Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Apelacja prokuratora jest częściowo zasadna, aczkolwiek nie doprowadziła do korekty zaskarżonego wyroku.

Sąd I instancji w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku stanął na stanowisku, iż „brzmienie art. 399 § 1 kpk wyklucza możliwość zakwalifikowania czynu oskarżonego zgodnie ze stanowiskiem Prokuratora z art. 244 kk w zb. z art. 180a kk w zw. z art. 11 § 2 kk, ponieważ byłoby to wyjście poza granice oskarżenia”. Niestety swojego stanowiska w żaden sposób nie umotywował.

Zdaniem sądu odwoławczego brak możliwości uzupełnienia kwalifikacji czynu przypisanego oskarżonemu nie wynika z braku możliwości takiego uzupełnienia w granicach oskarżenia, tylko dlatego, iż dla tego przypadku art. 244 kk jako przepis konsumujący (pochłaniający) wyłącza zastosowanie przepisu art. 180 a kk konsumowanego (pochłanianego).

W granicach skargi, o której decyduje tożsamość zdarzenia historycznego, poddanego osądowi, sąd ma prawo, po uprzedzeniu stron, modyfikować opis zachowania i jego kwalifikację. Sąd może w szczególności uzupełniać opis czynu o znamiona ustawowe, jeżeli zachowanie oskarżonego znamionom tym odpowiadało, a opis był niepełny, uzupełniać kwalifikację czynu brakującymi przepisami albo wydzielić ze zdarzenia historycznego, poddanego osądowi, wycinki będące osobnymi zachowaniami realizującymi oddzielne typy przestępstw ( postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 1 marca 2012 r. IV KK 292/11, Legalis ).

O tym, czy sąd orzekł w wyroku skazującym w granicach aktu oskarżenia, decyduje tożsamość zdarzenia historycznego zarzucanego w skardze i przypisanego w wyroku. Znaczenie określenia „zdarzenie historyczne” obejmuje opisane w skardze zdarzenie faktyczne. Zdarzenie historyczne to pojęcie o szerszym znaczeniu niż pojęcie „czynu” oskarżonego, polegającego na jego działaniu lub zaniechaniu. Sąd może zatem inaczej, w porównaniu z twierdzeniami oskarżyciela, w akcie oskarżenia dokonać ustaleń w sprawie, nadać inną kwalifikację prawną stosowną do ustalonego stanu faktycznego, który może być niezgodny z twierdzeniami oskarżyciela. Identyczność czynu jest wyłączona, jeżeli w porównywalnych jego określeniach zachodzą tak istotne różnice, że według rozsądnej życiowej oceny nie można ich uznać za określenia tego samego zdarzenia faktycznego ( wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 2 marca 2011 r. III KK 366/10, Legalis ).

Zmiana kwalifikacji prawnej dopuszczalna jest także w granicach oskarżenia i nie decyduje o tym zbieżność opisu czynu ze wszystkimi czynnościami sprawczymi mogącymi wchodzić w zakres danego zdarzenia.

Sąd w tym przypadku kwalifikując czyn także z art. 180a kk utrzymałby się w wyroku skazującym w granicach skargi prokuratora. Decydowałaby o tym tożsamość zdarzenia historycznego zarzucanego w skardze i przypisanego w wyroku. Zakres znaczeniowy terminu „zdarzenie historyczne” jest przy tym stosunkowo szeroki i obejmuje opisane w skardze zdarzenie faktyczne, w którego przebiegu oskarżyciel dopatruje się przestępstwa.

Czynnością sprawczą jest prowadzenie o określonym miejscu i czasie przez oskarżonego pojazdu mechanicznego bez uprawnień. Sąd może inaczej pod względem faktycznym w porównaniu z twierdzeniami oskarżyciela, w szczególności zawartymi w akcie oskarżenia, dokonać ustaleń w sprawie, nadać inną, łagodniejszą lub surowszą kwalifikację prawną stosowną do ustalonego stanu faktycznego, który może być niezgodny z twierdzeniami oskarżyciela. Ustawodawca w art. 1 kk używa zwrotu „popełnia”, co słownikowo oznacza: dopuszcza się. Na tle Kodeksu karnego zwrot ten ma szeroki zakres – oznacza różne postacie zachowania się człowieka – w tym popełnienie czynu zabronionego czy popełnienie przestępstwa. Odwoływanie się w ramach tak określonego zdarzenia historycznego do źródeł utraty uprawnień do kierowania pojazdami mechanicznymi nie może być uznane za wyjście poza granice skargi.

Prowadzenie przez oskarżonego pojazdu mechanicznego w danych realiach niewątpliwie wyczerpuje znamiona art. 180a kk oraz art. 244 kk.

Identyczność czynu w ramach obu kwalifikacji byłaby wyłączona, jeśli w porównywalnych jego określeniach zachodziłyby tak istotne różnice, że według rozsądnej życiowej oceny nie można ich uznać za określenia tego samego zdarzenia faktycznego. Zauważyć przy tym trzeba, że w obu przypadkach identyczny pozostaje podmiot czynu, czynność sprawcza oraz czas i miejsce działania oskarżonego.

W ocenie sądu odwoławczego powoduje to, że sąd I instancji pozostawałby w granicach zdarzenia historycznego opisanego w akcie oskarżenia, gdyby ewentualnie uzupełnił opis i kwalifikację przedmiotowego czynu o art. 180a kk.

Sąd okręgowy stoi jednak na stanowisku, iż w razie prowadzenia przez sprawcę pojazdu mechanicznego objętego zakazem, stanowiącym podstawę wydania decyzji o cofnięciu uprawnień (art. 103 ust. 1 pkt 4 ustawy o kierujących pojazdami – dalej: KierPojU), zachodzi zbieg przepisów art. 180a kk i 244 kk. Ma on jednak charakter pozorny ze względu na stosunek specjalności. Przepis art. 244 wyłączy stosowanie art. 180a kk. Decyzja o cofnięciu uprawnienia do kierowania pojazdami – jest wydawana także wtedy, gdy został prawomocnie orzeczony zakazu prowadzenia pojazdów (art. 103 ust. 1 pkt 4 KierPojU) i w razie prowadzenia pojazdu mechanicznego, co do prowadzenia którego uprawnienia objęte są zakazem i decyzją administracyjną dochodzi do wypełnienia znamion zarówno przestępstwa z art. 244 kk i art. 180a kk. Jest to jednak zbieg tych przepisów pozorny, gdyż art. 180 a kk zostanie wyłączny na zasadzie konsumpcji. Artykuł 180a kk obejmuje wszystkie wypadki cofnięcia uprawnienia od kierowania pojazdami niezależnie od przyczyny, w tym także z powodu orzeczonego zakazu prowadzenia pojazdów, a art. 244 kk dotyczy naruszenia orzeczonego przez sąd zakazu prowadzenia pojazdów, a więc jednej przyczyn cofnięcia uprawnień. Nietrafny jest wiec pogląd, że między tymi przepisami dochodzi do zbiegu rzeczywistego. Ma on jednak charakter pozorny ze względu na stosunek specjalności. Przepis art. 244 kk wyłączy stosowanie art. 180a kk (por. W. Zontek, Zmiany w części szczególnej, [w:] W. Wróbel (red.), Nowelizacja prawa karnego s. 834; Art. 180a KK red. Stefański 2019, wyd. 24; KK, Art. 180a SPK T. 8 red. Gardocki 2018; Art. 180a KK T. I red. Królikowski 2017 ).

Sąd odwoławczy nie podzielił tym samym stanowiska R. H. ( A. Grześkowiak, K. Wiak (red.), Kodeks karny, s. 880) oraz S. J. (tenże, Regulacja art. 180a, s. 14), że zachodzi tutaj realny zbieg przepisów.

W niniejszej sprawie decyzją z dnia 28 listopada 2017 roku Starosty (...) orzeczono cofnięcie w stosunku do B. G. uprawnienia do kierowania wszelkich pojazdów mechanicznych w strefie ruchu lądowego, na skutek wydania przez Sąd Rejonowy w Opocznie prawomocnego wyroku z dnia 25 kwietnia 2017 roku w sprawie II K 80/17, w którym orzeczono wobec oskarżonego na podstawie art. 42 § kk środek karny zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych w strefie ruchu lądowego na okres 3 lat ( k 8 , k 33 ).

Przedmiotem ochrony art. 180a kk jest bezpieczeństwo ruchu drogowego odbywającego się na drodze publicznej, w strefie zamieszkania i w strefie ruchu (J. Lachowski, w: Konarska-Wrzosek, Kodeks karny, 2016, s. 835). Takie ograniczenie przedmiotu ochrony jest związane z tym, że zgodnie z art. 1 ust. 1 pkt 1 i art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy z 5.1.2011 r. o kierujących pojazdami (tekst jedn. Dz.U. z 2017 r. poz. 978 ze zm.) uprawnienia do kierowania pojazdem, stwierdzone odpowiednim dokumentem wymagane są do kierowania pojazdami na drogach publicznych oraz na drogach położonych w strefach zamieszkania oraz w strefach ruchu. Bezpieczeństwo to może być zagrożone przez prowadzących pojazdy mechaniczne, którym cofnięto uprawnienia do ich prowadzenia ze względu na to, że nie dawali gwarancji bezpiecznego udziału w ruchu w charakterze kierujących nimi. O takim rodzaju dobra chronionego przez ten przepis świadczą też przyczyny cofnięcia uprawnień, które związane są z bezpieczeństwem ruchu drogowego

Podobnie jak w wypadku zakazu z art. 244 kk przepis obejmuje tych kierujących pojazdami, którzy ze względu na utratę uprawnień do kierowania pojazdami prowadząc pojazd mechaniczny stwarzają zagrożenie dla bezpieczeństwa w ruchu. Bezpieczeństwo to może być zagrożone przez prowadzących pojazdy mechaniczne, którym cofnięto uprawnienia do ich prowadzenia ze względu na to, że nie dawali gwarancji bezpiecznego udziału w ruchu w charakterze kierujących nimi. Warunkiem odpowiedzialności na podstawie art. 180a kk jest pozbawienie sprawcy uprawnień do kierowania pojazdami na mocy decyzji właściwego organu. Przestępstwo to może popełnić tylko osoba, wobec której decyzja administracyjna zapadła, ale tylko w okresie, na jaki cofnięto tą decyzją uprawnienia.

Art. 180a kk został dodany ustawą z 20 marca 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2015 r. poz. 541 ze zm.). Z uzasadnienia rządowego projektu tej ustawy wynika, że zamierzano poddać kryminalizacji prowadzenie pojazdu mechanicznego bez wymaganych uprawnień, które zostały uprzednio utracone np. w związku z orzeczeniem środka karnego w postaci zakazu prowadzenia pojazdów lub w związku z ponownym przekroczeniem liczby 24 punktów za naruszenie przepisów ruchu drogowego. Co do objęcia nim prowadzenia pojazdu, mimo orzeczonego zakazu prowadzenia pojazdów, wskazano że „Przepisem dającym możliwość ścigania sprawców niestosujących się do orzeczonego środka karnego jest wprawdzie art. 244, zgodnie z którym „kto nie stosuje się do orzeczonego przez sąd zakazu (…) podlega karze pozbawienia wolności do lat 3”. Przepis ten nie obejmuje jednak w żaden sposób osób, które prowadziły bez uprawnień pojazd po upływie okresu, na który orzeczono środek karny. Jednocześnie wydaje się, że poddanie tych osób reżimowi wykroczeniowemu stanowi zrównanie ich z osobami, które wprawdzie nie posiadają uprawnień, ale jednocześnie nie wykazały się stwarzaniem szczególnego niebezpieczeństwa (np. poprzez jazdę pod wpływem alkoholu), co w świetle popełnionego czynu, skutkującego np. orzeczeniem przedmiotowego środka karnego czy orzeczeniem lekarskim, nie wydaje się uzasadnione" (uzasadnienie rządowego projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw, druk sejmowy Nr (...), s. 3–4, http://www.sejm.pl/Sejm7.nsf/druk.xsp?nr(...)

Znamiona przestępstwa z art. 244 kk polegają na niestosowaniu się do orzeczonego przez sąd zakazu zajmowania stanowiska, wykonywania zawodu, prowadzenia działalności, prowadzenia pojazdów, wstępu do ośrodków gier i uczestnictwa w grach hazardowych, wstępu na imprezę masową, obowiązku powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, nakazu opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym, zakazu kontaktowania się z określonymi osobami, zakazu zbliżania się do określonych osób lub zakazu opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu albo niewykonaniu zarządzenia sądu o ogłoszeniu orzeczenia w sposób w nim przewidziany.

Dyspozycję art. 244 kk wyczerpuje w szczególności ten, kto nie stosuje się do orzeczonego przez sąd zakazu, który obowiązuje od daty uprawomocnienia się wyroku, bez względu na to, czy i kiedy zrealizuje obowiązek zwrotu dokumentu i bez względu także na tok postępowania wykonawczego. Problem, od kiedy obowiązuje orzeczony przez sąd zakaz reguluje expressis verbis art. 43 § 2 kk i nie ulega wątpliwości, że obowiązuje on od uprawomocnienia się orzeczenia;

§ 3 tegoż przepisu nie stanowi lex specialis w stosunku do § 2 art. 43 kk lecz reguluje sytuację, gdy nie nastąpił zwrot dokumentu, wydłużając niejako okres, na jaki orzeczony został zakaz, o czas niewykonania obowiązku zwrotu dokumentu uprawniającego do prowadzenia pojazdu.

Ustalenie, że sprawca swoim zachowaniem wypełnił wszystkie znamiona czynu określonego w art. 244 kk, niewątpliwie powinno zostać poprzedzone ustaleniem, że orzeczony przez sąd zakaz prowadzenia pojazdów został przez niego naruszony na skutek prowadzenia takiego pojazdu wbrew treści orzeczonego zakazu, a więc, gdy prowadził on pojazd w miejscach, na które rozciągał się orzeczony zakaz, a więc wszystkich tych miejscach, w których odbywa się ruch lądowy (wodny lub powietrzny) (wyr. SN z 15.12.2011 r., II KK 184/11, Prok. i Pr. 2012, Nr 4, poz. 5).

Zbieg naruszeń prawnokarnych norm sankcjonowanych może być albo rzeczywisty, albo pozorny (nierzeczywisty). Jak wynika z art. 11 § 2 kk, zbieg przepisów zachodzi wówczas, gdy jeden czyn wyczerpuje znamiona przestępstwa określone w dwóch albo więcej przepisach ustawy karnej, czyli narusza dyspozycje kilku zakazów karnych. Ustalenie to nie zawsze wymaga stosowania art. 11 § 2 i 3 kk, ponieważ ocena relacji między przepisami, które naruszył sprawca, może prowadzić do wniosku, że w kwalifikacji prawnej czynu należy powołać tylko jeden z nich. Oceny tej dokonuje się na podstawie reguł wyłączania wielości ocen: zasady specjalności, konsumpcji i subsydiarności. Zastosowanie do ocenianego czynu którejkolwiek z nich usuwa potrzebę korzystania z art. 11 § 2 i 3 kk. W tym przypadku zasada konsumpcji oznacza, że przepis konsumujący (pochłaniający – tu art. 244 kk ) wyłącza zastosowanie przepisu konsumowanego (pochłanianego – art. 180a kk ). Dotyczy sytuacji, w której jeden ze zbiegających się przepisów zawiera wszystkie znamiona przestępstwa zamieszczone w drugim, a ponadto dodaje jeszcze inne znamiona, których ten drugi przepis nie przewiduje

Zachowanie sprawcze z art. 180 a kk polega na prowadzeniu pojazdu mechanicznego przez osobę, której decyzją właściwego organu zostały cofnięte uprawnienia do kierowania pojazdami.

Starosta wydał decyzję administracyjną o cofnięciu oskarżonemu uprawnienia do kierowania pojazdami w tym przypadku na skutek orzeczenia zakazu prowadzenia pojazdów (art. 103 ust. 1 pkt 4 KierPojU). Decyzja o cofnięciu uprawnień do kierowania pojazdami stanowi akt o charakterze związanym, czyli taki, który nie zależy od uznania organu, a w przypadku zaistniałych ustawowych przesłanek, organ ma obowiązek wydać decyzję o określonej w przepisie treści. Organ administracji nie są uprawniony do weryfikowania wyroku sądu karnego.

Stąd organ, w oparciu o art. 103 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. o kierujących pojazdami (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 978), art. 182 § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 665) oraz § 17 ust. 2 i ust. 3 Rozporządzenia Ministra Infrastruktury i Budownictwa z dnia 24 lutego 2016 r. w sprawie wydawania dokumentów stwierdzających uprawnienia do kierowania pojazdami (Dz.U. z 2016 r. poz. 231), zobowiązany był do wydania decyzji cofającej oskarżonemu uprawnienie do kierowania wszelkimi podjazdami mechanicznymi w ruchu drogowym na okres obowiązywania środka karnego zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych ( od 3 maja 2017 roku do 2 maja 20120 roku ).

Decyzja o cofnięciu uprawnienia do kierowania pojazdami – jak już wskazywano – jest wydawana także wtedy, gdy został prawomocnie orzeczony zakaz prowadzenia pojazdów (art. 103 ust. 1 pkt 4 KierPojU) i w razie prowadzenia pojazdu mechanicznego, co do prowadzenia którego uprawnienia objęte są zakazem i decyzją administracyjną dochodzi do wypełnienia znamion zarówno przestępstwa z art. 244 kk i art. 180a kk. Obowiązywanie zakazu prowadzenia pojazdów jednak poprzedza wydanie decyzji administracyjnej, która w tym przypadku „powiela” treść tego zakazu i niczego poza tym nie dodaje.

Art. 244 kk dotyczy naruszenia orzeczonego przez sąd zakazu prowadzenia pojazdów, jedynej w tym przypadku przyczyny cofnięcia uprawnień. Rygory dla kierowcy wynikające z zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych obowiązują od uprawomocnienia się wyroku i nic tu nie zmienia cofnięcie mu uprawnień do kierowania pojazdami mechanicznymi na skutek decyzji administracyjnej, gdyż i tak tych uprawnień w momencie jej wydawania sprawca z tego powiodu już nie posiadał. Kierowca podlegał w omawianej sytuacji wyeliminowaniu z ruchu już na skutek uprawomocnienia się środka karnego zakazu prowadzenia pojazdów i następcze administracyjne cofnięcie uprawnień w tym zakresie, mieści się w ramach tego zakazu i stanowi jedynie jego realizację ( decyzja administracyjna nie pozbawia autonomicznie sprawcy uprawnień do kierowania pojazdami mechanicznymi, jeżeli została wydana jedynie na skutek orzeczonego zakazu ). W tym wypadku już zakaz z art. 244 kk obejmuje kierujących pojazdami, którzy ze względu na utratę uprawnień do kierowania pojazdami prowadząc pojazd mechaniczny stwarzają zagrożenie dla bezpieczeństwa w ruchu, a decyzja administracyjna stanowi odzwierciedlanie tego zakazu i nie kreuje nowych obowiązków „kierowcy”. Jej istotą jest ustalenie warunków do odzyskania uprawnień do kierowania pojazdami po upływie okresu tego zakazu, nie tworzy zaś jakichkolwiek obostrzeń co do jego obowiązywania. Inaczej mówiąc, orzeczony przez sąd zakaz prowadzenia pojazdów obowiązywałby pomimo braku decyzji administracyjnej, natomiast decyzja administracyjna w omawianym przypadku, nie zostanie wydana bez tego zakazu, gdyż on wyznacza jej treść ( i tym samym swoimi rygorami ją „pochłania” ).

Z tych względów sad okręgowy orzekł jak w sentencji. Na podstawie art. 636 § 1 kpk wydatkami poniesionymi w postępowaniu odwoławczym obciążył Skarb Państwa.