Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II S 210/19

POSTANOWIENIE

Dnia 15 lipca 2019 r.

Sąd Okręgowy w Krakowie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Renata Stępińska (spr.)

Sędziowie: SO Krystyna Dobrowolska

SO Katarzyna Biernat-Jarek

po rozpoznaniu w dniu 15 lipca 2019 r. w Krakowie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy ze skargi G. P.

przy uczestnictwie Skarbu Państwa – Prezesa Sądu Rejonowego w Oświęcimiu

na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki w postępowaniu toczącym się przed Sądem Rejonowym w Oświęcimiu, sygn. akt I Ns 719/16

postanawia: 1. stwierdzić, że w sprawie toczącej się przed Sądem Rejonowym
w Oświęcimiu o sygn. akt I Ns 719/16 nastąpiła przewlekłość postępowania;

2. przyznać od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Oświęcimiu na rzecz G. P. kwotę 2.000 (dwa tysiące) złotych ;

3. oddalić skargę w pozostałym zakresie;

4. zwrócić na rzecz skarżącej kwotę 200,00 zł (sto złotych) uiszczoną tytułem opłaty sądowej od skargi.

SSO Katarzyna Biernat-Jarek SSO Renata Stępińska SSO Krystyna Dobrowolska

UZASADNIENIE

Dnia 20 maja 2019 r. (data wpływu do Sądu) G. P. wniosła skargę o stwierdzenie przewlekłości postępowania w sprawie o sygn. akt I Ns 719/16, prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Oświęcimiu.

G. P. domagała się stwierdzenia przewlekłości postępowania w sprawie z jej wniosku z dnia 7 marca 2016 r., złożonego w dniu 18 marca 2016 roku o zmianę stwierdzenia nabycia spadku i gospodarstwa rolnego po zmarłej w dniu 25 października 1970 roku K. M. (1), rodowe K., ostatnio zamieszkałej w W., zalecenie Sądowi Rejonowemu w Oświęcimiu rozpoznanie wszystkich wniosków (pism i zażaleń) w sprawie, określając bezzwłoczny termin do ich rozpoznania oraz zasądzenia od Skarbu Państwa tytułem zadośćuczynienia za przewlekłość postępowania – rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki – sumy pieniężnej w wysokości 20.000 zł.

W uzasadnieniu skargi G. P. podniosła, że sprawa trwa zbyt długo w sprawie złożonego w dniu 18 marca 2016 r. wniosku o zmianę postanowienia o stwierdzenie nabycia spadku i gospodarstwa rolnego po K. M. (1). Zdaniem skarżącej zachodzi oczywista, nadmierna i długotrwała przewlekłość postępowania, powodująca krzywdę psychiczną i moralną. Podniosła nadto, że postępowanie trwa dłużej, niż to konieczne dla wyjaśnienia istotnych okoliczności faktycznych i prawnych dla rozstrzygnięcia sprawy.

Jeden odpis tej skargi został zarejestrowany do sygn. akt II S 210/19, a drugi do sygn. akt II S 221/19. Zarządzeniem z dnia 31 maja 2019 r. sprawa II S 221/19 została połączona do niniejszej sprawy.

W następstwie wniesienia skargi, Prezes Sądu Rejonowego w Oświęcimiu zgłosił udział Skarbu Państwa w postępowaniu wywołanym skargą oraz wniósł o jej odrzucenie, ewentualnie o jej oddalenie. Wskazał, że Sąd nie dopuścił się zaniechań, wskazujących na przewlekłość postępowania. Na czas procedowania w sprawie mają wpływ czynności dokonywane przez wnioskodawczynię, m. in. wszystkie wnioski lub zażalenia składane przez wnioskodawczynię obarczone są brakami formalnymi, co rodzi konieczność wzywania do ich usunięcia. Prezes Sądu wyjaśnił, że wnioskodawczyni bądź nie stosuje się do wezwań Sądu, bądź wykonuje je tylko częściowo według własnego uznania, co powoduje, iż sprawie nie można nadać dalszego biegu.

Sąd Okręgowy na podstawie analizy akt sprawy, ustalił następującą sekwencję czynności procesowych:

Dnia 18 marca 2016 roku do Sądu Rejonowego w Oświęcimiu złożony został przez G. P. wniosek o zmianę stwierdzenia nabycia spadku i gospodarstwa rolnego po K. M. (2) z domu K., zmarłej w dniu 25 października 1970 roku. Zarządzeniem z dnia 5 lipca 2016 roku Sąd postanowił dołączyć akta spraw I Ns 7/73 i I Ns 821/89. Jednakże akta I Ns 7/73 znajdowały się na biegu u Przewodniczącego, a akta sprawy I Ns 821/89 były przygotowane do przesłania do SO w Krakowie, celem rozpoznania zażalenia. W związku z tym, sędzia zarządził w dniu 13 lipca 2016 roku, przedłożenie akt dopiero po zwrocie akt I Ns 821/89 z Sądu Okręgowego w Krakowie. Następnie zarządzeniem z dnia 30 czerwca 2017 roku ponownie polecono dołączyć akta I Ns 7/73 i I Ns 809/70 oraz I Ns 821/89, po czym Sędzia wskazał, a by akta mu przedłożyć. Zapiskiem urzędowym z dnia 7 lipca 2017 roku wskazano, że akta I Ns 7/73 (poprzednio I Ns 809/70) nie mogą zostać dołączone, gdyż znajdują się z zażaleniem na kalendarzu apelacji i oczekują na zwrotne poświadczenia odbioru. Kolejnym zarządzeniem z dnia 24 października 2017 roku, ponownie nakazano dołączyć akta sprawy I Ns 7/73. Zarządzeniem z dnia 22 grudnia 2017 roku wezwano wnioskodawczynię do uzupełnienia wniosku, poprzez wskazanie numeru PESEL, wskazanie imion, nazwisk i adresów pozostałych uczestników postępowania, względnie ich następców prawnych, przedłożenie odpowiedniej do liczby uczestników ilości odpisów wniosku i załączników oraz uiszczenie opłaty od wniosku. Skarżąca wykonała wezwanie dnia 15 stycznia 2018 roku jedynie częściowo. Następnie skarżąca 18 stycznia 2018 roku złożyła wnioski dowodowe oraz odpowiedź na wezwanie z dnia 27 grudnia 2017 r. Kolejne wnioski zostały złożone przez skarżącą w dniu 2 maja 2018 roku, 18 maja 2018 roku oraz 24 maja 2018 roku. Zarządzeniem z dnia 30 maja 2018 roku Sąd zarządził zwrot wniosku. Skarżąca dnia 25 czerwca 2018 roku wniosła o uchylenie zarządzenia, a w przypadku nieuwzględnienia tegoż wniosła od niego zażalenie. Zarządzeniem z dnia 31 lipca 2018 roku stwierdzono brak podstaw do zmiany, bądź uchylenia zarządzenia z dnia 30 maja 2018 r. o zwrocie wniosku i zdecydowano pismo przedłożyć p. Przewodniczącej, celem nadania biegu zażaleniu na zarządzenie z dnia 30 maja 2018 r. Zarządzeniem z 8 sierpnia 2018 roku nakazano przedstawić akta sędziemu referentowi, celem rozważenia, czy nie zachodzą przesłanki z art. 395 § 2 k.p.c. Zarządzeniem z dnia 4 września 2018 roku sędzia referent stwierdził brak podstaw do zmiany, bądź uchylenia zarządzenia z dnia 30 maja 2018 roku o zwrocie wniosku i ponownie polecił przedłożenie pisma P. Przewodniczącej, celem nadania biegu zażaleniu na zarządzenie z dnia 30 maja 2018 roku. Zarządzeniem z 12 września 2018 r. polecono wezwać wnioskodawczynię do rąk pełnomocnika o uzupełnienie braków zażalenia, poprzez uiszczenie opłaty od zażalenia w kwocie 30 zł oraz do przedłożenia czterech odpisów zażalenia i załączników w terminie 7 dni, pod rygorem odrzucenia zażalenia. Dnia 28 września 2018 roku złożony został przez skarżąca wniosek o przeprowadzenie dowodów. Zarządzeniem z dnia 3 października 2018 roku polecono przedłożyć akta po uzupełnieniu braków lub po upływie terminu na ich uzupełnienie. Zarządzeniem z dnia 22 października 2018 r. nakazano przedłożyć akta z wpływem zwrotnego poświadczenia odbioru wezwania skierowanego do Z. P. lub w przypadku braku potwierdzenia nakazano reklamować przesyłkę. Kolejno zarządzeniem z 24 października 2018 r. polecono przedłożyć akta po uzupełnieniu braków lub po upływie terminu po 30 października 2018 r. Dnia 29 października 2018 r. skarżąca złożyła odpowiedź na wezwanie sądu z dnia 3 października 2018 r. Zarządzeniem z 20 listopada 2018 r. polecono akta przedłożyć przewodniczącej, celem nadania biegu zażaleniu. Zarządzeniem z dnia 7 stycznia 2019 roku, wezwano wnioskodawczynię do rąk pełnomocnika do wskazania imion, nazwisk i adresów następców prawnych uczestnika S. K. oraz odpowiedniej liczby odpisów zażalenia dla ww. w terminie 7 dni, pod rygorem zawieszenia postępowania. Dnia 14 stycznia 2019 roku do Sądu wpłynął wniosek skarżącej o przeprowadzenie dowodów, a 5 lutego 2019 roku złożono wniosek o zniesienie postępowania i o dopuszczenie od udziału w sprawie ustawowych spadkobierców po zmarłym S. K.. Zarządzeniem z 7 marca 2019 r. wezwano G. P. do rąk pełnomocnika do sprecyzowania celu złożenia pisma procesowego z dnia 7 grudnia 2018 roku, w terminie 7 dni pod rygorem uznania, że pismo to zostało złożone jedynie informacyjnie. Pismem z dnia 11 kwietnia 2019 roku G. P. odpowiedziała na wezwanie do usunięcia braków formalnych. Postanowieniem z dnia 10 maja 2019 r. Sąd zawiesił postępowanie wywołane wniesieniem zażalenia na zarządzenie o zwrocie wniosku z dnia 30 maja 2018 r., z uwagi na fakt, że uczestnikiem postępowania był S. K., natomiast z przedłożonych przez wnioskodawczynię odpisów aktów stanu cywilnego wynika, że ojcem wskazanych przez nią następców prawnych uczestnika jest S. K., a zatem ze względu na odmienne nazwisko, nie ma pewności, czy wskazane przez wnioskodawczynię osoby są następcami prawnymi uczestnika S. K.. Zażalenie na to postanowienie złożyła G. P. wnosząc o jego uchylenie i podjęcie postępowania.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Skarga zasługiwała na częściowe uwzględnienie.

Zgodnie z treścią art. 2 ustawy o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki strona może wnieść skargę o stwierdzenie, że w postępowaniu, którego skarga dotyczy, nastąpiło naruszenie jej prawa do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki, jeżeli postępowanie zmierzające do wydania rozstrzygnięcia kończącego postępowanie w sprawie trwa dłużej niż to konieczne dla wyjaśnienia istotnych okoliczności faktycznych i prawnych. Dla stwierdzenia, czy w sprawie doszło do przewlekłości postępowania, należy w szczególności ocenić terminowość i prawidłowość czynności podjętych przez sąd w celu wydania rozstrzygnięcia kończącego postępowanie w sprawie. Dokonując tej oceny, uwzględnia się łączny dotychczasowy czas postępowania od jego wszczęcia do chwili rozpoznania skargi, niezależnie od tego, na jakim etapie skarga została wniesiona, a także charakter sprawy, stopień faktycznej i prawnej jej zawiłości, znaczenie dla strony, która wniosła skargę, rozstrzygniętych w niej zagadnień oraz zachowanie się stron, a w szczególności strony, która zarzuciła przewlekłość postępowania.

Analiza powyższych przepisów nie pozostawia więc wątpliwości, że nie każda zwłoka w rozpoznaniu sprawy stanowi naruszenie prawa strony do sądu, lecz tylko taka, która nie znajduje uzasadnienia w realiach sprawy. Ocena, czy w konkretnej sprawie doszło do przewlekłości postępowania, nie powinna ograniczać się wyłącznie do upływu czasu i subiektywnych odczuć skarżącego, lecz być wypadkową czynników obiektywnych, z uwzględnieniem czasu niezbędnego do podejmowania działań zgodnych z obowiązującymi przepisami, przewidującymi zachowanie określonych procedur. Nie każda przy tym zwłoka może być przyczyną stwierdzenia przewlekłości, lecz jedynie zwłoka nieuzasadniona. Jak już wskazano powyżej, ocena, czy postępowanie trwa dłużej niż to konieczne, dokonywana musi być zawsze na podstawie zarówno analizy charakteru dokonywanych czynności, jak i stanu faktycznego sprawy (postanowienie Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 16 kwietnia 2014 r., sygn. akt II S 17/14, postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 11 maja 2005 r. sygn. akt II S 26/05). Zwłoka stanowi kwalifikowane, tj. zawinione opóźnienie, stąd nie każde więc przedłużenie czynności postępowania stanowi naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie.

Sąd Okręgowy poddał analizie terminowość i prawidłowość czynności podjętych przez Sąd Rejonowy w sprawie o sygn. akt I Ns 719/19, dotyczącej zmiany stwierdzenia nabycia spadku. W ocenie Sądu Okręgowego, analiza czynności podejmowanych przez Sąd Rejonowy prowadzi do stwierdzenia, że zasadny jest zarzut przewlekłości postępowania w rozumieniu art. 2 ust. 1 ustawy. Należy wskazać, że wzruszenie prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku nastąpić albo przez jego uchylenie (art. 678 k.p.c.), albo przez zmianę (art. 679 i art. 690 § 2 k.p.c. oraz art. LIX p.w.k.c. i art. 2 § 2 ustawy z dnia 26 października 1971 r. zmieniającej ustawę Kodeks cywilny, Dz.U. Nr 27, poz. 252). Wniosek o wszczęcie takiego postępowania może zgłosić każdy zainteresowany, a w razie przeprowadzenia dowodu, że przedmiot zapisu w całości lub w części nabyła inna osoba niż wskazana w prawomocnym postanowieniu, sąd spadku, uchylając to postanowienie, stwierdzi nabycie przedmiotu zapisu zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym.

Nie zasługiwał na uwzględnienie wniosek Prezesa Sądu Rejonowego w Oświęcimiu o odrzucenie skargi. Zgodnie z art. 6 ww. ustawy, skarga powinna zawierać żądanie stwierdzenia przewlekłości postępowania w sprawie, której skarga dotyczy, a także przytoczenie okoliczności uzasadniających żądanie. Nie ma wątpliwości, co do tego, iż skarżąca dokładnie wskazała swoje żądanie. Zastrzeżenia Prezesa Sądu budziło jednak przytoczenie okoliczności uzasadniających żądanie. Należy jednak uznać, że w określonych przypadkach ocenianych in concreto - składanie skargi przez osoby działające samodzielnie, bez profesjonalnego pełnomocnika, nieznające zasad i form postępowania, nieporadne - przytoczenie okoliczności uzasadniających żądanie skargi może polegać na ogólnikowym wskazaniu skarżonej długości czasu trwania postępowania, w przeciwnym bowiem razie strona uprawniona nie mogłaby nigdy korzystać z przysługującego jej prawa, a wygórowany formalizm w interpretowaniu ustawy wypaczyłby jej charakter. Sytuacja taka miała miejsce w przedmiotowej sprawie, bowiem skarżąca wskazała, iż przewlekłość postępowania wynika z długotrwałego nie podejmowania czynności w sprawie. Rozpoznaniu skargi nie stoi więc na przeszkodzie, iż skarżąca nie wskazała konkretnych czasookresów występowania przewlekłości.

Wskazać natomiast trzeba, że badanie przewlekłości postępowania, w tym w kontekście terminowości poszczególnych czynności procesowych, powinno być dokonane przy uwzględnieniu obiektywnych przesłanek, a nie jedynie poprzez wskazanie sztywnego okresu dla dokonania danej czynności. Taką zbędną zwłoką nie jest każdy upływ czasu, ale dopiero nadmierne odstępstwo od czasu zwykle koniecznego dla wykonania określonych czynności (m.in. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 października 2010 r., WSP 13/10, LEX nr 612870). Przewlekłość postępowania zachodzi w szczególności wówczas, gdy bez uzasadnienia następuje długotrwałe zaniechanie przez sąd czynności lub też podejmowanie czynności nieefektywnych bądź pozornych (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 czerwca 2011 r., III SPP 14/11, LEX nr 1095951).

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszego postępowania, uznać trzeba, że w rozpoznawanej sprawie prawo skarżącego do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki zostało naruszone. W ocenie Sądu Okręgowego, okres 1 roku, który upłynął od zarządzenia w dniu 13 lipca 2016 roku o przedłożeniu akt dopiero po zwrocie akt I Ns 821/89 z Sądu Okręgowego w Krakowie, a zarządzeniem z dnia 30 czerwca 2017 roku, gdzie ponownie polecono załączyć akta I Ns 7/73 i I Ns 809/70 oraz I Ns 821/89, po czym Sędzia wskazał, by akta mu przedłożyć - był zbyt długi i niczym nieuzasadniony. Jak bowiem wynika z praktyki w Sądzie Okręgowym, rozpoznanie zażaleń na postanowienia następuje stosunkowo dość szybko i z pewnością akta wróciły do Sądu Rejonowego znacznie szybciej niż po upływie roku. Nie ma wątpliwości, że po ich zwrocie można było znacznie szybciej nadać bieg aktom i przedłożyć je Sędziemu referentowi. Kolejnym okresem, około 3 miesięcznym, kiedy doszło do przewlekłości postępowania jest czas pomiędzy 7 lipca 2017 roku, kiedy to zapiskiem urzędowym wskazano, że akta I Ns 7/73 (poprzednio I Ns 809/70) nie mogą zostać dołączone, gdyż znajdują się z zażaleniem na kalendarzu i oczekują na zwrotne poświadczenia odbioru, a wydaniem zarządzenia w dniu 24 października 2017 roku, gdzie ponownie nakazano dołączyć akta sprawy I Ns 7/73. W istocie w okresie tym akta tylko oczekiwały na dołączenie do nich akt z innej sprawy. Wszystkie podjęte przez Sąd działania miały charakter techniczny i można przyjąć, że w sprawie nie podjęto praktycznie żadnych czynności, które miało na celu rozpoznanie sprawy. Wprawdzie sama skarżąca składała liczne wnioski dowodowe w sprawie, jednak Sąd nie ustosunkował się do nich. Około 5 miesięczna przewlekłość miała też miejsce w okresie od dnia 22 grudnia 2017 roku, gdzie zarządzeniem wezwano wnioskodawczynię do uzupełnienia wniosku, poprzez wskazanie numeru PESEL, wskazanie imion, nazwisk i adresów pozostałych uczestników postępowania, względnie ich następców prawnych, przedłożenie odpowiedniej do liczby uczestników ilości odpisów wniosku i załączników oraz uiszczenie opłaty od wniosku, aż do dnia 30 maja 2018 roku, gdzie zarządzeniem Sąd zarządził zwrot wniosku. Należy uznać, że rozpoznanie sprawy mogło nastąpić zdecydowanie szybciej, gdyby tylko Sąd terminowo wzywał skarżącą o uzupełnienie braków, a wobec braku ich uzupełnienia, wydawał stosowne orzeczenie, a także sam z urzędu dokonał niezbędnych czynności w sprawie, celem ustalenia kręgu spadkobierców (np. dokonując ustaleń w systemie PESEL-SAD).

Mając powyższe na względzie, Sąd Okręgowy stwierdził przewlekłość postępowania, prowadzonego do sygn. akt I Ns 719/16, na podstawie art. 12 ust. 2 w/w ustawy.

W konsekwencji, na podstawie art. 14 § 4 tej ustawy, Sąd Okręgowy przyznał skarżącej od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Oświęcimiu kwotę 2.000,00 zł. Zgodnie ze wskazaną regulacją, uwzględniając skargę, sąd na żądanie skarżącego przyznaje od Skarbu Państwa sumę pieniężną w wysokości od 2000 do 20 000 złotych. Wysokość sumy pieniężnej, w granicach wskazanych w zdaniu pierwszym, wynosi nie mniej niż 500 złotych za każdy rok dotychczasowego trwania postępowania, niezależnie od tego, ilu etapów postępowania dotyczy stwierdzona przewlekłość postępowania. Sąd może przyznać sumę pieniężną wyższą niż 500 złotych za każdy rok dotychczasowego trwania postępowania, jeżeli sprawa ma szczególne znaczenie dla skarżącego, który swoją postawą nie przyczynił się w sposób zawiniony do wydłużenia czasu trwania postępowania. Na poczet tej sumy zalicza się kwoty przyznane już skarżącemu tytułem sumy pieniężnej w tej samej sprawie.

W ocenie Sądu Okręgowego, w realiach sprawy zasadnym jest zasądzenie kwoty 2.000,00 zł na rzecz skarżącej. W stosunku do wagi uchybienia Sądu Rejonowego, jest to bowiem kwota odpowiednia, uzasadniona i adekwatna. Żądana przez skarżącą kwota w wysokości 20.000,00 zł byłaby nieadekwatna do charakteru i stopnia skomplikowania sprawy. W tym zakresie należało zatem żądanie oddalić, zgodnie z art. 12 ust. 1 w/w ustawy.

Sąd Okręgowy oddalił także żądanie zalecenia Sądowi Rejonowemu w Oświęcimiu rozpoznania wszystkich wniosków skarżącej, gdyż uznał to za zbędne, bowiem w pierwszej kolejności winno być rozpoznane zażalenie na postanowienie z dnia 10 maja 2019 r. o zawieszeniu postępowania. Z akt wynika, że zażaleniu temu nie nadana biegu tylko dlatego, że wpłynęła niniejsza skarga na przewlekłość postępowania i akta zostały przekazane Sądowi Okręgowemu, celem jej rozpoznania.

Wobec trafności skargi co do zasady, zwrotowi w trybie art. 17 ust. 3 w/w ustawy podlegała opłata w kwocie 200 zł.

SSO Katarzyna Biernat-Jarek SSO Renata Stępińska SSO Krystyna Dobrowolska