Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 29 października 2018 roku, wydanym w sprawie o sygn. akt XVIII C 2032/18, z powództwa (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w B. przeciwko M. K., o zapłatę, Sąd Rejonowy dla Łodzi - Śródmieścia w Łodzi XVIII Wydział Cywilny:

1.  uchylił nakaz zapłaty z dnia 27 lutego 2018 roku wydany w niniejszej sprawie pod sygn. akt XVIII Nc 21114/17;

2.  oddalił powództwo;

3.  zasądził od (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w B. na rzecz M. K. kwotę 987 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania.

Swoje rozstrzygnięcie Sąd I instancji oparł na ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych, które przedstawiają się następująco:

Powód prowadzi działalność gospodarczą m.in. w zakresie „pośrednictwa pieniężnego”. Powód wypełnił weksel in blanco wystawiony w dniu 3 lutego 2017 roku przez pozwaną, na kwotę 4.430,03 zł z terminem płatności na dzień 3 listopada 2017 roku .

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał, że nie mógł poczynić żadnych dalszych ustaleń wobec braku przedstawienia przez powoda oryginałów, albo poświadczonych za zgodność z oryginałem odpisów dokumentów, takich jak umowa pożyczki, deklaracja wekslowa, wezwanie do zapłaty i wypowiedzenie umowy pożyczki. Sąd meriti argumentował, że powód zarówno do pozwu jak i pisma stanowiącego odpowiedź na zarzuty (za wyjątkiem weksla) przedłożył jedynie kserokopie dokumentów, zaś kserokopia nie stanowi dokumentu prywatnego w rozumieniu art. 245 k.p.c., ani tym bardziej dokumentu urzędowego w rozumieniu art. 244 k.p.c. W ocenie Sądu I instancji niepoświadczona za zgodność kserokopia nie jest dokumentem i nie może być podstawą do prowadzenia dowodu w trybie art. 308 k.p.c. Sąd podkreślił, że zarządzeniem z dnia 12 września 2018 roku został powodowi zakreślony termin prekluzyjny na złożenie wszelkich środków dowodowych, w odpowiedzi na które powód złożył pismo procesowe i ponownie niektóre dowody w kserokopiach. W tym stanie rzeczy Sąd Rejonowy oddalił powództwo. Sąd Rejonowy wskazał, że w rozpoznawanej sprawie strona powodowa dochodziła zapłaty należności z tytułu weksla zabezpieczającego roszczenie z umowy pożyczki. Zgodnie z poglądem judykatury znajdującym odzwierciedlenie tak w orzecznictwie Sądu Najwyższego, które Sąd I instancji powołał, w postępowaniu, po przekazaniu sprawy do sądu na skutek złożenia zarzutów, jest dopuszczalne powoływanie się na podstawę faktyczną i prawną wynikającą z łączącego strony stosunku prawnego, w związku z którym został wystawiony dokument uzasadniający wszczęcie postępowania nakazowego, gdyż po wniesieniu zarzutów od nakazu zapłaty, wydanego na podstawie weksla gwarancyjnego, spór z płaszczyzny stosunku prawa wekslowego przenosi się na ogólną płaszczyznę stosunku prawa cywilnego. Aprobując nakreśloną linię orzeczniczą, Sąd Rejonowy przyjął, że zgodnie ze stanowiskiem strony pozwanej należy przeanalizować zasadność dochodzonego roszczenia w oparciu o stosunek pierwotny - umowę pożyczki, która nie została przedstawiona. Nie wykazano zatem podstawy roszczenia, jego wysokości zaległości ani wymagalności, co oznacza, że roszczenie tak co do zasady jak i wysokości nie zostało udowodnione (art. 6 k.c.). Sąd Rejonowy argumentował, że to na powodzie spoczywa obowiązek przedstawienia porozumienia wekslowego, stanowiącego wiążącą go umowę co do czasu, miejsca i kwoty, do jakiej może zostać wypełniony weksel in blanco. Wobec uznania, że deklaracja nie została przedstawiona powód nie udowodnił, że weksel wypełnił zgodnie z porozumieniem. Z tych względów Sąd I instancji oddalił powództwo, uchylając uprzednio na podstawie art. 496 k.p.c. wydany w sprawie nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym. O kosztach procesu Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. zasądzając na rzecz strony pozwanej koszty działania pełnomocnika w wysokości 900 zł (na podstawie § 2 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych - Dz. U. z 2015 roku, poz.1804, ze zm.) opłatę od zarzutów w wysokości 70 zł oraz opłatę skarbową od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł.

Apelację od powyższego wyroku wniósł powód, zaskarżając orzeczenie w całości.

Zaskarżonemu orzeczeniu skarżący zarzucił:

I.  naruszenie przepisów prawa materialnego tj.:

a)  art. 10 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 roku – Prawo wekslowe w zw. z art. 48 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 roku – Prawo wekslowe i art. 6 k.c. poprzez jego niezastosowanie, a poprzez to przyjęcie, że ciężar dowodu w niniejszej sprawie spoczywał na stronie powodowej w sytuacji, gdy powództwo zostało oparte na podstawie weksla in blanco, a tym samym sprawa niniejsza nosiła charakter sprawy wekslowej powodując, iż obowiązek udowodnienia wad wypełnionego weksla, niezgodności z deklaracją wekslową czy też nieistnienia zobowiązania, bądź wykazania, że zobowiązanie to nie opiewa na kwotę wskazaną w treści weksla zgodnie z zawartym przez strony porozumieniem obarcza stronę pozwaną a nie powodową;

b)  art. 77 k.c. i art. 77 ³ k.c. poprzez błędną wykładnię i odmowę waloru wiarygodności dokumentom przedłożonym przez pełnomocnika a poprzez to uznanie że do udowodnienia roszczenia nie doszło;

II.  naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na rozstrzygnięcie, tj.:

art. 3 k.p.c., art. 227 k.p.c., art. 232 k.p.c. i art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. oraz art. 101 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 roku – Prawo wekslowe poprzez nieuwzględnienie powództwa w wypadku, gdy powódka oparła swoje roszczenie na przedstawionym do zapłaty, prawidłowo wypełnionym i ważnym dokumencie wekslowym a pozwany nie złożył skutecznych wniosków dowodowych przeciwko żądaniu pozwu, a tym samy nie wykazał, że żądanie pozwu jest niezasadne.

W konsekwencji zgłoszonych zarzutów apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie powództwa w całości i zwrot kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Ponadto wniósł o rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego, w tym kosztach zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Dodatkowo apelujący wniósł o przeprowadzenie dowodu z umowy pożyczki wraz z deklaracja wekslową.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

W pierwszej kolejności wyjaśnienia wymaga, że niniejsza sprawa była rozpoznawana w postępowaniu uproszczonym, w związku z czym Sąd Okręgowy na podstawie art. 505 ¹⁰ § 1 i § 2 k.p.c. rozpoznał apelację na posiedzeniu niejawnym w składzie jednego sędziego.

Apelacja okazała się zasadna w tym znaczeniu, że doprowadziła do uchylenia zaskarżonego wyroku oraz przekazania sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania z pozostawieniem temuż Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego. W ocenie Sądu Okręgowego Sąd I instancji nie rozpoznał istoty sprawy, poprzez zaniechanie zbadania materialnej podstawy żądania. Wyjaśnieniem pojęcia „nierozpoznanie istoty sprawy” zajmował się Sąd Najwyższy w wielu orzeczeniach. W orzecznictwie Sądu Najwyższego jednolicie przyjmuje się, że do nierozpoznania istoty sprawy dochodzi wówczas, gdy Sąd I instancji nie orzekł merytorycznie o żądaniu strony, zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania albo pominął merytoryczne zarzuty pozwanego i w swoim rozstrzygnięciu w istocie nie odniósł się do tego co było przedmiotem sprawy ( vide postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1998 roku, sygn. akt II CKN 897/97, LexOmega; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 lipca 1998 roku, sygn. akt II CKN 838/97, LEX nr 50750; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 1999 roku, sygn. akt III CKN 151/98, LEX nr 519260; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 2002 roku, sygn. akt I CKN 486/00, LEX nr 54355; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 października 2005 roku, sygn. akt III CK 161/05, LEX nr 178635; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 listopada 2007 roku, sygn. akt I PK 140/07, LexOmega).

W świetle powyższego, nie można odmówić słuszności zarzutom apelacji.

W istocie bowiem Sąd Rejonowy, oprócz faktu prowadzenia przez powoda działalności gospodarczej w zakresie „pośrednictwa pieniężnego” oraz wypełnienia przez powoda weksla in blanco wystawionego przez pozwaną, nie poczynił w sprawie żadnych ustaleń faktycznych, wskazując, że nie zostały przedstawione przez powoda oryginały, albo poświadczone za zgodność z oryginałem odpisy dokumentów, takich jak umowa pożyczki, deklaracja wekslowa, wezwanie do zapłaty i wypowiedzenie umowy pożyczki. W ocenie Sądu I instancji niepoświadczona za zgodność kserokopia nie jest dokumentem i nie może być podstawą do prowadzenia dowodu w trybie art. 308 k.p.c.

Nie ulega wątpliwości, że strony procesu, zarówno powód jak i pozwany, powołując się na jakiś fakt powinny ten fakt udowodnić (art. 6 k.c. i art. 232 zd. 1 k.p.c.). Jednym ze środków dowodowych, czyli to za pomocą czego dowodzimy, znanych kodeksowi postępowania cywilnego jest dowód z dokumentów. Najczęściej dokument ma postać papierową. W procesie dokument może być złożony jako: oryginał dokumentu, kopia poświadczona przez notariusza, kopia poświadczona za zgodność z oryginałem przez występującego w charakterze pełnomocnika radcy prawnego, adwokata, rzecznika patentowego lub radcę prokuratorii generalnej RP, kopia niepoświadczona (najczęściej kserokopia).

Art. 232 zd. 1 k.p.c. stanowi, że strony są zobowiązane wskazywać dowody dla potwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne. Fakty, z których strona wywodzi skutki prawne to te elementy stanu faktycznego na jakich powód opiera swoje roszczenia albo na jakich pozwany zaprzecza roszczeniu powoda. Te fakty aby były skuteczne muszą być przez strony udowodnione. Najczęściej strony dowodzą prawdziwości swoich twierdzeń za pomocą takich środków dowodowych jak: dowody z dokumentów, dowody z zeznań świadków, dowody z przesłuchania stron i dowód z opinii biegłych.
Dokumentem według kodeksu postępowania cywilnego jest dokument zawierający tekst umożliwiający ustalenie wystawcy tego dokumentu (art. 243 (1) k.p.c.). To uregulowanie jest konsekwencją zmiany koncepcji pojmowania dokumentu w prawie cywilnym dokonaną ustawą z dnia 10 lipca 2015 roku o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2015 roku, poz. 1311). W myśl nowych uregulowań dokumentem jest każdy nośnik zawierający jakąś treść (informację) –art. 77 (3) k.c. Dla istnienia dokumentu obojętne jest w jaki sposób ta treść (informacja) zostanie utrwalona. Kluczowego znaczenia nabiera uregulowanie zawarte w art. 129 § 1 k.p.c. Przepis ten stanowi, że strona powołująca się w piśmie na dokument obowiązana jest na żądanie przeciwnika złożyć oryginał dokumentu w sądzie jeszcze przed rozprawą. Przepis ten ma zasadnicze znaczenie dla oceny wartości dowodowej kserokopii dokumentu. Podkreślić trzeba, że dokumenty załączone do pozwu lub innego pisma procesowego w formie niepoświadczonych kserokopii wprawdzie nie stanowią dowodów z dokumentów, o których mowa w art. 244 k.p.c. i art. 245 k.p.c., ale nie są również pozbawione w ogóle mocy dowodowej, w rozumieniu art. 232 k.p.c. w zw. z art. 308 k.p.c. Art. 308 k.p.c. w brzmieniu nadanym w/w ustawą nowelizującą z dnia 10 lipca 2015 roku stanowi, że dowody z innych dokumentów niż wymienione w art. 243 (1) k.p.c., w szczególności zawierające zapis obrazu, dźwięku albo obrazu i dźwięku, sąd przeprowadza, stosując odpowiednio przepisy o dowodzie z oględzin oraz dowodzie z dokumentów. Z tego uregulowania wynika, że do kserokopii , którą należy uznać za inny dowód niż wymienione w art. 243 (1) k.p.c., stosuje się uregulowania o przeprowadzaniu dokumentów w rozumieniu art. 243 (1) k.p.c. Dopóki więc sąd lub strona przeciwna nie zakwestionuje złożonych przez drugą stronę kserokopii i nie zażąda złożenia oryginałów dokumentów, kserokopie stanowią środek dowodowy skutecznie potwierdzający prawdziwość twierdzeń strony o faktach dowodzonych przy pomocy tych kserokopii. Kserokopie te, jak każde inne dowody, podlegają ocenie sądu według wytycznych oceny dowodów zawartych w art. 233 k.p.c. Dopiero, jeżeli sąd zażąda przedstawienia oryginału dokumentu, strona składająca kserokopię obowiązana jest, zgodnie z art. 248 k.p.c., przedstawić oryginał dokumentu, którego kserokopię złożyła w sądzie. Obowiązek złożenia oryginału dokumentu powstaje dla strony powołującej się na dokument i składającej kserokopię tego dokumentu powstaje również wówczas, gdy zgodnie z art. 129 § 1 k.p.c. strona przeciwna zażądała złożenia oryginału dokumentu (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 25 listopada 2015 roku w sprawie sygn. akt IV CSK 52/15). Oznacza to, że brak jest podstaw do twierdzenia, że niepoświadczone kserokopie dokumentów nie mają żadnej mocy dowodowej tylko dlatego, że strona procesu nie złożyła ich oryginałów lub poświadczonych kserokopii i że z tych przyczyn nie mogą stanowić podstawy jakichkolwiek ustaleń faktycznych. Chcąc skutecznie bronić się przed dowodzeniem przez stronę za pomocą kserokopii druga strona powinna te kserokopie zakwestionować i żądać złożenie ich oryginałów.

Tymczasem w niniejszej sprawie pozwana nie żądała złożenia przez powoda oryginałów lub poświadczonych za zgodność z oryginałem kopii dokumentów.

W ocenie Sądu Okręgowego uzasadnione są więc zarzuty apelacji, odnoszące się do - pominiętych przez Sąd Rejonowy - złożonych przez powoda kserokopii dokumentów, wykazujących fakt zawarcia umowy pożyczki, sporządzenia deklaracji wekslowej, czy wypowiedzenia pożyczki. Mimo braku zarzutów strony pozwanej, co do formy dokumentów przedłożonych przez powoda, Sąd Rejonowy zaniechał dokonania ustaleń faktycznych, uznając powództwo za nieudowodnione z braku przedłożenia dowodów, z tego tylko powodu, że uznał, że kserokopie dokumentów nie stanowią dowodów.

W konsekwencji doszło więc do nierozpoznania istoty sprawy. To zaś samo w sobie skutkowało koniecznością uchylenia zaskarżonego wyroku.

Zgodnie z art. 386 § 4 k.p.c. w razie nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy albo gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości sąd drugiej instancji może uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania. Mimo że zgodnie z art. 386 § 4 k.p.c. uchylenie wyroku ma charakter fakultatywny i sąd drugiej instancji może orzec merytorycznie w razie nierozpoznania istoty sprawy przez sąd pierwszej instancji, bądź też w razie konieczności przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości, w rozstrzyganej sprawie ewentualna zmiana merytoryczna zaskarżonego orzeczenia nie jest jednak możliwa. Wyjaśnić bowiem należy, że w doktrynie i orzecznictwie słusznie zwraca się uwagę na związane z taką sytuacją ryzyko pozbawienia stron jednej instancji merytorycznej ( zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 listopada 2002 roku, sygn. akt I CKN 1149/00, LEX nr 75293). Oznaczałoby to w rzeczywistości rozpoznanie sprawy tylko w jednej instancji, co uniemożliwiałoby poddanie orzeczenia kontroli instancyjnej przez sąd odwoławczy. Ewentualna zmiana rozstrzygnięcia przez Sąd Okręgowy mogłaby dać stronie podstawę do postawienia zarzutu pozbawienia jej prawa do zaskarżenia orzeczenia sądu odwoławczego w rozumieniu wynikającej z art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zasady kontroli orzeczeń i postępowania sądowego. Nadto merytoryczny charakter postępowania odwoławczego, nie oznacza, że sąd drugiej instancji pełni taką samą rolę, jak sąd orzekający w postępowaniu pierwszoinstancyjnym, mimo że postępowanie apelacyjne jest postępowaniem merytorycznym, to ma ono przede wszystkim charakter kontrolny. Rozstrzyganie zatem po raz pierwszy określonych kwestii przez sąd odwoławczy, prowadzi do pozbawienia stron możliwości zgłoszenia ewentualnych zarzutów dopuszczalnych tylko w ramach zaskarżenia w toku postępowania dwuinstancyjnego ( por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 3 września 2015 r., I ACa 338/15, LEX nr 1950661). Uwzględnienie konstytucyjnych standardów w zakresie prawa do sądu i dwuinstancyjnego postępowania nakazywało zatem uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. oraz art. 108 § 2 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów postępowania apelacyjnego.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy winien dokonać niezbędnych ustaleń dotyczących zbadania materialnej podstawy żądania, w tym zawarcia pomiędzy stronami umowy pożyczki, dokonanych przez pozwaną spłat, istnienia po stronie pozwanej zobowiązania względem powoda i jego rozmiarów, zarzucanego przez pozwaną zastosowania w umowie pożyczki klauzul niedozwolonych. Słuszne jest bowiem stanowisko Sądu meriti, że w postępowaniu, po przekazaniu sprawy do sądu na skutek złożenia zarzutów, jest dopuszczalne powoływanie się na podstawę faktyczną i prawną wynikającą z łączącego strony stosunku prawnego, w związku z którym został wystawiony dokument uzasadniający wszczęcie postępowania nakazowego, gdyż po wniesieniu zarzutów od nakazu zapłaty, wydanego na podstawie weksla gwarancyjnego, spór z płaszczyzny stosunku prawa wekslowego przenosi się na ogólną płaszczyznę stosunku prawa cywilnego

Sąd I instancji winien więc ocenić złożone dokumenty i ewentualnie przeprowadzić dalsze postępowanie dowodowe, mając na względzie inicjatywę dowodową stron postępowania. Dopiero tak poczynione ustalenia pozwolą Sądowi Rejonowemu na wydanie prawidłowego rozstrzygnięcia o żądaniu powoda.

Mając na uwadze, iż w przedmiotowej sprawie doszło do nierozpoznania istoty sprawy, co w konsekwencji skutkowało uchyleniem zaskarżonego wyroku i jej przekazaniem do ponownego rozpoznania ocena przez Sąd Odwoławczy podniesionych w apelacji pozostałych zarzutów stała się tym samym zbędna.