Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 27 września 2017 r.

Sąd Okręgowy w Krakowie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Protokolant: starszy protokolant sądowy Paulina Florkowska

po rozpoznaniu w dniu 27 września 2017 r. w Krakowie

na rozprawie sprawy z wniosku L. P. i B. P.

przy uczestnictwie N. P.i (...)S.A. w K.

o ustanowienie służebności przesyłu

na skutek apelacji uczestnika (...) S.A. w K.

od postanowienia Sądu Rejonowego w Oświęcimiu

z dnia 13 lutego 2017 r., sygnatura akt I Ns 648/13

postanawia:

uchylić zaskarżone postanowienie i sprawę przekazać Sądowi Rejonowemu w Oświęcimiu do ponownego rozpoznania.

SSO Anna Nowak SSO Magdalena Meroń-Pomarańska SSO Zbigniew Zgud

UZASADNIENIE

postanowienia Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 27 września 2017 roku

Wnioskodawcy B. P. i L. P. wnieśli o ustanowienie na nieruchomości położonej w miejscowości J. stanowiącej ich własność, a składającej się z działki (...), na rzecz każdoczesnego właściciela urządzenia przesyłowego- linii energetycznej- służebności przesyłu polegającej na utrzymywaniu linii energetycznej, prawie do jej konserwacji i napraw oraz zasądzenie od uczestnika na rzecz wnioskodawców jednorazowej kwoty 47.520,- złotych tytułem wynagrodzenia za ustanowienie wskazanej służebności oraz o zasądzenie na rzecz wnioskodawców kosztów postępowania według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego. W uzasadnieniu swego żądania wnioskodawcy podnieśli, że przez działkę o nr (...) przebiega linia energetyczna należąca do (...) S.A., a przedmiotowy wniosek ma na celu uregulowanie stanu prawnego poprzez ustanowienie służebności przesyłu.

Postanowieniem z dnia 13 lutego 2017 roku Sąd Rejonowy w Oświęcimiu do sygn. akt I Ns 648/13 postanowił:

1.  na nieruchomości położonej w J., gmina B., składającej się z działki numer (...) o powierzchni (...)ha, objętej księgą wieczystą numer (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Oświęcimiu i wypisem z rejestru gruntów Starosty (...) za numerem jednostki rejestrowej (...). (...) i stanowiącej obecnie współwłasność wnioskodawców L. P., B. P. i uczestniczki N. P., ustanowić na rzecz każdoczesnego właściciela urządzenia przesyłowego, tj. linii energetycznej, której aktualnym właścicielem pozostaje uczestnik (...) S.A. w K., służebność przesyłu polegającą na utrzymywaniu linii energetycznej oraz prawie do jej konserwacji i napraw - w obrębie strefy służebności przesyłu oznaczonej kolorem żółtym na mapie ewidencyjnej z dnia 23 maja 2014 roku sporządzonej dla celów niniejszego postępowania przez biegłego geodetę P. Z.,

2.  mapę ewidencyjną z dnia 23 maja 2014 roku sporządzoną dla celów niniejszego postępowania przez biegłego geodetę P. Z. uczynić integralną częścią niniejszego postanowienia,

3.  zasądzić od uczestnika (...) S.A. w K. tytułem wynagrodzenia za ustanowienie służebności na rzecz:

- wnioskodawczyni B. P. kwotę 1.532,50 zł,

- wnioskodawcy L. P. kwotę 1.532,50 zł,

- uczestniczki N. P. kwotę 3.065,- zł,

które to kwoty płatne będą w terminie 1-go miesiąca od daty prawomocności niniejszego postanowienia, wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie, o ile opóźnienie w zapłacie nastąpi,

4.  zasądzić od uczestnika (...) S.A. w K. tytułem zwrotu kosztów postepowania na rzecz wnioskodawców B. P. i L. P. uprawnionych solidarnie kwotę 1.474,- zł, a w pozostałym zakresie orzec, iż każdy z uczestników ponosi koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie,

5.  nakazać pobrać od uczestnika (...) S.A. w K. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Oświęcimiu kwotę 3.412,63 zł tytułem brakujących wydatków związanych z opinią biegłych.

Sąd Rejonowy ustalił, że wnioskodawcy B. P. i L. P. oraz uczestniczka N. P. są wyłącznymi właścicielami na zasadach współwłasności w częściach ułamkowych nieruchomości położonej w J., gmina B., składającej się z działki o numerze (...), o powierzchni (...) ha, objętej księgą wieczystą o numerze (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Oświęcimiu. W dziale III księgi brak jest wpisu służebności przesyłu. Nieruchomość zabudowana jest budynkiem mieszkalnym oraz budynkiem gospodarczym o funkcji garażowej. Z obowiązującego planu zagospodarowania przestrzennego Gminy B. wynika, że działka ta położona jest w około 90% w obszarze zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej zwartej lub wolnostojącej, a pozostała jej część w terenie między liniami rozgraniczającym drogi dojazdowej. Wnioskodawcy stali się właścicielami przedmiotowej nieruchomości na podstawie umowy przeniesienia własności nieruchomości z dnia 19.08.1988 roku. Przez działkę przebiega napowietrzna linia energetyczna średniego napięcia 15 kV, a na działce posadowiony jest słup energetyczny na pojedynczej podporze. Uwzględniając szerokość pasa służebności w rozmiarze (...) m oraz ustalonego przez Gminę B. pasa strefy ochronnej w rozmiarze (...)m, linia średniego napięcia wraz ze wspomnianą strefą ochronną zajmuje obszar (...) ha. Linia ta oraz położony na działce słup w chwili obecnej należą do uczestnika postępowania (...) S.A.

Dalej ustalił Sąd Rejonowy, że linia napowietrzna 20 kV prowadząca do stacji transformatorowej J.- D. została wybudowana na podstawie decyzji lokalizacji szczegółowej nr 17/63 z dnia 4.06.1963 r. i zezwolenia z dnia 15.07.1963 r. wydanych przez Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w O. oraz projektów i planów sytuacyjnych załączonych do decyzji. Adresatem decyzji oraz zezwolenia był Zakład (...), będący przedsiębiorstwem państwowym i prowadzonym Zakłady (...). 1 stycznia 1989 r., zarządzeniem Ministra Przemysłu o nr (...)z 16 stycznia 1989 r., doszło do utworzenia przedsiębiorstwa państwowego pod nazwą Zakład (...) z siedzibą w B.. Przedsiębiorstwu temu przydzielono niektóre składniki mienia powstałego z podziału przedsiębiorstwa pn. Południowy O. Energetyczny w K.. Zarządzeniem nr (...)Ministra Przemysłu i Handlu z 9.07.1993 r. w sprawie podziału przedsiębiorstwa państwowego pod nazwą Zakład (...) w B. przekształcono to przedsiębiorstwo w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa (...) Spółka Akcyjna w B.. Zorganizowaną część mienia przedsiębiorstwa wniesiono do spółki (...) S.A. w W.. Wśród przekazanych składników nie wymieniono linii średniego napięcia 20 kV prowadzącej do stacji transformatorowej J.- D.. W zarządzeniu nie wymieniono szczegółowo tych składników. 15.05.2001 r. doszło do zarejestrowania przez Sąd Rejonowy dla Krakowa- Śródmieścia w Krakowie przedsiębiorstwa (...) S.A.

Biegły geodeta w sporządzonej dla celów postępowania opinii nakreślił strefę służebności przesyłu na działkach wnioskodawcy o szerokości 2,62 m, a także obliczył całkowitą powierzchnię zajętą pod strefę służebności przesyłu obejmującą działkę o nr (...) o szerokości (...)m. Tak obliczona sfera służebności wyniosła (...) ha, a powierzchnia pasa ochronnego (...) ha. W dalszej kolejności również w sporządzonej dla celów niniejszego postępowania opinii - biegła w zakresie wyceny nieruchomości - wyliczyła wartość wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu na działce wnioskodawców i uczestniczki na kwotę 6.130,- złotych. Kwota ta obejmuje należność za współkorzystanie z przedmiotowej nieruchomości w zakresie pasa służebności o szerokości (...)m i jego powierzchni całkowitej (...)m2.

Sąd Rejonowy wskazał, że nie uwzględnił w wynagrodzeniu za ustanowienie służebności wynagrodzenia także za pas ochronny. Pas ochronny wytyczonej służebności przesyłu jest całkowicie zbędny do prawidłowej eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych, a ustalenie pasa ochronnego było wyłącznym ustaleniem gminy. Nadto strefa ochronna, na podstawie której biegły wyliczył wynagrodzenie z uwagi na zmniejszenie wartości nieruchomości, obejmuje także budynek mieszkalny i gospodarczy. Brak jest podstaw do obciążania w sposób nadmierny nieruchomości wnioskodawców i uczestniczki poprzez ustanowienie nazbyt szerokiego pasa ochronnego, tj. poza wyznaczoną sferą samej służebności o szerokości 2,62 m. Zdaniem Sądu Rejonowego fakt wyznaczenia w planie zagospodarowania przestrzennego gminy pasa technicznego, czy też ochronnego służebności jest wyłącznie jej ustaleniem i nie oznacza przymusu korzystania z tego pasa przez przedsiębiorcę przesyłowego. Skoro tak szeroko wyznaczony pas ochronny nie jest uczestnikowi niezbędny do prawidłowego eksploatowania linii energetycznej, to brak jest podstaw do ograniczania właściciela nieruchomości w jej korzystaniu w tym zakresie. Linia energetyczna tym różni się od innych urządzeń przesyłowych, iż dostęp do niej poprzez jej napowietrzny charakter nie wymaga ingerencji w sam grunt. Sąd Rejonowy uznał za zasadne ograniczenie właścicieli w zakresie korzystania z nieruchomości jedynie co do samego pasa służebności, którego szerokość została wyznaczona w rozmiarze (...) m.

Sąd Rejonowy oddalił wniosek uczestnika (...) S.A. o dopuszczenie dowodu z zeznań świadka K. K. na okoliczność roku budowy linii, zakresu jej eksploatacji i zasiedzenia służebności przesyłu. Zdaniem Sądu Rejonowego dla wykazania tych okoliczności niezbędne jest przeprowadzenie dowodów z dokumentów wskazujących na nieprzerwane posiadanie i eksploatowanie linii energetycznej o oznaczonym przebiegu. Zeznania świadka nie mogą tych dowodów zastępować.

Sąd Rejonowy oddalił również wniosek wnioskodawców o zobowiązanie uczestnika do przedłożenia dokumentów taksatywnie wskazanych we wniosku. To obowiązkiem uczestnika, który z danego faktu wywodzi skutki prawne, jest wskazanie dowodów na poparcie swoich twierdzeń, a każdy z uczestników postępowania przedstawia dowody, jakimi chce się posłużyć dla wykazania własnych twierdzeń. Tylko w przypadku, gdy uzyskanie dowodu byłoby niemożliwe lub znacznie utrudnione uczestnik, uprzednio udowadniając, iż bezskutecznie próbował uzyskać dany dokument może zwrócić się do sądu, aby zobowiązał czy to drugą stronę, czy tez instytucję, do przekazania danego dokumentu. W przeciwnym wypadku nie można przerzucać na sąd obowiązku uzyskiwania dokumentów służących za dowód uczestnika, który ich żąda. Postępowanie takie kłóci się z zasadami kontradyktoryjnego postępowania cywilnego.

W takich okolicznościach Sąd Rejonowy uwzględnił wniosek na podstawie art. 305 ¹ k.c. w zw. z art. 305 ² § 2 k.c. Zdaniem Sądu Rejonowego nie ulega wątpliwości, że uczestnik (...) S.A. jest właścicielem linii średniego napięcia 15 kV prowadzącej do stacji J. - D., która przebiega przez nieruchomość wnioskodawców i uczestniczki, a sposób korzystania z tej nieruchomości nie został wcześniej uregulowany pomiędzy stronami.

Zdaniem Sądu Rejonowego obie strony widziały potrzebę ustanowienia służebności przesyłu choć na różnych podstawach (uczestnik (...) S.A. zgłosił zarzut zasiedzenia służebności przesyłu). Nie było sporu co do przebiegu służebności, a rozbieżność pomiędzy stronami w zasadzie sprowadzała się do wysokości wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu.

Sąd Rejonowy uznał za nieudowodniony zarzut zasiedzenia służebności przesyłu zgłoszony przez uczestnika (...) S.A. Sąd Rejonowy wskazał, iż na podstawie art. 172 § 1 k.c. w brzmieniu obowiązującym od 1 października 1990 r. - posiadacz nieruchomości niebędący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat dwudziestu jako posiadacz samoistny, chyba że uzyskał posiadanie w złej wierze (zasiedzenie). Na podstawie § 2 tego przepisu, po upływie lat trzydziestu posiadacz nieruchomości nabywa jej własność, choćby uzyskał posiadanie w złej wierze. W okresie od 1 stycznia 1965 r. do 30 września 1990 r. wymagane okresy wynosiły odpowiednio: 10 i 20 lat (o biegu zasiedzenia, które rozpoczęło się przed 1 stycznia 1965 r.- stanowi art. XLI i XLII ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r.- przepisy wprowadzające Kodeks cywilny, Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 94 ze zm.). Do służebności przesyłu stosuje się odpowiednio przepisy o służebnościach gruntowych (art. 305 ⁴ k.c.), co oznacza, że służebność przesyłu można nabyć także przez zasiedzenie (art. 292 k.c.), jeżeli polega ona na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia. Dotyczy to w szczególności okresów posiadania koniecznych do zasiedzenia oraz dobrej i złej wiary. Sąd Rejonowy zaznaczył, że pierwszą i podstawową przesłanką stwierdzenia zasiedzenia jest istnienie ściśle określonej rzeczy, a w niniejszej sprawie - służebności przesyłu, która polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia. Drugą natomiast jest fakt posiadania danej służebności przez wymagany okres, który jest uzależniony od dobrej lub złej wiary. Posiadania prowadzącego do nabycia służebności gruntowej przez zasiedzenie nie należy przy tym utożsamiać z posiadaniem prowadzącym do nabycia przez zasiedzenie własności nieruchomości. Przy ocenie posiadania prowadzącego do zasiedzenia służebności gruntowej chodzi o faktyczne korzystanie z gruntu w takim zakresie i w taki sposób, w jaki czyniłaby to osoba, której przysługuje służebność, władanie w zakresie służebności gruntowej kwalifikuje się zaś, zgodnie z art. 336 k.c., jako posiadanie zależne. Do oceny dobrej wiary, od której zależy wymagany okres do zasiedzenia, istotna jest chwila objęcia nieruchomości w posiadanie przez zainteresowanego posiadacza lub jego poprzednika prawnego. Późniejsza zmiana posiadania w złej wierze na posiadanie w dobrej wierze (i odwrotnie) nie ma wpływu na długość okresu potrzebnego do nabycia własności przez zasiedzenie. Z kolei dla rozumienia dobrej wiary konieczne jest sięgnięcie do uchwały składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z 6 grudnia 1991 r., III CZP 108/91 (OSNCP 1992, nr 4, poz. 48), mająca moc zasady prawnej, w myśl której osoba, która weszła w posiadanie nieruchomości na podstawie umowy mającej na celu przeniesienie własności, zawartej bez zachowania formy aktu notarialnego, nie jest samoistnym posiadaczem w dobrej wierze. Zdaniem Sądu Rejonowego (...) S.A. nie udowodnił przedłożonymi dokumentami okresu potrzebnego do zasiedzenia służebności. Wprawdzie przedłożone decyzja lokalizacyjna oraz zezwolenie odnoszą się do linii średniego napięcia do stacji J. - D., jednakże w dokumentach tych wskazano na linię o napięciu 20 kV. Brak dowodów, że linia ta przebiegała przez działkę wnioskodawców w sposób tożsamy do obecnie przebiegającej linii o napięciu 15 kV oraz, że była ona przez przedsiębiorstwo przesyłowe eksploatowana w sposób nieprzerwany. Tylko bowiem takie wykorzystywanie służebności przesyłu może prowadzić do jej zasiedzenia. Przerwy natomiast w eksploatowaniu linii mogły prowadzić do konieczności liczenia terminu potrzebnego do zasiedzenia służebności od nowa, gdyż z przepisu art. 292 k.c. wynika, że służebność ma polegać na „korzystaniu” z trwałego i widocznego urządzenia. Nadto uczestnik postępowania przedstawił dokumenty, z których nie wynika następstwo prawne kolejnych posiadaczy linii. Uczestnik zdołał jedynie wykazać, że adresatem decyzji lokalizacyjnej był Zakład (...), będący przedsiębiorstwem państwowym i prowadzonym Zakłady (...). W kolejnych dokumentach dotyczących przekształceń przedsiębiorstw państwowych brak jest informacji o przekazywaniu składnika majątkowego w postaci linii średniego napięcia przebiegającej przez działkę wnioskodawców oraz słupa posadowionego na niej. Już tylko z tego wynika brak podstaw do uznania zarzutu zasiedzenia zgodnie z żądaniem uczestnika - na dzień 1.01.1974 r., a także na dzień wydania orzeczenia. Zdaniem Sądu Rejonowego uczestnik wykazał jedynie, że posiada on oraz korzysta z urządzeń przesyłowych - linii średniego napięcia 15kV przechodzącej przez działkę wnioskodawców i uczestniczki oraz posadowionego na niej słupa. (...) S.A. nie wskazał nawet od jakiego czasu on sam posiada przedmiotową linię.

Tytułem wynagrodzenia za ustanowienie służebności Sąd Rejonowy zasądził od uczestnika (...) S.A. na rzecz wnioskodawców proporcjonalnie do przysługujących im udziałów w kwoty obliczone przez biegłą M. C. uznając, że zasądzone wynagrodzenie jest adekwatne do ograniczeń spowodowanych ustanowieniem służebności.

Rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów postępowania zawarte w punktach 4-tym i 5-tym postanowienia oparto o treść art. 520 § 2 k.p.c., gdyż interesy uczestników postępowania były ze sobą sprzeczne.

Apelację od tego postanowienia wniósł uczestnik (...) S.A.

Apelujący zarzucił niewyjaśnienie wszystkich istotnych dla sprawy okoliczności, a to:

a)  roku budowy linii i zakresu eksploatacji tej linii przez uczestnika przez odmowę dopuszczenia dowodu z zeznań świadka;

b)  podmiotu eksploatującego linię średniego napięcia poczynając od daty jej wybudowania przez odmowę dopuszczenia dowodu z zeznań świadka;

c)  przyczyny rozbieżności wykazanego w przedstawionych dokumentach napięcia na jakim pracuje linia

Nadto apelujący zarzucił sprzeczność ustaleń sądu z zebranym w sprawie materiałem dowodowym przez przyjęcie, że:

- obie strony widziały potrzebę ustanowienia służebności przesyłu podczas gdy uczestnik podnosił, że posiada tytuł prawny do korzystania z nieruchomości oparty na podstawie art. 35 u.z.t.w.n.

- uczestnik nie udowodnił, że linia przebiega po nieruchomości wnioskodawców po mimo niekwestionowania tego przez wnioskodawców;

- uczestnik nie wykazał, że w wyniku przekształceń własnościowych i przekazania majątkowego linia średniego napięcia została mu przekazana;

- przedłożone dowody dotyczące budowy linii średniego napięcia nie dotyczą przedmiotowej linii.

Dodatkowo apelujący zarzucił naruszenie przepisów postępowania to jest art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 233 § 1 k.p.c. przez wybiórczą ocenę materiału dowodowego, a to pominięcie w ocenie zezwolenia z dnia 15 lipca 1963 roku wydanego na podstawie art. 35 ustawy o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości; art. 13 § 2 k.p.c. w związku z art. 233 § 1 k.p.c. przez ocenę zaoferowanego przez uczestnika materiału dowodowego w sposób przekraczający granice oceny swobodnej i przyjęcie tylko i wyłącznie na podstawie zapisu dotyczącego napięcia linii, że dokumenty nie dotyczą linii znajdującej się na nieruchomości wnioskodawców; art. 13 § 2 k.p.c. w związku z art. 233 § 1 k.p.c. przez nieuwzględnienie zezwolenia z dnia 15 lipca 1963 roku; art. 13 § 2 k.p.c. w związku z art. 230 k.p.c. przez niewskazanie i niewyjaśnienie, dlaczego podłożone przez uczestnika dowody dotyczące budowy linii i jej przebiegu oraz należności majątkowej nie były właściwe, mimo że nie były kwestionowane przez wnioskodawców.

Dalej apelujący zarzucił naruszenie przepisów prawa materialnego to jest art. 6 k.c. przez przerzucenie na uczestnika konieczności przeprowadzenia dowodu na okoliczność daty budowy linii, niezmienionego przebiegu jak również podmiotu linią władającego skoro wnioskodawcy nie kwestionowali przedłożonych przez uczestnika dowodów wskazujących datę budowy linii, przebiegu oraz okoliczności, że pozostaje ona w majątku uczestnika; art. 340 k.c. przez przyjęcie, że uczestnik nie wykazał ciągłości posiadania, mimo że istnieje domniemanie ciągłości posiadania; art. 292 k.c. w związku z art. 372 k.c. i w związku z art. 336 k.c. przez przyjęcie, że uczestnik nie zasiedział służebności gruntowej odpowiadającej treści służebności przesyłu bowiem nie wykazał od jakiej daty posiada przedmiotową linię; art. 305 ¹ k.c. i 305 ² § 2 k.c. przez przyjęcie, że zachodzą przesłanki do ustanowienia służebności przesyłu za wynagrodzeniem mimo powołania się przez uczestnika na posiadanie tytułu prawnego do nieruchomości.

W oparciu o te zarzuty wnioskodawca wnosił o zmianę zaskarżonego postanowienia i oddalenie wniosku oraz zasądzenie od wnioskodawców na rzecz uczestnika kosztów postępowania za obie instancje ewentualnie uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania

Wnioskodawcy wnosili o oddalenie apelacji.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Zgodnie z art. 305 ² § 2 jeżeli przedsiębiorca odmawia zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu, a jest ona konieczna do korzystania z urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1, właściciel nieruchomości może żądać odpowiedniego wynagrodzenia w zamian za ustanowienie służebności przesyłu. Podstawową przesłanką ustanowienia służebności przesyłu jest zatem potrzeba prawnego uregulowania tytułu do korzystania z nieruchomości przez przedsiębiorstwo przesyłowe. Innymi słowy ustanowienie służebności przesyłu jest możliwe jedynie wówczas, kiedy przedsiębiorstwo przesyłowe nie ma formalnego tytułu do korzystania z nieruchomości obciążonej.

W niniejszej sprawie kluczowe jest rozstrzygnięcie kwestii, która nie była w ogóle przedmiotem rozważań Sądu Rejonowego. Sąd Rejonowy ustalił bowiem, że linia napowietrzna 20 kV prowadząca do stacji transformatorowej J. - D. została wybudowana na podstawie decyzji lokalizacji szczegółowej nr (...)z dnia 4.06.1963 r. i zezwolenia z dnia 15.07.1963 r. wydanych przez Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w O. oraz projektów i planów sytuacyjnych załączonych do decyzji. Jak wynika z przywołanego Zezwolenia z 15 lipca 1963 r (k. 65) zostało ono wydane na podstawie art. 35 ustawy z dnia 12 marca 1958 roku o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (u.z.t.w.n.). Zgodnie z tym przepisem organy administracji państwowej, instytucje i przedsiębiorstwa państwowe mogły za zezwoleniem naczelnika gminy, prezydenta lub naczelnika miasta (dzielnicy)a wcześniej właściwego organu rady narodowej zakładać i przeprowadzać na nieruchomościach - zgodnie z zatwierdzoną lokalizacją szczegółową - ciągi drenażowe, przewody służące do przesyłania płynów, pary, gazów, elektryczności oraz urządzenia techniczne łączności i sygnalizacji, a także inne podziemne lub naziemne urządzenia techniczne niezbędne do korzystania z tych przewodów i urządzeń. Nieruchomość, na której założono i przeprowadzono przewody i urządzenia podlegała wywłaszczeniu w trybie zwykłym tylko wtedy, gdy wskutek tych działań przestawała nadawać się do dalszego racjonalnego użytkowania przez właściciela na cele dotychczasowe (art. 35 ust. 3 u.z.t.w.n.). Przeprowadzenie przewodów i urządzeń wiązało się z zagwarantowaniem prawa dostępu do nich w celu wykonania czynności związanych z konserwacją przez osoby upoważnione przez właściwy organ, instytucję lub przedsiębiorstwo państwowe (art. 35 ust. 2 u.z.t.w.n.). Zagadnieniem wpływu wydania decyzji w trybie art. 35 cytowanej ustawy zajmował się Sąd Najwyższy w uchwale siedmiu sędziów z dnia 8 kwietnia 2014 r. (sygn. III CZP 87/13, OSNC 2014, nr 7-8, poz. 68). Sąd Najwyższy wskazał, że zarówno w nauce, jak i w orzecznictwie przyjmuje się, że wydanie decyzji mającej podstawę w art. 35 ust. 1 u.z.t.w.n. prowadzi do trwałego ograniczenia prawa własności nieruchomości, gdyż sprawia, że jej właściciel ma obowiązek znoszenia stanu faktycznego ukształtowanego przebiegiem urządzeń przez strefę, w której było lub mogło być wykonywane jego prawo. Trwałość skutków decyzji wydanej na tej podstawie oznacza natomiast, że dotyczą one nie tylko osoby, która była właścicielem nieruchomości w chwili prowadzenia postępowania administracyjnego zakończonego wydaniem decyzji, lecz każdego kolejnego jej właściciela. Jeżeli więc przedsiębiorca korzystający z urządzeń przesyłowych przed dniem 3 sierpnia 2008 r. wystąpił o wydanie decyzji na podstawie 35 ust. 1 u.z.t.w.n. i decyzja taka została wydana, to - w związku z niewygaszeniem przez ustawodawcę skuteczności decyzji po dniu wejścia w życie przepisów art. 305 ¹ i nast. k.c. o służebności przesyłu - ma on w dalszym ciągu tytuł prawny do korzystania z cudzej nieruchomości na cele, o których orzeczono w decyzji. Pogląd ten utrwalił się w późniejszym orzecznictwie. W konsekwencji Sąd Najwyższy stawał na stanowisku, że jeżeli przedsiębiorca będący właścicielem urządzeń wymienionych w art. 49 § 1 k.c. wykonuje uprawnienia wynikające z decyzji wydanej na rzecz jego poprzednika prawnego na podstawie art. 35 ust. 1 i 2 u.z.t.w.n., właściciel nieruchomości nie może żądać ustanowienia służebności przesyłu (zob. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 6 czerwca 2014 r., III CZP 107/13, OSNC 2015, Nr 3, poz. 29 i postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2015 r., III CSK 123/14, nie publ.). Samo wydanie takiej decyzji nie daje jednak podstaw do oddalenia wniosku w niniejszej sprawie. Jakkolwiek bowiem obowiązuje zasada związania sądu ostateczną decyzją administracyjną, doznająca wyjątku jedynie w wypadku tzw. bezwzględnej nieważności, zachodzącej w razie wydania decyzji przez organ oczywiście niewłaściwy lub bez zachowania jakiejkolwiek procedury (zob. np. uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 8 lutego 1971 r., III CZP 74/70, OSNCP 1971, nr 7-8, poz. 121, z dnia 18 listopada 1982 r., III CZP 26/82, OSNCP 1983, nr 5-6, poz. 64, z dnia 16 czerwca 1994 r., II PZP 4/94, OSNAPiUS 1994, Nr 11, poz. 170, z dnia 29 czerwca 1995 r., II PZP 2/95, OSNAPiUS 1996, Nr 4, poz. 57 i z dnia 29 października 2007 r., III CZP 46/07, OSNC 2008, Nr 3, poz. 30), to nie stoi to na przeszkodzie dokonaniu oceny, czy konkretna decyzja wydana z powołaniem się na art. 35 u.z.t.w.n. stanowi tytuł prawny do korzystania przez jej adresata z oznaczonej nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności przesyłu. Co do zasady kwalifikując skutki prawne decyzji administracyjnej wydanej z powołaniem się na art. 35 u.z.t.w.n. z punktu widzenia uprawnień przedsiębiorcy przesyłowego, trzeba stwierdzić, że w razie nieoznaczenia w niej nieruchomości, przez które ma przebiegać urządzenie wymienione w art. 49 § 1 k.c. oraz zakresu, w jakim przedsiębiorca może korzystać z tej nieruchomości, decyzja taka nie stanowi dla przedsiębiorcy skutecznego tytułu prawnego, pozwalającego na korzystanie z nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności przesyłu.

Sąd w sprawie cywilnej jest zatem związany zakresem przedmiotowym decyzji i w zakresie ustalenia tego zakresu nie mieści się wprawdzie badanie jaki powinien być prawidłowy zakres przedmiotowy rozstrzygnięcia, natomiast mieści się badanie jaki rzeczywiście był ten zakres. Jakkolwiek postępowanie dowodowe nie może zmierzać do modyfikacji decyzji ostatecznej, w tym również do uzupełnienia jej zakresu przedmiotowego, to jednak w razie niedokładnego określenia nieruchomości, której decyzja dotyczy, ustalenie jej zakresu przedmiotowego może nastąpić przy wykorzystaniu innych elementów zawartych w jej treści, w tym wymienionych stron postępowania, jeżeli pozwala to na przyporządkowanie nieruchomości tym stronom. Może to nastąpić również wtedy, gdy nie jest kwestionowane, że decyzja dotyczy konkretnego właściciela i nieruchomości położonej na trasie przebiegu urządzenia przesyłowego na obszarze określonym w decyzji (zob. Sąd Najwyższy w postanowieniu z 20 stycznia 2017 roku I CSK 179/16). Pogląd ten podziela Sąd Okręgowy orzekając w niniejszej sprawie. Przywoływane wyżej zezwolenie nie wskazuje bezpośrednio na konkretne nieruchomości, których dotyczy. Nie można więc wprost z niego ustalić, czy obejmowało nieruchomość objętą wnioskiem w niniejszej sprawie. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 26 września 2014 r., IV CSK 724/13 (nie publ.), wskazał, że z uwagi na skutki prawne decyzji, wydanej na podstawie art. 35 u.z.t.w.n., powinna ona od strony przedmiotowej określać nieruchomość, której dotyczy, a uczestnikiem postępowania administracyjnego powinien być właściciel nieruchomości, z tym że nie wskazanie wszystkich stron, nie pozbawia osoby nieuczestniczącej przymiotu strony, przysługuje jej bowiem prawo żądania wznowienia postępowania administracyjnego. Sąd Najwyższy wskazał jednak, że w razie niedokładnego określenia nieruchomości, której decyzja dotyczy, ustalenie jej zakresu przedmiotowego może nastąpić przy wykorzystaniu innych elementów zawartych w jej treści, w tym wymienionych stron postępowania, jeżeli pozwala to na przyporządkowanie nieruchomości tym stronom. Za cytowanym wyrokiem oraz postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 2017 r. (V CSK 296/16, niepubl.) Sąd Okręgowy zwraca uwagę, że zgodnie z art. 107 § 1 k.p.a. obligatoryjnym elementem decyzji administracyjnej jest także jej uzasadnienie, które choć nie jest jej elementem konstytutywnym, to w sytuacji gdy osnowa decyzji nie odzwierciedla w sposób czytelny wszystkich elementów rozstrzygnięcia, dopuszczalne jest ich uszczegółowienie na podstawie faktów w nim zawartych (wyrok Wojewódzkiego Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 23 lutego 2012 r., II SA/Kr 174/11, nie publ.). W razie niedokładnego wskazania oznaczenia nieruchomości w osnowie decyzji wydanej na podstawie art. 35 u.z.t.w.n. badaniu podlegają również dane zawarte w jej uzasadnieniu. Ostateczna decyzja wywłaszczeniowa wydana na podstawie art. 35 u.z.t.w.n., dla wywołania przewidzianych tą ustawą skutków prawnych w postaci trwałego ograniczenia prawa własności musi określać nieruchomość, której dotyczy. Wzgląd na konstytucyjną ochronę praw majątkowych wyrażoną w art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji RP, uzasadnia rygorystyczne wymagania dotyczące tego aspektu treści decyzji administracyjnej o charakterze wywłaszczeniowym. Przyjmuje się jednak w orzecznictwie, że w razie wydania takiej decyzji z niedokładnym określeniem nieruchomości, której dotyczy, ustalenie jej zakresu przedmiotowego może nastąpić przy wykorzystaniu innych elementów zawartych w treści tej decyzji, w tym dotyczących wymienionych w decyzji stron tego postępowania, o ile pozwala to na jednoznaczne przyporządkowanie nieruchomości wymienionym w decyzji stronom postępowania administracyjnego będących właścicielami lub użytkownikami wieczystymi określonych nieruchomości (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 września 2014 r. IV CSK 724/13). Zezwolenie z 15 lipca 1963 roku, zgodnie z jego treścią miało być doręczone „właścicielom gruntów według wykazu”. Zezwolenie odwołuje się także do decyzji o lokalizacji szczegółowej nr 17/63 z 4 czerwca 1963 (k. 63) z załącznikiem w postaci planu sytuacyjnego (k. 64). W takim przypadku należało zbadać, czy przedmiotowe zezwolenie obejmowało nieruchomość będącą przedmiotem postępowania i czy właściciele tej nieruchomości byli stroną postępowania zakończonego wydaniem wspomnianego zezwolenia. W tym celu konieczne jest zbadanie akt tego postępowania administracyjnego. Dopiero negatywna odpowiedź na pytanie czy nieruchomość i jej ówcześni właściciele byli objęci decyzją otwiera możliwość dalszego badania czy zachodzą przesłanki do ustanowienia służebności. Trzeba przy tym zaznaczyć, że zmiana napięcia sieci mieści się w zakresie władania siecią. Stąd też zmiana napięcia nie przekreśla ciągłości posiadania ewentualnej służebności i w tym kontekście pominięty dowód z zeznań świadka ma znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Jeżeli bowiem, od chwili posadowienia urządzeń sieć nie zmieniła swojego przebiegu a zmianie uległo jedynie napięcie sieci, to nie sposób uznać, że linia nie była eksploatowana na potrzeby przesyłu energii. Sąd Rejonowy pomijając dowód z zeznań świadka naruszył art. 227 k.p.c. Pominął bowiem dowód dotyczący okoliczności mającej znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Jakkolwiek apelujący wprost nie podnosi zarzutu naruszenia tego przepisu, to jednak zarzuca nieuzasadnione pominięcie przedmiotowego dowodu.

Niezależnie od tego Sąd Okręgowy wskazuje, że Sąd Rejonowy nie rozpoznał także istoty zarzutu zasiedzenia. Z żadnego przepisu nie wynika, aby fakt władania nieruchomością w zakresie służebności wykazywany mógł być jedynie dowodami z dokumentów. Nie ma przeszkód, aby dowodem posiadania nieruchomości były także zeznania świadków. Co więcej zeznania te winny być oceniane w kontekście całego zebranego w sprawie materiału dowodowego w tym w nawiązaniu do domniemań faktycznych i prawnych. W tym miejscu trzeba przypomnieć, że przepis art. 339 k.c. stosowany odpowiednio do posiadania służebności zawiera domniemanie, że władający jest posiadaczem. Z art. 340 k.c. wynika z kolei domniemanie ciągłości posiadania, a z art. 345, że posiadanie przywrócone poczytuje się za nieprzerwane. Nie ma więc racji Sąd Rejonowy, kiedy stwierdza, że brak dowodu nieprzerwanego posiadania uniemożliwia uwzględnienie zarzutu zasiedzenia. Jeśliby przyjąć, że przedsiębiorstwo przesyłowe i jego poprzednik władali linią energetyczną w 1963 roku i władają ją nadal, to na uczestnikach kwestionujących ciągłość posiadania spoczywałby dowód, że posiadanie zostało przerwane. Tymczasem Sąd Rejonowy odwrócił w tym przypadku ciężar dowodu. Sąd Okręgowy wskazuje także, że od 7 stycznia 1991 r., tj. wejścia w życie ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. nowelizującej ustawę o przedsiębiorstwach państwowych zgodnie z art. 46 ust. 2 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych przedsiębiorstwo, gospodarując wydzielonym mu i nabytym mieniem, zapewnia jego ochronę. Przedsiębiorstwo państwowe gospodaruje mieniem państwowym, bo jest państwową osobą prawną, której - zgodnie z art. 44 ¹ § 1 k.c. - przysługuje własność mienia państwowego. To uwłaszczenie przedsiębiorstw państwowych mieniem ruchomym koresponduje z uwłaszczeniem nieruchomościami na mocy art. 2 i 3 ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości. Te ustawowe uwłaszczenia pozwalają przyjąć, że „[d]ecyzja wojewody, wydana na podstawie art. 2 ust. 3 ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. Nr 79, poz. 464 ze zm.) może być uznana za dokument, o którym mowa w art. 348 k.c., stwierdzający fakt uprzedniego przeniesienia posiadania.” (tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z 23 stycznia 2013 r., I CSK 256/12, LEX nr 1294472). Jeśli zatem przedsiębiorstwo państwowe podlegające dalszym przekształceniom zostało uwłaszczone na mieniu państwowym to niewątpliwie należy uznać, że doszło do przeniesienia posiadania prowadzącego do nabycia służebności ze Skarbu Państwa na poprzednika prawnego przedsiębiorstwa przesyłowego. Dla faktu i charakteru posiadania uczestnik (...) S.A. wnioskował dowód z przesłuchania świadka. W świetle powyższych uwag odmowa przeprowadzenia tego dowodu także i na tę okoliczność jest uchybieniem procesowym wpływającym na rozstrzygniecie sprawy. Nie można bowiem wykluczyć, że materiał dowodowy oceniany z uwzględnieniem zeznań tego świadka pozwoli na wnioskowanie o następstwie w posiadaniu sieci. Trzeba przy tym zaznaczyć, że w niniejszej sprawie sami wnioskodawcy twierdzą, że uczestnik (...) S.A. jest właścicielem spornej linii energetycznej. Jednocześnie w sprawie brak dowodu nabycia własności tych urządzeń w rozumieniu art. 49 k.c. W tym świetle, z uzupełnionego materiału dowodowego i domniemania faktycznego może wyniknąć, że skoro uczestnik jest właścicielem sieci i sieć wybudowano przed 1989 rokiem to (przy braku dowodów nabycia własności w innym trybie) musiało dojść do przeniesienia posiadania przez poprzedników prawnych uczestnika (...) S.A. Co więcej, władanie siecią w razie wykazania, że wykonywane było w warunkach mylnego i usprawiedliwionego przekonania, że władanie to ma swoją podstawę w decyzji wydanej w trybie art. 35 u.z.t.w.n. może być uznane za władanie w dobrej wierze.

W takiej sytuacji, dla rozpoznania istoty sprawy, konieczne było najpierw zweryfikowanie w oparciu o treść decyzji i akta postępowania administracyjnego czy zezwolenie z 15 lipca 1963 roku obejmowało nieruchomość należąca obecnie do wnioskodawców, czy ówcześni właściciele tej nieruchomości byli stroną postępowania prowadzącego do wydania tej decyzji. Następnie, w razie negatywnego wyniku takiego badania należało przeprowadzić pełne postępowanie dowodowe zaoferowane przez strony, w tym przeprowadzić dowód z zeznań wnioskowanego świadka i w oparciu o całość tak zebranego materiału dowodowego (w tym związanego z wydaniem zezwolenia z 15 lipca 1963 roku) ocenić przesłanki zasiedzenia służebności (w tym kwestię przeniesienia posiadania i ewentualnej dobrej wiary, z uwzględnieniem, że art. 7 k.c. przewiduje jej domniemanie). Dopiero w razie negatywnej oceny zarzutu zasiedzenia można było rozważać przesłanki ustanowienia służebności. Zakres wskazanych wyżej niezbędnych i pominiętych ustaleń i czynności dowodowych uniemożliwia rozpoznanie sprawy w toku postępowania odwoławczego. Godzi bowiem w istotę dwuinstancyjności postępowania rozpoznawanie po raz pierwszy w postępowaniu apelacyjnym takich negatywnych przesłanek ustanowienia służebności przesyłu, które wiążą się ze stwierdzeniem istnienia po stronie przedsiębiorstwa przesyłowego uprawnienia do władania nieruchomością wnioskodawców.

Wobec powyższego zaskarżone postanowienie należało uchylić i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania na zasadzie art. 386 § 4 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Przy ponownym rozpoznaniu sprawy, Sąd Rejonowy zbada zakres przedmiotowy i podmiotowy zezwolenia z 15 lipca 1963 roku w celu odpowiedzi na pytanie czy zezwolenie odejmuje nieruchomość wnioskodawców i jest dla nich wiążące, przeprowadzi dowód z zeznań świadka i po przeprowadzeniu tych dowodów ponownie oceni możliwość doliczenia posiadania służebności przez poprzedników prawnych uczestnika (...) S.A. i kwestię dobrej wiary uczestnika i jego poprzedników.

SSO Anna Nowak SSO Magdalena Meroń-Pomarańska SSO Zbigniew Zgud