Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 października 2019 roku

Sąd Okręgowy w Olsztynie VI Wydział Cywilny Rodzinny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 9 października 2019 roku w Olsztynie

na rozprawie

sprawy z powództwa J. N.

przeciwko G. N.

o obniżenie alimentów

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego w Mrągowie

z dnia 11 kwietnia 2019 roku sygn. akt III RC 220/18

I.  Zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że obniża alimenty zasądzone wyrokiem Sądu Rejonowego w Mrągowie z dnia 16 października 2014 roku w sprawie III RC 255/13 z kwoty 1500 zł do kwoty 800 zł (osiemset złotych) miesięcznie, płatne na dotychczasowych warunkach, poczynając od dnia 1 października 2019 roku.

II.  Koszty procesu za instancję odwoławczą między stronami wzajemnie znosi.

Grzegorz Olejarczyk Hanna Niewiadomska Jolanta Piórkowska

Sygn. akt: VI RCa 163/19

UZASADNIENIE

Powód J. N. wniósł o ustalenie, że jego obowiązek alimentacyjny względem pozwanej G. N. określony wyrokiem Sądu Rejonowego w Mrągowie z dnia 16 października 2014 r., sygn. akt III RC 255/13, ustał z dniem 3.10.2018 r., ewentualnie o obniżenie alimentów zasądzonych wspomnianym wyrokiem do kwoty 250 zł miesięcznie.

W uzasadnieniu wskazał, że postanowieniem Sądu Rejonowego w Mrągowie z dnia 31 października 2016 r., sygn. akt I Ns 215/10, zmienionym następnie postanowieniem Sądu Okręgowego w Olsztynie z dnia 16.03.2017 r., sygn. akt IX Ca 1060/16 i IX Ca 1061/16 od powoda na rzecz pozwanej zasądzono kwotę niemal 800 tys. zł. Po dokonanych między stronami potrąceniach powód uiścił na rzecz pozwanej we wrześniu i październiku 2018 r. łączną kwotę 624254,33 zł. Nadto w wyniku zawarcia umowy o częściowym podziale majątku wspólnego pozwana stała się jedyną właścicielką nieruchomości gruntowej i znajdującego się na niej domu jednorodzinnego, położonych w M. przy ul. (...). W trakcie działu majątku wspólnego pozwana otrzymała połowę mienia ruchomego o wartości 36,5 tys. zł oraz nieruchomość gruntową położoną w S. o pow. (...) ha i wartości 1266900 zł. Pozwana stała się również właścicielką Firmy (...) o wartości 343371,15 zł. Pozwana otrzymuje dopłaty z UE w wysokości około 130 tys. zł. Na skutek podziału majątku pozwana stała się osobą majętną, a jej sytuacja zdecydowanie polepszyła się. Powód opiekuje się chorym psychicznie bratem. Zmuszony był także zaciągnąć zobowiązania kredytowe z przeznaczeniem na spłatę zobowiązań względem pozwanej.

W odpowiedzi pozwana wniosła o oddalenie powództwa w całości. W opinii pozwanej orzeczenie o podziale majątku nie ma wpływu na stosunki alimentacyjne między byłymi małżonkami. Powód również otrzymał w wyniku podziału majątku liczne składniki majątkowe. Brak jest podstaw do uznania, iż nastąpiła zmiana stosunków materialnych, która uzasadniałaby uchylenie alimentów. Powód również otrzymuje dopłaty unijne. Pozwana nie może czerpać dochodu z firmy (...), a wręcz została obciążona obowiązkiem zwrotu podatku VAT i innymi zobowiązaniami tej firmy. Również samodzielnie pozwana utrzymuje nieruchomość przy ul. (...), która wymaga remontów i generuje wysokie koszty utrzymania. Powód nie utracił zdolności zarobkowej, jego sytuacja majątkowa się nie pogorszyła. Rozwód pogorszył sytuację finansową pozwanej. Powód w trakcie trwania postępowania podziałowego czynił starania o obniżenie wartości majątku, który miał przypaść pozwanej.

Wyrokiem Sądu Rejonowego w Mrągowie z dnia 12 marca 2019 r. sygn. akt III RC 220/18, oddalono powództwo w sprawie. W uzasadnieniu Sąd ten ustalił, że strony zawarły związek małżeński 7 lipca 1984 r. W 1996 r. powód przejął od swojego ojca gospodarstwo rolne. Od tego czasu strony prowadziły również handel bydłem. Rodzina żyła na wysokim poziomie, dochód miesięczny wynosił 50-75 tys. zł. Strony otrzymywały też dopłaty unijne w wysokości 180 tys. zł. Majątek stron osiągnął kwotę ok. 5 mln zł. Rodzina wyjeżdżała kilka razy w roku na wakacje, robiła zakupy w ekskluzywnych sklepach. Wyrokiem z dnia 13 listopada 2009 r., sygn. akt VI RC 2418/08 Sąd Okręgowy w Olsztynie rozwiązał małżeństwo stron przez rozwód z winy J. N..

Następnie wyrokiem z dnia 16 października 2014 r. Sąd Rejonowy w Mrągowie w sprawie III RC 255/13 ustalił obowiązek alimentacyjny powoda względem pozwanej na kwotę 1500 zł miesięcznie. W czasie orzekania tym wyrokiem pozwana nie pracowała zarobkowo, nie była zarejestrowana jako bezrobotna, utrzymywała się z oszczędności. Z tytułu częściowego podziału majątku otrzymała 38 tys. zł, samochód a. o wartości 24 tys. zł, samochód (...) oraz (...) o wartości 40 tys. zł. Mieszkała w domu przy ul. (...), stanowiący współwłasność stron, którego miesięczny koszt utrzymania wynosił 1500 zł. Nadto pozwana opłacała składkę na ubezpieczenie zdrowotne (1000 zł), kupowała lekarstwa i uczęszczała na rehabilitację (400-600 zł). Do wydatków pozwanej zaliczały się również wydatki na żywność (1500 zł) i paliwo (700 zł). Powód natomiast prowadził gospodarstwo rolne. Ożenił się ponownie w 2012 r. Ponosił koszt utrzymania domu w kwocie 1000 zł miesięcznie. Posiadał samochód o wartości 40 tys. zł. Otrzymywał dopłaty unijne w kwocie ok. 140 tys. zł rocznie. Mieszkał z chorym bratem. Na żywność wydawał ok. 2000 zł.

W chwili orzekania w przedmiotowej sprawie przez Sąd I instancji pozwana utrzymywała się z pieniędzy przekazanych przez byłego męża. Nadto otrzymywała dopłaty unijne w wysokości 90 tys. zł. Nadal mieszkała w domu przy ul. (...). Nie spłacała rat ani pożyczek. Powód pozostaje w nowym związku małżeńskim. Nadal prowadzi gospodarstwo rolne. Żona powoda prowadzi działalność gospodarczą w zakresie (...). Powód ponosi koszty utrzymania nieruchomości i gospodarstwa w wysokości 6000 zł oraz opału 4500 zł rocznie. Nadal utrzymuje dopłaty unijne w wysokości ok. 80000 zł. Zapłacił pozwanej niemal 800000 zł tytułem podziału majątku, na co zaciągnął kredyt, którego miesięczna rata wynosi 8000 zł. Powód posiada również maszyny rolnicze o wartości 200 tys. zł. Nieruchomości gruntowe powoda warte są 3 mln zł, a budynki ok. 500 tys. zł.

Uzasadniając swoją decyzję Sąd Rejonowy wskazał, że z analizy zgromadzonego materiału dowodowego wynika, iż nie nastąpiła istotna zmiana w stosunkach między małżonkami, która mogłaby uzasadnić wygaśnięcie obowiązku alimentacyjnego. Sytuacja powoda uległa nieznacznemu pogorszeniu na skutek niższych dochodów z prowadzonej działalności. Nadto płaci alimenty na byłą żonę i spłacił na jej rzecz zobowiązania z tytułu działu majątku wspólnego. Sytuacja majątkowa pozwanej uległa poprawie na skutek podziału majątku wspólnego stron. W opinii Sądu Rejonowego nie stanowi to jednak podstawy do stwierdzenia wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego albowiem poziom życia pozwanej uległ znacznemu pogorszeniu na skutek orzeczenia rozwodu.

W dniu 11 kwietnia 2019 r. Sąd Rejonowy w Mrągowie wydał wyrok uzupełniający, oddalając powództwo o obniżenie alimentów. Uzasadniając go, Sąd powtórzył ustalenia poczynione w uzasadnieniu wyroku głównego.

Z wyrokiem tym w części oddalającej powództwo o obniżenie alimentów nie zgodził się powód wnosząc o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie w tym zakresie powództwa. Wyrokowi zarzucił:

a)  naruszenie przepisów postępowania mające istotny wpływ na wynik postępowania:

- art. 233 § 1 i 2 kpc polegające na braku wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego zebranego w sprawie i bezkrytyczne danie wiary zeznaniom pozwanej, brak dokonania oceny jakie znaczenie nadać odmowie przedstawienia przez stronę pozwaną oświadczenia o dochodach za 3 miesiące pomimo takiego zobowiązania Sądu oraz pominięcie okoliczności, iż pozwana w czasie trwania małżeństwa pracowała i aktywnie prowadziła działalność gospodarczą, a obecnie nie pracuje i nie prowadzi realnej działalności gospodarczej,

- art. 233 § 1 kpc w zw. z art. 138 kro poprzez uznanie, że niższe dochody powoda oraz nowe obciążenie w postaci raty kredytu w wysokości 8000 zł, a także znaczne oszczędności, jakie posiada pozwana i realne możliwości zarobkowe nie są zmianą stosunków uzasadniającą obniżenie alimentów,

- sprzeczność poczynionych przez Sąd I instancji ustaleń faktycznych z zebranym w sprawie materiałem dowodowym, polegającą na ustaleniu, iż pozwana jest współwłaścicielką w ½ nieruchomości zabudowanej domem jednorodzinnym położonym przy ul. (...) w M., podczas gdy pozwana jest jedyną właścicielką w/w nieruchomości,

- art. 217 § 1 kpc w zw. z art. 227 kpc poprzez oddalenie wniosków powoda, a mających istotne znaczenie dla sprawy, co wpłynęło na błędne ustalenie stanu faktycznego,

- Art. 228 § 2 kpc poprzez niezwrócenie uwagi stron na okoliczności wskazane w treści uzasadnienia zaskarżonego wyroku a znane sądowi z urzędu, co uniemożliwiło powodowi ustosunkowanie się do tych okoliczności,

- Art. 365 § 1 kpc poprzez nieuwzględnienie wyroku Sądu Rejonowego w Mrągowie z dnia 29 czerwca 2017 r., sygn. III RC 160/16 w zakresie jego uzasadnienia i nie wzięcie pod uwagę istotnych okoliczności co do możliwości zarobkowych pozwanej i spłat dokonanych przez powoda;

b)  naruszenie prawa materialnego:

- art. 138 kro w zw. z art. 135 § 1 kro poprzez przyjęcie, że zmiana stosunków jaka zaszła nie uzasadniła żądania obniżenia alimentów ani w całości ani w części,

- art. 144 ¹ kro przez jego niezastosowanie wobec bezkompromisowego dążenia pozwanej do życia na koszt powoda, w tym zwłaszcza naruszenia zasad współżycia społecznego.

W uzasadnieniu powód wskazał, że Sąd I instancji nie wziął pod uwagę wyroku z dnia 29 czerwca 2017 r., które oddaliło żądanie powoda o wygaśnięcie obowiązku alimentacyjnego. W opinii powoda wyrok ten i ustalenia poczynione przez Sąd w trakcie tego postępowania wiążą Sąd na zasadzie art. 365 kpc. Od czasu wydania tego wyroku powód spłacił wszystkie swoje zobowiązania finansowe względem pozwanej, co nie zostało wzięte pod uwagę przez Sąd I instancji. Pozwana jest jedyną właścicielką nieruchomości przy ul. (...), którą może swobodnie rozporządzać. Pozwana winna w pierwszej kolejności sama starać się o zaspokajanie własnych potrzeb życiowych, a dopiero później żądać pomocy powoda. Sytuacja pozwanej uległa pogorszeniu na skutek jej własnych zaniechań, w tym zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej i niepodejmowaniu pracy zarobkowej. Pozwana nie przedstawiła oświadczenia o dochodach za ostatnie 3 miesiące, o co wnosił powód. Mimo tego Sąd dał wiarę oświadczeniom pozwanej, że jej miesięczne potrzeby oscylują wokół kwoty 9000 zł, co powód ocenia jako kwotę rażąco wygórowaną. Sytuacja powoda również uległa pogorszeniu na skutek zaciągniętego kredytu. Powód podniósł również, iż z uzasadnienia wyroku I instancji nie sposób wywnioskować, na jakich dowodach oparł się Sąd podczas orzekania w sprawie.

W odpowiedzi pozwana wniosła o oddalenie apelacji, podkreślając, że Sąd I instancji dokonał prawidłowej oceny materiału dowodowego. Orzeczenie o podziale majątku nie ma żadnego wpływu na rozstrzygnięcie w sprawie. Podniosła, że chciała prowadzić dalej działalność gospodarczą, ale było to niemożliwe na skutek działań powoda. Nie zamknęła działalności gospodarczej, gdyż nie osiągnęła jeszcze stażu pracy uprawniającego ją do uzyskania emerytury z ZUS, a z uwagi na posiadanie nieruchomości rolnych nie mogłaby otrzymać statusu bezrobotnego. Wydatki pozwanej uzasadnione są dotychczasowym poziomem życia oraz innymi wydatkami koniecznymi. Powód nie wskazał, jakie zasady współżycia społecznego narusza pozwana. W opinii pozwanej powód ukrywa swoje faktyczne dochody.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja powoda zasługuje częściowo na uwzględnienie.

Na wstępie wskazać należy, że wyrok Sądu Rejonowego został przez powoda zaskarżony jedynie w części dotyczącej żądania obniżenia alimentów, w związku z czym Sąd Okręgowy ograniczy swój wywód wyłącznie do tej kwestii.

W opinii Sądu Okręgowego Sąd Rejonowy w sposób prawidłowy ustalił stan faktyczny w niniejszej sprawie. Materiał dowodowy zgromadzony przez Sąd I instancji jest również wystarczający do rozstrzygnięcia sprawy. Sąd I instancji w uzasadnieniu orzeczenia przedstawił sytuację materialną i życiową stron. Sąd II instancji w pełni podziela poczynione ustalenia, natomiast nie zgadza się z przedstawioną przez Sąd I instancji oceną zgromadzonego materiału dowodowego, skutkującą częściową zmianą wyroku.

Materialnoprawną podstawę do zmiany orzeczenia alimentacyjnego stanowi art. 138 kro, zgodnie z którym „W razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego.” Przez "zmianę stosunków" należy rozumieć zmianę okoliczności istotnych z punktu widzenia ustawowych przesłanek obowiązku alimentacyjnego i zakresu świadczeń alimentacyjnych. Zatem nie każda zmiana w życiu obowiązanego czy uprawnionego do alimentów będzie podstawą do zmiany orzeczenie alimentacyjnego, w szczególności jeśli nie mają charakteru trwałego, zasadniczego, i nie wyczerpują przesłanek, które w istotny sposób wpływają na istnienie czy zakres obowiązku alimentacyjnego.

Taką istotną zmianę Sąd Okręgowy odnalazł w szczególności w otrzymaniu przez pozwaną znacznej sumy środków w wyniku podziału majątku wspólnego stron oraz niepodejmowaniu przez nią wystarczających starań o polepszenie swojej sytuacji finansowej.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazuje się, że "spory między małżonkami, co do poszczególnych składników majątku wspólnego nie mogą wpływać na orzeczenie o obowiązku alimentacyjnym i będą mogły być rozstrzygnięte w ewentualnym postępowaniu o podział tego majątku" (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 lipca 1997 r., II CKN 277/97). Jednakże ukształtowany w wyniku tych sporów stan majątku byłych małżonków ma wpływ na ocenę ich zdolności majątkowych, co przekłada się na ewentualne powstanie i zakres obowiązku alimentacyjnego, zarówno w świetle art. 60 § 1 jak i art. 60 § 2 kro.

Niewątpliwym jest, iż na skutek podziału majątku między stronami pozwana stała się wyłącznym właścicielem licznych składników majątkowych, w tym przedsiębiorstwa. Ponadto otrzymała od powoda środki pieniężne w znacznej wysokości. Kwestie te były między stronami bezsporne. Nie można stwierdzić przez to jakoby pozwana była osobą ubogą, która nie może przyczyniać się do zaspokajania własnych potrzeb. Podkreślić należy, iż w wyniku tegoż podziału pozwana stała się właścicielem przedsiębiorstwa, którego wartość biegły wycenił na niemal 350 tys. zł. Pozwana mogłaby aktywnie prowadzić to przedsiębiorstwo i czerpać z niego dochód. Pomimo tego pozostaje w tym zakresie bierna, a jej wyjaśnienia ograniczają się tylko do przerzucenia w tym zakresie odpowiedzialności na powoda. W szczególności pozwana nie wykazała jakoby czyniła starania o podjęcia działalności tego przedsiębiorstwa. Nadto pozwana otrzymuje znaczne dopłaty ze środków unijnych, które również może przeznaczyć na utrzymanie siebie.

Nie można powiedzieć, że pozwana nie ma żadnego majątku. Nie jest również osobą ubogą. Pozwana ma możliwość czynienia starań o polepszenie swojej sytuacji zarobkowej. Co prawda pozwana wskazuje na problemy zdrowotne, jednakże nie czynią one z pozwanej osoby niezdolnej do pracy. Sama zresztą stwierdza, że planuje podjęcie działalności gospodarczej. Pozwana w pierwszej kolejności winna zatem starać się o to, aby zaspokajać swoje uzasadnione potrzeby we własnym zakresie, a dopiero w dalszej kolejności żądać pomocy powoda.

Nie sposób jednak uznać, że sytuacja majątkowa pozwanej nie uległa pogorszeniu na skutek rozwodu. W trakcie trwania pożycia małżeńskiego, strony żyły na bardzo wysokim poziomie. Wspomnieć tylko należy, że na same miesięczne utrzymanie rodziny wydawały około 25 tysięcy złotych. Zdolności zarobkowe pozwanej nie są jednak na tyle znaczne, aby w chwili obecnej osiągnąć ponownie taki poziom życia. Sytuacja majątkowa powoda jest znacznie lepsza niż pozwanej. Prowadzi on gospodarstwo rolne, z którego osiąga znaczne dochody. Ponadto obecna małżonka powoda prowadzi działalność gospodarczą, z której dochody mogą służyć jej oraz powodowi do zaspokajania ich potrzeb życiowych. Ideą świadczenia alimentacyjnego należnego na podstawie art. 60 § 2 kro jest wyrównanie uprawnionemu istotnego pogorszenia sytuacji materialnej, który nastąpił na skutek rozwodu, w takim zakresie, w jakim jest to uzasadnione jego aktualnymi potrzebami. Również podział majątku wspólnego byłych małżonków, uwzględniając wcześniejszy ich status materialny nie spowodował jednocześnie, że pozwana jest w stanie utrzymać poziom życia sprzed rozwodu mimo, że obecna jej sytuacja materialna uległa polepszeniu.

Nie ma jednak racji skarżący domagając się uwzględnienia pogorszenia jego sytuacji majątkowej na skutek zaciągniętego kredytu. Alimenty są z uwagi na swój cel szczególnie chronione przez prawo rodzinne i procesowe . W hierarchii wydatków alimenty znacząco wyprzedzają inne koszty, które musi ponieść zobowiązany, albowiem są roszczeniem podstawowym dla uprawnionego. Ponadto, przy podejmowaniu tego rodzaju decyzji finansowych, zobowiązany winien mieć świadomość, że ciąży na nim obowiązek alimentacyjny . Nie można uznać, że kredyt czy pożyczka zostaną zaciągnięte „kosztem” alimentów, dzięki czemu zobowiązany będzie mógł się zwolnić z tego obowiązku bądź znacząco go obniżyć.

Bez znaczenia dla rozstrzygnięcia pozostaje również kwestia tego, czy pozwana posiada nieruchomość przy ul. (...) w M. jako jej wyłączną własność czy też we współwłasności z powodem. Wskazać należy, że nieruchomość tą stanowi dom mieszkalny, z którego pozwana korzystała i nadal korzysta w celu zaspokojenia podstawowych potrzeb mieszkaniowych. Nie sposób zatem wymagać od pozwanej, aby zbyła tę nieruchomość w celu zaspokojenia innych potrzeb. Nadto nieruchomość ta generuje również po stronie pozwanej znaczne wydatki w postaci kosztów jej utrzymania.

Całkowicie niezrozumiały jest zarzut poczyniony przez powoda, dotyczący naruszenia przez Sąd Rejonowy art. 228 § 2 k.p.c. Powód nie wskazał, na jakie okoliczności znane Sądowi z urzędu nie zwrócono uwagi w trakcie postępowania. Niemniej z analizy uzasadnienia Sądu Rejonowego nie sposób stwierdzić, aby wykroczono w rażący sposób ponad materiał dowodowy zebrany w sprawie, co mogłoby mieć istotny wpływ na wydane rozstrzygnięcie.

Nie sposób zgodzić się z powodem również w kwestii naruszenia przez Sąd I instancji art. 365 § 2 k.p.c. W pierwszej kolejności wskazać należy, że nie są objęte mocą wiążącą prawomocnego orzeczenia kwestie wstępne, o których sąd rozstrzyga dążąc do wydania orzeczenia, ani też ustalenia faktyczne i poglądy interpretacyjne stojące u podstaw prawomocnego orzeczenia (vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 marca 2019 r., II PK 300/17). Nadto dla orzeczenia w niniejszej sprawie wyrok z 29 czerwca 2017 r., nie ma znaczenie albowiem na jego podstawie można wyłącznie stwierdzić, iż w czasie jego wydania nie było podstaw do zmiany wyroku pierwotnego. Sąd rozstrzygając spór oparty na art. 138 kro ma za zadanie ustalić okoliczności faktyczne istotne dla poprzedniego rozstrzygnięcia ustalającego wysokość zobowiązania alimentacyjnego i porównać je ze stanem obecnym.

W ocenie Sądu Okręgowego – wbrew ustaleniom Sądu I instancji - powództwo co do zasady zasługiwało częściowo na uwzględnienie. W niniejszej sprawie doszło niewątpliwie do takiej zmiany stosunków, która uzasadniała obniżenie alimentów na rzecz pozwanej.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. Sąd orzekł o zmianie wyroku Sądu I instancji poprzez obniżenie alimentów na rzecz pozwanej do kwoty 800 zł miesięcznie pozwalającej zaspokoić minimum przeciętnych potrzeb, natomiast w pozostałym zakresie na podstawie art. 385 k.p.c. apelację oddalił. O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. uznając, że strony wygrały postępowanie w równym stopniu.

Grzegorz Olejarczyk Hanna Niewiadomska Jolanta Piórkowska