Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 października 2019 r.

Sąd Okręgowy w Sieradzu I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Przemysław Majkowski

Protokolant : staż. Agnieszka Sobolczyk

po rozpoznaniu w dniu 17 października 2019 r. w Sieradzu

na rozprawie

sprawy z powództwa małoletnich M. J. (1), M. M. (1), A. M. reprezentowanych przez kuratora I. M. wykonującą funkcję rodziny zastępczej dla małoletnich powodów

przeciwko A. J.

o uznanie za niegodną dziedziczenia

1.  uznaje pozwaną A. J. za niegodną dziedziczenia po swojej matce D. K. (1) zmarłej dnia 8 sierpnia 2018 r. w S.,

2.  nie obciąża pozwanej A. J. kosztami procesu,

3.  zasądza od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Sieradzu na rzecz adwokata Ł. H. kwotę 4.428 ( cztery tysiące czterysta dwadzieścia osiem ) złotych brutto tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej ustawionej dla pozwanej A. J. z urzędu.

Sygn. akt I C 25/19

UZASADNIENIE

Pozwem wniesionym do tutejszego Sądu dnia 23 stycznia 2019 roku małoletni powodowie M. J. (1), M. M. (1), A. M., reprezentowani przez kuratora I. M. wnieśli o uznanie pozwanej A. J. za niegodną dziedziczenia, po zmarłej w dniu 5 sierpnia 2018 roku, D. K. (1) – matce pozwanej, a także o zasądzenie od pozwanej na rzecz powodów zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego. Wartość przedmiotu sporu strona powodowa określiła na kwotę 200.000,00 zł.

W uzasadnieniu pozwu pełnomocnik powodów wskazał, że powodowie są dziećmi pozwanej umieszczonymi w rodzinie zastępczej, a pozwana jest córką zmarłej spadkodawczyni. W pozwie podniesiono, że wyrokiem Sądu Rejonowego w Sieradzu z dnia 11 grudnia 2017 r. wydanym w sprawie sygn. akt II K 727/17 pozwaną prawomocnie skazano za przestępstwo znęcania psychicznego i fizycznego nad matką D. K. (1), ciotką N. B. i synem M. J. (2) na karę 1 roku pozbawienia wolności z zawieszeniem jej wykonania na okres jednego roku, co wyczerpuje ustawową przesłankę wynikającą z art. 928 k.c. w zakresie uznania pozwanej za niegodną dziedziczenia.

W odpowiedzi na pozew pełnomocnik pozwanej wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie zwrotu kosztow zastępstwa prawnego ustanowionego dla pozwanej z urzędu. W treści złożonej odpowiedzi pełnomocnik pozwanej podniósł, że mimo faktu skazania pozwanej nie można w okolicznościach niniejszej sprawy i sytuacji osobistej pozwanej przyjąć, że przestępstwo popełnione przez pozwaną mogło być uznane za ciężkie w rozumieniu art. 928 k.c.

W dalszej części procesu strony podtrzymały swoje stanowiska procesowe.

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

D. K. (1) zmarła w dniu 5 sierpnia 2018 r. w S..

( dowód: odpis skrócony aktu zgonu k. 39 akt III Nsm 438/17 SR w Sieradzu).

Małoletni powodowie są synami pozwanej. Postanowieniem z dnia 7 listopada 2017 r. Sąd Rejonowy w Sieradzu w sprawie sygn. akt III Nsm 391/16 orzekł o umieszczeniu małoletnich dzieci pozwanej M. J. (1), M. M. (1) i A. M. w rodzinie zastępczej. Wykonując orzeczenie Sądu, w dniu 23 stycznia 2018 r. Dyrektor (...) Centrum Pomocy (...) w S. postanowił umieścić powodów w zawodowej rodzinie zastępczej I. i B. M.. Postanowieniem z dnia 7 listopada 2018 r. Sąd Rejonowy w Sieradzu powierzył kuratorowi funkcję zarządzania majątkiem małoletnich powodów i wykonywanie funkcji kuratora powierzył I. M..

( dowód: postanowienie SR w Sieradzu k. 9, postanowienie SR w Sieradzu k. 10, pismo Dyrektora (...) w S. k. 11)

Wyrokiem Sądu Rejonowego w Sieradzu z dnia 11 grudnia 2017 r. w sprawie o sygn. akt II K 727/17 oskarżona A. J. został uznana za winną tego, że w okresie od lipca 2016 r. do kwietnia 2017 r. w S. znęcała się psychicznie i fizycznie nad swoją matką D. K. (1), ciotką N. B. i synem M. J. (2) w ten sposób, że wszczynała z wymienionymi pokrzywdzonymi awantury podczas, których ubliżała im słowami wulgarnymi powszechnie uznanymi za obelżywe oraz popychała N. B. i M. J. (1). tj. przestępstwa z art. 207 § 1 kk i za to na podstawie art. 207 § 1 kk wymierzył jej karę jednego roku pozbawienia wolności z zawieszeniem jej wykonania na okres jednego roku. Wyrok ten jest prawomocny.

( dowód: wyrok SR w Sieradzu z dnia 11.12.2017 r. w sprawie o sygn. akt II K 727/17 zawarty w aktach tej sprawy k. 222 )

Do śmierci D. K. (1) pozwana, jej matka, dzieci pozwanej i ciotka N. B. mieszkały wspólnie w domu D. K. (1) w S.. Pozwana w okresie dojrzewania, gdy miała około 14-15 lat zaczęła zmieniać swoje zachowanie wobec matki i pozostałych domowników. Kłóciła się, była wulgarna i niegrzeczna. Z upływem czasu takie zachowanie pozwanej pogłębiało się. Pozwana wpadła w alkoholizm. Była z tego powodu 6 lub 7 razy leczona w szpitalu w W.. Pozwana była wobec matki wulgarna i obelżywa, bluźniła i przeklinała matkę, życzyła jej śmierci naruszała jej nietykalność cielesną i popychała. Pozwana nie pracowała, żyła z alimentów dzieci, ich zasiłków, a także pieniędzy z programu 500 + i pomocy matki. Wymuszała na matce by ta dawała jej pieniądze na papierosy. Podobnie pozwana zachowywała się do siostry matki, a swojej ciotki N. B. i syna M.. Opiekę nad dziećmi pozwanej faktycznie sprawowała D. K. (1), która wychowywała dzieci pozwanej, dawała im posiłki, ubierała prała itp. Mimo starań matki pozwana nie doceniała poświęcenia matki i była dla niej wulgarna i obelżywa, nie pomagała także w pracach domowych. Wobec zachowań pozwanej D. K. (1) wystąpiła do Sądu Rejonowego w Sieradzu o eksmisję pozwanej. Postępowanie w tej sprawie nie zostało zakończone z uwagi na śmierć D. K..

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie powołanych wyżej dowodów w postaci dokumentów i zeznań świadków. Sąd uznał dokumenty urzędowe zgromadzone w aktach niniejszego postępowania, a wskazane wyżej w niniejszym uzasadnieniu za wiarygodne w całości. Zostały sporządzone w odpowiedniej formie przez uprawnione do tego organy i w ramach ich kompetencji Zgodnie z treścią art. 244 § l k.p.c. dokumenty urzędowe, sporządzone w przepisanej formie przez powołane do tego organy władzy publicznej i inne organy państwowe w zakresie ich działania, stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo zaświadczone. Autentyczność dokumentów urzędowych, jak również prawdziwość treści dokumentów urzędowych nie była kwestionowana przez żadną ze stron postępowania w oparciu o treść art. 232 k.p.c. w zw. z art. 252 k.p.c., również Sąd nie znalazł podstaw do tego, aby uczynić to z urzędu. Szczególne znacznie dla ustalenia stanu faktycznego w niniejszej sprawie miał wyrok skazujący sądu karnego, który stosownie do treści art. 11 k.p.c. wiązał Sąd w niniejszej sprawie.

Sąd uwzględnił w całości zeznania świadków N. B. i B. K. (1). N. B. jako domownik była bezpośrednim świadkiem zachowania pozwanej względem matki. Mimo tego, że pozwana była wulgarna także wobec świadka i go popychała świadek obiektywnie opisywała sytuację panującą w domu za życia D. K. (1). Jej zeznania korespondują także w pełni z pozostałym zebranym w sprawie materiałem dowodowym, w postaci pozwu D. K. (1) o eksmisję córki A. J., orzeczeń sądów rodzinnych i wyroku karnego skazującego pozwaną za znęcanie m.in. nad matką. Podobny walor Sąd przypisał zeznaniom B. K. potwierdzających relacje pozwanej z matką i domownikami. Świadek od D. K. (1) miał wiedzę o nagannym zachowaniu pozwanej, jej alkoholizmie, braku szacunku dla matki i ciotki, pasożytniczym życiu pozwanej na koszt matki, braku opieki na dziećmi i sprawowaniu tej opieki tyko przez D. K.. Oceniając zeznania świadków należy podkreślić, że ich zeznania odnosiły się do faktów, były obiektywne, logiczne i spójne. Powyższe pozwoliło nadać im przymiot wiarygodności. Stanowią one pełnowartościowy i przydatny materiał dowodowy ze względu na wskazane w nich okoliczności.

Postanowieniem wydanym na rozprawie w dniu 17 października 2019 r. Sąd oddalił wniosek pełnomocnika pozwanej o dopuszczenie dowodu z przesłuchania stron, z uwagi na brak przesłanek opisanych w art. 299 k.p.c. W tym zakresie kluczowe znaczenie ma brzmienie art. 299 k.p.c. – „jeżeli po wyczerpaniu środków dowodowych lub w ich braku pozostały niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, sąd dla wyjaśnienia tych faktów może dopuścić dowód z przesłuchania stron”. Oznacza to, że sięgnięcie po ten dowód uzasadnione będzie wyłącznie wtedy, gdy brak jest materiału dowodowego pozwalającego na ocenę istotnych okoliczności w sprawie. Podkreślić należy, że potrzeba lub zbędność przeprowadzenia dowodu z przesłuchania stron indywidualizuje się w konkretnej sprawie, na tle istniejących uwarunkowań. Nie należy dopuszczać dowodu z przesłuchania stron, jeżeli sąd za pomocą innych środków dowodowych wyrobi sobie przekonanie co do stanu faktycznego i zgłoszonych przez strony żądań. Sąd nie tylko nie ma obowiązku uwzględnienia wniosku dowodowego, ale ewentualne przeprowadzenie dowodu w takiej sytuacji miałoby charakter uchybienia procesowego. Dokładnie taka właśnie sytuacja miała miejsce w niniejszej sprawie, gdyż już po przedstawieniu dowodów z dokumentów zawartych w aktach licznych spraw sądowych i przesłuchaniu świadków Sąd zorientował się, że poddane pod osąd roszczenie jest zasadne.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

W niniejszej sprawie powodowie domagali się uznania swojej matki – pozwanej w sprawie za niegodną dziedziczenia spadku po zmarłej D. K. (1) – matce pozwanej (babce powodów ).

Stosownie do treści art. 928 § 1 pkt 1 k. c. spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego, jeżeli dopuścił się umyślenie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkobiercy. Spadkobierca niegodny zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku. Powyższy przepis odzwierciedla powszechnie przyjęte w społeczeństwie normy etyczne i panujące zwyczaje, zgodnie z którymi jako niesłuszne i niewłaściwe postrzegane jest dziedziczenie osoby, która dopuściła się względem spadkodawcy czynów niegodnych, cechujących się wysokim stopniem naganności i winy (vide: Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 10 kwietnia 2013r., I ACa 23/13, Lex nr 1307390).

W okolicznościach niniejszej sprawy, wobec istnienia wyroku karnego skazującego pozwaną za przestępstwo znęcania się psychicznego i fizycznego popełnione na szkodę matki D. K. (1) ( spadkodawczyni), Sąd dokonał oceny, czy popełnione względem spadkodawczyni przestępstwo może być opatrzone przymiotnikiem „ciężkie”. Niewątpliwie sam fakt istnienia wyroku skazującego spadkobiercę za umyślne przestępstwo przeciwko spadkodawcy ma w niniejszej sprawie znaczenie kluczowe. Stosownie bowiem do treści art. 11 zd. 1 k.p.c., ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa wiążą sąd w postępowaniu cywilnym. Dokonując wykładni pojęcia „ciężkiego przestępstwa” wskazać należy, że w ustawodawstwie cywilnym, jak i karnym nie funkcjonuje żadna jego definicja, pozwalająca na automatyczne dokonania kwalifikacji danego czynu do tej kategorii. Zwrot ten jako nieostry, niedookreślony pozostawia sądowi pewną swobodę interpretacyjną, pozwalając na kwalifikację danego zachowania w zależności od kontekstu konkretnego przypadku. W doktrynie wskazuje się, iż „ o tym, czy umyślne przestępstwo przeciwko spadkodawcy może być potraktowane jako ciężkie przestępstwo, decydują okoliczności konkretnego przypadku z uwzględnieniem przede wszystkim nasilenia złej woli sprawcy i dotkliwości skutków takiego przestępstwa” (tak: F. Błahuta w: Kodeks Cywilny. Komentarz. Księga Czwarta. Spadki, Wydawnictwo Prawnicze W-wa 1972 r., s. 1838 ). Oceniając, czy przestępstwo, o które chodzi, ma cechy przestępstwa ciężkiego w rozumieniu art. 928 § 1 k.c., sąd powinien brać pod uwagę rodzaj dokonanego przez sprawcę czynu (kategorię przestępstwa) oraz, obok stopnia nasilenia złej woli, takie okoliczności, jak okrucieństwo, chęć poniżenia spadkodawcy, w sposób szczególnie dla niego dotkliwy (por. prof. dr hab. M. Pazdan w: Kodeks Cywilny. Komentarz, Tom III, Spadki pod red. K. Pietrzkowskiego. CH Beck W-Wa, 2013, s. 792). W orzecznictwie do czynów karalnych zasługujących na opatrzenie przymiotnikiem „ciężkie” zalicza się: przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu (art. 148-162 k.k.), przeciwko wolności spadkodawcy (art. 189-193 k.k.), przeciwko wolności seksualnej i obyczajności (art. 197- 205 k.k.), przeciwko rodzinie i opiece (art. 206-211a k.k.) oraz przeciwko czci i nietykalności cielesnej (art. 212-217a k.k.) – vide: Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 10 kwietnia 2013r., I ACa 23/13, Lex nr 1307390, Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 14 czerwca 2000 r., I ACa 262/00, Lex 51706. Przepisy prawa karnego decydują o tym, czy dane przestępstwo uznane zostało za umyślne, natomiast ocena, czy powinno być one zakwalifikowane jako „ciężkie” należy do sądu cywilnego ( por. F. Błahuta w: Kodeks Cywilny. Komentarz. Księga Czwarta. Spadki, Wydawnictwo Prawnicze W-wa 1972 r., s. 1838).

W okolicznościach niniejszej sprawy bezspornym jest, że pozwana została skazana prawomocnym wyrokiem Sądu za to, że w okresie od lipca 2016 r. do kwietnia 2017 r. w S. znęcała się psychicznie i fizycznie nad swoją matką D. K. (1), ciotką N. B. i synem M. J. (2) w ten sposób, że wszczynała z wymienionymi pokrzywdzonymi awantury podczas których ubliżała im słowami wulgarnymi powszechnie uznanymi za obelżywe oraz popychała N. B. i M. J. (1). tj. przestępstwa z art. 207 § 1 kk. W ocenie Sądu przyjąć należy, że w oparciu o zebrany w sprawie materiał dowodowy, powodowie wykazali zasadność swojego roszczenia. Nie ulega wątpliwości, że ciężar udowodnienia zasadności roszczenia wysuwanego w pozwie spoczywał na powodach stosowanie do treści art. 6 k.c. Zgodnie, bowiem z zasadami procedury cywilnej, ciężar gromadzenia materiału dowodowego spoczywa na stronie (art. 6 k.c., art. 232 k.p.c., art. 3 k.c.). Obowiązek przedstawienia dowodów spoczywa na stronie, a ciężar udowodnienia faktów, mających dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie (art. 227 k.p.c.) spoczywa na stronie , która z tych faktów wywodzi skutki prawne (por.: wyrok SN z dnia 17 grudnia 1996 r., sygn. akt I CKU 45/96, OSNC 1997, nr 6-7. poz. 76). Zgromadzony w sprawie materiał dowodowy, w postaci zeznań świadków, jak również dokumentów, wśród których szczególne znacznie mają dokumenty zgromadzone w aktach spraw dotyczących dzieci pozwanej, eksmisji pozwanej i sądu karnego okazał się wystarczający dla potwierdzenia wersji zdarzeń prezentowanej przez powodów. Przede wszystkim stwierdzić trzeba, że czyny, za które skazana została pozwana popełnione zostały umyślnie, co z kolei pozwala wnioskować, iż została spełniona pierwsza z przesłanek wymienionych w art. 928 § 1 pkt 1 k.c. Z treści wyroku karnego wynika także niezbicie, iż czyny znęcania się psychicznego i fizycznego zostały popełnione przeciwko spadkodawczyni. Przechodząc do omówienia trzeciej z przesłanek wymienionych w przywołanym przepisie, wskazać należy, że Sąd dokonał kwalifikacji zachowania pozwanej jako ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawczyni mając na względzie, nie tylko treść skazującego ją wyroku, ale także wynikający z zeznań świadków obraz życia rodziny pozwanej od 15 roku jej życia do chwili śmierci D. K. (1). Czynności sprawcza określona w art. 207 § 1 k.k. to znęcanie się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą. Przede wszystkim podkreślenia wymaga, że naganne zachowanie pozwanej wobec matki miało charakter ciągły, długotrwały i charakteryzowało się uporczywością. Początkowo kierowała ona swoje wyzwiska, uwagi, pretensje wobec matki, później także wobec ciotki i co szczególnie naganne wobec małoletniego dziecka. Od 2016 roku nasiliły się jej agresywne zachowania, a ich bezpośrednim obiektem stała się matka. Pozwana wpadła w alkoholizm i często wszczynała awantury, które dotyczyły drobnych spraw życia codziennego, ale także kwestii finansowych. Spadkodawczyni często była obrażana, wyzywana i poniżana przez córkę, a ich relacje ulegały stopniowemu pogorszeniu. Pozwana nie pracowała i żyła na koszt matki. Wiązała się z mężczyznami prowadzącymi podobny do niej tryb życia. Jej relacje z partnerami były burzliwe, pełne awantur w obecności dzieci i domowników oraz skutkowały bardzo częstymi interwencjami policji. Pozwana urodziła troje dzieci, ale ich nie wychowywała zrzucając ciężar opieki i ich utrzymania na barki matki. W ocenie Sądu, zachowania polegające na nadużywaniu alkoholu, awanturach i wyzwiskach, bluźnierstwach i życzeniu śmierci, były dla spadkodawczyni szczególnie dotkliwe. Zważywszy, że znęcanie się nad matką trwało kilka lat, a jego nasilenie wobec wspólnego zamieszkania było szczególnie dotkliwe, nie może budzić wątpliwości, iż charakter tego czynu karalnego ocenić trzeba jako ciężkie przestępstwo. Okoliczność znęcania nad spadkodawczynią stwierdzona wyrokiem karnym stanowi potwierdzenie agresywnego nastawienia pozwanej wobec matki i dodatkowo wzmacnia powyższą argumentację. Spadkodawczyni szukała pomocy w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej, czuła się bezradna, nie potrafiła zaradzić niszczącej ją sytuacji. Jakkolwiek sprawa o eksmisję pozwanej nie zakończyła się wyrokiem z uwagi na śmierć D. K. (1) będącej w niej powódką, to treść pozwu potraktować można jako odzwierciedlenie jej uczuć wobec córki , co nie pozostaje bez znaczenia w niniejszej sprawie.

Argumentacja pozwanej zmierzająca do wykazania, że jej działania nie były podyktowane chęcią sprawienia przykrości spadkodawczyni, poczucia bezkarności, podporządkowania jej swojej woli, a jedynie wywołane były jej osobistymi przeżyciami związanymi z chorobą alkoholową i problemami z partnerami, nie znalazła uznania w oczach Sądu. To matka podejmowała działania zmierzające do leczenia pozwanej przeciwalkoholowo, matka dawała utrzymanie pozwanej, tolerowała jej licznych partnerów, wychowywała dzieci pozwanej. Mimo tego pozwana prowadziła pasożytniczy tryb życia, nie pracowała, nie pomagała matce w pracach domowych, mimo 6 pobytów szpitalnych nadużywała alkoholu. W ocenie Sądu, odmienna niż dokonana powyżej ocena zachowania pozwanej prowadziłaby do sprzeczności z elementarnym poczuciem sprawiedliwości. W okolicznościach niniejszej sprawy uznać bowiem należało, że po stronie pozwanej występowało szczególne nasilenie złej woli, a skutki jej działań spadkodawczyni odczuwała jako dotkliwe. Powództwo zasługiwało zatem na uwzględnienie w całości.

Sąd orzekł o kosztach postępowania na podstawie art. 102 k.p.c., uznając że sytuacja pozwanej będącej w kolejnej zaawansowanej ciąży, nie mającej stałego źródła utrzymania pozwala, w tym konkretnym przypadku, na skorzystanie z dobrodziejstwa tego przepisu. Pozwana była w sprawie reprezentowana przez adwokata ustanowionego z urzędu co uzasadniało zasądzenie na jego rzecz wynagrodzenia wyliczonego od wartości przedmiotu sporu w kwocie 3.600,00 zł powiększonej o 23 % VAT, na podstawie § 8 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu. ( Dz. U z 2016r. poz. 1714).