Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 grudnia 2013 r.

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący SSO Ewa Milczarek

Protokolant – sekr. sądowy Sylwia Sawicka

po rozpoznaniu w dniu 10 grudnia 2013 r. w Bydgoszczy

na rozprawie

odwołania: T. R.

od decyzji Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

z dnia 29 stycznia 2013 r., znak: (...)

w sprawie: T. R.

przeciwko: Prezesowi Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

o nadpłatę części uzupełniającej renty

zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że ustala iż ubezpieczona T. R. nie jest zobowiązana do zwrotu kwoty 12.570,02 (dwanaście tysięcy pięćset siedemdziesiąt 02/100) zł za okres od 1 stycznia 2010 r. do 31 grudnia 2012 r. z tytułu nadpłaty 50 % części uzupełniającej renty rolniczej.

Na oryginale właściwy podpis.

Sygn. akt. VI 940/13

UZASADNIENIE

Zaskarżoną decyzją organ rentowy ustalił nadpłatę 50% części uzupełniającej renty ubezpieczonej T. R. na okres od 1.01.2006r. do 31.12.2012r. i zażądał zwrotu kwoty 12.570,02 zł za nieprzedawniony okres od 1.01.2010r. do 31.12.2012r.

Odwołanie od tej decyzji złożyła ubezpieczona T. R., wnosząc o zmianę decyzji i zwolnienie z obowiązku zwrotu kwoty 12.570,02zł. Ubezpieczona powołała się na swój stan zdrowia i leczenie psychiatryczne.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie, podnosząc, że podstawą ustalenia nadpłaty było niezgłoszenie przez ubezpieczoną faktu zgonu męża, co ujawniono w trakcie weryfikacji akt rentowych przeprowadzonej w 2012 roku.

Sąd Okręgowy ustalił i zważył co następuje:

Ubezpieczona T. R. w dniu 02.02.1995r. złożyła wniosek o przyznanie prawa do renty rolniczej z tytułu całkowitej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym. Organ rentowy po rozpatrzeniu wniosku, decyzją z dnia 03.03.1995r. przyznał ubezpieczonej prawo do wnioskowanego świadczenia, począwszy od 14.02.1995r. Świadczenie zostało przyznane w części składkowej, natomiast część uzupełniająca została zawieszona w 50%, zgodnie z art. 28 ust. 6 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników.

W miesiącu grudniu 2012r. organ rentowy przeprowadził weryfikację akt rentowych, w celu ustalenia prawidłowości wypłaty świadczeń. W związku z tym wystosowano do ubezpieczonej pismo z prośbą o wypełnienie oświadczenia dotyczącego małżonka. W odpowiedzi na pismo KRUS, powódka w dniu 04.01.2013r. przedłożyła odpis skrócony aktu zgonu męża. Na tej podstawie, organ rentowy decyzją z 29.01.2013r. ustalił nadpłatę 50% części uzupełniającej za okres od 01.01.2006r. do 31.12.2012r. dla ubezpieczonej i zażądał jej zwrotu na podstawie art. 138 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS . Do zwrotu pozostaje kwota 12.570,02 zł za okres nieprzedawniony tj. od 01.01.2010r. do 31.12.2012r.

Podstawą ustalenia nadpłaty było niezgłoszenie przez ubezpieczoną faktu zgonu męża.

Decyzja o przyznaniu prawa do renty ubezpieczonej z dnia 3.03.1995r. w punkcie 4 zawierała informacje ogólne dotyczące podstawy zawieszenia i zmniejszenia wypłaty części uzupełniającej renty w tym zawieszenie tej części w połowie, gdy emeryt lub rencista prowadzi działalność rolniczą wraz z małżonkiem, który nie ma ustalonego prawa do emerytury ( ppkt 2 pktu 2 ). W informacji zawartej w tej decyzji ani w pozostałych decyzjach wydanych przez organ rentowy nie zawarto wyraźnego pouczenia, że ubezpieczona musi powiadomić organ rentowy o zgonie swojego małżonka.

Ubezpieczona od 1988r. leczy się psychiatrycznie. Początkowo rozpoznano u niej zespół katatoniczny a następnie schizofreniczny o czym informacje posiadał organ rentowy jeszcze przed wydaniem decyzji o przyznaniu renty. Pierwszy raz ubezpieczona trafiła do Szpitala (...)w 1988r. z rozpoznaniem zespołu paranoidalnego.

dowód: zaświadczenie o stanie zdrowia z 7.11.2004r. wystawione przez ZOZ w Ś. k. 6 akt KRUS.

Dnia (...) zmarł mąż ubezpieczonej. Dnia 13.12.2005r. ubezpieczona została przyjęta do (...) Szpitala (...) w Ś., gdzie przebywała do 21.12.2006r. Ponowna hospitalizacja ubezpieczonej miała miejsce od 6.03.2007r. do 18.04.2007r. a kolejne przyjęcie do szpitala z powodu nasilenia objawów wytwórczych miało miejsce 7.06.2008r. Wiedzę o śmierci męża ubezpieczonej organ rentowy posiadał już w 2008r., co wynika jasno z wpisu w orzeczeniu lekarza (...) z 24.03.2006r.

dowód: historia choroby k.17-29, orzeczenie lekarza (...) z 24.03.2006r. k.63 akt rentowych, zeznania świadka K. R., zeznania ubezpieczonej- zapis A/V płyta k. 15

Oceny stanu zdrowia ubezpieczonej pod kątem ustalenia czy schorzenie ubezpieczonej powodowało, że znajdowała się ona w stanie wyłączającym świadome albo swobodne podjęcie decyzji i czy stan ten wykluczał racjonalne zachowanie ubezpieczonej, w szczególności powiadomienie organu rentowego o śmierci męża 5.12.2005r. dokonał powołany w sprawie biegły psychiatra.

W opinii sądowo-lekarskiej z dnia (...) biegły psychiatra wskazał, że ubezpieczona była leczona psychiatrycznie od 1994r. Przebieg zaburzeń u ubezpieczonej ma charakter przewlekły, w czasie ulegało natomiast zmianie nasilenie poszczególnych objawów. Stopniowo zmniejszały się zdolności adaptacyjne ubezpieczonej, umiejętności społeczne oraz interpersonalne i nasilał się stopień nieprzystosowania w zakresie funkcjonowania psychospołecznego. Stan zdrowia ubezpieczonej, w ocenie biegłej, powoduje znaczne ograniczenia i dezorganizację funkcjonowania indywidualnego i społecznego oraz narastającą niesamodzielność. Ubezpieczona w dniu 13.12.2005 roku została przyjęta do (...) Szpitala (...)w Ś. z rozpoznaniem: schizofrenia paranoidalna - zaostrzenie. We wnioskach opinii biegły stwierdził, że w grudniu 2005 roku występujące u ubezpieczonej objawy mogły osiągać nasilenie, które ograniczało jej codzienną aktywność oraz eliminowało możliwość samodzielnego funkcjonowania w otoczeniu, a ich obecność wyłączała świadome i swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli.

dowód: opinia biegłej z dnia 5.07.2013 r. k.39-40

Sąd podzielił opinię biegłej z tym zastrzeżeniem, że początek choroby psychicznej ubezpieczonej datuje się od 1988r., co wynika z zaświadczenia o stanie zdrowia z dnia 27.11.1994r., na karcie 6 akt rentowych. Organ rentowy nie wniósł do opinii biegłej zastrzeżeń i zgodził się z jej wnioskami.

Sąd Okręgowy ustalił stan faktyczny sprawy na podstawie dokumentów w aktach sprawy, których prawdziwości strony nie kwestionowały a także zeznań świadka i ubezpieczonej, którym jako zgodnym i uzupełniającym się wzajemnie dał wiarę oraz opinii biegłej, której nie zakwestionował organ rentowy.

Zgodnie z art. 37 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznych rolników osoba pobierająca świadczenia z ubezpieczenia jest obowiązana, nie czekając na wezwanie, w ciągu 14 dni zgłaszać Kasie okoliczności mające wpływ na wysokość i prawo pobierania tych świadczeń.

W myśl art. 138 ust.1 ustawy z 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z FUS do którego stosowania odsyła ustawa z 20.12.1990r. o ubezpieczeniu społecznym rolników ( art.52 ust.2 ) za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się:

1)świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2)świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia.

Szczególnie istotnym elementem regulacji art. 138 ust. 2 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS jest wymóg pouczenia osoby pobierającej świadczenia o braku prawa do pobierania świadczenia (w ogóle lub w określonej wysokości). Obowiązek ten obciąża organ rentowy. Realizacja tego obowiązku odbywa się na różne sposoby, rozpowszechnioną formą jest zamieszczanie szczegółowych pouczeń na drukach wniosków o świadczenia, względnie decyzji ZUS (zwłaszcza przyznających świadczenia).

Wiele tez dotyczących formy pouczenia sformułował Sąd Apelacyjny w Rzeszowie w wyroku z dnia 20 kwietnia 1995 r., III AUr 110/95 (OSA 1997, z. 1, poz. 3), stwierdzając, że obowiązek pouczenia spoczywa na organie rentowym, samo zaś pouczenie powinno być wyczerpujące i zawierać informację o obowiązujących w dniu pouczenia zasadach zawieszalności prawa do świadczeń. Pouczenie nie może być abstrakcyjne, obciążone brakiem konkretności, a w szczególności nie może odnosić się do wszystkich hipotetycznych okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń (takie pouczenie nie mogłoby zostać uznane za należyte i rodzące po stronie świadczeniobiorcy obowiązek zwrotu świadczenia). Podobnie w wyroku z dnia

24 kwietnia 2013 r. Sądu Apelacyjnego w Łodzi w sprawie III AUa 842/12 ( LEX nr 1313358 ) wypowiedziano pogląd, że w art. 138 ust. 2 pkt 1 u.e.r.f.u.s. chodzi o takie pouczenie, w którym organ rentowy informuje ubezpieczonego, że utraci prawo do świadczenia, gdy wystąpią okoliczności, które zgodnie z przepisami prawa spowodują utratę tego prawa. Może polegać na przytoczeniu przepisów określających te okoliczności, ale musi być na tyle zrozumiałe, aby świadczeniobiorca mógł je odnieść do własnej sytuacji (konkretyzacja pouczenia).

Natomiast w wyroku z dnia 26.04.2013 r. w sprawie III AUa 1383/12 Sad Apelacyjny w Łodzi ( LEX nr 1316213) wyraził pogląd, że przepis art. 138 ust. 4 u.e.r.f.u.s. nie wymaga żadnej szczególnej formy dla zawiadomienia Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o zajściu okoliczności powodujących, między innymi, wstrzymanie prawa do świadczenia. Zawiadomienie, w rozumieniu cytowanego przepisu, stanowi każda informacja wskazująca na zajście okoliczności, o których mowa w tym przepisie. Może to być nawet informacja przypadkowa, udzielona na przykład przy okazji korespondencji prowadzonej z ZUS w związku z innymi sprawami.

Sąd Okręgowy podziela powyższe poglądy, uznając, że mają one zastosowanie w okolicznościach niniejszego przypadku.

Zgodnie z art. 82 k.c. nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych.

W okolicznościach przedmiotowej sprawy ubezpieczona nie zgłosiła w formalny sposób organowi rentowemu faktu śmierci męża, co jest bezsporne w sprawie. Nie składała więc oświadczenia woli w rozumieniu art. 82 k.c. Stwierdzić jednak należy, że skoro nieważne jest oświadczenie woli składane przez osoby znajdujące się w stanie wyłączającym świadome powzięcie decyzji, to tym bardziej taki stan usprawiedliwia zaniechanie wypełnienia obowiązku z art. 37 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników i uniemożliwia przyjęcie, że ubezpieczona działała w złej wierze, przyjmując świadczenia za sporny okres ze świadomością, że jej one nie przysługują. Zwrócić trzeba w tym miejscu uwagę na to, że organ rentowy nie pouczył ubezpieczonej w sposób odpowiedni ( biorąc pod uwagę jej stan psychiczny i poziom wykształcenia - podstawowy ) o okolicznościach uzasadniających pozbawienie prawa do świadczeń a także na fakt, że wiedzę o śmierci męża ubezpieczonej organ rentowy posiadał już w 2008r., co wynika jasno z wpisu w orzeczeniu lekarza (...) z 24.03.2006r.

Zgodnie z ust. 4 powołanego w art. 138 ustawy FUS nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń za okres dłuższy niż 12 m-cy, jeżeli osoba pobierająca świadczenie powiadomiła organ o zajściu okoliczności przewidzianych ustawami lub zawieszenie prawa do świadczeń. Wpis w orzeczeniu lekarza (...) z dnia 24.03.2006r. oznacza, że ubezpieczona powiadomiła organ rentowy o śmierci męża w trakcie badania a z informacji tej organ nie uczynił żadnego użytku.

Okoliczność powyższa wyklucza więc obciążenie ubezpieczonej obowiązkiem zwrotu nadpłaty za okres dłuższy niż 12 m-cy.

Sąd Okręgowy uznał jednak, że stan faktyczny w niniejszej sprawie w ogóle wyklucza obowiązek zwrotu jakiejkolwiek kwoty przez ubezpieczoną z uwagi na brak prawidłowego i zrozumiałego dla ubezpieczonej pouczenia o którym mowa w cytowanym art.138 ust.1 pkt.1 ustawy FUS oraz stan psychiczny ubezpieczonej wykluczający racjonalne postępowanie, co w sposób nie budzący wątpliwości potwierdził powołany w sprawie biegły, z którego opinią zgodził się organ rentowy.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy, uznał, że nie zostały w sprawie spełnione przesłanki zwrotu przez ubezpieczoną żądanej przez organ rentowy kwoty i dlatego na podstawie art. 477 ¹⁴§2 k.p.c. orzekł jak w wyroku.

SSO Ewa Milczarek