Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 kwietnia 2019 roku

Sąd Okręgowy w Krakowie IX Wydział Gospodarczy

w składzie:

Przewodniczący: SSO Mieczysław Potejko

Protokolant: st. sekr. sądowy Joanna Wołowiec

po rozpoznaniu w dniu 17 kwietnia 2019 roku w Krakowie

na rozprawie

sprawy z powództwa: A. W. (1) ( PESEL (...)), I. W. (PESEL (...))

przeciwko: (...) spółce z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w K. ( KRS (...))

o ustalenie nie istnienia zobowiązania

I.ustala,że zobowiązanie A. W. (1) oraz I. W. do solidarnej zapłaty na rzecz (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w K., kary umownej w wysokości 1.000.000 zł wynikającej z paragrafu(...) ust.(...)w związku z art.(...) ust. (...) umowy inwestycyjnej z 5.04.2017 roku nie istnieje;

II.zasądza od strony pozwanej (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w K. na rzecz Skarbu Państwa– Sądu Okręgowego w Krakowie kwotę 50.000 zł ( słownie złotych: pięćdziesiąt tysięcy) tytułem kosztów sądowych od uiszczenia których powódki były zwolnione;

III.zasądza od strony pozwanej na rzecz powódek solidarnie kwotę 10.817 zł ( słownie złotych: dziesięć tysięcy osiemset siedemnaście) tytułem kosztów postępowania.

Sygn.akt IX GC 843/18

UZASADNIENIE WYROKU

Powódki A. W. (1) ;I. W. ostatecznie wnosiły o ustaleni ,że zobowiązanie A. W. (1) oraz I. W. do solidarnej zapłaty na rzecz (...) spóka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w K. kary umownej w wysokości 1.000.000 zł ,wynikającej z par.(...) ust.(...) w zw. z par.(...) ust.(...) umowy inwestycyjnej z dnia 5 kwietnia 2017 roku nie istnieje. Ponadto wniosły o zasądzenie kosztów postępowania ./k-430/. Roszczenie uzasadniały tym nieważnością postanowienia dotyczącego kary umownej wobec naruszenia par(...) .ust.(...) umowy inwestycyjnej stanowiącego ,ze ustanowiona prokura nie może być odwołana. Poza tym podnosiły nieważność zobowiązania się powódek za działanie osób trzecich .

Pozwana wniosła o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powódek solidarnie na rzecz pozwanej zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych, w tym kwoty 17,00 zł tytułem uiszczonej opłaty skarbowej od pełnomocnictwa. Odnosząc się do nieważności zapisów umowy inwestycyjnej, w pierwszej kolejności pozwany zakwestionował twierdzenie o rzekomej nieważności zobowiązania prezesa zarządu pozwanej j do nieodwołania powołanego uchwałą zarządu prokurenta, pod rygorem zapłaty kary umownej. Jego zdaniem zgodnie z przyjętym w doktrynie poglądem, mocodawca może skutecznie odwołać prokurę niezależnie od istnienia ograniczeń wynikających ze stosunku wewnętrznego łączącego go z prokurentem, zatem zobowiązania do jej nieodwołania. Stosunek ten (zobowiązanie do nieodwołania prokury), a w szczególności kwestie związane z jego dalszym trwaniem lub ewentualnymi konsekwencjami wynikającymi z odwołania prokury, sąd ocenia według zasad rządzących tym stosunkiem . Wedlug pozwanego dopuszczalne na zasadzie swobody umów jest zobowiązanie do nieodwołania (odwołalnej z mocy prawa – czego Pozwana nie kwestionuje) prokury i obwarowanie roszczenia do nieczy-nienia sankcją w postaci kary umownej, mającej charakter zryczałtowanego odszkodowania. Na ważność wskazanego zapisu nie ma wpływu okoliczność, iż zobowiązanym był podmiot trzeci (inny niż strona Umowy Inwestycyjnej), albowiem powyższy stosunek prawny jest typowym zobowiązaniem gwarancyjnym, uregulowanym w art. 391. k.c.

Nieuprawnionym jest także podważenie istnienia zobowiązania gwarancyjnego wobec twierdzenia, że pomiędzy gwarantem (Powódkami), a osobą trzecią (prezesem zarządu Pozwanej) nie istniał stosunek podstawowy (zobowiązanie). Jak zostało już wyjaśnione wyżej, stosunek podstawowy istniał choćby z powodu zaangażowania A. W. (2) (osoby trzeciej) w D., albowiem został on, w wykonaniu Umowy Inwestycyjnej, powołany do pełnienia funkcji prezesa zarządu. To de facto A. W. (2) negocjował treść Umowy Inwestycyjnej w imieniu I. W. i A. W. (1), zatem to on zobowiązał się (choćby konkludentnie, albowiem miał pełną świadomość treści Umowy Inwestycyjnej) – do świadczenia nieczynienia poprzez nieodwołanie prokury. Zaznaczyć przy tym należy, że zobowiązanie podstawowe nie musi odpowiadać żad-nym warunkom formalnym, w tym co do formy czynności prawnej, co oznacza, że może po-wstać nawet w drodze dorozumianego oświadczenia woli oraz nie musi być odpłatne. Tym samym należy przyjąć ,że istniał pomiędzy Powódkami (gwarantem), a A. W. (2) (osobą trzecią) stosunek podstawowy oparty na zobowiązaniu osoby trzeciej względem gwaranta do nieczynienia, tj. nieodwołania prokury. Idąc dalej, istniało skuteczne zobowiązanie Powódek (zobowiązanie gwarancyjne) względem Pozwanej, że powołany przez Powódki prezes zarządu nie odwoła udzielonej prokury pod rygorem zapłaty kary umownej.

Zdaniem pozwanej spółki nie jest także nieważny zapis Umowy Inwestycyjnej w zakresie zastrzeżenia kary umownej. Pozwana spółka zabezpieczyła prawidłowe wykonanie zapisów Umowy Inwestycyjnej (w tym § (...). ust. (...). Umowy Inwestycyjnej, zgodnie z którym powołany przez Powódki prezes zarządu zobowiązał się do niedowołania wskazanego przez Pozwaną prokurenta, który to zapis według pozwanej pozostaje dopuszczalny i zgodny z prawem.

Sąd ustalił stan faktyczny :

Pozwana spółka w dniu 5. kwietnia 2017 r., po negocjacjach prowadzonych z A. W. (2) i J. W., zawarła z powódkami umowę inwestycyjną , która dotyczyła wspólnego działania w ramach spółki (...)sp. z o.o.– jako jej wspólnicy.

Zgodnie z umową inwestycyjną ustalono ,że powódki, poprzez nabycie udziałów od pozwanej, wstąpią do (...) (uprzednio (...) sp. z o.o.).

W konsekwencji tego w dniu 5. kwietnia 2017 r. pozwana zawarła z powódkami umowę sprzedaży udziałów (...), na mocy której I. W. nabyła od po-zwanej (...)udziałów, a A. W. (1) – (...) udziałów.

Zgodnie z § (...). ust.(...). Umowy Inwestycyjnej, powódka zobowiązała się, że wskazany przez nią wiceprezes zarządu pozwanej powoła jednego prokurenta, a powołany przez powódki prezes zarządu pozwanej powoła drugiego prokurenta. Zgodnie z § (...). ust. (...). umowy inwestycyjnej pozwana zobowiązała się, że powołany przez nią wiceprezes zarządu nie odwoła prokurenta wskazanego przez prezesa zarządu, a prezes zarządu powołany przez powódki nie odwoła prokurenta wskazanego przez wiceprezesa zarządu. Sankcje za naruszenie tego zobowiązania określono w § (...)ust. (...). umowy inwestycyjnej , który stanowił ,że w przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania jakiegokolwiek ze zobowiązań wynikających z umowy inwe-stycyjnej, powódki zobowiązują się solidarnie do zapłaty kary umownej w wysokości 1.000.000,00 zł za każde takie naruszenie umowy inwestycyjnej .

Dowód:- umowa inwestycyjna z dnia 5. kwietnia 2017 r. ; k-27-35

-umowa sprzedaży udziałów A. W. (1) z dnia 5. kwietnia 2017 r. ; k-37-40

-umowa sprzedaży udziałów I. W. z dnia 5. kwietnia 2017 r. k41-45

-uchwała nr (...) w sprawie zmiany umowy pozwanej, zawartej w protokole Nadzwyczajnego Zgromadzenia Wspólników Pozwanej z dnia 5. kwietnia 2017 r. objętego aktem notarialnym rep. A nr (...) sporządzonym przez notariusza Marcina Jakuba Rabę /k-47-55.

W celu zabezpieczenia wierzytelności o zapłatę kary umownej, także w dniu 5. kwietnia 2017 r. pozwana zawarła z powódkami umowy zastawu rejestrowego, na mocy których ustanowiono zastaw rejestrowy odpowiednio na udziałach powódek. Postanowieniem Sądu Rejonowego w Rzeszowie Wydział IX Gospodarczy z dnia 12. czerwca 2017 r. (sygn. akt: RZ.IX.Ns-Rej.Za1133/17/ 360) do rejestru zastawów (pod pozy-cją 2534532) został wpisany zastaw na udziałach Powódki I. W., zaś postanowieniem Sądu Rejonowego w Rzeszowie Wydział IX Gospodarczy z dnia 13. czerwca 2017 r. (sygn. akt: RZ.IX.Ns-Rej.Za 1132/17/959) do rejestru zastawów (pod pozycją 2534628) został wpisany zastaw na udziałach Powódki A. W. (1).

Dowód: umowa zastawu rejestrowego na udziałach pomiędzy pozwaną a A. W. (1) ;k-61-64

=umowa zastawu rejestrowego na udziałach pomiędzy pozwaną a I. W.; k-65-69

-zaświadczenia o dokonaniu wpisu w Rejestrze Zastawów w sprawie o sygnaturze RZ.IX.Ns-Rej.Za 1133/17/360;

-zaświadczenia o dokonaniu wpisu w Rejestrze Zastawów w sprawie o sygnaturze RZ.IX.Ns-Rej.Za 1132/17/959

Oświadczeniem z dnia 25. maja 2018 r., A. W. (2), pełniący wówczas funkcję powołanego przez powódki prezesa zarządu (...), a zarazem mąż powódki I. W., odwołał prokurenta powołanego przez wiceprezesa zarządu a wskazanego przez pozwaną. w osobie M. N..

Pozwana spółka uznała ,że w wyniku tej czynności naruszono postanowienia § (...). ust. (...). umowy inwestycyjnej.

Dnia 28. maja 2018 r. pozwana, na podstawie § (...). ust. (...). umowy inwestycyjnej, wezwała powódki do zapłaty kary umownej. Wezwania zostały odebrane w dniu 30. maja 2018 r. przez J. W. – brata A. W. (2) i męża A. W. (1), W związku z brakiem zapłaty kary umownej, w dniu 11. czerwca 2018 r. pozwana ponownie wystosowała do powódek wezwania do zapłaty kary umownej pod rygorem wykonania prawa zastawu, które to zostały odebrane dnia 2. lipca 2018 r.

Dowód:oświadczenia A. W. (2) z dnia 25. maja 2018 r. o odwołaniu prokury udzielonej M. N. k-99;

-wezwania do zapłaty kary umownej z dnia 28. maja 2018 r. wraz z potwierdzeniem nadania oraz zwrotnym poświadczeniem odbioru; k-97-98

-wezwanie do zapłaty kary umownej pod rygorem wykonania prawa zastawu z dnia 11. czerwca 2018 r. wraz z potwierdzeniem nadania oraz zwrotnym poświadczeniem odbioru k-101-102

Wezwania okazały się bezskuteczne wobec czego 9. lipca 2018 r.pozwana wystosowała oświadczenia o wykonaniu prawa zastawu poprzez przejęcie na własność udziałów, które zostało doręczone powódkom w dniu 31. lipca 2018 r.

Dowód: -oświadczenia o wykonaniu prawa zastawu poprzez przejęcie na własność udziałów z dnia 9. lipca 2018 r. wraz z potwierdzeniami nadania;

Z chwilą skutecznego doręczenia powódkom oświadczenia o wykonaniu zastawu, na mocy art. 22. ust. 2. pkt 2. ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów, własność udziałów powódek przeszła na pozwaną. W konsekwencji, od dnia 31. lipca 2018 r. jedynym wspólnikiem (...) została pozwana spółka

Sąd ustalił stan faktyczny na podstawie dowodów z dokumentów, których wiarygodności strony nie kwestionowały . Dotyczy to szczególnie umowy inwestycyjnej ; umowy sprzedaży udziałów czy oświadczenie o odwołaniu prokury

Sąd zważył co następuje :

Pozwem z dnia 16. sierpnia 2018 r. powódki wniosły o ustalenie, że nie istnieje kara umowna w wysokości 1.000.000,00 zł, której zapłaty solidarnie od powódek domaga się pozwana na podstawie §.(...) ust. (...). w zw. z §. (...). ust (...) umowy inwestycyjnej. W ostatnim piśmie procesowym oświadczyły ,że precyzują swoje stanowisko i wnoszą o ustaleni ,że zobowiązanie A. W. (1) oraz I. W. do solidarnej zapłaty na rzecz (...) spóka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w K. kary umownej w wysokości 1.000.000 zł ,wynikającej z par.(...) ust.(...) w zw. z par.(...) ust.(...) umowy inwestycyjnej z dnia 5 kwietnia 2017 roku nie istnieje.

Stan faktyczny był bezsporny . Istota sporu sprowadza się do sporu czy kara umowna , którą na podstawie oświadczenia z dnia 28 maja 2018 roku pozwanej spółki została naliczona wobec powódek istnieje czy też nie. W wezwaniu tym pozwana podnosiła ,że naliczyła karę umowną na podstawie par. (...) ust.(...)umowy inwestycyjnej . . Zgodnie z przywołanym zapisem powódki zobowiązały się , że wskazany przez nich prezes zarządu spółki nie odwoła prokury udzielonej prokurentowi wskazanemu przez (...) na zasadzie określonej w ust .(...). (...) zobowiązuje się , że wskazany przez (...) wiceprezes zarządu spółki nie odwoła prokury udzielonej prokurentowi wskazanemu przez powódki , działających łącznie na zasadzie określonej w ust.(...) .

Podstawą żądania każdej powódki jest przepis art. 189 kpc, który stanowi, że powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa gdy ma w tym interes prawny.

Powołany przepis art. 189 kpc rozstrzyga o dopuszczalności powództwa o ustalenie prawa lub stosunku prawnego. Dla skorzystania z tej formy powództwa decydujące znaczenie ma istnienie interesu prawnego powoda (tak np. Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 30 grudnia 1968 roku III CZP 103/68 OSNCP 1969/5/85), przy czym samo istnienie po stronie powoda interesu prawnego nie jest decydujące o zasadności powództwa, a jedynie jest warunkiem możliwości badania i ustalania prawdziwości podnoszonych przez powoda twierdzeń (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18 czerwca 2009 roku II CSK 33/09 LEX 515730). Trzeba też mieć na uwadze ,że wyrok w procesie o ustalenie, wydany na podstawie przepisu art. 189 kpc . może mieć wyłącznie charakter deklaratywny, to znaczy może jedynie stwierdzać istniejący już obiektywnie stan praw i stosunków prawnych. W żadnym natomiast razie powództwo o ustalenie nie może zmierzać do ukształtowania na nowo stosunków prawnych między stronami procesu, w tym również do zniweczenia (uchylenia) skutków czynności prawnych dokonanych z ich udziałem (por. np. E. Warzocha, "Ustalenie stosunku prawnego lub prawa w sądowym postępowaniu cywilnym", Wyd. Prawnicze, W-wa 1982, str. 120-126, B. Czech, w: Kodeks postępowania cywilnego, Komentarz pod red. K. Piaseckiego, Wyd. C.H.Beck, W-wa 2006, tom l, str. 826, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 sierpnia 1998 r. w spr. III CZP 30/98 Prokuratura i Prawo, nr 11-12 z 1998 r., str. 43 itp.).

Interes prawny w rozumieniu art. 189 kpc jest to interes dotyczący szeroko rozumianych praw i stosunków prawnych, należy go rozumieć jako potrzebę uzyskania ochrony prawnej. W przypadku praw lub stosunków prawnych interes prawny z reguły występuje wówczas, gdy istnieje niepewność co do istnienia prawa lub stosunku prawnego. W wyroku z dnia 7 kwietnia 2010 roku II PK 342/09 LEX 585783 Sąd Najwyższy potwierdził stanowisko, że interes prawny istnieje wówczas, gdy zachodzi stan niepewności co do istnienia stosunku prawnego lub prawa, a wynik postępowania doprowadzi do usunięcia niejasności i wątpliwości w tym zakresie i zapewni powodowi ochronę jego prawnie chronionych interesów, czyli definitywnie zapobiegnie powstaniu takiego sporu w przyszłości.

Przyjmuje się, że uzależnienie powództwa o ustalenie od interesu prawnego należy pojmować elastycznie z uwzględnieniem wykładni celowościowej i okoliczności konkretnej sprawy. Istnienie interesu prawnego zależy też od tego czy w drodze innego powództwa strona może uzyskać pełną ochronę (wyrok SN z dnia 27 stycznia 2004 roku UU CK 387/02 niepublikowane). Sąd Najwyższy wielokrotnie wyrażał stanowisko, że interes prawny do wytoczenia powództwa o ustalenie istnienia lub nieistnienia prawa lub stosunku prawnego w zasadzie nie zachodzi, jeżeli zainteresowany może na innej drodze osiągnąć ochronę swoich praw (tak np. SN w postanowieniu z dnia 29 października 2009 roku III CZP 79/09 LEX 533836).

Podkreślić należy, że interes prawny jest materialnaprawną przesłanką powództwa o ustalenia, zatem stwierdzenie jego istnienia lub braku musi nastąpić na etapie merytorycznego rozpoznawania sprawy. Stwierdzenie zaś braku interesu prawnego musi prowadzić do oddalenia powództwa z powodu jego bezzasadności.

Zdaniem sądu w kontekście tak rozumianego interesu prawnego jego istnienie zostało wykazane przez powódki . Nie ma dla sądu żadnych wątpliwości , że istnieje stan niepewności prawnej , czy zobowiązanie na podstawie , którego pozwana obciążyła powódki karą umowną jest ważne . Pozwana złożyła oświadczenia o wykonaniu prawa zastawu poprzez przejęcie na własność udziałów, które zostało doręczone powódkom w dniu 31. lipca 2018 r. Z chwilą skutecznego doręczenia powódkom oświadczenia o wykonaniu zastawu, na mocy art. 22. ust. 2. pkt 2. ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów, własność udziałów powódek przeszła na pozwaną spółkę . W konsekwencji, od dnia 31. lipca 2018 r. jedynym wspólnikiem (...) została pozwana spółka . Doszło też do odwołania A. W. (2) z zarządu (...).

Zdaniem sądu zawarcie w par.(...) ust .(...) umowy inwestycyjnej postanowienia na mocy , którego pozwana spółka zobowiązała się do bezterminowego zaniechania odwołania prokury jest nieważne . Art. 109 ^{( 7)}par1 kc stanowi jednoznacznie „Prokura może być w każdym czasie odwołana”. W odróżnieniu od pełnomocnictwa, zasada odwołalności prokury ma charakter bezwzględny. Oznacza to, że przedsiębiorca nie może zrzec się odwołania prokury, jak to jest możliwe w wypadku pełnomocnictwa (art. 101 § 1). Konsekwencją tego jest wygaśnięcie prokury zawsze ze śmiercią prokurenta bez możliwości dalszego jej trwania, jak to jest możliwe w wypadku pełnomocnictwa (art. 101 § 2).

W spółkach osobowych może odwołać prokurę każdy wspólnik mający prawo prowadzenia spraw spółki (art. 41 § 2 w zw. z art. 89, 103, art. 126 § 1 pkt 1 k.s.h.), natomiast w spółkach kapitałowych każdy członek zarządu (art. 208 § 7 i art. 371 § 5 k.s.h.). Taki stanowisko , które prezentowane jest m.in. w literaturze sąd w pełni akceptuje ./M. Pazdan ; J.Pietrzykowski Komentarz do art. 109 ^{( 7)}par1 kc./ Oparcie umocowania prokurenta na stosunku szczególnego zaufania pomiędzy podmiotem reprezentowanym a prokurentem przejawia się m.in. właśnie w tym , że prokura może być w każdym czasie odwołana. Przepis jest w tym zakresie przepisem bezwzględnie obowiązującym i nie jest to stanowisko tylko wskazanych wyżej Komentatorów . Podobne prezentuje U. Promińska Kodeks cywilny..., s. 1009. Należy przyjąć ,że bez znaczenia dla dopuszczalności odwołania prokury w dowolnym terminie pozostają ustalenia poczynione pomiędzy przedsiębiorcą a prokurentem odnośnie do okresu, na jaki prokura została udzielona. Podobnie, znaczenia takiego nie ma zobowiązanie się przedsiębiorcy wobec prokurenta, że prokura nie zostanie odwołana. Co więcej nie jest wymagane nawet podanie przyczyn odwołania prokury . Dlatego sąd takie zobowiązanie jak przyjęto w par.(...) ust (...) umowy inwestycyjnej uważa za nieważne . To skutkuje ,że zastrzeżoną karę umowną i następnie naliczoną należy uznać za bezprzedmiotową .Reasumując sąd ustalił , że zobowiązanie A. W. (1) oraz I. W. do solidarnej zapłaty na rzecz (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w K. kary umownej w wysokości 1.000.000 zł ,wynikającej z par.(...) ust.(...) w zw. z par.(...) ust.(...) umowy inwestycyjnej z dnia 5 kwietnia 2017 roku nie istnieje.

O kosztach procesu Sąd orzekł, w myśl zasady zawartej w art. 98 § 1 i § 3 kpc, zgodnie z którymi strona przegrywająca sprawę zobowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu), a także, iż do niezbędnych kosztów procesu strony reprezentowanej przez adwokata zalicza się wynagrodzenie, jednak nie wyższe niż stawki opłat określone w odrębnych przepisach. Na koszty procesu złożyły się koszty zastępstwa procesowego – 10.800,00 złotych wraz z opłatą skarbową za pełnomocnictwo – 17,00 złotych. Niewątpliwie do kosztów niezbędnych do celowego dochodzenia praw i celowej obrony strony reprezentowanej przez radcę prawnego podlega zaliczeniu wydatek poniesiony przez nią w związku z koniecznością uiszczenia opłaty skarbowej od dokumentu stwierdzającego ustanowienie pełnomocnika (vide: uchwała SN z dnia 12 marca 2003 roku, sygn. III CZP 2/03, opubl: OSNC rok 2003, Nr 12, poz. 161), a skoro w przedmiotowym postępowaniu strona powodowa takowy wydatek poniosła, to Sąd uwzględnił także tę kwotę, przy obliczaniu kosztów procesu.