Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 listopada 2019 r.

Sąd Okręgowy w Świdnicy, II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący Sędzia: Piotr Rajczakowski

Sędziowie: Jerzy Dydo

Aleksandra Żurawska (spr.)

Protokolant: Violetta Drohomirecka

po rozpoznaniu w dniu 5 listopada 2019 r. w Świdnicy

na rozprawie

sprawy z powództwa E. K. (1)

przeciwko E. K. (2)

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego w Świdnicy

z dnia 28 lutego 2019 r., sygn. akt (...)

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Świdnicy.

(...)

Sygn. akt II Ca 578/19

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 28 lutego 2019 r., Sąd Rejonowy oddalił powództwo E. K. (1) przeciwko E. K. (2) o zapłatę kwoty 65 000 zł oraz orzekł o kosztach postępowania.

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

Strony zawarły związek małżeński w dniu 24 czerwca 1989 roku w U. (...) w W.. Pozwana wraz z D. C. i J. Z. w dniu 26 lutego 1994 roku w W. zawarły umowę spółki cywilnej, której celem było prowadzenie działalności handlowo – gastronomiczno - usługowej pod nazwą Przedsiębiorstwo Handlowo - Usługowe (...) spółka cywilna z siedzibą w W.. W dniu 24 lutego 1994 roku w (...) spółka cywilna z siedzibą w W., reprezentowana przez pozwaną, zawarła umowę dzierżawy, zgodnie z którą Spółdzielnia Mieszkaniowa (...) w W. jako wydzierżawiający oddała dzierżawcy – spółce cywilnej do użytkowania teren o powierzchni (...) ^{( )}, znajdujący się w W. przy ul. (...), z wykorzystaniem na lokalizację pawilonu handlowo – usługowego. Spółka rozpoczęła budowę pawilonu, na poczet której pozwana poczyniła nakłady z majątku wspólnego małżonków. W dniu 6 grudnia 1996 roku, decyzją nr (...), Urząd Miejski w W. zezwolił Przedsiębiorstwu Handlowo – Usługowemu (...) przy ul. (...) w W., jako inwestorowi i użytkownikowi pawilonu handlowego, na użytkowanie wymienionego obiektu. Z dniem 18 sierpnia 1998 roku małżonkowie E. K. (2) i E. K. (1) wyłączyli obowiązującą ich majątkową wspólność ustawową majątku, który nabyli, bądź nabędą oboje lub jedno z nich. W dniu 10 listopada 1998 roku wspólnicy spółki cywilnej podjęli uchwałę nr (...) w sprawie wypowiedzenia udziału przez wspólniczkę D. C. i wykreślili wymienioną z umowy spółki. W dniu 15 listopada 2010 roku Spółdzielnia Mieszkaniowa (...) w W. sprzedała pozwanej E. K. (2) i S. Z. – działającym jako wspólnicy spółki cywilnej pod nazwą Przedsiębiorstwo Handlowo – Usługowe (...) spółka cywilna E. K. (2), S. Z. z siedzibą w W., prawo użytkowania wieczystego działki gruntu numer (...), zabudowanej pawilonem handlowo – usługowym, które kupili na prawach wspólności łącznej wspólników spółki cywilnej. Cena sprzedaży prawa użytkowania wieczystego zabudowanej działki gruntu wynosiła (...) plus (...) a za wartość prawa własności pawilonu – handlowo – usługowego zaliczono wartość nakładów w kwocie (...), poniesionych z tytułu wybudowania tego pawilonu przez spółkę. W dniu 7 maja 2012 roku użytkownicy działki gruntu nr (...) oraz współwłaściciele znajdującego się na niej budynku handlowo – usługowego, stanowiącego odrębną nieruchomość - E. K. (2) i S. Z. sprzedali R. R. swoje udziały wynoszące po (...)w użytkowaniu wieczystym do dnia 29 stycznia 2085 roku oraz w znajdującym się na niej budynku za cenę udziału pozwanej w kwocie (...)oraz cenę udziału S. Z. w kwocie(...). Wyrokiem Sądu Okręgowego w Ś. z dnia 26 kwietnia 2017 roku, sygn. akt (...), rozwiązano małżeństwo zawarte przez strony w dniu 24 czerwca 1989 roku w U. (...) w W..

W tak ustalonym stanie faktycznym, który w ocenie Sądu Rejonowego był pomiędzy stronami bezsporny, Sąd uznał, iż powództwo zasługiwało na uwzględnienie. Jednocześnie Sąd wskazał, iż kontrowersja pomiędzy stronami dotyczyła jedynie oceny prawnej ustalonych okoliczności. Zdaniem Sądu co do zasady żądaniu pozwu nie sposób było odmówić słuszności, bowiem drogę postępowania procesowego wskazał powodowi E. K. (1) Sąd Okręgowy w Ś. przy rozpoznawaniu zażalenia powódki na postanowienie Sądu Rejonowego w W.z dnia 6 września 2017 roku, sygn. akt (...). Sąd pierwszej instancji wskazał, iż zasadniczo podzielił pogląd Sądu Okręgowego w Ś. wyrażony w uzasadnieniu postanowienia z dnia 20 listopada 2017 roku, sygn. akt (...), zgodnie z którym bezspornym w sprawie było, że przedmiot rozliczenia stanowi nakład z majątku wspólnego na cudzą nieruchomość, tj. działkę gruntu o numerze (...), której właścicielem w czasie dokonania tego nakładu była G. W., a użytkownikiem wieczystym Spółdzielnia Mieszkaniowa (...) w W. i który to nakład był jedynym składnikiem majątku wspólnego. Sąd podkreślił, iż w ocenie Sądu Okręgowego nakłady z majątku wspólnego na majątek osoby trzeciej nie mieszczą się w dyspozycji art. 45 § 1 kro. Ponadto, jeżeli nie istnieje jako obiekt podziału wspólny majątek stron po ustaniu majątkowej wspólności małżeńskiej, to roszczenia z tytułu zwrotu wydatków, nakładów i spłaconych długów, przewidziane w art. 45 kro, podlegają rozpoznaniu w trybie postępowania procesowego (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 maja 2014 roku, sygn. akt V Cz 36/14). Sąd wskazał również, iż już po zmianie trybu postępowania z nieprocesowego na procesowy powód, choć reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika, nie wskazał podstawy odpowiedzialności pozwanej E. K. (2). Wskazanie przez powoda przepisów prawa materialnego może mieć znaczenie dla ukierunkowania sprawy pod względem faktycznym, nie oznacza jednak wyeliminowania podstawowej dla procesu cywilnego zasady da mihi factum, dabo tibi ius. W procesie cywilnym nałożony jest bowiem na powoda jedynie obowiązek przytoczenia okoliczności faktycznych, natomiast prawidłowe zastosowanie prawa materialnego należy w zasadzie z urzędu do sądu i to bez względu na to, czy powód przytoczył podstawę prawną powództwa, bądź wskazał ją błędnie (wyrok Sądu Najwyższego dnia 26 czerwca 1997 roku, sygn. akt I CKN 130/97). Sąd podkreślił, iż powód już w pozwie przytoczył okoliczności faktyczne, które uzasadniały ich ocenę na gruncie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Zatem właściwą w ocenie Sądu podstawą dla dokonania oceny prawnej roszczenia powoda był art. 405 kc. Sąd pierwszej instancji wskazał, iż faktycznie w trakcie trwania małżeństwa małżonkowie (strony postępowania) wydatkowali wspólne dochody na budowę pawilonu na nieruchomości – działce nr (...), stanowiącej własność G. W. i oddanej w użytkowanie wieczyste Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w W., którą pozwana jako P.H.U. (...) spółka cywilna od dnia 24 lutego 1994 roku dzierżawiła. Następnie w 2010 roku spółka cywilna nabyła prawo użytkowania wieczystego dzierżawionej działki oraz własności wzniesionego na niej pawilonu, którą to nieruchomość ostatecznie sprzedała w dniu 7 maja 2012 roku. Zdaniem Sądu pierwszej instancji wartość nakładów poczynionych z majątku wspólnego pozwana objęła w chwili zakupu pawilonu od Spółdzielni. W konsekwencji tego Sąd uznał, że nakłady z majątku wspólnego wzbogaciły pozwaną. Skoro te nakłady poczyniono z majątku wspólnego na majątek osoby trzeciej, które stały się majątkiem osobistym pozwanej, to powinna ona zwrócić powodowi połowę poczynionego nakładu, stosownie do przysługującego jej udziału w prawie własności pawilonu. Tym niemniej w kontekście podniesionego przez pozwaną zarzutu przedawnienia, w ocenie Sądu Rejonowego, istotna była data poczynienia nakładów na nieruchomość gruntową, bowiem od tej daty należy liczyć 10-letni bieg terminu przedawnienia (art. 118 kc – zgodnie z art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 roku o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw). Przy czym nie uszło uwagi Sądu, że do zarzutu przedawnienia strona powodowa reprezentowana przez profesjonalistę w ogóle się nie odniosła. Sąd zwrócił uwagę, iż skoro, jak wskazał S. A. w B. w wyroku z dnia 23 stycznia 2014 roku, w sprawie sygn. akt (...), roszczenie współwłaściciela o zwrot nakładów dokonanych na wspólną nieruchomość ma obligacyjny charakter, powstaje i jest wymagalne z chwilą dokonania nakładu; to nie sposób dla niewłaściciela nieruchomości dokonującego nakładów na nieruchomość osób trzecich przyjmować inny początek biegu terminu wymagalności zwrotu wartości nakładów. Zdaniem Sądu pierwszej instancji bieg terminu przedawnienia liczyć należało najpóźniej od dnia uzyskania przez spółkę decyzji U. (...)w W. o zezwoleniu na użytkowanie pawilonu, w którym prowadzona była działalność usługowo-handlowa w formie baru piwnego, tj. od dnia 6 grudnia 1996 roku. Przepisy przyjęte za podstawę odpowiedzialności w niniejszym sporze pomiędzy powodem a pozwaną nie regulują odmiennie terminów przedawnienia. Dlatego Sąd pierwszej instancji stanął na stanowisku, że żądanie zwrotu nakładów na nieruchomość było już przedawnione w dacie wniesienia pozwu w niniejszej sprawie. Z uwagi na powyższe, podniesiony zarzut przedawnienia roszczenia podlegał przez Sąd Rejonowy uwzględnieniu. Już samo takie ustalenie przesądziło o braku konieczności rozważania wysokości nakładu poczynionego przez pozwaną z majątku wspólnego, a w konsekwencji ustalania kwoty, którą powinna zwrócić powodowi. Bacząc na powyższe Sąd Rejonowy orzekł jak w pkt I wyroku. Ponadto w oparciu o regulację art. 98 §1 k.p.c. Sąd zasądził od powoda na rzecz pozwanej kwotę 4817zł tytułem kosztów procesu (pkt II).

W apelacji od powyższego wyroku powód zarzucił naruszenie prawa materialnego, a w szczególności art. 118 k.c. przez błędne jego zastosowanie przy jednoczesnym nieuwzględnieniu treści art. 121 pkt 3 k.c., przez co Sąd oddalając powództwo jako przedawnione nie wziął pod uwagę, iż strony postępowania jak w dacie powstania roszczenia tak i w okresie od dnia 24 czerwca 1989r do dnia 26 czerwca 2017r. pozostawały w związku małżeńskim przez co w tym czasie nie biegły terminy przedawnienia co do roszczeń, które im przysługiwały względem siebie.

W oparciu o powyższe zarzuty, skarżący wniósł o:

1)  zmianę zaskarżonego wyroku i zasądzenie na rzecz powoda od pozwanej kwoty (...) wraz ze zgłoszonymi odsetkami oraz kosztami procesu za obie instancje wg norm przepisanych; względnie

2)  o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego jej rozpoznania z uwzględnieniem kosztów postępowania wg norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył:

Apelacja podlegała uwzględnieniu. Jak wynika z uzasadnienia zaskarżonego wyroku przyczyną oddalenia powództwa w niniejszej sprawie było przedawnienie roszczenia o zwrot nakładów dokonanych z majątku wspólnego stron na majątek odrębny pozwanej, przy czym Sąd Rejonowy jako podstawę dochodzonego żądania przyjął przepis art. 405 kc. Tymczasem jak wynika z ustalonego stanu faktycznego w trakcie trwania małżeńskiej wspólności ustawowej pozwana, która wraz z D. C. i J. Z. utworzyły spółkę cywilną pod nazwą Przedsiębiorstwo Handlowo- Usługowe (...), zawarły ze Spółdzielnią Mieszkaniową (...) w W. umowę dzierżawy działki gruntu. Na tejże nieruchomości spółka rozpoczęła budowę pawilonu handlowo- usługowego, który miał być wykorzystywany jako bar piwny. 6 grudnia 1996r budowa ta zakończyła się i spółka otrzymała pozwolenie na użytkowanie pawilonu. Należy przy tym podkreślić, że z tak zgromadzonego materiału dowodowego wynika, że pawilon ten nie stał się własnością wspólników spółki cywilnej, gdyż został on wybudowany na cudzym gruncie, stanowił więc on własność Spółdzielni Mieszkaniowej (...) – art. 48 kc. Tak więc spółka cywilna (...), a w zasadzie jej wspólnicy posiadali wówczas jedynie wierzytelność wobec Spółdzielni Mieszkaniowej (...) o nakłady dokonane na gruncie należącym do spółdzielni. 18 sierpnia 1998r E. K. (2) i E. K. (1) podpisali umowę, w której znieśli łączącą ich małżeńską wspólność ustawową. Gdyby przyjąć za prawdziwe twierdzenia powoda, że środki przeznaczone na budowę pawilonu usługowego pochodziły z majątku wspólnego, to należałoby uznać, że doszło do uszczuplenia majątku wspólnego na rzecz majątku wspólników spółki. Tu z kolei należy przypomnieć, że prawo majątkowe wynikające z uczestnictwa małżonka w spółce cywilnej wchodzi do jego majątku osobistego, w tym wypadku do majątku E. K. (2) /takie twierdzenie jest uzasadnione nawet na gruncie krio sprzed zmiany dokonanej ustawą z dnia 17.06.2004r o zmianie ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw, która w art. 33 pkt 3 krio uregulowała ten problem- patrz: uchwała SN z 15.09.2004r, III CZP 46/04 /. Co prawda w chwili obecnej spółka cywilna (...) wierzytelności wobec Spółdzielni (...) już nie ma, gdyż 15 listopada 2010r Spółdzielnia sprzedała E. K. (2) i S. Z., tworzącym wówczas spółkę (...) działkę gruntu, zabudowaną pawilonem za (...), zaliczając na poczet ceny nakłady dokonane na tenże pawilon w kwocie (...), jednak trzeba pamiętać, że dokonując rozliczeń z tytułu podziału majątku wspólnego trzeba brać pod uwagę stan majątkowy małżonków w chwili ustania małżeńskiej wspólności ustawowej. W tym zaś dniu w skład majątku odrębnego E. K. (2) wchodziła wierzytelność spółki cywilnej wobec spółdzielni mieszkaniowej. Mając na uwadze orzecznictwo Sądu Najwyższego, podstawą do rozliczenia między byłymi małżonkami wydatków z majątku wspólnego na majątek odrębny pozwanej jakim była wierzytelność wspólników spółki cywilnej z tytułu wybudowania pawilonu powinien być przepis art. 45 krio /por. uchwała SN z 15.09.2004r, III CZP 46/04, post. SN z 17.01.2007r, II CSK 321/06 /. Z tych też przyczyn należało uznać, że Sąd Rejonowy niewłaściwie zastosował w niniejszej sprawie przepis art. 405 kc, tym samym błędnie też uznał, że roszczenie zgłoszone przez powoda jest przedawnione. Jak wynika bowiem z art. 121 pkt 3 kc bieg przedawnienia nie rozpoczyna się co do roszczeń, które przysługują jednemu małżonkowi przeciwko drugiemu- przez czas trwania małżeństwa. Skoro więc małżeństwo stron zostało rozwiązane przez rozwód wyrokiem z dnia 26 kwietnia 2017r, to w chwili wnoszenia pozwu, czyli w dniu 8 czerwca 2017r roszczenie to na pewno nie było przedawnione. Dla zastosowania powyższego przepisu w niniejszej sprawie nie ma znaczenia to, że małżeńska wspólność ustawowa między stronami ustała już 18 sierpnia 1998r, gdyż ratio legis art. 121 pkt 3 kc stanowi ochrona trwałości małżeństwa, a procesy majątkowe między małżonkami na pewno nie służą dobrym stosunkom małżeńskim / patrz: wyrok SA w Poznaniu z dnia 14 marca 2018r, I ACa 1004/17/. Należy również podkreślić, że zgodnie z postanowieniem SN z dnia 29 maja 2014r, V Cz 36/14 jeśli nie istnieje jako obiekt podziału wspólny majątek stron po ustaniu małżeńskiej wspólności ustawowej, to roszczenia z tytułu zwrotu wydatków, nakładów i spłaconych długów przewidziane w art. 45 krio podlegają rozpoznaniu w trybie postępowania procesowego. W takiej sytuacji, skoro jak to już wyżej wskazano, przyczyną oddalenia powództwa było nieuzasadnione przyjęcie przez Sąd Rejonowy przedawnienia roszczenia, należało uznać, że Sąd ten nie rozpoznał istoty sprawy, tak więc zaskarżony wyrok na mocy przepisu art. 386 § 4 kpc musiał zostać uchylony do ponownego rozpoznania. Orzekając na nowo Sąd I instancji po przeprowadzeniu stosownego postępowania dowodowego ustali, czy rzeczywiście z majątku wspólnego stron zostały poczynione wydatki na majątek odrębny E. K. (2) w postaci wierzytelności spółki cywilnej (...) wobec spółdzielni (...) z tytułu wybudowania pawilonu na gruncie należącym wówczas do spółdzielni, jeśli tak, to czy w okolicznościach faktycznych niniejszej sprawy powinny one podlegać rozliczeniu oraz w razie konieczności ustali jaka była wartość tychże wydatków / mając na uwadze orzecznictwo Sądu Najwyższego odnoszące się do kwestii ustalenia wysokości wydatków z majątku wspólnego przeznaczonych na spółkę cywilną, w której uczestniczy jeden z małżonków/. Po przeprowadzeniu całego postępowania dowodowego i ocenie zebranego materiału zgodnie z art. 233 kpc, Sąd Rejonowy wyda w sprawie właściwe orzeczenie, zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa.

(...)