Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 grudnia 2019 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim w III Wydziale Karnym w składzie:

Przewodniczący sędzia SO Tomasz Olszewski

Protokolant starszy sekretarz sądowy Paulina Lewandowska

w obecności Prokuratora Katarzyny Tomczyk

po rozpoznaniu na rozprawie w dniach: 22 sierpnia 2019r., 3 października 2019r. i 23 grudnia 2019r.

sprawy z wniosku pełnomocnika L. K.

w przedmiocie zadośćuczynienia za doznaną krzywdę przez L. K. wynikłą z pełnienia czynnej służby wojskowej, do której odbycia został powołany za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego

orzeka

1.  na podstawie art.8a ust. 1 ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu państwa polskiego z dnia 23 lutego 1991r. (t.j. z 25 października 2018 r. Dz. U. z 2018 r. poz. 2099) zasądza od Skarbu Państwa – kasy Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim na rzecz L. K. kwotę 20.000 (dwadzieścia tysięcy) złotych tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, wynikłą z pełnienia czynnej służby wojskowej, do której odbycia został powołany za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego w okresie od dnia 5 listopada 1982r. do dnia 11 stycznia 1983r., wraz z ustawowymi odsetkami licząc od dnia uprawomocnienia się niniejszego wyroku;

2.  oddala wniosek w pozostałej części;

3.  ustala, że koszty sądowe postępowania ponosi Skarb Państwa.

Sygn. akt III Ko 178/19

UZASADNIENIE

Ustalenia faktyczne.

W dniu 21 października 1982r. Zastępca Sztabu Generalnego Wojska Polskiego generał dywizji A. J. przekazał Szefom Sztabów Okręgów Wojskowych założenia organizacyjne dotyczące dodatkowego sformowania dodatkowych pododdziałów szkoleniowych składających się z działaczy ówczesnej opozycji, które to założenia przewidywały „pilną potrzebę odizolowania, zwłaszcza w dużych zakładach pracy, osób stanowiących główny trzon grup prowokujących zajścia i ekscesy wymierzone przeciwko obowiązującemu porządkowi prawnemu i normalnemu tokowi działalności produkcyjnej”. Następnie, zgodnie z tymi założeniami zamierzano powołać do czynnej służby wojskowej w dniach 3-4.11.1982r.:

- około 500 – 600 osób będących żołnierzami rezerwy, celem odbycia trzymiesięcznych ćwiczeń wojskowych,

- około 1.000 osób poborowych do odbycia dwuletniej zasadniczej służby wojskowej.

Wyłonienia kandydatów do odbycia służby w obydwu przypadkach miały dokonać organy Wojskowej Służby Wewnętrznej wspólnie z organami Służby Bezpieczeństwa wg wyznaczonych kryteriów.

Sformowane w ten sposób pododdziały zostały programowo objęte intensywnym szkoleniem na poligonach z zachowaniem wszelkich obowiązujących rygorów służby wojskowej, zaś do organizacji pododdziałów i ich szkoleń została wykorzystana szczególnie dobrana kadra zawodowa i podoficerowie zasadniczej służby wojskowej.

\założenia organizacyjne dot. Dodatkowego formowania pododdziałów szkoleniowych z dnia 21 października 1982r., k. 22 - 23\

Dnia 21 października 1982r. dyrektor Departamentu V Ministerstwa Spraw Wewnętrznych pułkownik J. S. wysłał do zastępców komendantów wojewódzkich Milicji Obywatelskiej ds. Służby Bezpieczeństwa szyfrogram „w sprawie wytypowania osób rekrutujących się głównie z dużych zagrożonych zakładów pracy podejrzanych w szczególności (…) o czynną wrogą działalność np. druk, kolportaż, łącznikowanie itp. a nie nadających się z różnych powodów do internowania lub zatrzymania”.

Zgodnie z tym dokumentem rezerwiści zostali powołani na trzymiesięczne ćwiczenia wojskowe, zaś poborowi – na dwuletnią służbę wojskową.

W dniu 26 października 1982r. zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego nr (...) została przeprowadzona akcja wzywania do wojskowych komend uzupełnień lub bezpośredniego doręczania kart mobilizacyjnych działaczom opozycji, którzy mieli stawiać się w pierwszych dniach listopada 1982r. w wyznaczonych jednostkach wojskowych. W punkcie 7. tego zarządzenia wskazany został (...) (...) Pułk Artylerii w C. JW. 1991.

\szyfrogram z dnia 21 października 1982r., k. 24

Zarządzenie Szefa S. Generalnego Wojska Polskiego nr (...), k. 25 - 28\

L. K. – mieszkaniec T. – jako uczeń Technikum (...) przy (...) w T. zaangażował się w działalność niepodległościową, nawiązując współpracę ze S. S. – ówczesnym przewodniczącym (...). Zajmował się wówczas kolportażem ulotek. Aresztowanie S. S. w marcu 1982r. zakończyło tę współpracę.

Kilka tygodni później L. K. wraz z kolegami został zatrzymany przez funkcjonariuszy UB w T., przewieziony do siedziby (...), pobity i osadzony na 48 godzin. Podczas tego zatrzymania L. K. był kilkakrotnie przesłuchiwany. Wymuszano na nim, bezskutecznie, podpisanie współpracy. Do UB wzywany był jeszcze dwukrotnie. Podczas tych spotkań przesłuchujący wywierali na nim presję celem wymuszenia podjęcia współpracy. Opór L. K. funkcjonariusze SB próbowali przełamać groźbami.

\zeznania L. K., k. 44 i dalsze\

L. K. został ujęty na liście – wykazie osób wytypowanych przez pion Departamentu III SB do odbycia zasadniczej służby wojskowej, sporządzonej w dniu 29 października 1982r.

\wykaz osób z dnia 29 października 1982r., k. 32-33\

L. K. został powołany do odbycia zasadniczej służby wojskowej w JW nr 1991 w C., a więc w jednej z jednostek, w której stworzono specjalną kompanię dla działaczy opozycji. L. K. odbywał służbę w (...) (...) Pułku Artylerii w C. od 5 listopada 1982r. do dnia 11 stycznia 1983r., a następnie – w dniu 12 stycznia 1983r. – został przeniesiony do 11. Pułku Kolejowego, gdzie pozostawał w czynnej zasadniczej służbie wojskowej do dnia 15 października 1984r.

\kopia książeczki wojskowej, k. 29 – 31\

W okresie od 5 listopada 1982r. do 11 stycznia 1983r. L. K. odbywał służbę wojskową pozostając, wraz z innymi żołnierzami jego kompanii, w „izolacji” zarówno od świata zewnętrznego, jak i od innych żołnierzy odbywających „normalną” zasadniczą służbę wojskową w tej samej jednostce.

Poborowi z „listy” poddawani byli intensywnym „szkoleniom” politycznym oraz ponadprzeciętnie forsownym ćwiczeniom fizycznym i wojskowym. L. K. zakwaterowany został w niedogrzewanych barakach, przydzielono mu znoszone umundurowanie. On, jak i pozostali poborowi z jego pododdziału byli obiektem szykan i upokorzeń; przeprowadzano z nimi rozmowy ostrzegawcze, oraz „pogadanki”. Ich „rozmówcami” byli również funkcjonariusze SB z L.. Poborowym uznanym za „element wywrotowy” utrudniano pobieranie i konsumpcję posiłków na wojskowej stołówce.

Po głodówce przeprowadzonej przez żołnierzy (w tym także – L. K.) z okazji pierwszej rocznicy wprowadzenia stanu wojennego za karę kadra zorganizowała „doszkalanie” będące niczym innym, jak brutalną i bezwzględną formą fizycznej udręki.

\zeznania L. K., k. 44 i dalsze\

W dniu 13 stycznia 1983r. L. K. został przeniesiony do Jednostki Wojskowej nr (...). Pułku Kolejowego w P., bazy w Ł., a następnie – w kwietniu 1983r. – do S. ( (...)), gdzie przebywał do dnia 15 października 1984r.

\kopia książeczki wojskowej, k.29 - 31

Decyzją Szefa Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych z dnia 20 marca 2019r. potwierdzony został status L. K. jako osoby represjonowanej z powodów politycznych.

\decyzja Szefa Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych z dnia 20 marca 2019r., k. 36\

Ocena dowodów.

Podstawą ustaleń faktycznych były dokumenty przedstawione przez pełnomocnik wnioskodawcy oraz nie kwestionowane przez prokuratora zeznania L. K..

Rozważania prawne.

Podstawą prawną roszczenia, z którym wystąpił wnioskodawca jest art.8a ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (tekst jednolity: Dz. U. 2018r., poz. 2099), zgodnie z którym osobie, która w okresie od dnia 1 listopada 1982r. do dnia 28 lutego 1983r. pełniła czynną służbę wojskową, do której odbycia została powołana za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, przysługuje od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę.

Odpowiedzialność odszkodowawcza Skarbu Państwa została, mocą powołanego przepisu, uwarunkowana łącznym spełnieniem dwóch przesłanek:

- pełnienia czynnej służby wojskowej w okresie od 1 listopada 1982r. do 28 lutego 1983r.,

- do której to służby powołanie nastąpiło za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.

Sąd nie miał wątpliwości, że L. K. po wprowadzeniu stanu wojennego rozpoczął pod patronatem i kierownictwem S. S. aktywność, która nosiła znamiona działalności na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, przejawiającą się roznoszeniem i kolportażem ulotek. Jego postawa, niepożądana z punktu widzenia ówczesnej władzy, której emanacją było zachowanie wnioskodawcy w trakcie zatrzymania przez funkcjonariuszy UB, była bezpośrednią przyczyną umieszczenia L. K. w wykazie osób przeznaczonych do odbycia zasadniczej służby wojskowej o szczególnym rygorze, określanym jako inteligentna forma internacji. Status osoby represjonowanej potwierdzony został decyzją Szefa Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych z dnia 20 marca 2019r.

Pełnomocnik wnioskodawcy objął żądaniem procesowym zadośćuczynienie za krzywdę, jakiej L. K. doznać miał podczas całego okresu trwania zasadniczej służby wojskowej tj. od dnia 5 listopada 1982r. do dnia 15 października 1984r., w uzasadnieniu swego wniosku wywodząc, że „ustawodawca nowelizując ustawę dokonał generalnego rozstrzygnięcia, krzywdząc poborowych, którzy w Wojskowych Obozach Internowania przebywali do października 1984r.” (…), oraz stwierdzając, że: „nie sposób przyjąć, że formę represji stanowiło jedynie odbywanie przez Wnioskodawcę zasadniczej służby wojskowej do dnia 28 lutego 1983r., zaś od dnia 1 marca 1983r. do dnia 15 października 1984r. odbywanie przez Wnioskodawcę służby wojskowej nie stanowiło już represji politycznej za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego”. Na poparcie stawianej tezy autor rozpoznanego wniosku powołał także zapatrywanie zawarte w uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 13 kwietnia 2017r. w sprawie o sygn. akt II AKa 80/17, zgodnie z którym – mówiąc w skrócie – „osobom spełniającym kryteria podmiotowe wskazane w art.8a ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991r. (…) przysługuje prawo do odszkodowania lub zadośćuczynienia za pełnię poniesionych szkód z tytułu pełnienia służby wojskowej za cały jej okres”.

Niewątpliwie redakcja przepisu stanowiącego podstawę przedmiotowego roszczenia procesowego, w konfrontacji z ustaleniami faktycznymi dokonanymi w niniejszej sprawie, rodzi uzasadnione wątpliwości interpretacyjne, które powinny zostać rozstrzygnięte poprzez zastosowanie powszechnie przyjętych reguł wykładni.

Jak bowiem wynika z przeprowadzonych dowodów, L. K. został powołany do odbycia zasadniczej służby wojskowej w wymiarze dwóch lat na skutek umieszczenia go na liście osób spełniających kryteria ujęte w założeniach organizacyjnych dotyczących sformowania pododdziałów szkoleniowych przekazanych przez generała A. J. Szefom S. Okręgów Wojskowych w dniu 21 października 1982r. Odbywanie tej służby rozpoczął w dniu stawienia się do jednostki w C. w dniu 5 listopada 1982r., zakończył zaś w dniu „zwolnienia do cywila”, czyli w dniu 15 października 1984r., przy czym zasadniczą służbę wojskową odbywał kolejno: w (...) Pułku Artylerii w JW. Nr 1991 w C., a następnie w 11 Pułku Kolejowym w P. JW. Nr (...), dokąd został przeniesiony w dniu 13 stycznia 1983r.

Tymczasem art.8a ust. 1 ustawy lutowej wyraźnie stanowi, że roszczenia w nim określone przysługują osobie, która w okresie od dnia 1 listopada 1982r. do dnia 28 lutego 1983r. pełniła czynną służbę wojskową.

Tak więc fundamentalna dla rozstrzygnięcia kwestii wysokości zadośćuczynienia, o które ubiega się wnioskodawca, wydaje się być odpowiedź na pytanie: czy analizowany przepis stanowi podstawę do dochodzenia stosownej rekompensaty za cały okres odbywania zasadniczej służby wojskowej przez L. K., czy też uprawnia do wystąpienia z takim roszczeniem wyłącznie za okres literalnie określony w tym przepisie, bądź też – za okres krótszy (w sytuacji, gdy za prawnie relewantny uzna się fakt, że w dniu 12 stycznia 1983r. wnioskodawca został przeniesiony do innej jednostki wojskowej niż ta, do której został pierwotnie skierowany w skutek oczywistego polecenia ówczesnych władz w ramach represji, jakie spotkały pewną tylko grupę poborowych)?

Kluczowe dla odpowiedzi na wyżej postawione pytania wydaje się dokonanie wykładni sformułowania: „pełnienie służby wojskowej w okresie od dnia 1 listopada 1982r. do dnia 28 lutego 1983r.”.

Sąd okręgowy, aprobując zapatrywanie wyrażane powszechnie zarówno w doktrynie prawa, jak i orzecznictwie, uznaje za priorytetowe odwołanie się w procesie interpretacji tekstu prawnego w pierwszej kolejności do metody wykładni językowej.

Wydawałoby się, że znaczenie omawianego sformułowania z punktu widzenia dyrektywy języka potocznego, nakazującej przypisanie interpretowanemu tekstowi znaczenia takiego, jakie ma ono w języku potocznym nie powinno nastręczać praktycznych wątpliwości i prowadzić do wniosku, że uprawnionym w rozumieniu powołanego przepisu jest ten, kto – po spełnieniu innych przesłanek ujętych w omawianym przepisie – pełnił czynną służbę wojskową w wyznaczonym okresie.

Jednakże, odwołując się do różnych, hipotetycznych sytuacji nie sposób nie uznać, że rezultat interpretacyjny uzyskany w drodze zastosowania wykładni językowej nie jest jednoznaczny. Zbiór desygnatów omawianej kategorii normatywnej, w zależności od układu faktycznego, może bowiem być zasadniczo różny i dotyczyć trzech, odmiennych sytuacji:

- osób, które rozpoczęły pełnienie czynnej służby wojskowej w dniu 1 listopada 1982r. i zakończyły w dniu 28 lutego 1983r. (lub przed tą datą),

- osób, które rozpoczęły tę służbę po dacie 1 listopada 1982r. i zakończyły ją w dniu 28 lutego 1983r. lub wcześniej, oraz

- osób, które rozpoczęły tę służbę w dniu 1 listopada 1982r., bądź po tej dacie, lecz przed dniem 28 lutego 1983r. i zakończyły ją po dniu 28 lutego 1983r. (taka właśnie sytuacja dotyczy wnioskodawcy w niniejszej sprawie).

Nie budzi wątpliwości sądu okręgowego, że podmioty, których sytuacja opisana została w dwóch pierwszych punktach, są uprawnionymi do skutecznego dochodzenia roszczenia wynikającego z art.8a ust. 1 ustawy lutowej za cały okres pełnienia służby, bowiem czasookres pełnienia przez nich czynnej służby wojskowej zawiera się w ustawowo zakreślonym przedziale, przy czym stosowna rekompensata będzie wypadkową okresu, w którym faktycznie odbywali oni tę służbę.

Cechy takiej oczywistości nie posiada, zdaniem sądu, trzecia z wyszczególnionych sytuacji. Bez wątpienia osoba, która rozpoczęła służbę w omawianym okresie, nabywa prawo do dochodzenia odszkodowania i zadośćuczynienia za służbę wojskową odbywaną od dnia faktycznego rozpoczęcia służby wojskowej do dnia 28 lutego 1983r. Jednakże w wątpliwość poddać trzeba jej prawo do skutecznego dochodzenia owej rekompensaty za późniejszy okres, tj. za okres od dnia 28 lutego 1983r. do dnia zakończenia pełnienia służby.

Po pierwsze, uczynienie w pełni zadość wnioskowi L. K. stałoby w sprzeczności ze wspomnianą metodą wykładni językowej odwołującej się do dyrektywy języka potocznego, bowiem nie istnieją słuszne racje, które nakazywałyby odstąpienie w procesie wykładni od przyjęcia znaczenia najbardziej oczywistego, wynikającego wprost z potocznego znaczenia omawianego sformułowania.

Przypomnieć trzeba, że powszechnie uznaje się prymat wykładni językowej nad innymi metodami wykładni, zaś okolicznościami, które pozwalają na odstąpienie od sensu językowego są w szczególności sytuacje, w których:

- wykładnia lingwistyczna prowadzi do interpretacji ad absurdum,

- mamy do czynienia z naruszeniem podstawowych zasad konstytucyjnych,

- prawodawca dopuścił się oczywistego błędu w procesie tworzenia prawa,

- wykładnia prowadzi do wypracowania znaczenia rażąco niesłusznego, bądź oczywiście niesprawiedliwego z punktu widzenia powszechnie aprobowanych wartości.

Analizując treść art.8a ust. 1 ustawy lutowej nie sposób stwierdzić, by doszło do którejkolwiek z wymienionych sytuacji. Do takiego wniosku sąd okręgowy doszedł po zastosowaniu reguł wykładni celowościowej, które doprowadziło do wniosków interpretacyjnych zgodnych z tymi, uzyskanymi w procesie wykładni językowej.

Wykładnia funkcjonalna (celowościowa, teleologiczna) – ujmując rzecz ściśle – polega na takim odczytywaniu znaczenia tekstu prawnego, by było ono zgodne z celem, jaki prawodawca wiązał z jego powołaniem, przy uwzględnieniu kontekstu społecznego, ekonomicznego, powszechnie akceptowanych norm moralnych, etycznych, zasad sprawiedliwości i słuszności.

Sąd okręgowy uważa, że charakter roszczenia wywodzonego z art.8a ust. 1 ustawy lutowej należy analizować również (a może – przede wszystkim) z uwzględnieniem kontekstu historycznego, bowiem to on stanowił jego faktyczną podstawę, determinując intencję, która przyświecała ustawodawcy podczas wprowadzania do porządku prawnego omawianej normy prawnej.

Nie można tracić z pola widzenia okoliczności, dostrzeżonych również przez pełnomocnik wnioskodawcy, że faktycznym zamiarem aparatu represji, który legł u podstaw wcielenia do czynnej służby wojskowej z początkiem listopada 1982r. niemal dwóch tysięcy osób było odizolowanie od reszty społeczeństwa „elementów reakcyjnych” w okresie bezpośrednio poprzedzającym spodziewane akcje, związane z rocznicą wprowadzenia stanu wojennego oraz protesty społeczne, których ówczesna władza spodziewała się z końcem 1982r. Wniosek taki można wprost wyprowadzić z treści korespondencji, założeń organizacyjnych i rozkazów wydawanych przez głównych decydentów Sztabu Generalnego i Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, stanowiących podstawę do rozpoczęcia szeroko zakrojonej akcji powołań, na podstawie której nie tylko określono specjalnie w tym celu zorganizowane jednostki wojskowe, ale również sporządzono imienne listy osób objętych tego rodzaju represjami.

Odnotować trzeba, że działania władzy przebiegały dwutorowo, obejmując przede wszystkim żołnierzy rezerwy, których powoływano pod pretekstem odbycia trzymiesięcznych ćwiczeń wojskowych, oraz poborowych – do obycia dwuletniej zasadniczej służby wojskowej.

Odnosząc powyższe uwagi do brzmienia omawianego przepisu można odnieść wrażenie, że ustawodawca, kształtując przesłanki z art.8a ust. 1 ustawy lutowej, w szczególności zakreślając ramy czasowe okresu pełnienia czynnej służby wojskowej, miał na względzie wyłącznie żołnierzy rezerwy skierowanych do odbycia trzymiesięcznych ćwiczeń wojskowych. W omawianej regulacji mowa jest bowiem o okresie od dnia 1 listopada 1982r. do 28 lutego 1983r., zaś sformułowanie użyte w tym przepisie: „osobie, która w okresie od dnia 1 listopada 1982r. do 28 lutego 1983r. pełniła czynną służbę wojskową” wydaje się być jednoznaczne w swej treści. W tym więc sensie nie sposób nie przyznać racji pełnomocnik L. K., że nie można w żaden logiczny sposób powiązać ram czasowych wynikających z omawianego przepisu z bezsprzecznie uprawnionymi do zadośćuczynienia i odszkodowania poborowymi, wcielonymi do armii w tym samym czasie, co żołnierze rezerwy na trzymiesięczne przeszkolenie, z tą jednak zasadniczą różnicą, że po podstawowym przeszkoleniu mieli być oni przeniesieni do innych jednostek celem odbycia pozostałego do dwóch lat, okresu zasadniczej służby wojskowej.

Wyżej przestawione rozważania prowadzą do jednoznacznego wniosku, że unormowanie zawarte w art.8a ust. 1 ustawy lutowej w sposób kompleksowy i jednoznaczny reguluje kwestię przesłanek, które spełnić powinna osoba wcielona do armii z pozycji żołnierza rezerwy w związku z powołaniem na trzymiesięczne ćwiczenia wojskowe. Tym niemniej bez wątpienia co najmniej tożsame uprawnienia posiadają ci, którzy mocą tego samego rozkazu rozpoczęli dwuletnią zasadniczą służbę wojskową, bowiem są oni – w rozumieniu analizowanego przepisu – „pełniącymi służbę wojskową”, do której odbycia powołani zostali za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.

Rozważając kwestię czasookresu, za który osobom określonym w art.8a ust. 1 przysługują odszkodowanie i zadośćuczynienie sąd okręgowy stoi na stanowisku, że ramy czasowe ujęte w tym przepisie określone zostały zarówno dla kategorii poborowych powołanych w tym trybie do odbycia zasadniczej służby wojskowej, jak i żołnierzy rezerwy wcielonych do armii celem odbycia trzymiesięcznych ćwiczeń wojskowych.

Za powyższą konkluzją przemawiają następujące argumenty.

Po pierwsze, do takiego wniosku prowadzi zastosowanie reguł wspomnianej już wykładni językowej.

Literalne brzmienie art.8a ust. 1 ustawy lutowej jest jednoznaczne w swej treści w zakresie, w jakim przyznaje prawo do odszkodowania i zadośćuczynienia osobom, które we wspomnianym okresie „ pełniły czynną służbę wojskową”. Co znamienne, prawodawca nie użył sformułowania: „w okresie od dnia 1 listopada 1982r. do 28 lutego 1983r. zostały powołane do pełnienia czynnej służby wojskowej”, bądź: „w okresie od dnia 1 listopada 1982r. do 28 lutego 1983r. rozpoczęły pełnienie czynnej służby wojskowej”, które pozwalałyby na odmienną interpretację powyższej przesłanki, dając możliwość uznania, że owo prawo rozciąga się na okres przekraczający datę 28 lutego 1983r. i trwa do dnia faktycznego zakończenia pełnienia czynnej służby wojskowej.

Co więcej, „pełnienie służby” ma w języku polskim swoje precyzyjnie określone znaczenie i wyraża m.in.: „sprawowanie funkcji”, „wypełnianie jakichś obowiązków” (tak: internetowy słownik PWN), które zazwyczaj można ująć w jakieś konkretne ramy czasowe.

Wbrew argumentom zawartym w uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 13 kwietnia 2017r. w sprawie o sygn. akt II AKa 80/17, na który powołuje się autorka wniosku, przedstawione wyżej zaszłości historyczne nie uzasadniają twierdzenia, by „represje” związane z powołaniem do odbycia zasadniczej służby wojskowej rozciągały się poza zamierzony przez organy ówczesnej władzy okres, wynikający z analizowanych dokumentów. Jak ustalił sąd okręgowy, L. K., niezależnie od umieszczenia go na liście osób „niewygodnych dla obowiązującego porządku pranego i społecznego”, jesienią 1982r. objęty był z mocy prawa obowiązkiem odbycia zasadniczej służby wojskowej, zaś jedyną odmiennością, która wyróżniała go z grona innych poborowych tego rocznika było wytypowanie go jako „elementu reakcyjnego” i związane z tym skierowanie na okres dwóch miesięcy (do stycznia 1983r.) do jednostki wojskowej w C., charakteryzującej się wyjątkowym rygorem i ponadprzeciętnie, nawet jak na owe, siermiężne czasy, złymi warunkami bytowymi. Zauważyć przy tym trzeba, że warunki, w jakich mężczyźni odbywali zasadniczą służbę wojskową w okresie stanu wojennego w PRL niemal we wszystkich jednostkach wojskowych urągały wszelkim, obecnie obowiązującym normom, tak w zakresie zakwaterowania i wyżywienia, umundurowania i wyposażenia, a także traktowania poborowych przez przełożonych, zwłaszcza w tzw. okresie unitarnym. Absurd, groteska, bezsens i niehumanitarne traktowanie to powszechne określenia, jakimi opisują zasadniczą służbę wojskową wszyscy ci, którym dane było doświadczyć jej w okresie pierwszej dekady lat osiemdziesiątych.

Znamienne jest, że we wspomnianym wyżej założeniu organizacyjnym (k. 23), jak i zarządzeniu Szefa S. Generalnego WP (k. 26v.) mowa jest o skierowaniu poborowych na dwumiesięczne szkolenie podstawowe do trzech wytypowanych jednostek (...) Okręgu Wojskowego: 1. Brygady Artylerii Armat w W. (JW. (...)), 40. Pułku Artylerii w J. (JW. (...)) oraz (...)Pułku Artylerii w C. (JW. 1991), zaś po okresie szkolenia podstawowego przeszkoleni szeregowi – zgodnie z omawianymi wytycznymi – skierowani zostali „do jednostek kolejowych i drogowych w celu pełnienia tam zasadniczej służby wojskowej”, przy czym jednostki, do których mieli zostać przeniesieni nie zostały określone w żaden szczególny sposób, jako te, służące dalszej izolacji, bądź poddaniu szczególnemu rygorowi szeregowych do nich skierowanych, co wskazuje, że obowiązywał w nich rygor analogiczny do tego, zgodnie z którym traktowani byli inni żołnierze zasadniczej służby wojskowej w owym czasie. Przeciwnie. W cytowanych dokumentach sporządzonych przez ówczesne władze mowa jest o przeniesieniu tych poborowych do innych jednostek „według rozdzielnika”, a nie – w oparciu o dalsze wytyczne o charakterze szczególnym z uwagi na rygor odbywania w nich służby zasadniczej.

Z dokumentu w postaci wspomnianych założeń organizacyjnych (k. 22 – 23) wynika, że po okresie szkolenia podstawowego, które w założeniu trwać miało dwa miesiące i odbywać się miało w ściśle określonych miejscach, pod nadzorem wyselekcjonowanej specjalnie w tym celu kadry podoficerskiej i oficerskiej, poborowi mieli zostać „rozesłani do poszczególnych jednostek kolejowych i drogowych / według dokonanego rozdzielnika/”. Z punktu widzenia dalszych losów poborowych umieszczonych w tych, tzw. wojskowych obozach internowania, równie istotne są zapisy punktu II.5. założeń organizacyjnych, z których wynikało, że „część żołnierzy wcielonych w październiku do jednostek kolejowych, którzy stanowić będą nadwyżkę ponadetatową /po przybyciu wcielenia listopadowego/ - skieruje się w styczniu 1983r. do jednostek inżynieryjno - budowlanych, zmniejszając o tę wielkość planowane liczby poborowych na uzupełnienia tych jednostek w styczniu 83r.”.

Założenia te zostały powtórzone w zarządzeniu szefa S. Generalnego Wojska Polskiego z dnia 27 października 1982r., w którym wskazano wprost jednostki wojskowe, w których wybrani poborowi mieli odbywać przeszkolenie podstawowe (jedną z nich był (...) Pułk Artylerii w C., do którego skierowany został L. K.). W punkcie 9. tego zarządzenia ustalono, że „po okresie szkolenia podstawowego (…) przeszkoleni szeregowi zostaną skierowani do jednostek kolejowych i drogowych w celu dalszego pełnienia tak zasadniczej służby wojskowej” (k. 26v.).

Na podstawie przywołanych zapisów wnioskować można, że izolacja w ramach tzw. wojskowych obozów w zakresie, w jakim odnosiła się do poborowych, trwać miała dwa miesiące i zakończyć się przydzieleniem do „normalnych” jednostek celem odbycia pozostałej zasadniczej służby wojskowej.

Lektura powołanego wyżej orzeczenia Sądu Apelacyjnego w Katowicach, które w uzasadnieniu swego wniosku powołuje pełnomocnik L. K., prowadzi do niechybnego wniosku, że analizując przesłankę z art.8a ust. 1 ustawy lutowej na kanwie analogicznego stanu faktycznego, jaki zaistniał w niniejszej sprawie, sąd ten pominął owe istotne kwestie, traktując cały okres pełnienia zasadniczej służby wojskowej wnioskodawcy w jednaki sposób, przez cały czas jej trwania. Z tego powodu sąd okręgowy krytycznie odniósł się do zapatrywania wyrażonego przez Sąd Apelacyjny w Katowicach, w myśl którego sąd ten upatrywał przyczynę zredagowania omawianego przepisu w „niekonsekwencji ustawodawcy”, który w sposób „niezamierzony” wprowadził do porządku prawnego niefortunne sformułowanie „o pełnieniu tej służby w okresie od 1 listopada 1982r. do 28 lutego 1983r., który odpowiadał wyłącznie dacie w jakiej swoją służbę odbywali powołani do ćwiczeń”. Taki pogląd oparty jest na przyjęciu oczywistego błędu legislacyjnego, popełnionego w procesie redagowania art.8a ust.1 ustawy lutowej i wydaje się być efektem niewłaściwie przeprowadzonej wykładni, z jednej strony nie uwzględniającej wyżej przedstawionego kontekstu historycznego, z drugiej zaś – ignorującej wyniki wykładni językowej, która przy uwzględnieniu przedstawionych wyżej rozważań opartych na dowodach z dokumentów prowadzi do jednobrzmiących wniosków interpretacyjnych. Wniosek taki wspiera analiza treści stanowiska Rady Ministrów, przedstawionego Marszałkowi Sejmu RP w dniu 26 marca 2015r., które to stanowisko zainicjowało dyskusję parlamentarną nad projektem nowelizacji m. in. na temat doprecyzowania kręgu podmiotów, które uprawnione zostały do dochodzenia roszczeń w oparciu o omawianą podstawę prawną. Nie bez znaczenia pozostaje fakt, że opinia Biura Legislacyjnego Kancelarii Senatu do ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (druk nr 975) z dnia 15 lipca 2015r. postulowała rozszerzenie czasookresu, za który można by było przyznawać odszkodowanie i zadośćuczynienie poza ramy czasowe zakreślone w art.8a ust. 1 ustawy (w dokumencie tym czytamy: „Pierwsza propozycja poprawki zakłada poszerzenie kręgu adresatów ustawy do wszystkich osób powołanych do pełnienia czynnej służby wojskowej, niezależnie od okresu, w którym to powołanie nastąpiło. – w art.1, wart.8a w ust. 1 skreśla się wyrazy „w okresie od dnia 1 listopada 1982r. do dnia 28 lutego 1983r.”), lecz postulat ten nie został przez ustawodawcę przyjęty w ostatecznym kształcie, jaki zyskał omawiany przepis. Oznacza to, że w przebiegu prac legislacyjnych związanych z nowelizacją ustawy lutowej dostrzeżono problematykę czasookresu odbywania czynnej służby wojskowej, za który można dochodzić odszkodowania i zadośćuczynienia, lecz propozycja zmian zawarta w piśmie Biura Legislacyjnego Kancelarii Senatu nie została uwzględniona.

Za chybiony uznać trzeba także pogląd, by zastosowanie w omawianym przypadku wykładni rozszerzającej, skutkującej przyznaniem stosownej rekompensaty za cały okres, w którym wnioskodawca odbywał zasadniczą służbę wojskową, usprawiedliwione zostało per analogiam poprzez odwołanie się do wykładni art.8 ust. 1 i ust. 2a ustawy w drodze – jak to ujął ów sąd apelacyjny – wykładni systemowej. Zapatrywanie to jest nie do zaakceptowania już choćby z tego powodu, że technika legislacyjna użyta przy tworzeniu art.8 ust. 1 oraz art.8 ust. 2a dalece różni się od normatywnego ujęcia przesłanek odszkodowawczych w art.8a ust. 1 ustawy. Wynika to z prostego porównania treści tych przepisów i nie wymaga pogłębionej analizy.

Konkludując, sąd okręgowy uznał, że nie istnieją racjonalne argumenty, które wzruszyłyby wyniki wykładni językowej prowadzącej do wniosku, zgodnie z którym osobie pełniącej czynną służbę wojskową, do której powołana została za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego odszkodowanie i zadośćuczynienie przysługiwałoby za okres takiej służby zawartej w ramach czasowych wyznaczonych datami określonymi w art.8a ust. 1 ustawy lutowej.

Odnosząc powyższe uwagi do okoliczności sprawy sąd okręgowy ustalił, że L. K. został powołany do odbycia zasadniczej służby wojskowej w wymiarze dwóch lat. Odbywanie tej służby rozpoczął w dniu stawienia się do jednostki w C. w dniu 5 listopada 1982r., zakończył zaś w dniu 15 października 1984r., przy czym zasadniczą służbę wojskową odbywał kolejno: w (...) Pułku Artylerii w (...)w C. (mocą wspomnianego zarządzenia, w związku z umieszczeniem jego nazwiska na liście „elementów reakcyjnych”), a następnie – w (...)Pułku (...) w P. JW. Nr (...), dokąd został przeniesiony po przysiędze w dniu 13 stycznia 1983r., rozpoczynając tym samym odbywanie zasadniczej służby wojskowej w pozostałym wymiarze na zasadach ogólnych, dotyczących innych poborowych tego rocznika, nie objętych specjalnymi wykazami sporządzanymi przez władze wojskowe i bezpiekę.

Na marginesie zauważyć przy tym trzeba, że sąd – zmierzając do ustalenia warunków, w jakich wnioskodawca odbywał zasadniczą służbę wojskową po dniu 13 stycznia 1983r. – zwrócił się do Instytutu Pamięci Narodowej Oddziałowego Biura (...) w L. (instytucji, w której pracuje dr M. D. – autor opracowania: „Wojskowe O. Internowania w Polsce w latach 1982 – 1983”, stanowiącego jeden z rozdziałów publikacji p.t. „Inteligentna forma internowania. Ćwiczenia i powołania do Ludowego Wojska Polskiego jako forma represji po 13 grudnia 1981 r.” pod red. G. M., W. 2016, 460 s., (...) 978-83- (...)-085-3, nie znajdując jednak satysfakcjonującej odpowiedzi (patrz: karta 68 akt sprawy). Tym samym sąd uznał (o czym wspomniano wyżej), że faktyczny okres represji, jakie dotknęły L. K. w związku z umieszczeniem go w specjalnej jednostce, trwał od dnia 5 listopada 1982r. do dnia 13 stycznia 1983r., w której to dacie został on przydzielony „według rozdzielnika” do innej jednostki, kontynuując odbywanie zasadniczej służby wojskowej – można by rzec – „na zasadach ogólnych”, jakie w owym czasie dotyczyły bez wyjątku wszystkich poborowych. Brak jest przesłanek, w oparciu o które należałoby przyjmować, że owa „inteligentna forma represji”, która bez wątpienia wobec wnioskodawcy trwała od dnia jego stawienia się w JW w C. do dnia jego przeniesienia do 11 Pułku (...) w P. JW Nr (...), rozciągnięta została ponad datę 13 stycznia 1983r., bowiem brak jest w tym zakresie dokumentów źródłowych, które wniosek taki by uprawdopodobniały.

Zadośćuczynienie, o którym mowa w art.8a ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (tekst jednolity: Dz. U. 2018r., poz. 2099), to rekompensata szkody o charakterze niemajątkowym (krzywdy), której doświadczył wnioskodawca na skutek stosowania wobec niego owej szczególnej formy internowania.

Nie istnieją kryteria, którymi można by standardowo, w każdej sprawie oszacować krzywdę związaną z przymusowym pobytem w warunkach, w jakich L. K. odbywał wstępną część zasadniczej służby wojskowej w jednostce w C., bowiem cierpienia ludzkiego nie sposób skategoryzować i zmierzyć przy pomocy jakiegokolwiek algorytmu. Truizmem jest stwierdzenie, że każdy człowiek z osobna inaczej doświadcza, a przez to – odmiennie przeżywa – dyskomfort pozostawania w warunkach, w których ceowo i świadomie poddawany jest szykanom i upokorzeniu. Wynika to nie tylko z charakteru miejsca pobytu, ale i indywidualnych cech charakteru i osobowości człowieka, jego predyspozycji radzenia sobie ze stresem, a także takich indywidualnych cech, jak płeć, wiek, wykształcenie, sposób i tryb życia, siła więzi rodzinnych. Są to jedynie przykładowo wymienione kryteria, które powinno się brać pod uwagę przy oszacowaniu wartości zadośćuczynienia. Pomocne wskazówki zawarte zostały w licznych judykatach sądów powszechnych i Sądu Najwyższego. Oto tezy, stanowiące podstawę utrwalonej linii orzecznictwa w omawianej kwestii, wypracowane na gruncie przepisów Rozdziału 58 Kodeksu w ich poprzednim brzmieniu. Sąd Okręgowy wyraża przy tym przekonanie, że zachowały one swą aktualność także dla miarkowania zadośćuczynienia w niniejszej sprawie.

Dla wykładni pojęcia zadośćuczynienia, o jakim mowa w analizowanym przepisie miarodajne są przepisy prawa cywilnego materialnego, a zwłaszcza art. 445 § 2 kc, z którego wynika, że zadośćuczynienie winno być „odpowiednie”. O ustaleniu, jaka kwota w konkretnych okolicznościach jest „odpowiednia”, a więc o wysokości należnego zadośćuczynienia pieniężnego, powinien decydować rozmiar doznanej krzywdy, czyli stopień cierpień fizycznych i psychicznych, ich intensywność i czas trwania. Niewymierny w pełni charakter tych okoliczności sprawia, że sąd przy ustalaniu rozmiaru krzywdy ma pewną swobodę, a wysokość zadośćuczynienia należy do sfery swobodnego uznania sędziowskiego (postanowienie Sądu Najwyższego 28 października z 2010r., III KK 207/09: Legalis). W orzecznictwie, jak i w piśmiennictwie podkreśla się, że orzeczenia w przedmiocie zasądzenia odszkodowania w zakresie poniesionej szkody, jak i w zakresie zadośćuczynienia za doznaną krzywdę zawsze opierać się muszą na czytelnych kryteriach zweryfikowanych potwierdzonymi dowodami oraz zasadami zakreślającymi granice subiektywnego odczucia krzywdy. Użyte w art. 455 § 1 kc pojęcie "sumy odpowiedniej" choć ma charakter niedookreślony, to w orzecznictwie wskazuje się kryteria, którymi należy kierować się przy ustalaniu wysokości zadośćuczynienia. Winno ono mieć charakter kompensacyjny, a więc musi przedstawiać odczuwalną wartość ekonomiczną, nie będącą jednakże wartością nadmierną w stosunku do doznanej krzywdy. Z tego wynika, że "wartość odpowiednia" to wartość utrzymana w granicach odpowiadających aktualnym warunkom i przeciętnej stopie życiowej społeczeństwa. Na wysokość zadośćuczynienia składają się cierpienia pokrzywdzonego - tak fizyczne, jak i psychiczne, których rodzaj, czas trwania i natężenie należy każdorazowo określić w kontekście materiału dowodowego sprawy. Indywidualny charakter zadośćuczynienia przesądza o tym, że ostateczne ustalenia, jaka konkretna kwota jest "odpowiednia", z istoty swej należy do sfery swobodnego uznania sędziowskiego, lecz nie może to być uznanie dowolne. Zawsze musi ono opierać się tak na całokształcie okoliczności sprawy, jak i na czytelnych kryteriach ocennych, rzetelnie wskazanych w treści uzasadnienia (wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 5 maja 2008r., II AKa 83/08 Krakowskie Zeszyty Sądowe rok 2008, Nr 12, poz. 68). Zarazem należy kwotę zadośćuczynienia oznaczać z umiarem, stosownie do realiów społecznych, jak zamożność mieszkańców, wartość pieniądza itp., by nie pozostało poczucie krzywdy aresztowanego niesłusznie, ale i by orzeczenie nie było sposobem uzyskania nadmiernych korzyści finansowych (wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 9 kwietnia 2008r., II AKa 46/08 Krakowskie Zeszyty Sądowe rok 2008, Nr 6, poz. 48).

Odnosząc powyższe uwagi do okoliczności sprawy, szacując szkodę, jaką doznał L. K. sąd wziął pod uwagę:

- relatywnie krótki okres czasu, w którym wnioskodawca poddawany był represjom związanym z umieszczeniem w jednostce w C.,

- jego sytuację rodzinną (L. K. był w owym czasie bezdzietnym kawalerem),

- okoliczność, że wnioskodawca co do zasady w owym czasie podlegał obowiązkowi zasadniczej służby wojskowej, a zatem fakt jego powołania sam w sobie nie stanowił dla niego dodatkowej dolegliwości,

a z drugiej strony:

- szczególny rodzaj szykan i represji zmierzających do upokorzenia, fizycznego doświadczenia i „ukarania” za wyznawane i manifestowane poglądy polityczne, które w zestawieniu z młodym wiekiem wnioskodawcy wydawały się być szczególnie dotkliwe.

Suma powyższych okoliczności nazywała sądowi ustalenie wysokości zadośćuczynienia w wysokości 20.000 zł. W pozostałym zakresie sąd oddalił wniosek, ustalając, że koszty postępowania poniesie Skarb Państwa.

ZARZĄDZENIE

(...)

(...)