Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

UZASADNIENIE

W punkcie II postanowienia z dnia 5 września 2018 r. Sąd Okręgowy w Krakowie oddalił wniosek powoda o udzielenie zabezpieczenia.

Podał, że w realiach sprawy przyjąć należało, iż powód nie uprawdopodobnił w sposób dostateczny dochodzonych roszczeń. Powód wystąpił w niniejszej sprawie m.in. z powództwem o ustalenie nieważności umowy pożyczki oraz umowy przeniesienia własności nieruchomości na zabezpieczenie z dnia 21.09.2011 r. Rep.(...). Zdaniem Sądu w realiach przedmiotowej sprawy, powód mógłby jednak pełną ochronę swoich praw do nieruchomości uzyskać w drodze wyroku uzgadniającego treść księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym z art. 10 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. z 2017 r., poz. 1007) - w wypadku gdyby udało się mu w toku tej sprawy wykazać okoliczności, z których wynika nieważność umowy pożyczki i umowy przeniesienia własności nieruchomości na zabezpieczenie. Powód nie wykazał natomiast, aby wyrok ustalający zgodnie z żądaniem pozwu dawał mu ochronę jego praw ponad to, co wynikałoby z uwzględniającego wyroku uzgadniającego treść księgi wieczystej, tym bardziej że wyrok w niniejszej sprawie nie powodowałby automatycznie wykreślenia S. C. jako właściciela w księdze wieczystej i wpisania w jego miejsce powoda. W zakresie powództwa o zwolnienie zajętej nieruchomości spod egzekucji Sąd podniósł natomiast, iż powód naruszenia swoich praw upatruje w tym, że dojdzie do ustalenia nieważności umowy pożyczki i umowy przeniesienia własności nieruchomości na zabezpieczenie, co spowoduje powrotne przeniesienie na niego własności nieruchomości które to roszczenie nie zostało jednak w przekonaniu Sądu Okręgowego uprawdopodobnione wobec braku interesu prawnego w ustaleniu nieważności ww. umów. Zatem drugie ze zgłoszonych roszczeń okazało się w ocenie Sądu Okręgowego tak daleko idącym w stosunku do konieczności przeprowadzenia wcześniejszych postępowań i doprowadzenia do wpisania powoda jako właściciela w księdze wieczystej, że obecnie jawiło się ono jako przedwczesne i nieuprawdopodobnione. W tym więc stanie rzeczy, pomijając kwestię oceny zasadności interesu prawnego w udzieleniu zabezpieczenia, Sąd uznał, że brak było podstaw do uwzględnienia wniosku powoda w jakimkolwiek zakresie.

Powód wywiódł zażalenie na powyższe postanowienie. Zarzucił mu naruszenie:

- art. 189 k.p.c. przez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że powód nie posiada interesu prawnego w żądaniu ustalenia nieważności umowy pożyczki z dnia 21.09.2011 r. zawartej w formie aktu notarialnego rep.(...)zmienionej kolejnymi aktami notarialnymi wraz z oświadczeniem o dobrowolnym poddaniu się egzekucji oraz w żądaniu ustalenia nieważności umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie z dnia 21.09.2011 r. zawartej w formie aktu notarialnego rep.(...),

- art. 31 ust. 2 ustawy o księgach wieczystych i hipotece przez jego błędną wykładnię, polegającą na błędnym przyjęciu, że orzeczenie ustalające nieważność umowy, na podstawie której doszło do przeniesienia nieruchomości, nie może być podstawą ujawnienia zmian w księgach wieczystych,

- art. 730 ¹ § 1 k.p.c. w zw. z art. 189 k.p.c. oraz w zw. z art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece i art. 31 ust. 2 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, przez jego błędne niezastosowanie na skutek braku wzięcia pod uwagę uprawdopodobnienia roszczenia przysługującego powodowi na podstawie art. 189 k.p.c. wobec błędnej wykładni interesu prawnego, jako przesłanki udzielenia ochrony prawnej na kanwie ww. przepisu, błędnego ustalenia, że udzielenie ochrony prawnej roszczeniom przysługującym powodowi znajduje wyłącznie na kanwie przepisu art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, błędnej wykładni art. 31 ust 2 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, przez przyjęcie, że orzeczenie w sprawie ustalenia nieważności umowy, stanowiącej wpis zmian w księdze wieczystej nie prowadzi do zmian ujawnionych tam na skutek nieważnej umowy,

- art. 233 § 1 k.p.c. przez pominięcie, że roszczenie objęte pozwem obejmuje swoim zakresem żądanie ochrony całego majątku powoda przez ustalenia nieważności umowy pożyczki, oświadczenia o poddaniu się egzekucji oraz umowy przewłaszczenia na zabezpieczenia, a nie tylko prawa własności nieruchomości, bowiem ustalenie nieważności umowy pożyczki, ma na celu ustalenie wysokości zobowiązania powoda z tytułu umowy pożyczki względem pozwanego ad. 2, ustalenie nieważności umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie ze skutkiem ex tunc ma na celu ustalenie podmiotu uprawnionego do korzystania z nieruchomości, jak również podmiotu posiadającego legitymację procesową po stronie pozwanej w postępowaniu sądowym z powództwa (...) Bank SA, do zawarcia umowy pożyczki łączącej powoda i pozwanego ad. 2 nie doszłoby, gdyby powód nie udzielił zabezpieczenia w postaci przewłaszczenia nieruchomości na zabezpieczenie, umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie z uwagi na podniesione w pozwie twierdzenia w zakresie nadzabezpieczenia oraz brak regulacji odnoszącej się do warunków i terminu rozliczenia się pomiędzy powodem a pozwanym ad. 2 w związku z przejęciem nieruchomości jest czynnością z mocy prawa nieważną, na zasadzie art. 58 § 2 k.c.

W związku z powyższym skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia przez Sąd II Instancji i udzielenie powodowi zabezpieczenia zgodnie z żądaniem pozwu oraz zasądzenie na rzecz powoda od pozwanych solidarnie kosztów niniejszego postępowania, według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Zażalenie powoda zasługuje na częściowe uwzględnienie.

Zgodnie z treścią art. 730 ¹ § 1 k.p.c., udzielenia zabezpieczenia może żądać każda strona lub uczestnik postępowania, jeżeli uprawdopodobni roszczenie oraz interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia. Wedle art. 730 ¹ § 2 k.p.c., interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia istnieje wtedy, gdy brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w sprawie. Co do zasady roszczenie można uznać za uprawdopodobnione, gdy bez szczegółowej analizy wszystkich aspektów faktycznych i prawnych sprawy można na pierwszy rzut oka stwierdzić, że przysługuje ono wnioskodawcy - w świetle przytoczonych przez niego twierdzeń faktycznych, potwierdzonych przedstawionymi dowodami bądź innymi środkami. Uprawdopodobnienie dotyczy zarówno podstaw faktycznych roszczenia, jak i jego podstawy prawnej - dochodzone roszczenie musi więc prima facie znajdować podstawę normatywną. Uprawdopodobnienie roszczenia nie może przy tym być zrównywane z jego udowodnieniem. Nie jest więc tak, że dla udzielenia zabezpieczenia roszczenie ma być uzasadnione w sposób oczywisty, a tym bardziej, że ma być wykazane.

Powód A. Z. (1) żąda m.in. uznania za nieważną umowy przewłaszczenia nieruchomości na zabezpieczenie z dnia 21 września 2011 r., powołując się na jej rażącą sprzeczność z zasadami współżycia społecznego (art. 58 par. 2 k.c.). W ocenie Sądu Apelacyjnego przez przedłożenie dokumentacji dołączonej do pozwu powód w wystarczającym stopniu uprawdopodobnił, że wartość nieruchomości będącej przedmiotem zabezpieczenia wielokrotnie przekraczała kwotę udzielonej powodowi pożyczki (stan rażącego nadzabezpieczenia).

Biorąc to pod uwagę w przedmiotowym zakresie roszczenie powoda oparte na art. 58 par. 2 k.c. w odniesieniu do umowy przewłaszczenia skierowane przeciwko pozwanemu S. C. uznać należało za uprawdopodobnione. Dokładna ocena okoliczności zawarcia kwestionowanej umowy, podobnie jak i okoliczności zawarcia spornej umowy pożyczki z dnia 21 września 2011 r. leżeć będzie natomiast w gestii Sądu I instancji, tym niemniej na tym etapie postępowania prima facie stwierdzić można zdaniem Sądu, że w tym zakresie roszczenie powoda z dużą dozą prawdopodobieństwa ma zarówno podstawy normatywne jak i faktyczne. Powód ma także interes prawny w dochodzeniu unieważnienia zawartej umowy przewłaszczenia nieruchomości na zabezpieczenie, w ten sposób usunięty zostanie bowiem stan niepewności odnoszący się do sfery majątkowej powoda, a konkretnie do prawa własności nieruchomości. Przy tym jak trafnie zwrócił uwagę skarżący powołując w tym zakresie postanowienie Sądu Najwyższego, wyrok stwierdzający nieważność umowy, na podstawie której ujawniono w księdze wieczystej prawo własności nieruchomości jest orzeczeniem wskazującym niezgodność, o której mowa w art. 31 ust. 2 ustawy o księgach wieczystych i hipotece i może stanowić podstawę wpisu potrzebnego do usunięcia niezgodności między treścią księgi wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym nieruchomości, jeżeli w chwili rozpoznania wniosku rzeczywisty stan prawny nieruchomości jest zgodny ze stanem wynikającym z wpisu dokonanego przed zawarciem tej umowy (post. SN z dnia 25 sierpnia 2011 r., sygn. akt II CSK 665/10). Wobec tego uznać należ iż powód ma w niniejszej sprawie interes prawny by wystąpić z pozwem o ustalenie na podstawie art. 189 k.p.c. W konsekwencji Sąd Apelacyjny w części uwzględnił wniosek powoda, a to przez udzielenie skarżącemu zabezpieczenia - zgodnie z treścią jego wniosku - przez wpisane ostrzeżenia w księdze wieczystej nieruchomości o numerze (...) o toczącym się przed Sądem Okręgowym w Krakowie postępowaniu w sprawie do sygn. akt I C 1423/18 z powództwa A. Z. (1) przeciwko S. C. o ustalenie nieważności umowy przewłaszczenia ww. nieruchomości na zabezpieczenie z dnia 21 września 2011 r. zawartej aktem notarialnym rep. (...). Orzeczenie Wpisanie wzmianki o toczącym się postepowaniu nie daje gwarancji braku zbycia nieruchomości przez pozwanego, ale może ją z pewnością utrudnić. Nadto Sąd jest związany wyborem zabezpieczenia dokonanym przez strony.

Powód żąda ponadto w ramach powództwa skierowanego przeciwko (...) Bank SA zwolnienia zajętej nieruchomości od egzekucji, a to zgodnie z art. 841 § 1 k.p.c. w myśl którego osoba trzecia może w drodze powództwa żądać zwolnienia zajętego przedmiotu od egzekucji, jeżeli skierowanie do niego egzekucji narusza jej prawa. Podstawa do wytoczenia powództwa o zwolnienie zajętego przedmiotu od egzekucji występuje w konsekwencji wówczas, gdy w toku zajęcia zostały naruszone prawa osoby trzeciej, tj. gdy doszło do zajęcia składnika majątkowego osoby trzeciej, z którego wierzyciel nie ma prawa zaspokoić swojej wierzytelności. Tymczasem w okolicznościach przedmiotowej sprawy bezsporne jest, że to sam powód w dniu 27 lipca 2009 r. zawarł wraz z B. Z. , H. Z. i A. Z. (2) z poprzednikiem pozwanego banku umowę kredytu hipotecznego.

Jednak roszczenie pozwanego Banku nie jest związane z przedstawiona wcześniej umową pożyczki oraz umowa przewłaszczenia, ale wynika w wcześniej zawartej umowy kredytu zabezpieczonego hipoteką, której ważność ani skuteczność nie została w żaden sposób podważona. Egzekwowany dług nie jest długiem pozwanego S. C., ale długiem samego pozwanego. Wszak prawnym zabezpieczeniem spłaty kredytu stała się zaś hipoteka kaucyjna do kwoty 108.120 zł. Wskazana umowa została wypowiedziana oświadczeniem z dnia 26 listopada 2010 r. wszystkim kredytobiorcom, skutkiem czego prowadzone jest aktualnie postępowanie egzekucyjne ze spornej nieruchomości względem S. C., który nie jest dłużnikiem osobistym pozwanego banku, lecz jedynie dłużnikiem rzeczowym. W tej sytuacji na obecnym etapie postępowania nie sposób było zatem uznać, by powód sprostał obowiązkowi uprawdopodobnienia dochodzonego w przedmiotowym zakresie roszczenia w stosunku do pozwanego banku.

Należy zwrócić uwagę, że powód zawarł w jednym pozwie dwa odrębne powództwa.

Mając na uwadze powyższe, stwierdzić zatem należało, że w omawianym zakresie nie zaszły przesłanki do udzielenia zabezpieczenia roszczenia powoda.

W tym stanie rzeczy Sąd Apelacyjny w pkt I postanowienia, działając na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. zmienił zaskarżone postanowienie, a w pkt II na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. w pozostałej części oddalił zażalenie.

Sąd Apelacyjny nie rozstrzygał o kosztach postępowania zażaleniowego, albowiem wydane orzeczenie nie jest rozstrzygnięciem kończącym postępowanie co do jego istoty. Będzie to rzeczą Sądu I instancji, w wyroku kończącym postępowanie rozpoznawcze, a jego treść będzie pochodną oceny roszczenia powoda.

SSA Jerzy Bess SSA Józef Wąsik SSA Anna Kowacz - Braun