Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 grudnia 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 28 grudnia 2012 r. w Poznaniu

sprawy z odwołania Przedsiębiorstwa Budowlanego (...) Spółka z o.o. w Ż.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z.

przy udziale zainteresowanych: H. S., P. R., R. P.,

A. P., R. S.

o podstawę wymiaru składek

na skutek apelacji Przedsiębiorstwa Budowlanego (...) Spółka z o.o. w Ż.

od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Zielonej Górze

z dnia 29 grudnia 2011 r. sygn. akt IV U 3162/11

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu – Sądowi Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych w Zielonej Górze do ponownego rozpoznania pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach procesu w instancji odwoławczej.

UZASADNIENIE

Decyzjami z dnia 21 lipca 2011 r. o numerach od (...) do (...) pozwany Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. wymierzył Przedsiębiorstwu Budowlanemu (...) sp. z o.o. w Ż. składki na ubezpieczenia społeczne (emerytalne i rentowe, chorobowe oraz wypadkowe) za pracowników tego przedsiębiorstwa a zainteresowanych w sprawie : H. S., P. R., R. P., A. P. i R. S. w wysokościach i za okresy wskazane w tych decyzjach.

Od decyzji powyższych płatnik składek (...) sp. z o.o. w Ż. odwołał się do Sądu Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Zielonej Górze.

Wyrokiem z dnia 29 grudnia 2011 r. odwołania oddalono.

U podstaw powołanego rozstrzygnięcia legły następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

Okoliczności faktyczne sprawy nie były sporne.

Zdaniem Sądu I instancji najważniejsze z tych okoliczności są następujące:

Wszyscy zainteresowani, których dotyczyły decyzje będące przedmiotem zaskarżenia byli w okresach objętych decyzjami pracownikami odwołującego, odnośnie wszystkich zainteresowanych za okresy objęte zaskarżonymi decyzjami odwołujący przy ustaleniu podstawy wymiaru uch składek na ubezpieczenia społeczne pomniejszył tę podstawę o część wynagrodzenia odpowiadającą równowartości diety przysługującej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju w oparciu o par.2 ust.1 pkt 16 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz.U. Nr 161, poz.1106 ze zm.). W poprzednich latach odnośnie każdego z zainteresowanych podejmowane były rozstrzygnięcia sądów I i II instancji , których treści uzależnione były od tego czy będą oni uznani za pracowników odbywających podróż służbową w rozumieniu art.77 ⁵k.p., którym przysługują diety i inne należności z tytułu podróży służbowej, czy też za pracowników zatrudnionych za granicą u polskiego pracodawcy.

W tak ustalonym stanie faktycznym sąd I instancji uznał wniesione odwołania za bezzasadne.

Sąd podkreślał, że przedmiotem rozstrzygnięcia w rozpoznawanej sprawie było ustalenie, czy odwołujący ustalając podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne zainteresowanych miał podstawy aby zastosować par.2 ust.1 pkt 16 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe i pomniejszyć tę podstawę o część wynagrodzenia odpowiadającą równowartości diety przysługującej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju.

Zdaniem Sądu brew stanowisku pozwanego dla oceny tej kwestii istotne było ustalenie, czy dany pracownik w okresie objętym zaskarżonymi decyzjami wykonywał pracę będąc w podróży służbowej, a więc mając prawo do diet i innych należności z tytułu odbywania takiej podróży, czy też pracował za granicą u polskiego pracodawcy co nie daje podstaw do ubiegania się o takie należności.

Zgodnie z par.2 ust.1 pkt 15 cytowanego wyżej rozporządzenia podstawy wymiaru składek nie stanowią diety i inne należności z tytułu podróży służbowej pracownika do wysokości określonej w przepisach wskazanych w tej normie. Wyłączenie tu przewidziane – jak powoływał sąd – dotyczy więc jedynie pracowników odbywających podróż służbową w rozumieniu art.77 ⁵ kodeksu pracy.

Zupełnie inną podstawę wyłączenia określonego przychodu z podstawy wymiaru składek przewiduje punkt 16. Tu chodzi z kolei o pracowników zatrudnionych za granicą u polskiego pracodawcy, którzy nie odbywają podróży służbowej, wobec czego nie przysługują im należności związane z tą podróżą. Jak zauważył Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 września 2009 r. IUK 122/09 sytuacja faktyczna tych pracowników wykazuje podobieństwo do przebywania w podróży służbowej nie oznacza to jednak, że ma do nich zastosowanie powołany na wstępie punkt 16 par.2 ust.1 rozporządzenia.

Rozróżnienie tych dwóch sytuacji – w uznaniu sądu I instancji – ma podstawowe znaczenie dla ustalenia czy i jakie przychody danego pracownika nie stanowią podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne.

Sąd podkreślał, że przedmiotem sprawy nie było ustalenie zainteresowany należał do pierwszej czy drugiej kategorii pracowników – kwestię tę w stosunku do każdego z zainteresowanych przesądziły rozstrzygnięcia sądowe w sprawach prawomocnie zakończonych. Podstawą rozstrzygnięcia w tych sprawach było dokonane w nich ustalenie, że każdy z zainteresowanych w okresach i w miejscach, których dotyczą decyzje zaskarżone w niniejszej sprawie wykonywał na rzecz odwołującego pracę będąc w podróży służbowej. Takie stanowisko prezentował w prawomocnie zakończonych sprawach odwołujący, wywodząc brak podstaw do objęcia przychodem wartości związanych z zapewnieniem pracownikom noclegów poza granicami kraju (par.2 ust.1 pkt 15 rozporządzenia). Zdaniem Sądu Okręgowego nie może to pozostać bez wpływu na ocenę sporu w niniejszej sprawie.

Zgodnie z art. 365 par.1 k.p.c. prawomocne orzeczenie wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy , organy państwowe i organy administracji publicznej a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby. Stan związania ograniczony jest co do zasady do rozstrzygnięcia zawartego w sentencji . Z sentencji wyroków prawomocnych wobec zainteresowanych wynika, że wykonywali oni pracę w ramach podróży służbowych.

Sąd przywołał tezy wyroku Sądu Najwyższego z 12 lipca 2002 r. V CKN 1110/00 LEX nr 74492, w których ujęto, iż skutkiem zasady mocy wiążącej prawomocnego wyroku jest to, że przesądzenie we wcześniejszym wyroku kwestii o charakterze prejudycjalnym oznacza, iż w procesie późniejszym ta kwestia nie może już być w ogóle badana. Zachodzi tu zatem ograniczenie dowodzenia faktów objętych prejudycjalnym orzeczeniem , a nie tylko ograniczenie poszczególnych środków dowodowych.

Dalego też zdaniem Sądu należało uznać, że skoro zainteresowani w okresie objętym sporem wykonywali na rzecz odwołującego pracę w ramach podróży służbowej, nie można było wobec nich przy ustalaniu podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne stosować przepisu par.2 ust.1 pkt 16 cytowanego rozporządzenia.

Powyższe skutkowało oddaleniem odwołań w oparciu o treść art.477 ¹⁴ par 1 k.p.c.

Apelację od powołanego orzeczenia wywiodło Przedsiębiorstwo (...) sp. z o.o. w Ż., domagając się zmiany wyroku i decyzji poprzez uwzględnienie odwołań, ewentualnie- uchylenia orzeczenia i przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, każdorazowo przy zasądzeniu od strony przeciwnej kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Zarzuty apelacji objęły:

- naruszenie art.365 par.1 k.p.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i uznanie, że wyroki Sądu Okręgowego w Zielonej Górze o sygnaturach IVU 1536/09, IXU 768/06, IXU 726/06 oraz Sądu Apelacyjnego w Poznaniu III AUa 541/10, III AUa 554/08 i IIIAUa 408/08 wiążą Sąd w niniejszej sprawie;

- naruszenie par.2 ust.1 punkt 16 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe poprzez jego błędną interpretację i ustalenie, że wskazany przepis nie ma zastosowania oraz nieprzeprowadzenie postępowania dowodowego w tym zakresie

-naruszenie art.233 k.p.c. poprzez sprzeczność ustaleń sądu z zebranym w sprawie materiałem dowodowym a w szczególności błędne ustalenie, że „ w poprzednich latach odnośnie każdego z zainteresowanych podejmowane były rozstrzygnięcia sądów I i II instancji ,których treści uzależnione były od tego, czy będą ono uznani za pracowników odbywających podróż służbową w rozumieniu art.77 ⁵ k.p.

- naruszenie art.5 k.c. poprzez jego niezastosowanie i nieuwzględnienie okoliczności, iż w spornym okresie apelujący działał przy pełnej aprobacie i akceptacji organu rentowego.

W uzasadnieniu wniesionego środka zaskarżenia apelujący przywoływał, że wniosek, iż w spornych okresach zainteresowani przebywali w podróży służbowej wynika tylko z uzasadnień przywołanych prawomocnych orzeczeń sądowych, zaś uzasadnienie orzeczenia nie jest objęte dyspozycją art.365 k.p.c. nie mają też mocy wiążącej poglądy prawne przywołane w uzasadnieniu orzeczenia sądowego. Prejudycjalne przesądzenie określonej kwestii musi wynikać z sentencji wyroku.

Sąd – błędnie – nie prowadził żadnego postępowania dowodowego zmierzającego do ustalenia czy zainteresowani byli pracownikami zatrudnionymi za granicą u polskiego pracodawcy.

Pozwany organ rentowy oraz zainteresowani nie zajęli wobec wniesionej apelacji merytorycznego stanowiska.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna i prowadzić musi do uchylenia zaskarżonego orzeczenia oraz przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

W uznaniu Sądu Apelacyjnego w sprawie nie jest możliwe przeprowadzenie kontroli instancyjnej wobec braku niezbędnego dla merytorycznego rozstrzygnięcia postępowania dowodowego jak i sformułowania uzasadnienia wydanego sprawie rozstrzygnięcia z pogwałceniem zasad ujętych w art.328 k.p.c.

W tym miejscu cenne jest przywołanie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 26 lipca 2007 r. V CSK 115/07, gdzie wskazano :”Sąd jest zobowiązany do wyjaśnienia motywów podjętego rozstrzygnięcia w sposób umożliwiający przeprowadzenie kontroli instancyjnej zaskarżonego orzeczenia. Jeśli uzasadnienie nie zawiera wskazania podstawy faktycznej rozstrzygnięcia poprzez ustalenie faktów, które sąd uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej lub wyjaśnienia podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa, wówczas orzeczenie podlega uchyleniu, zaś sprawa zostaje przekazana do ponownego rozpoznania”.

M.Prawn. 2007/17/930

W sprawie niniejszej Sąd I instancji nie przeprowadził w ogóle – jak słusznie podnosi apelujący – postępowania dowodowego mającego za swój cel zbadanie legalności zaskarżonych decyzji. Ograniczył się wyłącznie do przeprowadzenia dowodu z – jak to określono w postanowieniu – „odpisów orzeczeń i uzasadnień orzeczeń”, których sygnatury wskazano.

Sąd Apelacyjny podkreśla, że ramy postępowania dowodowego w postępowaniu cywilnym z zakresu ubezpieczeń społecznych co do dowodu z dokumentu określają przepisy art.244 k.p.c. do art.257 k.p.c.

Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 1967 r. II PR 155/67

1. Sąd Wojewódzki w toku rozprawy cywilnej powinien ujawnić treść dokumentów z akt karnych, które uznaje za dowody, w prowadzonej sprawie cywilnej, aby umożliwić stronom zajęcie stanowiska co do każdego z tych dokumentów. Dokumentem w rozumieniu art. 244 k.p.c. nie są akta karne w całości, lecz poszczególne protokoły przesłuchań świadków, biegłych, oskarżonych, opinie biegłych itp. zawarte w aktach karnych. Globalne zaliczenie na rozprawie w poczet dowodów obszernych akt innego postępowania, nie przewidziane przepisami k.p.c., może postawić strony w sytuacji zaskoczenia, gdyż nie mogą one przewidzieć, które z dokumentów Sąd weźmie pod uwagę przy wydaniu wyroku.

2. Uzasadnienie wyroku sądu karnego, na którym w dużym stopniu oparte jest uzasadnienie wyroku wydanego w sprawie niniejszej, stanowi jedynie dowód, że sąd karny tak a nie inaczej ustalił i ocenił określone fakty, nie stanowi zaś dowodu ich istnienia, nie może więc w sprawie cywilnej zastąpić dokonania przez sąd samodzielnych ustaleń. LEX nr 6258

Tymczasem w niniejszej sprawie nie dołączono do akt sprawy wskazywanych akt sądowych z zaznaczeniem jakie dokumenty z akt uznaje za objęte postępowaniem dowodowym, ograniczając się do przedłożenia urzędowych odpisów orzeczeń i uzasadnień. Co więcej – na tej jedynie podstawie uznano moc wiążącą tych orzeczeń w niniejszej sprawie.

Sąd Apelacyjny wyraźnie wskazuje, że w tej sytuacji nie jest możliwe jakiekolwiek odniesienie się do zarzutów apelacji w zakresie naruszenia art.365 k.p.c.

Sąd I instancji nie wskazał żadnych ustaleń faktycznych w stosunku do każdego z zainteresowanych i w odniesieniu do każdej z zaskarżonych decyzji z osobna, co jest wymagane w razie zastosowania przywileju z art.219 k.p.c.

Nie przywołano też – w odniesieniu do każdej z decyzji z osobna – na czym polegać ma związanie prawomocnym wcześniejszym orzeczeniem sądu.

Skoro – jak wynika z uzasadnień zaskarżonych decyzji – miały one swoje źródło w decyzjach wydanych uprzednio (2005 r.) podlegających kontroli sądowej rzeczą sądu było przywołanie szczegółowych ustaleń w sprawach sądowych, ich odniesienie do aktualnie wydanych decyzji i rozstrzygnięcie legalności decyzji także w aspekcie art.365 k.p.c.

Takich ustaleń sąd nie poczynił ograniczając się do „zbiorczej” oceny zakończonych wobec zainteresowanych postępowań sądowych.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd przeprowadzi dowód z akt spraw sądowych o sygnaturach jak K 32 akt sprawy z zaznaczeniem jakie dowody z akt uznaje za element postępowania dowodowego. Konieczne będzie także dołączenie i przeprowadzenie dowodu z akt administracyjnych ZUS dotyczących każdej z wydanych wówczas decyzji.

W odniesieniu do każdej z zaskarżonych decyzji ( co do każdego z zainteresowanych ) sąd winien przywołać wyniki prowadzonego wówczas sądowego postępowania odwoławczego oraz wyjaśnić czy w niniejszej sprawie związany jest mocą prawomocnego wyroku wydanego w uprzedniej sprawie, a jeśli tak – to z jakiego przyczyny i w jakim zakresie.

Takie czynności niezbędne będą dla ostatecznego wyjaśnienia legalności zaskarżonych aktualnie decyzji.

Mając na uwadze całość przywołanej argumentacji orzeczono jak w sentencji kierując się brzmieniem art.386 par.4 k.p.c.

SSA Marta Sawińska SSA Dorota Goss-Kokot SSA Ewa Cyran