materiale dowodowym. Ponadto ich wyjaśnienia co do sporządzania protokołu granicznego przez U. S. (1) różnią się znacząco od zeznań tej osoby jako świadka. Wnioskodawcy wskazywali, że złożyli podpisy na niewypełnionym formularzu protokołu granicznego, gdy tymczasem podpisy te widnieją aż w pięciu miejscach, również w miejscu szkicu graficznego, a takie działanie byłoby nielogiczne. Ponadto biegła stabilizowała ustalone w protokole punkty graniczne na gruncie. Nie wiadomo zatem dlaczego wnioskodawcy nie protestowali przeciwko takim działaniom, skoro nie przyjmowali tych punktów jako rozgraniczających.

Nie sposób ustalić zakresu posiadania w oparciu o dokumentację geodezyjną. Jak wynika z treści dokumentów tworzonych podczas aktualizacji ewidencji, punkty osnowy zaznaczone w operacie z założenia ewidencji uległy zniszczeniu. Nie było zatem możliwe, co potwierdziła biegła B. B. (2), dokładne odtworzenie punktów znajdujących się na liniach granicznych. Nie można było okazać na gruncie punktów pomierzonych z końcem lat 50. i z początkiem 60.

Nie mogły posłużyć do ustalenia granicy operaty z podziału działki nr (...) oraz z podziału działki nr (...). Dokonując podziału nieruchomości, geodeta przyjmuje jedynie granice zewnętrzne, co nie stanowi ustalenia granicy, tego bowiem dokonuje się jedynie w celu rozgraniczenia, tj. określenia granicy nieruchomości wg stanu prawego. Procedura podziału nie służy rozwiązywaniu wszystkich problemów ewidencyjnych, jakie wyłaniają się na tle analizy danych zawartych w ewidencji gruntów i budynków. Decyzja o podziale nieruchomości ustala jedynie prawną granicę w zakresie odcinka dzielącego nieruchomość. W rozpoznawanej sprawie granica z działką nr (...) była w postępowaniach podziałowych granicą zewnętrzną, a zatem nie ustalały jej przebiegu decyzje podziałowe. Z tego względu oddalono wniosek J. i H. małżonków R. o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu badania pisma, jako niemającego znaczenia dla rozstrzygnięcia. Ponadto kwestionowany przez nich operat nie zawierał podpisu wnioskodawczyni, co dodatkowo dyskwalifikowało jego ustalenia nawet co do ostatniego spokojnego posiadania.

Sąd nie uwzględnił zgłoszonego przez J. R. (2) zarzutu zasiedzenia przygranicznych pasów gruntu, albowiem uczestniczka nie wykazała przesłanki dobrej wiary, a zatem nabycie własności przez zasiedzenie mogło nastąpić dopiero po upływie 30 lat, brak natomiast dowodu co do przebiegu granicy w roku 1987 lub wcześniej. Wszelkie dobudówki będące trwałym wyznacznikiem zakresu posiadania powstały dopiero w latach 90. i później.

W takiej sytuacji konieczne było sięgnięcie po kolejne kryteria rozgraniczenia z art. 153 k.c.

W trakcie poprzedniego postępowania rozgraniczeniowego, dotyczącego co prawda jedynie części zachodniej granicy działki nr (...), J. R. (2) oraz J. R. (1) i H. R. podpisali protokół graniczny określający wspólnie ustalony przebieg granicy. Dokument ten nie stanowił ugody, ale mógł być podstawą wydania decyzji o rozgraniczeniu nieruchomości przez właściwy organ administracji i pozwolił na uchwycenie stanu bezkonfliktowego posiadania granicznych części gruntów. Składając podpisy w protokole zawierającym jedną linię graniczną, strony ustaliły spokojny stan posiadania. Tak ustalony przebieg granicy odpowiadał na obszarze rolnym zakresowi użytkowania. Zgodnie z tym ustalono przebieg granicy pomiędzy działkami o numerach (...).

Tak ustalone granice działki nr (...) mają miary najbardziej zbliżone do wskazanych w operacie z założenia ewidencji gruntów. Również powierzchnia tej działki w takich granicach jest najbardziej zbliżona do powierzchni ustalonej podczas założenia ewidencji, przy uwzględnieniu postępowania wywłaszczeniowego w 1977 roku.

W apelacji od tego orzeczenia wnioskodawcy zarzucili naruszenie przepisów prawa materialnego, polegające na uporczywym naruszaniu działki nr (...) przez J. R. (2), zajęciu pasa gruntu i m.in. wybudowanie na nim budynków, wykonywaniu prac geodezyjnych przez biegłą sądową B. B. (1) niezgodnie z aktem notarialnym zakupu gospodarstwa, a także powielanie błędów poprzedników, tj. geodetów: J. R. (4), U. S. (1), J. S., J. O. (1) oraz naruszenie prawa procesowego, polegające na lekceważeniu wniosków i powiadomień składanych do Sądu przez skarżących.

Wniesiono o dopuszczenie dowodu:

1.  z zeznań H. M. (k.18 i 23 opinii technicznej operatu J. O. (1) nr (...)- (...) z dnia 26 października 2013 r.);

2.  z opinii biegłego grafologa w celu ustalenia, czy podpisy figurujące w operacie nr ewid. (...)- (...) dotyczącym podziału działki nr (...) i w operacie nr ewid. (...)-11/92 dotyczącym aktualizacji ewidencji gruntów we wsi B. zostały nakreślone przez J. R. (1), a także zbadanie wieku dokumentacji z operatu nr (...)-11/92 dotyczącego aktualizacji ewidencji gruntów we wsi B.;

3.  z aktu notarialnego nr 116/913 zakupu gospodarstwa, w tym działki nr (...).

Wskazując na to, wnioskodawcy wnieśli o zmianę lub uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Wezwani do sprecyzowania wniosków apelacji w zakresie żądanej zmiany zaskarżonego postanowienia, to jest określenia, według jakich konkretnie punktów i na jakim szkicu lub mapie rozgraniczenie powinno być ich zdaniem dokonane, wnioskodawcy przedstawili szkic polowy z opinii biegłej sądowej B. B. z naniesionymi punktami granicznymi ujawnionymi na szkicu do operatu nr ewid. (...)- (...) z dnia 11 grudnia 2003 r. sporządzonym przez geodetę K. B. (1) do sprawy o sygn. akt I C 78/2002 (wznowienie granic pomiędzy działkami nr (...)). Wskazali, że punkty dodane przez nich to słupek istniejącego w dacie wykonywania czynności ogrodzenia (pkt 19), studnia posadowiona przy ogrodzeniu, od południowej strony pierwotnego budynku; punkty połączono czarno-czerwoną liną do starej stodoły i dalej w linii prostej do szosy na K., do punktu zaznaczonego na szkicu B. B. nr 159, który był zaznaczony w aktualizacji z 1985 r., gdzie szerokość ich działki wynosiła 24,10 m i taką zachowano do dnia 24 lipca 2015 r. Zaznaczono także na szkicu czarno-czerwoną linią odcinek granicy wschodniej działki nr (...) na odcinku od punktu 160 do drogi przez wieś – zaznaczony na szkicu biegłej B. B. linią przerywaną, oznaczając go nr 210.

Według skarżących, szerokość działek przy drodze przez wieś powinna być jednakowa i wynosić: dla działek o numerach nr 402 i nr 600 – 24,16 m, dla działki nr (...) m, dla działki nr (...) m.

Takie żądanie wnioskodawcy podtrzymali w dalszym postępowaniu (k.413, 430).

J. R. (2) wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie na jej rzecz kosztów postępowania apelacyjnego (k.413v.), Powiat (...) pozostawił apelację do uznania Sądu (k.430), a pozostali uczestnicy nie zajęli stanowiska w sprawie.

W postępowaniu apelacyjnym, w oparciu o dane zawarte w opinii technicznej geodety J. O. (1) (tom II dokumentacji technicznej sporządzonej w postępowaniu rozgraniczeniowym wszczętym na podstawie postanowienia Wójta Gminy N. z dnia 20 czerwca 2011 r., znak: GN.6830.3.2011), ustalono dodatkowo, co następuje:

Decyzją Naczelnika Gminy N. O. z dnia 31 sierpnia 1979 r. zostało przejęte na rzecz Skarbu Państwa gospodarstwo rolne (...) małżonków M., przy czym przekazującym przysługiwało prawo dożywotniego użytkowania działki gruntu o powierzchni 0.3000 ha.

W wyniku aktualizacji ewidencji gruntów dla wsi B., wg operatu nr ewid. (...)-11/92, dotychczasowej działce nr (...) powierzchni 0,7100 ha przyporządkowany został numer 403 o, a działce nr (...) o powierzchni 0,1900 ha – numer 600. Decyzją Wojewody (...) z dnia 9 sierpnia 1993 r, znak: GP.VI.A- (...), Skarb Państwa przekazał do zasobu Agencji Nieruchomości Rolnych Skarbu Państwa m.in. działkę nr (...), która następnie została podzielona, wg mapy o nr ewid. (...)- (...), na działki: nr (...) o powierzchni 0,4100 ha, dla której założono w dniu 7 września 2006 r. księgę wieczystą nr (...), a w niej jako właściciela ujawniono Skarb Państwa – Agencję Nieruchomości Rolnych i nr 403/2 o powierzchni 0,3000 ha, którą Starosta (...) decyzją z dnia 14 kwietnia 2000 r., znak: (...), przyznał J. R. (2) (była to działka, do której rodzicom uczestniczki – S. i K. małżonkom M. przysługiwało prawo użytkowania z tytułu przekazania gospodarstwa rolnego (...)).

W wyniku aktualizacji ewidencji gruntów dla wsi B., wg operatu nr ewid. (...), dotychczasowej działce nr (...) o powierzchni 1,77 ha przyporządkowany został nowy numer 404, a powierzchnia tej działki została zmieniona na 1,73 ha.

W ramach tej samej aktualizacji ewidencji gruntów, dotychczasowe działki o numerach (...), których właścicielem na podstawie umów o przekazaniu własności i posiadania gospodarstwa rolnego stał się H. P., zostały scalone do działki nr 601o powierzchni 1,89 ha.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd R. prawidłowo uznał, że skoro pierwotnymi tytułami własności dla nieruchomości wnioskodawców i nieruchomości sąsiednich (położonych po wschodniej i zachodniej stronie działki nr (...)) były decyzje wydane w trybie ustawy z dnia 26 października 1971 roku o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz. U. nr 27, poz. 250 z późn. zm.), to należało w pierwszej kolejności podjąć próbę ustalenia granicy prawnej, stosownie do zakresu posiadania nieruchomości w dniu 4 listopada 1971 r., kiedy nastąpiło nabycie z mocy prawa ich własności (art. 1 w zw. z art. 21 tej ustawy).

Okazało się to jednak niemożliwe, albowiem zebrane dowody nie pozwoliły jednoznacznie ustalić zakresu posiadania w tej dacie. Działki oznaczone obecnie numerami 404 i 600 były rozgrodzone, ale nie wiadomo, jak dokładnie przebiegała linia ogrodzenia. Oznaczona na szkicu granicznym K. B. (1) z 2003 roku linia płotu, na którą powołują się wnioskodawcy, biegnie od punktu 19, ale lekko skośnie i tylko na krótkim odcinku, do punktu 20, usytuowanego na linii stanowiącej przedłużenie ściany pomiędzy budynkami na sąsiadujących działkach (k.107 tomu I dokumentacji technicznej sporządzonej w postępowaniu rozgraniczeniowym wszczętym na podstawie postanowienia Wójta Gminy N. z dnia 20 czerwca 2011 r., znak: GN.6830.3.2011). Takiego załamania ogrodzenia nie ma już na mapie sytuacyjno-wysokościowej z 2005 roku (k.111 tomu I powołanej dokumentacji technicznej). Składając wyjaśnienia do opinii pisemnej, biegła B. B. (1) podała (k.429-429v.), że numerem 19 w operacie biegłego K. B. oznaczono jedynie punkt sytuacyjny, w związku z wyznaczeniem od strony zachodniej granicy między działką nr (...), a działką nr (...). Dokonując takiego podziału nieruchomości, geodeta nie ustala dokładnie jej granic zewnętrznych, jak czyni to w postępowaniu rozgraniczeniowym. Decyzja o podziale nieruchomości ustala jedynie prawną granicę w tym zakresie, a nie w odniesieniu do granic zewnętrznych dzielonej nieruchomości. Odwołanie się zatem do operatu geodety K. B. jest nieuprawnione.

Nie może też mieć decydującego znaczenia dla ustalenia faktycznego przebiegu granicy pomiędzy nieruchomościami oznaczonymi obecnie jako działki nr 600 i nr 404 oświadczenie H. M. złożone przy czynnościach pomiarowych w dniu 26 października 2013 r., że granica pomiędzy nieruchomościami przebiegała w linii prostej po licu najstarszego budynku, tj. stodoły, albowiem taki przebieg granicy, jeżeli nawet istniał, uległ zmianie już w drugiej połowie lat 60. ubiegłego wieku, kiedy ojciec J. R. (2) wzniósł budynek gospodarczo-mieszkalny na działce nr (...) (obecnie nr 600), a posiadający sąsiednią działkę nr (...) A. R., wybudował na niej w 1967 roku budynek mieszkalny, dostawiając go do ściany wzniesionego wcześniej budynku S. M., akceptując taki stan posiadania.

Rozgraniczenie nie może zatem nastąpić wzdłuż linii czerwonej wyznaczonej punktami: 150-151-152 i 155-156-157-158-2 na szkicu granicznym geodety J. O. (1) (k.50 tomu II dokumentacji technicznej sporządzonej w postępowaniu rozgraniczeniowym wszczętym na podstawie postanowienia Wójta Gminy N. z dnia 20 czerwca 2011 r., znak: GN.6830.3.2011), albowiem opiera się ono na hipotetycznym założeniu, że granica posiadania w dniu 4 listopada 1971 r. przebiegała, za wyjątkiem ściany rozdzielającej budynki mieszkalne, oznaczonej linią łączącą punkty 153-154, wzdłuż linii stanowiącej przedłużenie wschodniej ściany stodoły na działce nr (...) (obecnie nr 600), wyznaczonej punktami: 156-157.

Nie można ustalić zakresu posiadania w oparciu o dokumentację geodezyjną.

Już z opinii biegłej geodety J. S., złożonej w sprawie o sygn. akt I C 92/10 Sądu Rejonowego w Jędrzejowie, wynika (k.57 i 63v. tych akt), że na podstawie materiałów geodezyjnych nie da się określić jednoznacznie granicy prawnej pomiędzy działką nr (...), a sąsiednimi działkami o numerach: 600, 403/2 i 403/1.

Punkty osnowy zaznaczone w operacie z założenia ewidencji gruntów uległy zniszczeniu. Nie było możliwe dokładne odtworzenie punktów znajdujących się na liniach granicznych, a w związku z tym okazanie na gruncie punktów pomierzonych w końcu lat 50. i na początku lat 60. ubiegłego wieku.

Bezzasadny okazał się zgłoszony przez J. R. (2) zarzut zasiedzenia przygranicznych pasów gruntu, albowiem uczestniczka nie wykazała ich posiadania w dobrej wiarze, a brak dowodu co do przebiegu granicy przynajmniej od roku 1987 (art. 172 § 2 k.c.).

W takiej sytuacji, skoro nie można stwierdzić stanu prawnego, należało ustalić granice według ostatniego spokojnego stanu posiadania – drugiego kryterium rozgraniczenia przewidzianego w art. 153 zdanie pierwsze k.c.

W opinii złożonej dnia 13 marca 2017 r. biegła geodeta B. B. (1) podała (k.79-84), że granica pomiędzy działkami nr (...) stanowi linię prostą, wyznaczoną przez punkty trwale stabilizowane: 1-162-161-137-160-209, natomiast wskazana przez J. R. (2) granica pomiędzy działkami nr (...) odpowiada granicy spokojnego posiadania, wyznaczonego przez: betonowe ogrodzenie do narożnika budynku mieszkalnego (linia łącząca punkty: 199 i 201), narożniki i lica ścian budynków (linia łącząca punkty: 201, 153, 154, 202), linię łączącą stabilizowane granicznikami punkty: 203, 204, 2, której przebieg pokrywa się z linią starych drzew i użytkowaniem rolniczym (odcięcie upraw bez miedzy), a granica pomiędzy działką nr (...), a działkami nr (...) stanowi proste połączenie punktów: 2, 5 i 64, stanowiących graniczniki w krawędzi odcięcia upraw, zgodnie ze stanem użytkowania rolniczego.

Z opinii tej wynika także, iż powierzchnia tak opisanej działki (uwzględniając jej granice z działkami o numerach: 427 i 428, będące konsekwencją przyjęcia punktów granicznych z pozostałymi działkami, to jest: 64-1, 209-199) wynosi 1,7645 m ² i jest prawie zgodna z powierzchnią działki nr (...), powstałej po wywłaszczeniu pasa drogi Z.-J. w operacie pomiarowym nr. ewid. 247/2/311/77, wynoszącą 1,7652 ha (1,7782 ha – 0,0130 ha).

W trakcie poprzedniego postępowania rozgraniczeniowego, dotyczącego zachodniej granicy działki nr (...), J. R. (2) oraz J. R. (1) i H. R. podpisali protokół graniczny określający wspólnie ustalony przebieg granicy. Jakkolwiek dokument ten nie stanowił ugody ani też podstawy wydania decyzji o rozgraniczeniu nieruchomości przez właściwy organ administracji, to jednak, jak trafnie przyjął Sąd pierwszej instancji, pozwala uchwycić bezkonfliktowy stan posiadania, albowiem składając podpisy w protokole zawierającym określoną linię graniczną, właściciele sąsiednich nieruchomości określili spokojny stan posiadania, który w odniesieniu do obszaru rolnego odpowiadał zakresowi użytkowania (linia wyznaczona punktami: 2, 5 i 64).

Zgodzić należy się z oceną Sądu Rejonowego, że niezrozumiałe byłoby złożenie podpisów przez wnioskodawców, jak wskazywali, na niewypełnionym formularzu protokołu granicznego, gdyż podpisy te widnieją aż w pięciu miejscach, również pod szkicem granicznym (k.122-124v. tomu I opinii technicznej J. O. (1)). Co więcej, geodeta U. S. (1) stabilizowała następnie na gruncie ustalone w protokole punkty graniczne. Jeżeli wnioskodawcy nie uznawaliby tak ustalonej granicy, to powinni byli protestować, gdy dokonywano tego stabilizowania granicy.

W opinii złożonej dnia 21 września 2017 r. biegła B. B., zgodnie ze zleceniem Sądu Rejonowego, wykonała pomiar sytuacyjny, realizując prostą równoległą do odcinka granicy wyznaczonego punktami 199 i 153, w celu określenia przecięcia granicy z licem ściany istniejącego budynku mieszkalnego i wyznaczając w ten sposób, w obecności zainteresowanych, punkt nr 29 (wynikający ze szkicu granicznego U. S. – k.127 tomu I opinii technicznej J. O. (1)). Tak wyznaczona granica pomiędzy działkami o numerach (...) biegnie zatem od punktu 199 (oznaczonego granicznikiem betonowym przy betonowym słupie ogrodzenia) przez punkt 29 (na licu budynku), do punktu nr 201 (narożnika budynku mieszkalnego), a dalej tak, jak zaznaczono już poprzednio (wzdłuż linii łączącej punkty: 201-153-154-202-203-204-2).

Przy uwzględnieniu pozostałych, wytyczonych już granic działki nr (...), jej długość od strony wschodniej wynosi 767,1 m, a 763,4 m od strony zachodniej, natomiast szerokość – 23,5 m od drogi powiatowej N.-J. i 22,5 m od drogi we wsi (średnio – około 23 m). Obliczona (ze współrzędnych) powierzchnia tak opisanej działki wynosi 1,7648 ha, odpowiada zatem niemal dokładnie powierzchni działki nr (...), powstałej po wywłaszczeniu pasa drogi Z.-J., wynoszącej 1,7652 ha.

Składając wyjaśnienia do opinii pisemnej, biegła podała (k.429-429v.), że punkt nr 199 został przyjęty z operatu rozgraniczeniowego geodety U. S. (1). Nie ma na szkicach informacji o punktach sytuacyjnych na działce nr (...). Studnia pojawiła się na mapie prawdopodobnie w latach 70. ubiegłego wieku. Punkty o numerach: 2, 5, 64 były stabilizowane podczas podziału nieruchomości oznaczonej jako działka nr (...), co odpowiadało stanowi użytkowania. Biegła wyjaśniła również, że gdyby przyjąć dane z 1958 r., w oparciu o które sporządzono operat w 1963 r., a w 1977 r. – wydzielenie części działki pod poszerzenie drogi od strony północnej, to konsekwentnie należy przyjąć szerokość działki nr (...) od strony północnej na 23,5 m (a nie jak twierdzą wnioskodawcy – 24,1 m), zaś od strony drogi przez wieś – 22,5 m (a nie 23,84 m, jak wynika z twierdzeń skarżących), co daje średnią szerokość – 23 m. Punkt nr 209 odpowiada punktowi 208 w operacie geodety O..

Nie ulega wątpliwości przebieg wschodniej granicy działki nr (...), który został ustalony już w trakcie czynności geodety J. O. (1).

Bezprzedmiotowy jest wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego grafologa w celu ustalenia, czy podpisy figurujące w operacie nr ewid. (...)- (...) dotyczącym podziału działki nr (...) i w operacie nr ewid. (...)-11/92 dotyczącym aktualizacji ewidencji gruntów we wsi B. zostały nakreślone przez J. R. (1), a także zbadanie wieku dokumentacji z operatu nr (...)-11/92 dotyczącego aktualizacji ewidencji gruntów we wsi B., albowiem rozgraniczenie nastąpiło w oparciu o ostatni spokojny stan posiadania, a nie na podstawie wskazanych operatów.

Niezrozumiały jest wniosek o dopuszczenie dowodu z aktu notarialnego nr 116/913 dotyczącego zakupu gospodarstwa rolnego, w tym działki nr (...), albowiem nie wiadomo, co w ten sposób wnioskodawcy zamierzaliby wykazać, biorąc pod uwagę, że stan prawny wskazanej nieruchomości ustalono w toku postępowania (na podstawie aktu własności ziemi z dnia 3 września 1979 r. współwłaścicielami nieruchomości położonej we wsi B., w tym działki o powierzchni 1,78 ha, oznaczonej w ówczesnej w ewidencji gruntów numerem 73, stali się J. i R. małżonkowie R., którzy umową z dnia 17 października 1979 roku przekazali tę nieruchomość na współwłasność, na zasadzie wspólności ustawowej małżeńskiej, J. i H. małżonkom R.).

Tylko na marginesie należy zauważyć, że wniosek o dopuszczenie dowodu ze zdjęć lotniczych wpłynął po zamknięciu rozprawy (k.446-448), a uwzględniając dotychczasowy czas trwania postępowania w sprawie, należałoby uznać, że jest spóźniony (art. 381 k.p.c.).

Mając to na uwadze, oddalono apelację na podstawie art. 385 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

Zasądzono od J. R. (1) i H. R. na rzecz J. R. (5) kwoty po 180 zł tytułem kosztów postępowania apelacyjnego – wynagrodzenia pełnomocnika, według stawki z § 5 pkt 2) w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 r., poz. 1800 z późn. zm.), zgodnie z art. 530 § 3 k.p.c., ponieważ interesy wnioskodawców i uczestniczki były sprzeczne.

SSO Barbara Dziewięcka SSO Cezary Klepacz SSO Elżbieta Ciesielska