Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II S 428/19

POSTANOWIENIE

Dnia 26 listopada 2019 r.

Sąd Okręgowy w Krakowie II Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Joanna Czernecka

Sędziowie: Liliana Kaltenbek

Beata Kurdziel

po rozpoznaniu w dniu 26 listopada 2019 r. w Krakowie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy ze skargi B. S.

na naruszenie prawa strony do rozpoznania bez nieuzasadnionej zwłoki sprawy w postępowaniu sądowym prowadzonym przez Sąd Rejonowy w Wadowicach pod sygn. I Ns 535/16

przy udziale Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Wadowicach

postanawia:

1. stwierdzić przewlekłość postępowania w sprawie toczącej się przed Sądem Rejonowym w Wadowicach pod sygnaturą I Ns 535/16;

2. przyznać skarżącemu B. S. od Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Wadowicach sumę pieniężną w kwocie 2.000 zł (dwa tysiące złotych);

3. oddalić skargę w pozostałej części;

4. zwrócić skarżącemu kwotę 200 zł (dwieście złotych) uiszczoną tytułem opłaty od skargi.

SSO Beata Kurdziel SSO Joanna Czernecka SSO Liliana Kaltenbek

UZASADNIENIE

Pismem z dnia 5 września 2019 r. B. S. wniósł skargę na naruszenie jego prawa do rozpoznania bez nieuzasadnionej zwłoki sprawy w postępowaniu sądowym prowadzonym przez Sąd Rejonowy w Wadowicach pod sygn. I Ns 535/16, żądając stwierdzenia przewlekłości postępowania, wydania Sądowi Rejonowemu w Wadowicach zaleceń co do podjęcia czynności zebrania, koncentracji i oceny materiału dowodowego celem ustalenia stanowisk stron, wyczerpania inicjatywy dowodowej oraz rozstrzygnięcia sprawy- w terminie miesiąca od dnia rozstrzygnięcia skargi i wniósł o przyznanie sumy pieniężnej w wysokości 10.000 zł wraz ze zwrotem kosztów postępowania.

Na poparcie swojego stanowiska skarżący podniósł, że w dniu 11 maja 2016 r. do Sądu Rejonowego wpłynął wniosek skarżącego i L. S. o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie. Pismem z dnia 16 stycznia 2017 r. Sąd zwrócił się do uczestników L. K. i J. K. o zajęcie stanowiska w sprawie, doręczając im odpis wniosku. Następnie pismem z dnia 26 czerwca 2017 r. zwrócił się do Starostwa Powiatowego w W. o przesłanie odpisu aktu własności ziemi. Na pierwszej rozprawie w dniu 13 grudnia 2017 r. Sąd Rejonowy dopuścił dowód z opinii biegłego. W dniu 7 marca 2018 r. odbyły się pierwsze oględziny nieruchomości z udziałem biegłego. Odezwa do biegłego została wysłana w dniu 12 marca 2018 r. z terminem sporządzenia opinii do końca maja 2018 r. Następna rozprawa odbyła się w dniu 20 marca 2018 r. , a kolejne oględziny- w dniu 20 czerwca 2018 r. Opinia biegłego geodety została doręczona skarżącemu dopiero w dniu 2 listopada 2018 r. Następny termin rozprawy został wyznaczony na 24 października 2019 r. Z zarysowanego powyżej przebiegu postępowania wynika, zdaniem skarżącego, że było ono dotknięte przewlekłością, której przyczyna tkwiła w wadliwej organizacji pracy Sądu, w szczególności w zakresie przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego i znacznej długości przerw pomiędzy kolejnymi rozprawami, które jednocześnie w żaden sposób nie prowadziły do wyjaśnienia sprawy i jej finalnego zakończenia. Rozpoznawana sprawa nie wyróżnia się zaś ponadprzeciętnym stopniem skomplikowania pod względem faktycznym ani prawnym. Powyższe uchybienia, w tym - brak efektywności postępowania dowodowego pozbawiają skarżącego możności realizacji przysługujących mu uprawnień i narusza jego prawo do rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie, uzasadniając stwierdzenie przewlekłości postępowania, przyznanie sumy pieniężnej w wysokości 10.000 zł i wydanie Sądowi Rejonowemu zaleceń co do zebrania i oceny materiału dowodowego i wyznaczenia kolejnego terminu rozprawy w celu ustalenia stanowisk stron, wyczerpania inicjatywy dowodowej i ustalenia możliwości rozstrzygnięcia sprawy.

W odpowiedzi na skargę Skarb Państwa - Prezes Sądu Rejonowego w Wadowicach wniósł o oddalenie skargi i o zasądzenie od skarżącego kosztów postępowania.

W uzasadnieniu przedstawił dotychczasowy przebieg postępowania i podejmowane w jego toku kolejne czynności, podkreślając, że wbrew zarzutom skarżącego czas rozpatrywania niniejszej sprawy nie wynika z opieszałości działań Sądu, lecz z przyczyn obiektywnych, a zaistniałe okoliczności nie wskazują na wystąpienie przewlekłości.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 11 maja 2016 r. do Sądu Rejonowego wpłynął wniosek skarżącego B. S. i L. S. o stwierdzenie nabycia nieruchomości przez zasiedzenie wraz z wnioskiem o zwolnienie od kosztów sądowych w całości. W dniu 29 sierpnia 2016 r. Sąd Rejonowy zwolnił wnioskodawców od kosztów sądowych w części co do wydatków, a w pozostałym zakresie oddalił wniosek o udzielenie zwolnienia. Odpis tego orzeczenia wraz z wezwaniem do uzupełniania braków wniosku został przesłany wnioskodawcom w dniu 13 września 2016 r. W dniu 22 września 2016 r. do Sądu Rejonowego wpłynęło zażalenie wnioskodawców na rozstrzygnięcie oddalające częściowo wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych, a w dniu 29 września 2016 r. - odpowiedź na wezwanie do usunięcia braków wniosku. W dniu 4 października 2016 r. akta sprawy zostały przekazane do Sądu Okręgowego celem rozpoznania zażalenia. W dniu 4 listopada 2016 r. akta zostały zwrócone Sądowi Rejonowemu. W dniu 7 listopada 2016 r. zarządzono odnotowanie postanowienia Sądu Okręgowego, zaś w dniu 12 grudnia 2016 r. - polecono doręczenie odpisu tego orzeczenia wnioskodawcom. W dniu 22 grudnia 2016 r. wnioskodawcy uiścili opłatę od wniosku. W dniu 16 stycznia 2017 r. przesłano uczestnikom odpis wniosku ze zobowiązaniem do złożenia pisma przygotowawczego, przedstawiającego wszystkie okoliczności faktyczne, zarzuty i dowody- w terminie 14 dni pod rygorem zwrotu pisma. Korespondencja ta została zwrócona do Sądu Rejonowego w dniu 2 lutego 2017 r. z adnotacją „pod tym adresem adresat nieznany”. W dniu 17 lutego 2017 r. przesłano wnioskodawcom wezwanie do podania prawidłowych, aktualnych adresów zamieszkania uczestników w terminie 14 dni pod rygorem zawieszenia postępowania. W dniu 2 marca 2017 r. wpłynęła odpowiedź wnioskodawców na powyższe zobowiązanie. W dniu 21 marca 2017 r. ponowiono próbę doręczenia uczestnikom korespondencji sądowej. W dniu 10 kwietnia 2017 r. do Sądu Rejonowego wpłynęła odpowiedź uczestników na wniosek. W dniu 14 czerwca 2017 r. zwrócono się do wydziału ksiąg wieczystych o przedłożenie odpisu zwykłego księgi wieczystej lub zaświadczenia o stanie prawnym nieruchomości oraz do Starostwa Powiatowego w W. o przesłanie odpisu aktu własności ziemi. Zarządzenie to zostało wykonane w dniu 26 czerwca 2017 r. Następnie w dniu 3 października 2017 r. zwrócono się ponownie do wydziału ksiąg wieczystych o przedłożenie odpisu zwykłego księgi wieczystej oraz odpisu aktu notarialnego z 28 kwietnia 1961 r. i polecono dołączenie akt sprawy I Ns 759/11 i akt sprawy o sprawy spadkowej po B. C. oraz wyznaczono termin rozprawy na 13 grudnia 2017 r. Na tym posiedzeniu wnioskodawcy i uczestnicy podtrzymali swe dotychczasowe stanowiska, a Sąd Rejonowy dopuścił szereg dowodów, w tym z oględzin przedmiotu postępowania z udziałem biegłego geodety, wyznaczonych na 7 marca 2018 r. Po przeprowadzeniu oględzin Sąd Rejonowy dopuścił dowód z opinii biegłego na okoliczność identyfikacji przedmiotu zasiedzenia z wykonaniem wstępnego podziału geodezyjnego działek - w terminie do końca maja 2018 r. Odezwa została przesłana biegłemu w dniu 12 marca 2018 r. Pismem z dnia 14 maja 2018 r. biegły poinformował, że w dniu 20 czerwca 2018 r. dokona pomiaru gruntu w celu sporządzenia opinii. Z kolei w piśmie z dnia 17 maja 2018 r. biegły wyjaśnił, że do 12 kwietnia 2018 r. oczekiwał na ponowny wpis na listę biegłych i dopiero po tej dacie mógł wznowić czynności i wniósł o przedłużenie terminu wykonania opinii do 30 września 2018 r. W dniu 9 października 2018 r. Sąd Rejonowy zwrócił się do biegłego z ponagleniem o zwrot akt z opinią lub poinformowanie o przeszkodach w wykonaniu opinii w terminie 14 dni pod rygorem grzywny. W dniu 17 października 2018 r. do Sądu Rejonowego wpłynęła opinia biegłego. W dniu 29 października 2018 r. przesłano wnioskodawcom i uczestnikom odpis powyższej opinii ze zobowiązaniem do złożenia ewentualnych uwag co do opinii w terminie tygodniowym pod rygorem pominięcia. W dniu 13 listopada 2018 r. wydano postanowienie o przyznaniu biegłemu wynagrodzenia. W dniu 12 lutego 2019 r. przesłano wnioskodawcom informację o wypowiedzeniu pełnomocnictwa i ustanowieniu nowego pełnomocnika przez uczestników. W dniu 17 czerwca 2019 r. wyznaczono trzy kolejne terminy rozpraw na: 24 października 2019 r., 7 listopada 2019 r. oraz na 14 listopada 2019 r., wzywając na poszczególne terminy świadków. Na rozprawie w dniu 24 października 2019 r. przesłuchano wezwanych świadków i odroczono rozprawę do 7 listopada 2019 r. celem kontynuowania postępowania dowodowego. W dniu 29 października 2019 r. do Sądu Rejonowego wpłynęło pismo wnioskodawców precyzujące żądanie wniosku. Na rozprawach w dniu 7 listopada 2019 r. oraz 14 listopada 2019 r. przesłuchano kolejnych świadków i celem kontynuowania postępowania dowodowego odroczono rozprawę z terminem na 16 grudnia 2019 r.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Skarga zasługiwała na uwzględnienie w części.

Zgodnie z art. 2 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (j.t. Dz.U.2018.75.-„ustawa o skardze”), strona (odpowiednio- uczestnik postępowania nieprocesowego) może wnieść skargę o stwierdzenie, że w postępowaniu, którego skarga dotyczy, nastąpiło naruszenie jej prawa do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki, jeżeli postępowanie w tej sprawie trwa dłużej, niż to konieczne dla wyjaśnienia tych okoliczności faktycznych i prawnych, które są istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Stwierdzenie, czy w sprawie doszło do przewlekłości postępowania, wymaga oceny terminowości i prawidłowości czynności podjętych przez sąd w celu wydania rozstrzygnięcia co do istoty sprawy przy uwzględnieniu jej charakteru, stopnia faktycznej i prawnej zawiłości, znaczenia dla strony, która wniosła skargę, rozstrzygniętych w niej zagadnień oraz zachowania się stron, a w szczególności strony, która zarzuciła przewlekłość postępowania. Godzi się jednocześnie zaznaczyć, że przewlekłość postępowania zachodzi zarówno wtedy, gdy sąd prowadzący postępowanie nie podejmuje żadnych czynności, jak i wtedy, gdy wprawdzie je podejmuje, ale są one nieprawidłowe i w ich następstwie dochodzi do zwłoki w rozpatrzeniu sprawy.

Wprowadzenie do polskiego porządku prawnego instrumentu w postaci skargi na przewlekłość postępowania było skutkiem przyjętych przez państwo polskie zobowiązań międzynarodowych i orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Rozpoznając niniejszą skargę i dokonując oceny naruszenia prawa skarżącego do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki, Sąd zobowiązany jest brać pod rozwagę standardy wypracowane w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (art. 1 ust. 3 ustawy o skardze).

Opierając się na przywołanych powyżej kryteriach oceny terminowości i prawidłowości prowadzenia postępowania, Sąd Okręgowy uznał, iż analizowane postępowanie istotnie dotknięte było przewlekłością. Na przestrzeni ponad 3,5 roku trwania postępowania dochodziło bowiem do nadmiernego wydłużania okresów dzielących kolejne czynności zmierzające do merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy - zwłaszcza techniczne lub nieskomplikowane, a niezbędne dla nadania prawidłowego biegu sprawie - oraz do wadliwej organizacji toku postępowania oraz okresowej bezczynności, które podważały konstytucyjne, konwencyjne i proceduralne dyrektywy osądzania w rozsądnym terminie spraw sądowych.

W szczególności należy zauważyć, że pierwsza czynność zmierzająca do nadania sprawie prawidłowego biegu, polegająca na wydaniu postanowienia o częściowym zwolnieniu wnioskodawców od kosztów sądowych, miała miejsce ponad 3,5 miesiąca od dnia wpływu wniosku. Godzi się przy tym podkreślić, iż pierwszy termin rozprawy został wyznaczony dopiero 3 października 2017 r. (na dzień 13 grudnia 2017 r.), a więc przeszło 9 miesięcy od daty, w której wniosek o stwierdzenie zasiedzenia pozostawał kompletny pod względem formalnym i fiskalnym. W celu zapewnienia właściwej dynamiki postępowania zasadnym i możliwym było wyznaczenie terminu rozprawy wraz z poleceniem doręczenia uczestnikom odpisu wniosku. Jeśli zaś Sąd uznał, że celem prawidłowego zaplanowania i organizacji ropzrawy, kinieczne było uprzednie zapoznanie się ze stanowiskiem uczestników, to wypada odnotować, że odpowiedź na wniosek wpłynęła do sądu 10 kwietnia 2017 r., a zatem około 4 miesięcy przed wydaniem zarządzenia o wyznaczeniu terminu rozprawy. Na uwagę zasługuje zarazem fakt, iż w już w treści wniosku oraz w odpowiedzi na wniosek wnioskodawcy i uczestnicy wnieśli o dopuszczenie dowodów z zeznań wymienionych świadków, którzy jednakże - z niewyjaśnionych przyczyn- nie zostali wezwani na wyznaczony termin rozprawy, a Sąd Rejonowy w żaden sposób nie ustosunkował się wówczas do zgłoszonych w powyższym zakresie wniosków dowodowych. Z kolei po przeprowadzeniu oględzin Sąd Rejonowy dopuścił dowód z opinii biegłego geodety, wyznaczając termin sporządzenia opinii na koniec maja 2018 r. Pismem z dnia 17 maja 2018 r. biegły zwrócił się o przedłużenie terminu sporządzenia opinii do 30 września 2018 r. Wniosek ten został przez Sąd uwzględniony. W dniu 9 października 2018 r. Sąd wystosował wobec biegłego ponaglenie o zwrot akt wraz z opinią, która ostatecznie wpłynęła do Sądu Rejonowego w dniu 17 października 2018 r., a w dniu 29 października 2018 r. jej odpis przesłano wnioskodawcom i uczestnikom ze zobowiązaniem do złożenia ewentualnych uwag co do opinii w terminie tygodniowym pod rygorem pominięcia. Następnie zaś na przestrzeni dalszych ponad 7 miesięcy Sąd Rejonowy nie podjął żadnej czynności zmierzającej do merytorycznego rozpoznania sprawy, w szczególności nie wyznaczył kolejnego terminu rozprawy, a działania Sądu w tym zakresie ograniczyły się do kwestii zupełnie ubocznych względem zasadniczego toku postępowania. W następstwie powyższych zaniechań pomiędzy dniem wpływu opinii biegłego a kolejnym terminem rozprawy upłynął ponad rok.

Godzi się w tym kontekście podkreślić, że skuteczność i efektywność ochrony sądowej udzielanej w postępowaniu cywilnym wymaga nie tylko tego, by konkretyzacja sfery uprawnień i obowiązków podmiotów prawa w rozstrzygnięciu sądowym była merytorycznie prawidłowa, lecz także tego, by orzeczenie to było wydane możliwie jak najszybciej. Im dłużej bowiem postępowanie, tym niższa jest dla stron (uczestników) realna wartość osiągniętego w nim rezultatu. Zgodnie z art. 6 § 1 k.p.c., sąd zobligowany jest dążyć do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki i aktywnie przeciwdziałać przewlekłości postępowania. Urzeczywistnieniu zasady szybkości postępowania służy szereg procesowych środków dyscyplinujących, w tym instrumentów proceduralnych nakazujących sprawne zebranie (koncentrację) materiału procesowego. Realizacja tych założeń w praktyce następuje w szczególności poprzez egzekwowanie rygoru pominięcia spóźnionych twierdzeń i dowodów oraz przy pomocy środków dyscyplinowania innych podmiotów, niebędących stronami, takich jak biegli czy świadkowie. W rozpatrywanej sprawie powinność ta została naruszona, o czym świadczą w szczególności nieuzasadniona zwłoka w wyznaczaniu kolejnych terminów rozpraw oraz wadliwa organizacja toku postępowania dowodowego, w ramach którego dowody z zeznań świadków, zgłoszone już we wniosku i odpowiedzi na wniosek, do tej pory nie zostały w całości przeprowadzone.

W następstwie dostrzeżonych powyżej uchybień niniejsza sprawa, należąca do kategorii typowych z zakresu stwierdzenia zasiedzenia i niewykazująca ponadprzeciętnego stopnia złożoności pod względem faktycznym ani prawnym, pomimo upływu ponad 3,5 roku od wpływu wniosku inicjującego postępowanie nadal nie została merytorycznie rozstrzygnięta.

W świetle przedstawionych uwag należało stwierdzić, że doszło do naruszenia prawa wnioskodawcy do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki, gdyż objęte skargą postępowanie trwało niewątpliwie znacznie dłużej, aniżeli powinno w okolicznościach rozpatrywanej w nim sprawy i jako takie dotknięte było przewlekłością w rozumieniu art. 2 ustawy o skardze, której zaistnienie Sąd Okręgowy stwierdził, orzekając jak w punkcie 1. sentencji niniejszego postanowienia na podstawie 12 ust. 2 ustawy o skardze.

Konsekwencją stwierdzenia przewlekłości postępowania jest - stosownie do art. 12 ust. 4 ustawy o skardze - przyznanie skarżącemu sumy pieniężnej w wysokości 2.000 zł, która jawi się jako adekwatna przy uwzględnieniu charakteru i skali stwierdzonych zaniedbań i ogólnej długości opóźnień spowodowanych wadliwą organizacją toku postępowania. Stosownie do art. 12 ust. 4 ustawy w razie uwzględnienia skargi sąd przyznaje na żądanie skarżącego od Skarbu Państwa sumę pieniężną w wysokości od 2.000 do 20.000 złotych. Wysokość sumy pieniężnej wyznaczona w tych granicach wynosi co najmniej 500 złotych za każdy rok dotychczasowego trwania postępowania, niezależnie od tego, ilu etapów postępowania dotyczy stwierdzona przewlekłość postępowania. Sąd może przyznać sumę pieniężną wyższą niż 500 złotych za każdy rok dotychczasowego trwania postępowania, jeżeli sprawa ma szczególne znaczenie dla skarżącego, który swoją postawą nie przyczynił się w sposób zawiniony do wydłużenia czasu trwania postępowania. Wykładnia językowa tego przepisu prowadzi do jednoznacznego wniosku, że pod pojęciem "każdy rok dotychczasowego trwania postępowania", należy rozumieć każdy zakończony (a nie rozpoczęty) rok trwania postępowania w sprawie. W rozpoznawanej sprawie łączny czas trwania postępowania, liczony według stanu na dzień złożenia skargi, wynosi 3 lata i 6 miesięcy. Według art. 12 ust. 4 ustawy skarżącemu należy się więc suma pieniężna w wysokości kwoty minimalnej 2000 zł. Sąd nie przyznał skarżącemu sumy wyższej, bo w skardze nie przedstawiono szczególnych okoliczności przemawiających za przyznaniem takiej kwoty

Sąd Okręgowy nie dostrzegł konieczności wydania odpowiednich zaleceń w trybie art. 12 ust. 3 ustawy, gdyż jak wynika z akt sprawy, w ostatnim okresie odbyły się trzy rozprawy (24 października 2019 r., 7 listopada 2019 r., 14 listopada 2019 r.), zaś na rozprawie w dniu 14 listopada 2019 r. Sąd wyznaczył dwa kolejne terminy rozpraw na dni: 16 grudnia 2019 r. i 23 stycznia 2020 r. celem kontynuowania przesłuchania świadków oraz celem przesłuchania wnioskodawców i uczestników. W tym zakresie skarga podlegała oddaleniu.

O zwrocie uiszczonej przez skarżącego opłaty od skargi orzeczono stosownie do treści art. 17 ust. 3 ustawy o skardze.

SSO Beata Kurdziel SSO Joanna Czernecka SSO Liliana Kaltenbek