Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt VII U 408/19

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 listopada 2019 r.

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodnicząca: SSO Agnieszka Stachurska

Protokolant: sekr. sądowy Anna Bańcerowska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 14 listopada 2019 r. w Warszawie

sprawy A. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

o podleganie ubezpieczeniom społecznym

na skutek odwołania A. K.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

z dnia 10 grudnia 2018 r. numer: (...)

zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że stwierdza, że A. K. jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu w okresie od 28 września 2016 r. do 8 września 2017 r.

UZASADNIENIE

W dniu 30 stycznia 2019r. A. K. złożył, za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W., odwołanie od decyzji z dnia 10 grudnia 2018r., nr: (...), stwierdzającej, że jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu w okresie od dnia 28 września 2016r. do dnia 8 września 2017r.

Odwołujący wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji, a uzasadniając swe stanowisko wyjaśnił, że faktycznie nie wykonywał działalności gospodarczej, a jedynie pomagał znajomym w prowadzeniu stoisk handlowych zlokalizowanych przy ul. (...) w W. (odwołanie z dnia 29 stycznia 2019r., k. 4 a.s., notatka z przyjęcia interesanta, k. 3 a.s.).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wniósł o odrzucenie odwołania na podstawie art. 477 9 § 3 1 k.p.c., zaś w przypadku nieuwzględnienia powyższego wniosku domagał się oddalenia odwołania na podstawie art. 477 14 § 1 k.p.c. oraz zasądzenia od strony odwołującej się kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wskazał, że A. K. nie zgadzając się z decyzją z dnia 10 grudnia 2018r., wniósł odwołanie od tej decyzji dopiero w dniu 29 stycznia 2019r., a więc z przekroczeniem miesięcznego terminu. Ponadto w dniu 21 kwietnia 2017r. została wydana decyzja, znak: (...), stwierdzająca, że A. K., jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą w okresie od 28 września 2016r. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu. Organ rentowy dokonał doręczenia decyzji w trybie określonym w art. 44 § 4 k.p.a. Od decyzji tej nie wniesiono odwołania, wobec czego stała się ona prawomocna.

Dodatkowo organ rentowy wyjaśnił, że w dniu 16 kwietnia 2018r. odwołujący złożył wniosek o wydanie zaświadczenia o braku zgłoszenia do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych przez innego płatnika niż Urząd Pracy. Zaświadczenie to nie zostało jednak wydane z uwagi na fakt dokonania z urzędu przez organ rentowy, zgłoszenia odwołującego do ubezpieczeń społecznych z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej w oparciu o decyzję z dnia 21 kwietnia 2017r. W dalszej kolejności Zakład Ubezpieczeń Społecznych powołał się na ustalenia dokonane na podstawie zebranego materiału dowodowego, wskazując, że w okresie od 28 września 2016r. do 8 września 2017r. na odwołującego nałożono szereg mandatów karnych w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej. W ocenie organu rentowego, okoliczność ta z całą pewnością świadczy o tym, że odwołujący podejmował czynności zarobkowe o charakterze handlowym w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej. Działalnością gospodarczą jest m.in. sprzedaż artykułów spożywczych, jeżeli czynności te miały charakter zorganizowany, ciągły i były wykonywane w celu zarobkowym. Powołując się na wskazaną argumentację, organ rentowy stwierdził więc, że w okresie od dnia 28 września 2016r. do dnia 8 września 2017r. A. K. podlegał ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej (odpowiedź na odwołanie z dnia 1 marca 2019r., k. 7-8 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

A. K., urodzony w dniu (...), ma wykształcenie podstawowe. Ubezpieczony do osiągnięcia pełnoletności wychowywał się w domu dziecka, a następnie do ukończenia 21 roku życia przebywał w zakładzie poprawczym. Następnie został skazany wyrokiem karnym i umieszczony w zakładzie karnym. Po opuszczeniu zakładu karnego nie podjął pracy zarobkowej i stał się osobą bezdomną. W celu zdobycia środków niezbędnych do zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych nawiązał znajomość z właścicielami stoisk handlowych zlokalizowanych w W. w Dzielnicy P. przy ul. (...) i na Placu (...), którzy zajmowali się sprzedażą artykułów spożywczych z krótkim terminem przydatności, warzyw i owoców oraz wyrobów cukierniczych. Zaproponował im, że będzie przyjmował na siebie mandaty karne wystawiane przez funkcjonariuszy Straży Miejskiej w związku z naruszaniem przepisów o zakazie handlu ulicznego. Kontrole Straży Miejskiej odbywały się kilka razy w tygodniu i rozpoczynały po upływie około godziny od rozłożenia stanowisk handlowych.

Aktywność odwołującego polegała przede wszystkim na tym, że w trakcie przeprowadzanych kontroli podawał się za właściciela stanowiska handlowego, a wówczas patrol Straży Miejskiej wystawiał mandat karny ze wskazaniem jego danych osobowych. W razie odmowy przyjęcia mandatu była wzywana policja, która doprowadzała osobę pozostającą pod wpływem alkoholu do Izby Wytrzeźwień przy ul. (...) w W.. Chcąc uniknąć takiej sytuacji A. K. w krótkich odstępach czasu przemieszczał się od jednego stanowiska do drugiego i podając się za właściciela danego stoiska przyjmował na siebie mandaty, których nigdy nie regulował, a właściciele stoisk handlowych zapewnili go, że po upływie roku od wystawienia mandatu karnego, zostanie on anulowany. Odwołujący brał także udział w rozstawianiu stołów, na których układane były artykuły spożywcze. W zamian za wskazaną przysługę otrzymywał od właścicieli stoisk handlowych wyroby alkoholowe i tytoniowe, artykuły spożywcze lub drobne kwoty pieniężne rzędu 10,00-15,00 zł za jeden przyjęty mandat karny (zeznania świadka M. S., k. 21-22 a.s., pisma Straży Miejskiej (...) W. (...) Oddziału Terenowego z dnia 23 października 2018r. z dnia 20 marca 2017r. i z dnia 31 stycznia 2017r., notatka służbowa z dnia 24 stycznia 2017r. - nienumerowane karty akt organu rentowego).

Straż Miejska poinformowała Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. o interwencji funkcjonariuszy, która miała miejsce przy ulicy (...) w W. wobec A. K., który sprzedawał artykuły spożywcze i wyroby cukiernicze. W związku z ujawnionymi wykroczeniami dotyczącymi prowadzenia sprzedaży na terenie należącym do gminy, poza miejscem do tego wyznaczonym, na odwołującego nałożone zostały mandaty karne. Miało to miejsce w okresie od dnia 28 września 2016r. do dnia 8 września 2017r., a dokładnie w dniach: 28 września 2016r., 29 września 2016r., 5 października 2016r., 7 października 2016r., 8 października 2016r., 12-15 października 2016r., 18-21 października 2016r., 24-29 października 2016r., 3-5 listopada 2016r., 7-10 listopada 2016r., 29-30 listopada 2016r., 6-10 grudnia 2016r., 13-17 grudnia 2016r., 19 grudnia 2016r., 21-23 grudnia 2016r., 28-31 grudnia 2016r., 12-14 stycznia 2017r., 16-20 stycznia 2017r., 20-27 stycznia 2017r., 30-31 stycznia 2017r., 1-4 lutego 2017r., 6-7 lutego 2017r., 9-11 lutego 2017r., 13 lutego 2017r., 15-18 lutego 2017r., 2-23 lutego 2017r., 25 lutego 2017r., 27-28 lutego 2017r., 1-4 marca 2017r., 6-11 marca 2017r., 13-18 marca 2017r., 20-25 marca 2017r., 29 marca 2017r., 31 marca 2017r., 1 kwietnia 2017r., 3-8 kwietnia 2017r., 10-13 kwietnia 2017r., 15 kwietnia 2017r., 19-22 kwietnia 2017r., 24-26 kwietnia 2017r., 28 kwietnia 2017r., 4 maja 2017r., 9-10 maja 2017r., 12 maja 2017r., 15-20 maja 2017r., 22-26 maja 2017r., 29-30 maja 2017r., 1-2 czerwca 2017r., 3 czerwca 2017r., 5-10 czerwca 2017r., 13-14 czerwca 2017r., 16 czerwca 2017r., 19-22 czerwca 2017r., 26-27 czerwca 2017r., 30 czerwca 2017r., 3-4 lipca 2017r., 7 lipca 2017r., 10 lipca 2017r., 12 lipca 2017r., 14 lipca 2017r., 17-20 lipca 2017r., 24 lipca 2017r., 26-29 lipca 2017r., 3 sierpnia 2017r., 5 sierpnia 2017r., 28 sierpnia 2017r., 30 sierpnia 2017r., 6 września 2017r. i 8 września 2017r. Liczba mandatów wyniosła łącznie 184. Zostały one wystawione dla odwołującego z zaznaczeniem, że dotyczą prowadzonej przez niego działalności gospodarczej (pismo Straży Miejskiej (...) W. (...) Oddziału Terenowego z dnia 23 października 2018r. - nienumerowana karta akt organu rentowego).

A. K. nigdy nie prowadził pozarolniczej działalności gospodarczej i z tego tytułu nie dokonywał zgłoszeń do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych. Nie figurował też w Urzędzie Skarbowym jako osoba prowadząca działalność gospodarczą. Legitymuje się orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności wydanym przez Miejski Zespół do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w W. na okres do dnia 30 marca 2020r. z powodu schorzeń oznaczonych symbolem „07-S”. Nie posiada stałego miejsca zamieszkania, a wraz z partnerką zajmuje pustostan przy ul. (...) w W.. Od wielu lat jest uzależniony od alkoholu. Z powodu chorób spowodowanych długotrwałym nadużywaniem alkoholu był wielokrotnie hospitalizowany. Występują u niego ciągi alkoholowe naprzemiennie z różnej długości okresami abstynencji. Kilkudniowe przerwy w spożywaniu alkoholu mają charakter sporadyczny i występują w okresach pobytu w placówkach medycznych, zakładach karnych lub są wymuszone sytuacją związaną z brakiem posiadania środków finansowych na zakup wyrobów alkoholowych. Ubezpieczony nie chce poddać się leczeniu w zakładzie lecznictwa odwykowego, jak również nie chce uczestniczyć w żadnych programach psychoterapii, która pomogłaby mu wyjść z uzależnienia. A. K. nie posiada żadnego majątku, w tym nieruchomości, ruchomości, jak również oszczędności, a każdą otrzymaną pomoc finansową przeznacza na zakup alkoholu. Jego jedynym źródłem utrzymania jest zasiłek stały w kwocie 510,97 zł przyznany na mocy decyzji Prezydenta (...) W.. Z uwagi na bardzo ciężką sytuację materialno-bytową i zdrowotną, od kilku miesięcy korzysta również z pomocy Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej Dzielnicy R. (...) W., skąd pobiera zasiłek pielęgnacyjny z tytułu orzeczonej niepełnosprawności. Z wniosku powyższej instytucji samorządowej toczy się postępowanie sądowe o skierowanie go na leczenie przymusowe. Analogiczne postępowanie toczy się również wobec jego partnerki, u której także występuje zespół uzależnienia alkoholowego. W związku z intensywnym nadużywaniem alkoholu i pozostawaniem w stanie ciągłego upojenia, z ubezpieczonym bardzo często nie ma żadnego kontaktu zarówno osobistego, jak i telefonicznego. Powoduje to duże trudności w załatwianiu jakichkolwiek spraw urzędowych, w tym przed organem rentowym, a także w pozostawaniu w stałym kontakcie z pracownikami socjalnymi, którzy pomagają osobom znajdującym się w trudnej sytuacji życiowej oraz służą radą w zakresie możliwości rozwiązywania problemów dnia codziennego i udzielania pomocy przez właściwe instytucje państwowe, samorządowe i organizacje pozarządowe. Taką osobą jest M. S., która jako wolontariuszka charytatywnie pomaga osobom z problemem uzależnień i bezdomności. Na tej zasadzie pomaga ona również ubezpieczonemu, którego wspiera w ciężkich momentach, pobudza jego aktywność i zaradność życiową oraz pomaga mu wyjść z uzależnienia. Ponadto wspomaga go przy załatwianiu różnych spraw urzędowych oraz motywuje do podejmowania prac społecznych. Zdarza się bowiem, że w dłuższych okresach abstynencji odwołujący podejmuje się wykonywania prac społecznych celem wywiązania się z nałożonych na niego zobowiązań alimentacyjnych. Okresy te są jednak krótkotrwałe, gdyż bardzo szybko powraca do nałogu. Z powodu uzależnienia od alkoholu nie jest osobą ubezwłasnowolnioną. Nie toczyło się wobec niego postępowanie o ubezwłasnowolnienie całkowite bądź częściowe (orzeczenie o stopniu niepełnosprawności z dnia 3 kwietnia 2018r., k. 5 a.s., decyzja Prezydenta (...) W. Nr (...), k. 6 a.s., zeznania świadka M. S., k. 21-22 a.s., pismo Naczelnika Urzędu Skarbowego W. P. z dnia 16 listopada 2018r. - nienumerowana karta akt organu rentowego).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. prowadził już postępowanie wyjaśniające w sprawie ustalenia okresu podlegania przez A. K. ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej. Po jego zakończeniu, wydał w dniu 21 kwietnia 2017r. decyzję znak: (...), w której stwierdził, że A. K. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej od dnia 28 września 2016r. Decyzja ta została doręczona w trybie zastępczym określonym w art. 44 § 1 i 4 k.p.a. na wskazany adres do korespondencji, który jest adresem zamieszkania matki ubezpieczonego. Od decyzji tej ubezpieczony nie wniósł odwołania do Sądu, wobec czego stała się ona prawomocna. W uzasadnieniu w/w decyzji organ rentowy wskazał, że jak wynika ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, począwszy od dnia 28 września 2016r. ubezpieczony podejmował czynności zarobkowe o charakterze handlowym, które polegały na sprzedaży wyrobów cukierniczych na stoisku handlowym. Powyższą okoliczność organ rentowy ustalił na podstawie informacji uzyskanych od funkcjonariuszy Straży Miejskiej (...) W. o kontrolach przeprowadzonych w dniach 24 stycznia 2017r., 10 marca 2017r., 30 marca 2017r. i 31 marca 2017r. przy ul. (...) w W.. Na podstawie tych ustaleń oraz w oparciu o wydaną decyzję, organ rentowy z urzędu dokonał zgłoszenia odwołującego do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej od dnia 28 września 2016r. (dane o zgłoszeniach ubezpieczonego, pismo organu rentowego z dnia 2 sierpnia 2018r., decyzja z dnia 21 kwietnia 2017r., nr: (...) - nienumerowane karty akt organu rentowego).

W dniu 16 kwietnia 2018r. A. K. złożył w organie rentowym wniosek o wydanie zaświadczenia w przedmiocie braku zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych przez innego płatnika składek niż Urząd Pracy. Zakład Ubezpieczeń Społecznych poinformował go jednak o tym, że nie może mu wydać przedmiotowego zaświadczenia, gdyż na jego koncie ubezpieczeniowym widnieje zgłoszenie do ubezpieczeń społecznych z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej, które zostało sporządzone przez organ rentowy z urzędu w oparciu o prawomocną decyzję z dnia 21 kwietnia 2017r., znak: (...) (wniosek z dnia 16 kwietnia 2018r., pismo z dnia 2 sierpnia 2018r., ponowne wezwanie z dnia 15 czerwca 2018r. - nienumerowane karty akt organu rentowego).

W związku z wielokrotnie kierowanymi do A. K. ze strony organu rentowego pismami wzywającymi do złożenia pisemnych wyjaśnień odnośnie faktycznego okresu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej, w dniu 12 września 2018r. odwołujący złożył stosowne oświadczenie, w którym poinformował organ rentowy o tym, że nigdy nie prowadził pozarolniczej działalności gospodarczej, gdyż nie byłby w stanie tego uczynić w związku ze stwierdzoną niepełnosprawnością, brakiem odpowiednich środków finansowych oraz ciężką sytuacją bytową. W oświadczeniu tym zwrócił się także do organu rentowego z prośbą o wykreślenie istniejącego na jego koncie ubezpieczeniowym wpisu potwierdzającego zgłoszenie do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych od dnia 28 września 2016r. (ponowne wezwanie z dnia 15 czerwca 2018r., oświadczenie z dnia 12 września 2018r. - nienumerowane karty akt organu rentowego).

W dniu 12 października 2018r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. ponownie wszczął z urzędu postępowanie wyjaśniające w przedmiocie ustalenia okresu podlegania przez odwołującego obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej. Po jego zakończeniu, wydał w dniu 10 grudnia 2018r. decyzję nr: (...) w której stwierdził, że A. K. w okresie od 28 września 2016r. do 8 września 2017r. podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu. organizowany i ciągły. Odwołujący osobiście odebrał wydaną decyzję w siedzibie organu rentowego w dniu 10 grudnia 2018r. Następnie w dniu 29 stycznia 2019r. ponownie stawił się w organie rentowym wraz z M. S. i złożył odwołanie od decyzji z dnia 10 grudnia 2018r. (zeznania świadka M. S., k. 21-22 a.s. notatka z przyjęcia interesanta, zawiadomienie z dnia 12 października 2018r., decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z dnia 10 grudnia 2018r., nr: (...) – nienumerowane karty akt organu rentowego).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dowodów z dokumentów zgromadzonych w aktach organu rentowego i aktach sądowych. Nie były one kwestionowane przez strony postępowania i nie budziły wątpliwości, dlatego Sąd ocenił je jako wiarygodne.

Ustaleń faktycznych Sąd dokonał także na podstawie zeznań świadka M. S. (k. 21-22 a.s.), która w sposób szczegółowy wyjaśniła na czym polega pomoc świadczona przez osoby z problemami uzależnień, właścicielom stoisk handlowych w zamian za korzyści uzyskiwane z tego tytułu, wskazała na motywację jaka temu przyświeca, a także opisała aktualną sytuację materialno-bytową oraz zdrowotną A. K.. Zeznaniom w/w świadka Sąd dał wiarę, uwzględniając podstawę podczas składania zeznań, zachowanie oraz brak okoliczności, które wskazywałyby na jakikolwiek interes M. S. w prezentowaniu okoliczności korzystanych dla kórejkowiek ze stron. Podkreślić należy, że M. S. to osoba, która charytatywnie wspiera osoby mieszkające na ulicy, pomaga im i służy pomocą choćby w załatwianiu spraw urzędowych. W związku z tym jest wiarygodnym źródłem o sytuacji takich osób, a szczególnie A. K., z którym pozostaje w kontakcie.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Zgodnie z treścią art. 477 9 § 1 k.p.c. odwołania od decyzji organów rentowych lub orzeczeń wojewódzkich zespołów do spraw orzekania o niepełnosprawności wnosi się na piśmie do organu lub zespołu, który wydał decyzję lub orzeczenie, lub do protokołu sporządzonego przez ten organ lub zespół, w terminie miesiąca od dnia doręczenia decyzji lub orzeczenia. Z kolei po myśli art. 477 9 § 3 k.p.c. Sąd odrzuci odwołanie wniesione po upływie terminu, chyba że przekroczenie terminu nie jest nadmierne i nastąpiło z przyczyn niezależnych od odwołującego się.

Ocena czy przekroczenie terminu było nadmierne i czy przekroczenie terminu nastąpiło z przyczyn niezależnych od odwołującego się, jest pozostawione uznaniu Sądu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 marca 2006r., sygn. III UK 168/05). Jednocześnie w orzecznictwie przyjmuje się, że nadmierne jest opóźnienie, gdy wniesienie odwołania od decyzji organu rentowego nastąpiło po upływie co najmniej kilku miesięcy od dnia doręczenia jej odpisu (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 29 września 1999r., II UKN 490/99, postanowienie Sądu Najwyższego z 18 grudnia 1998r., II UKN 561/98, postanowienie Sądu Najwyższego z 22 kwietnia 1997r., II UKN 61/97).

W rozpatrywanej sprawie A. K. osobiście odebrał decyzję z dnia 10 grudnia 2018r. w siedzibie organu rentowego w dacie jej wydania. Decyzja ta zawierała prawidłowe pouczenie o możliwości i trybie jej zaskarżenia. Termin do wniesienia odwołania upływał zatem z dniem 10 stycznia 2019r., natomiast odwołanie zostało wniesione w dniu 29 stycznia 2019 r., a zatem z przekroczeniem terminu o 19 dni. W ocenie Sądu Okręgowego nie jest to przekroczenie nadmierne. Ponadto Sąd uznał, że wniesienie odwołania po terminie było usprawiedliwione szczególną sytuacją materialno-bytową oraz osobistą ubezpieczonego. Nie ulega wątpliwości, że użyte w treści art. 477 9 § 3 k.p.c. pojęcie „przyczyny niezależne” jest szersze od pojęcia "brak winy" w rozumieniu art. 168 § 1 k.p.c. W konsekwencji niektóre zachowania zawinione (np. wyjazd za granicę, nieznajomość przepisów czy zwyczajna nieporadność odwołującego się) nie wyłączają uznania przekroczenia terminu do złożenia odwołania za niezależne od wnoszącego odwołanie (por. komentarz do art. 477 9 [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Postępowanie odrębne w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Komentarz. pod red. K. Antonowa, LEX, 2014). W przedmiotowej sprawie mamy do czynienia z osobą mającą poważny problem alkoholowy, który jest powodem różnorodnych problemów środowiskowych, bytowych oraz zdrowotnych. Z powodu ciągłego nadużywania alkoholu odwołujący nie wykonuje pracy zarobkowej, nie ma miejsca zamieszkania i często przebywa w szpitalu w związku z różnymi dolegliwościami spowodowanymi uzależnieniem. Poza tym występują u niego długotrwałe ciągi alkoholowe, w trakcie których nie ma z nim żadnego kontaktu, a on sam nie jest w stanie samodzielnie załatwić jakiejkolwiek sprawy. W tym zakresie często korzysta z pomocy M. S., która jako wolontariusz pomaga osobom z problemami uzależnień i bezdomności. W trakcie zeznań złożonych na rozprawie w dniu 23 maja 2019r. potwierdziła, że w okresie, w którym biegł termin do złożenia odwołania od decyzji organu rentowego, A. K. pozostawał w długotrwałym ciągu alkoholowym i dopiero pod koniec stycznia 2019r. miał krótkotrwały okres abstynencji, co było związane z umieszczeniem jego partnerki w zakładzie karnym. W tym czasie udał się więc do siedziby organu rentowego i przy pomocy świadka sporządził odwołanie od decyzji z dnia 10 grudnia 2018r. Podkreślenia wymaga, że ciągi alkoholowe charakterystyczne dla choroby alkoholowej trwają średnio od kilku do kilkunastu dni, po których następuje przerwa, co czyni uprawnionym wniosek, że w okresie abstynencji osoba chora może zainteresować się własną sprawą z zakresu ubezpieczeń społecznych. Taka też sytuacja miała miejsce w niniejszej sprawie, gdyż ubezpieczony mając świadomość tego, że organ rentowy prowadzi względem niego postępowanie w przedmiocie ustalenia podlegania ubezpieczeniom społecznym, w okresie krótkotrwałej abstynencji udał się w asyście M. S. do siedziby Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i złożył odwołanie od decyzji z dnia 10 grudnia 2018r. Uchybienie terminowi do zaskarżenia przedmiotowej decyzji spowodowane było wyjątkowymi okolicznościami, niezależnymi od odwołującego i nie jest nadmierne. Tym samym Sąd stwierdził brak podstaw do odrzucenia odwołania zgodnie z wnioskiem organu rentowego.

W związku z powyższym, odwołanie należało rozpoznać merytorycznie. W pierwszej kolejności, Sąd Okręgowy zważył, że decydujące dla rozstrzygnięcia powstałego były przepisy ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2017r., poz. 1778), zwanej dalej ustawą systemową . Art. 6 ust. 1 pkt 5 tejże ustawy stanowi, że obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają, z zastrzeżeniem art. 8 i 9, osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność oraz osobami z nimi współpracującymi. Dotyczy ich także obowiązek podlegania ubezpieczeniu wypadkowemu, bowiem art. 12 ust. 1 powołanej ustawy wskazuje, że obowiązkowo takiemu ubezpieczeniu podlegają osoby podlegające ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.

Legalną definicję działalności gospodarczej w spornym okresie zawierał art. 2 ustawy z dnia 2 lipca 2004r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn. Dz. U. z 2017r., poz. 2168). Wskazywał on, że działalnością gospodarczą jest zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa (np. adwokaci, lekarze) – wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły. Przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą. Za przedsiębiorców uznaje się także wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej (art. 4 u.s.d.g.).

Obowiązek ubezpieczenia osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą wynika z faktycznego prowadzenia tej działalności. Tym samym do powstania obowiązku ubezpieczenia wymagane jest faktyczne prowadzenie działalności, które definiuje się jako rzeczywistą działalność zarobkową, wykonywaną w sposób zorganizowany i ciągły. Rozpoczęcie działalności gospodarczej polega na podjęciu w celu zarobkowym działań określonych we wpisie do ewidencji działalności gospodarczej (wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 21 czerwca 2001r., II UK 428/00)
. Zgłoszenie i wpis do ewidencji działalności gospodarczej stanowi jednak tylko podstawę rozpoczęcia działalności gospodarczej w rozumieniu jej legalizacji i nie jest zdarzeniem ani czynnością utożsamianą z podjęciem takiej działalności (wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 6 czerwca 2013r., III AUa 1928/12, wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 25 listopada 2005r., I UK 80/05, OSNP 2006 nr 19-20, poz. 309, z dnia 5 maja 1999r., I PKN 665/98, OSNAPiUS 2000 Nr 14, poz. 535 i z dnia 10 grudnia 1997r., II UKN 392/97, OSNAPiUS 1998 Nr 19, poz. 584; wyrok NSA z dnia 29 marca 1999r., II SA 124/99, LEX nr 46193; wyrok Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 26 października 1993r., III AUr 312/93, OSA 1994 Nr 3, poz. 17).

Definiując działalność gospodarczą, w orzecznictwie i doktrynie wskazuje się na pewne konieczne jej cechy, tj. zarobkowy charakter, ekonomiczną klasyfikację, zawodowy charakter oraz sposób jej wykonywania (zorganizowany i ciągły) (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 7 stycznia 2010r., I ACa 461/09). Zarobkowy charakter działalności gospodarczej oznacza, że zamiarem (celem) jej podjęcia jest osiągnięcie zysku. Zysk z kolei należy definiować jako nadwyżkę przychodów nad stratami. Należy przy tym liczyć się z możliwością nieuzyskania przychodu z prowadzonej działalności gospodarczej, czyli poniesienia straty. Tym samym o zarobkowym charakterze działalności gospodarczej nie decyduje faktyczne osiągnięcie zysku, lecz zamiar jego osiągnięcia (cel). W jednym z wydanych wyroków Naczelny Sąd Administracyjny (wyrok z dnia 26 września 2008r., II FSK 789/07, LEX nr 495147) wskazał, że „dana działalność jest zarobkowa, jeżeli jest prowadzona w celu osiągnięcia dochodu (zarobku), rozumianego jako nadwyżka przychodów nad poniesionymi kosztami. Działalność pozbawiona tego aspektu jest działalnością charytatywną, społeczną, kulturalną i inną (określaną mianem non profit)". Działalność prowadzona niezarobkowo, nawet jeśli będzie jednym z rodzajów działalności wyspecyfikowanej w art. 2 ustawy, nie może być uznana za działalność gospodarczą ( tak WSA w Warszawie w wyroku z dnia 8 października 2004r., II SA 3673/03, LEX nr 159913). W wyroku z dnia 16 sierpnia 2012r. (II SA/Po 427/12, CBOSA) Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu wskazał, że „o zarobkowości działalności decyduje cel jej wykonywania. Jeżeli zakłada się osiągnięcie w związku z działalnością i w jej efekcie nadwyżki przychodów nad poniesionymi kosztami, a więc osiągnięcie dochodu, to znaczy, że został określony cel zarobkowy tej działalności. Samo określenie celu ma jednak wymiar subiektywny i mieści się w sferze zamiaru danego podmiotu". Podobne stanowisko zaprezentował Sąd Najwyższy wskazując, że bez znaczenia jest fakt osiągnięcia dochodu z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej. Jeśli nie przynosi ona zysku, nie oznacza to, iż przestaje być działalnością gospodarczą (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 30 listopada 1992r., III CZP 134/92, OSNC 1993, nr 5, poz. 79). Należy bowiem liczyć się z możliwością nieuzyskania przychodu z prowadzonej działalności gospodarczej, czyli poniesienia straty - zwłaszcza w początkowym okresie jej prowadzenia. Tym samym o zarobkowym charakterze działalności gospodarczej nie decyduje faktyczne osiągnięcie zysku, lecz ukierunkowany zamiar jego osiągnięcia (cel). Nie zawsze też podjęcie planowanej działalności gospodarczej jest racjonalne. Ocena opłacalności planowanej działalności może być nieracjonalna czy też po prostu błędna, a mimo to nie można uznać, że dana osoba nie zamierza jej prowadzić, że jedynie pozoruje jej podjęcie. Często zdarzają się chybione zamierzenia gospodarcze, a niepowodzenie wynika z błędnej kalkulacji kosztów, błędnego planowania popytu, zmniejszenia popytu, wzrostu konkurencji. Warunki, w jakich przychodzi przedsiębiorcom prowadzić działalność są determinowane przez szereg czynników, trudnych do przewidzenia i precyzyjnego określenia. Zatem działanie to oparte jest na ryzyku, które oznacza, że faktyczne korzyści finansowe z danego przedsięwzięcia mogą okazać się mniejsze niż przewidywano przy jego podejmowaniu lub mogą nawet przerodzić się w straty. Jednakże czym innym jest ryzyko w działalności gospodarczej, a czym innym świadome podejmowanie działań, które trzeba by ocenić, jako skrajnie nieracjonalne, gdyby uznać je za prowadzenie działalności gospodarczej.

Jeśli chodzi z kolei o element ciągłości prowadzenia działalności, to podkreślić trzeba, że celem wprowadzenia takiego wymogu było wyłączenie z definicji działalności gospodarczej czynności jednorazowych. Jednakże przesłanki tej nie należy utożsamiać z koniecznością wykonywania działalności bez przerwy. Istotny jest zamiar powtarzalności określonych czynności celem osiągnięcia dochodu (wyrok NSA z dnia 28 kwietnia 2011r., II OSK 333/11).

Z art. 13 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wynika, że osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą podlegają ubezpieczeniom od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania wykonywania działalności, z wyłączeniem okresu, na który wykonywanie działalności zostało zawieszone na podstawie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej. We wskazanym przepisie ustawodawca określił czasowe granice podlegania obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu wyznaczając je momentami rozpoczęcia i zaprzestania wykonywania działalności. Zaprzestanie działalności gospodarczej, o którym mowa w art. 13 ust. 4 ustawy systemowej uchylające obowiązek ubezpieczenia może być również okresowe i spowodowane przerwą w jej wykonywaniu. Musi to jednak wiązać się z wolą zaprzestania tej działalności
w sposób definitywny, co winno znaleźć formalny wyraz w wyrejestrowaniu działalności
z ewidencji działalności gospodarczej, względnie w jej zawieszeniu. Wykreślenie z ewidencji – zgodnie z treścią art. 25 ust. 4 ustawy z dnia 2 lipca 2004r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jednolity Dz. U. z 2017r., poz. 2168 ze zm.) – również jest wpisem, podobnie jak wpis do ewidencji, który ma charakter deklaratoryjny i legalizuje wykonywanie działalności gospodarczej oraz wyznacza czasowe granice bycia przedsiębiorcą. Jednak nie przesądza on o faktycznym prowadzeniu tej działalności, ale prowadzi do domniemania prawnego, według którego osoba wpisana do ewidencji jest traktowana jako prowadząca działalność gospodarczą (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 2005r., sygn. akt I UK 20/05). Domniemanie to może być obalone, co jednak wymaga przeprowadzenia przeciwdowodu. Racjonalną konsekwencją zaniechania prowadzenia działalności gospodarczej jest bowiem wykreślenie przedsiębiorcy z ewidencji działalności gospodarczej. Dlatego też, brak wykreślenia z ewidencji, nie może być pomijany przy ustalaniu faktycznego prowadzenia działalności gospodarczej (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 2010r., sygn. akt I UK 240/09).

Zaprezentowane poglądy orzecznictwa wskazują, jakie elementy muszą zostać spełnione, aby uznać daną osobę za prowadzącą działalność gospodarczą. Judykatura wymienia m.in. faktyczne wykonywanie czynności w celu zarobkowym, realizowane w sposób zorganizowany i ciągły.

W rozpatrywanej sprawie nie można przyjąć, aby A. K. w okresie od dnia 28 września 2016r. do dnia 8 września 2017r. handlował artkułami spożywczymi, owocami i warzywami oraz wyrobami cukierniczymi na stoiskach zlokalizowanych w W. przy ul. (...), a podejmowane przez niego czynności spełniały kryterium organizacji i ciągłości działalności. Przede wszystkim należy podnieść, że w okresie objętym zaskarżoną decyzją, odwołujący nie posiadał jakichkolwiek środków finansowych, pozwalających mu na zorganizowanie własnego stoiska handlowego. Także stan zdrowia nie pozwalałby mu na prowadzenie w sposób zorganizowany i ciągły działalności gospodarczej. Długotrwałe ciągi alkoholowe oraz wielokrotne hospitalizacje z powodu choroby alkoholowej niewątpliwie stanowiłyby uzasadnioną przeszkodę w wykonywaniu tej działalności. Trudno bowiem sobie wyobrazić zgodnie z zasadami logiki i doświadczenia życiowego, aby odwołujący cierpiący na zespół uzależnienia alkoholowego, nie zatrudniając żadnych pracowników sam prowadził działalność gospodarczą na stoisku handlowym, a także zajmował się transportem drogowym towarów. Z kolei prowadzenie działalności w zakresie sprzedaży na straganie, bądź w innym miejscu, wymaga uprawnień do kierowania samochodem, gdyż rzeczą oczywistą jest, że działalność ta związana jest z codziennym dostarczaniem towaru, a następnie jego wywozem. Ponadto, aby uznać daną osobę za prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą, należy stworzyć w tym celu odpowiednie ramy prawne. Do nich w pierwszej kolejności zalicza się zarejestrowanie podmiotu w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej. Tymczasem, jak wynika ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, ubezpieczony nie figurował i nie figuruje w CEIDG oraz w ewidencji podatkowej Urzędu Skarbowego, jako osoba fizyczna prowadząca własną pozarolniczą działalność gospodarczą. Tymczasem wpis do ewidencji działalności gospodarczej stanowi podstawę rozpoczęcia działalności gospodarczej w rozumieniu jej legalizacji, choć nie można utożsamiać go z podjęciem takiej działalności (wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 25 marca 2014r., sygn. akt III AUa 759/13, wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 10 marca 2015r., sygn. akt III AUa 1687/14). Obowiązujące orzecznictwo akcentuje jednak, że figurowanie w ewidencji jest pierwszym warunkiem, który należy spełnić, aby ubiegać się o tytuł ubezpieczeniowy związany z prowadzeniem pozarolniczej działalności gospodarczej. Pamiętać jednak trzeba, że nawet w przypadku ustalenia, że wpis istnieje, ubezpieczony może obalić domniemanie z niego wynikające.

W niniejszej sprawie powyższe okoliczności mają znaczenie nie tylko dlatego, że A. K. jako osoba fizyczna nigdy formalnie nie zarejestrował prowadzenia działalności gospodarczej, ale również ze względu na rozkład ciężaru dowodu, który w takim przypadku kształtuje się inaczej aniżeli w sytuacji, w której do dokonania takiego wpisu doszło. Z wpisu wynika wspomniane wcześniej domniemanie prowadzenia działalności gospodarczej, na którym organ rentowy może opierać swe decyzje o objęciu ubezpieczeniami społecznymi, a osoba, która to kwestionuje, może to domniemanie obalić. Zatem w opisywanym przypadku to na osobie zaprzeczającej temu co z wpisu wynika, spoczywa obowiązek dowodzenia. W przedmiotowej sprawie sytuacja wygląda jednak odmiennie. Skoro nigdy nie nastąpiło zgłoszenie A. K. jako prowadzącego działalność gospodarczą do CEIDG, to o żadnym domniemaniu rozpoczęcia i prowadzenia działalności nie może być mowy. To z kolei oznacza, że jeśli organ rentowy przyjmuje, że pomimo braku stosowanego wpisu, dana osoba działalność gospodarczą prowadzi i powinna podlegać z tego tytułu ubezpieczeniom społecznym, to powinien te okoliczności wykazać. Tymczasem dowodzenie organu rentowego opierało się wyłącznie na informacji Straży Miejskiej, bez analizy innych okoliczności, choćby znanych z urzędu. Informacja Straży Miejskiej stanowi, zdaniem Sądu, niewystarczającą podstawę do uznania słuszności zaskarżonej decyzji i wniosków, które legły u podstaw jej wydania. Niezależnie od tego wyniki przeprowadzonego przez Sąd postępowania dowodowego potwierdziły, że stanowisko Zakładu wyrażone w zaskarżonej decyzji, nie jest prawidłowe.

Na podstawie zeznań świadka M. S. Sąd ustalił, że odwołujący jest osobą od wielu lat uzależnioną od alkoholu. Nie posiada stałego miejsca zamieszkania, a wraz z partnerką zajmuje pustostan. Nie posiada przy tym żadnego majątku, w tym nieruchomości, ruchomości, jak również oszczędności, a każdą otrzymaną pomoc finansową przeznacza na zakup alkoholu. Jego jedynym źródłem utrzymania jest zasiłek stały w kwocie 510,97 zł przyznany na mocy decyzji Prezydenta (...) W.. Z uwagi na bardzo ciężką sytuację materialno-bytową i zdrowotną, od kilku miesięcy odwołujący korzysta również z pomocy Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej Dzielnicy R. (...) W., skąd pobiera zasiłek pielęgnacyjny z tytułu orzeczonej niepełnosprawności. W spornym okresie w zamian za otrzymywanie wyrobów alkoholowych i tytoniowych, zaproponował właścicielom stoisk handlowych, że w trakcie przeprowadzanych kontroli przez funkcjonariuszy Straży Miejskiej będzie przyjmował na siebie mandaty wystawiane w związku z naruszaniem przez nich przepisów o zakazie handlu ulicznego. Jest to powszechna praktyka stosowana przez właścicieli straganów i stoisk handlowych, którzy trudnią się handlem w miejscach do tego nieprzeznaczonych i narażeni są na kary z tym związane. W tym celu wykorzystują osoby ubogie, bezdomne i uzależnione od alkoholu do przyjmowania mandatów oferując im w zamian alkohol, papierosy, jedzenie bądź drobne kwoty pieniężne.

Mając na uwadze zaprezentowane powyżej okoliczności Sąd doszedł do przekonania, że w okresie od dnia 28 września 2016r. do dnia 8 września 2017r. odwołujący niewątpliwie nie prowadził pozarolniczej działalności gospodarczej w sposób przewidziany w art. 2 ustawy z dnia 2 lipca 2004r. o swobodzie działalności gospodarczej.

Sąd zważył także, że pozostałe zarzuty kierowane przez organ rentowy są nieuzasadnione w kontekście zapadłego rozstrzygnięcia w zaskarżonej decyzji. Bez znaczenia pozostaje okoliczność, że organ rentowy wydał już w dniu 21 kwietnia 2017r. prawomocną decyzję znak: (...), stwierdzającą, że ubezpieczony, jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą od dnia 28 września 2016r. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu. Wskazać bowiem należy, że decyzje organów rentowych nie mają charakteru konstytutywnego, lecz jedynie charakter deklaratoryjny i mimo swojej ostateczności nie tworzą prawa, a więc nie korzystają również z powagi rzeczy osądzonej przynależnej jedynie prawomocnym wyrokom sądowym. Ponadto organ rentowy nie udowodnił w toku postępowania sądowego, aby można było uznać A. K. za przedsiębiorcę w rozumieniu art. 13 pkt 4 ustawy systemowej, co z kolei uzasadniałoby dokonanie stosownego zgłoszenia go z urzędu do ubezpieczeń społecznych z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej w oparciu o decyzję z dnia 21 kwietnia 2017r.

Wobec powyższego odwołanie podlegało uwzględnieniu. Sąd, na podstawie art. 477 14 § 2 k.p.c., zmienił zaskarżoną decyzję stwierdzając, że A. K. jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu w okresie od dnia 28 września 2016r. do dnia 8 września 2017r.

ZARZĄDZENIE

(...)