Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 26 listopada 2019 r.

Sąd Okręgowy w Krakowie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 26 listopada 2019 r. w Krakowie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy ze skargi (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w G.

na naruszenie prawa strony do rozpoznania bez nieuzasadnionej zwłoki sprawy w postępowaniu sądowym prowadzonym przez Sąd Rejonowy w Chrzanowie pod sygn. I C 428/17 (po zmianie sygnatury I C 1423/19)

postanawia:

1.  stwierdzić przewlekłość postępowania w sprawie toczącej się przed Sądem Rejonowym w Chrzanowie pod sygn. I C 428/17 (po zmianie sygnatury I C 1423/19);

2.  przyznać skarżącemu od Skarbu Państwa- Sądu Rejonowego w Chrzanowie sumę pieniężną w kwocie 2.000 zł (dwa tysiące złotych);

3.  zasądzić od Skarbu Państwa- Sądu Rejonowego w Chrzanowie na rzecz skarżącego kwotę 240 zł (dwieście czterdzieści złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania;

4.  zalecić Sądowi Rejonowemu w Chrzanowie niezwłoczne podjęcie czynności w zakresie przygotowania i wyznaczenia terminu rozprawy oraz dołączenia akt postępowania egzekucyjnego,

5.  oddalić skargę w pozostałym zakresie;

6.  polecić Skarbowi Państwa – Sądowi Rejonowemu w Chrzanowie zwrot skarżącemu kwoty 200 zł (dwieście złotych) uiszczonej tytułem opłaty od skargi.

SSO Izabella Stawicka SSO Katarzyna Oleksiak SSO Grzegorz Buła

UZASADNIENIE

Pismem z dnia 12 września 2019 r. (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w G. wniósł skargę na naruszenie jego prawa do rozpoznania bez nieuzasadnionej zwłoki sprawy w postępowaniu sądowym prowadzonym przez Sąd Rejonowy w Chrzanowie pod sygn. I C 428/17, żądając stwierdzenia przewlekłości postępowania, wydania Sądowi Rejonowemu w Chrzanowie zaleceń co do podjęcia odpowiednich czynności i rozstrzygnięcia sprawy w terminie 2 miesięcy od dnia rozpoznania skargi i wniósł o przyznanie skarżącemu sumy pieniężnej w wysokości 2.000 zł wraz ze zwrotem kosztów postępowania.

Na poparcie swojego stanowiska skarżący podniósł, że w postępowaniu przeciwegzekucyjnym, zainicjowanym pozwem z dnia 17 marca 2017 r., do dnia złożenia skargi nie zostało wydane merytoryczne rozstrzygnięcie, pomimo, że rozpatrywana sprawa nie jest skomplikowana ani pod względem faktycznym, ani prawnym. Przedłużający się proces pozbawia zaś skarżącego możliwości korzystania z przedmiotu swej własności. Terminowość i charakter wydawanych w niniejszej sprawie postanowień i zarządzeń nie świadczyły o tym, aby Sąd Rejonowy zmierzał do rozstrzygnięcia sprawy w możliwie najkrótszym czasie. Postanowienie o odrzuceniu zażalenia pozwanego z dnia 11 grudnia 2017 r. na orzeczenie niepodlegające zaskarżeniu zostało wydane dopiero w dniu 23 marca 2018 r. Z kolei w odniesieniu do wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych, złożonego w dniu 14 lutego 2018 r., Sąd Rejonowy wezwał stronę do uzupełnienia braków w dniu 3 kwietnia 2018 r., a rozstrzygnięcie w tym przedmiocie zostało wydane dopiero 15 czerwca 2018 r. Podobna tendencja i odstępy pomiędzy kolejnymi czynnościami Sądu Rejonowego występują przez cały czas trwania procesu. Rażącym przykładem działania wbrew zasadzie szybkości postępowania było zaś wydanie postanowienia z dnia 15 kwietnia 2019 r., w którym Sąd Rejonowy po 2 latach od wniesienia powództwa stwierdził swą niewłaściwość funkcjonalną, a następnie- po upływie 3 miesięcy, uchylił to postanowienie w trybie art. 359 § 1 k.p.c. Skarżący podkreślił przy tym, iż w ciągu 2 lat trwania postępowania nie doszło do wyznaczenia terminu rozprawy. W świetle powyższego, w niniejszej sprawie rażąco naruszone zostało prawo skarżącego do rozpoznania jego sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki.

W odpowiedzi na skargę Skarb Państwa- Prezes Sądu Rejonowego w Chrzanowie wniósł o oddalenie skargi jako bezzasadnej.

W uzasadnieniu przedstawił dotychczasowy przebieg postępowania i podejmowane w jego toku kolejne czynności, podkreślając, że w świetle tych okoliczności prawo strony do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki nie zostało naruszone.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 20 marca 2017 r. do Sądu Rejonowego wpłynął pozew (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w G. o zwolnienie zajętego samochodu osobowego spod egzekucji wraz z wnioskiem o zabezpieczenie roszczenia. W dniu 4 kwietnia 2017 r. Sąd Rejonowy wydał postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia. W dniu 5 kwietnia 2017 r. przesłano pozwanemu odpis pozwu wraz z załącznikami i odpisem postanowienia z dnia 4 kwietnia 2017 r. W dniu 24 kwietnia 2017 r. do Sądu Rejonowego wpłynęła odpowiedź na pozew oraz zażalenie pozwanego na postanowienie z dnia 4 kwietnia 2017 r. wraz z wnioskiem o zwolnienie od kosztów sądowych W dniu 5 maja 2017 r. przesłano pozwanemu wezwanie do usunięcia braków formalnych zażalenia. Odpowiedź na to wezwanie wpłynęła w dniu 22 maja 2017 r. W dniu 4 lipca 2017 r. przesłano pozwanemu wezwanie do wykazania braku dostatecznych środków na pokrycie kosztów sądowych- w terminie tygodniowym pod rygorem oddalenia wniosku o zwolnienie. Postanowieniem z dnia 11 sierpnia 2017 r. referendarz w Sądzie Rejonowym oddalił wniosek pozwanego o zwolnienie od kosztów sądowych. W dniu 29 sierpnia 2017 r. wpłynęła skarga pozwanego na orzeczenie referendarza. W dniu 12 września 2017 r. przesłano pozwanemu zobowiązanie do usunięcia braków formalnych skargi. Odpowiedź na to wezwanie wpłynęła w dniu 16 października 2017 r. Postanowieniem z dnia 6 listopada 2017 r. utrzymano zaskarżone postanowienie referendarza w mocy. W dniu 18 grudnia 2017 r. wpłynęło zażalenie pozwanego na postanowienie z dnia 6 listopada 2017 r. W dniu 17 stycznia 2018 r. przesłano pozwanemu wezwanie do usunięcia braków formalnych i fiskalnych zażalenia. W dniu 20 lutego 2018 r. wpłynęła odpowiedź pozwanego na powyższe zobowiązanie z wnioskiem o zwolnienie od kosztów sądowych. Postanowieniem z dnia 23 marca 2018 r. Sąd Rejonowy odrzucił zażalenie pozwanego na postanowienie z dnia 6 listopada 2017 r. W dniu 24 kwietnia 2018 r. wpłynęło do Sądu Rejonowego zażalenie pozwanego na postanowienie z dnia 23 marca 2018 r. W dniu 26 kwietnia 2018 r. przesłano pozwanemu wezwanie do usunięcia braków formalnych zażalenia. W dniu 25 maja 2018 r. wpłynęła odpowiedź na powyższe zobowiązanie. Postanowieniem z dnia 15 czerwca 2018 r. referendarz w Sądzie Rejonowym oddalił wniosek pozwanego o zwolnienie od kosztów sądowych, zawarty w piśmie z dnia 14 lutego 2018 r. W dniu 9 lipca 2018 r. wpłynęła skarga pozwanego na powyższe orzeczenie referendarza. W dniu 20 sierpnia 2018 r. przesłano pozwanemu wezwanie do usunięcia braków formalnych skargi. W dniu 4 września 2018 r. wpłynęła odpowiedź pozwanego na powyższe wezwanie. Postanowieniem z dnia 24 września 2018 r. Sąd Rejonowy odrzucił skargę, następnie postanowieniem z dnia 3 stycznia 2019 r. odrzucił zażalenie pozwanego w przedmiocie udzielenie zabezpieczenia. W dniu 4 stycznia 2019 r. przesłano pozwanemu odpis postanowienia z dnia 3 stycznia 2019 r. wraz ze zobowiązaniem do uiszczenia brakującej opłaty od zażalenia na postanowienie z dnia 23 marca 2018 r. Postanowieniem z 14 lutego 2019 r. odrzucił zażalenie pozwanego na postanowienie z dnia 23 marca 2018 r. Z kolei postanowieniem z dnia 15 kwietnia 2019 r. Sąd Rejonowy stwierdził swą niewłaściwość funkcjonalną i przekazał sprawę do rozpoznania Sądowi Gospodarczemu. Postanowienie to zostało uchylone przez Sąd Rejonowy na podstawie art. 359 § 1 k.p.c. na mocy postanowienia z dnia 31 lipca 2019 r. Zarządzeniem z dnia 2 września 2019 r. wyznaczono termin rozprawy na 3 października 2019 r. Na tym posiedzeniu dopuszczono dowody z dokumentów oraz odroczono rozprawę celem oczekiwania na akta komornicze i rozpoznania skargi na przewlekłość.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Skarga zasługiwała na uwzględnienie w znaczącej części.

Zgodnie z art. 2 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (j.t. Dz.U.2018.75.-„ustawa o skardze”), strona może wnieść skargę o stwierdzenie, że w postępowaniu, którego skarga dotyczy, nastąpiło naruszenie jej prawa do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki, jeżeli postępowanie w tej sprawie trwa dłużej, niż to konieczne dla wyjaśnienia tych okoliczności faktycznych i prawnych, które są istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Stwierdzenie, czy w sprawie doszło do przewlekłości postępowania, wymaga oceny terminowości i prawidłowości czynności podjętych przez sąd w celu wydania rozstrzygnięcia co do istoty sprawy przy uwzględnieniu jej charakteru, stopnia faktycznej i prawnej zawiłości, znaczenia dla strony, która wniosła skargę, rozstrzygniętych w niej zagadnień oraz zachowania się stron, a w szczególności strony, która zarzuciła przewlekłość postępowania. Godzi się jednocześnie zaznaczyć, że przewlekłość postępowania zachodzi zarówno wtedy, gdy sąd prowadzący postępowanie nie podejmuje żadnych czynności, jak i wtedy, gdy wprawdzie je podejmuje, ale są one nieprawidłowe i w ich następstwie dochodzi do zwłoki w rozpatrzeniu sprawy.

Wprowadzenie do polskiego porządku prawnego instrumentu w postaci skargi na przewlekłość postępowania było skutkiem przyjętych przez państwo polskie zobowiązań międzynarodowych i orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Rozpoznając niniejszą skargę i dokonując oceny naruszenia prawa skarżącej do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki, zobowiązany jest brać pod rozwagę standardy wypracowane w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (art. 1 ust. 3 ustawy o skardze). Zapewnienie środka urzeczywistniającego przestrzeganie praw i wolności zagwarantowanych w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka winno bowiem nastąpić w pierwszej kolejności na poziomie krajowym. Dlatego też ocena przewlekłości postępowania winna być dokonywana w oparciu o zasady określonymi w Konwencji i z uwzględnieniem kryteriów ustalonych w orzecznictwie Trybunału Praw Człowieka.

Opierając się na przywołanych powyżej kryteriach oceny terminowości i prawidłowości prowadzenia postępowania, Sąd Okręgowy uznał, iż analizowane postępowanie istotnie dotknięte było przewlekłością. Na przestrzeni ponad 2,5 roku trwania postępowania dochodziło bowiem do nadmiernego wydłużania okresów dzielących kolejne czynności zmierzające do merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy- zwłaszcza techniczne lub nieskomplikowane, a niezbędne dla nadania prawidłowego biegu sprawie- oraz do wadliwej organizacji toku postępowania oraz podejmowania błędnych decyzji proceduralnych, które przyczyniły się do znacznego rozciągnięcia toku procesu w czasie, podważając konstytucyjne, konwencyjne i proceduralne dyrektywy osądzania w rozsądnym terminie spraw sądowych.

Godzi się przede wszystkim podkreślić, iż pierwszy (i jedyny jak dotąd) termin rozprawy został wyznaczony przeszło 2,5 roku od daty wpływu kompletnego pod względem formalnym pozwu. W celu zapewnienia właściwej dynamiki postępowania możliwym i wskazanym było wyznaczenie terminu rozprawy wraz z poleceniem doręczenia pozwanemu odpisu, czego Sąd Rejonowy nie uczynił. Zaniechanie to nie znajdowało usprawiedliwienia
w obiektywnych okolicznościach niniejszej sprawy, przyczyniając się niewątpliwie do wyraźnego przedłużenia postępowania.

W dalszej kolejności należy zauważyć, iż wraz z odpowiedzią na pozew i zażaleniem na postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia pozwany złożył wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych, do którego nie załączono jednak żadnych materiałów potwierdzających brak środków na pokrycie kosztów sądowych. Obowiązujące przepisy prawa nie stawiają jednolitych warunków udzielenia zwolnienia od kosztów sądowych wobec osób fizycznych i osób prawnych. W przypadku osoby prawnej przesłanką zwolnienia od kosztów sądowych, zgodnie z art. 103 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych ( Dz. U. z 2005 r., Nr 167 Poz. 1398 ze zm.- „u.k.s.c.”) jest udowodnienie braku środków na ich uiszczenie. Ocena zasadności wniosku następuje zaś wyłącznie w oparciu o materiały zaoferowane przez stronę ubiegającą się o zwolnienie od kosztów, co oznacza, że niedostatki dowodowe w tym zakresie nie stanowią braku formalnego i jako takie nie podlegają uzupełnieniu w trybie art. 130 k.p.c., lecz oceniane są z punktu widzenia rozkładu ciężaru dowodu, a w konsekwencji- obciążają stronę ubiegającą się o zwolnienie od kosztów sądowych ( por. postanowienia Sądu Apelacyjnego w Poznaniu: z dnia 11 lipca 2013 r., I ACz 1131/13, LEX nr 1342334 oraz z dnia 30 maja 2014 r., I Acz 860/14, LEX nr 1477278). Tymczasem Sąd Rejonowy po ponad 2,5 miesiącach od wpływu wniosku bezzasadnie wezwał pozwanego do wykazania braku dostatecznych środków na pokrycie kosztów sądowych i dopiero po upływie kolejnego przeszło miesiąca, postanowieniem referendarza sądowego z dnia 11 sierpnia 2017 r., oddalił przedmiotowy wniosek. Z kolei po oddaleniu skargi na orzeczenie referendarza w dniu 6 listopada 2017 r. postanowienie o oddaleniu wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych stało się prawomocne. Zgodnie bowiem z art. 398 ²³ § 2 k.p.c. (w ówcześnie obowiązującym brzmieniu), rozpoznając skargę, Sąd Rejonowy działał jako sąd drugiej instancji. W tym stanie rzeczy, po wydaniu postanowienia z dnia 6 listopada 2017 r., wobec prawomocnego oddalenia wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych, Sąd Rejonowy powinien był wezwać pozwanego do uiszczenia wymaganej opłaty od zażalenia na postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia- w terminie tygodniowym pod rygorem odrzucenia zażalenia (art. 130 k.p.c. w zw. z art. 112 ust. 2 u.k.s.c.). Tego jednakże Sąd Rejonowy nie uczynił. Z kolei pozwany wniósł zażalenie na postanowienie z dnia 6 listopada 2017 r., które w świetle przywołanego uprzednio art. 398 ²³ § 2 k.p.c. było oczywiście niedopuszczalne i jako takie winno podlegać odrzuceniu. Tymczasem Sąd Rejonowy nadał bieg temu zażaleniu, wzywając pozwanego do usunięcia jego braków formalnych i fiskalnych. Odrzucenie zażalenia z uwagi na jego niedopuszczalność nastąpiło zaś dopiero 3 miesiące po jego wpływie, a w trakcie tego okresu Sąd Rejonowy nie dokonał żadnej czynności zmierzającej do merytorycznego rozpoznania sprawy. Co więcej, w piśmie z dnia 14 lutego 2018 r. pozwany zgłosił kolejny wniosek o zwolnienie od kosztów, który sąd Rejonowy, po upływie blisko 4 miesięcy od daty wpływu, został oddalony postanowieniem z dnia 15 czerwca 2018 r., bez rozważenia zastosowania art. 107 ust. 2 u.k.s.c.. Powyższe postanowienie zostało zaskarżone przez pozwanego, która została odrzucona- z uwagi na nieusunięcie jej braków formalnych- postanowieniem z dnia 24 września 2018 r. Kolejna czynność w sprawie miała miejsce dopiero 3 stycznia 2019 r Postanowieniem z dnia 3 stycznia 2019 r. o odrzucono bowiem zażalenie na postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia. Z kolei postanowieniem z dnia 15 kwietnia 2019 r. Sąd Rejonowy stwierdził swą niewłaściwość funkcjonalną i przekazał sprawę do rozpoznania właściwemu sądowi gospodarczemu. Postanowienie to . zostało następnie uchylone w trybie art. 359 § 1 k.p.c. postanowieniem z dnia 31 lipca 2019 roku. wadliwe działanie Sądu Rejonowego w tym zakresie spowodowało, iż na przestrzeni ponad pół roku- od momentu wydania postanowienia z dnia 14 lutego 2019 r. do czasu wydania zarządzenia z dnia 2 września 2019 r.- nie podjęto żadnej czynności zmierzającej do merytorycznego rozpoznania sprawy. Co więcej, pomimo upływu ponad 2,5 roku od daty wpływu pozwu, Sąd Rejonowy nie zwrócił się z odpowiednim wyprzedzeniem do komornika o nadesłanie akt sprawy egzekucyjnej, w której dokonano kwestionowanego zajęcia, co spowodowało, że akta te nie zostały dostarczone na termin rozprawy. Również zobowiązanie (...) sp. z o.o. w Z. o nadesłanie dowodu rejestracyjnego spornego pojazdu zostało przesłane z opóźnieniem i nie została doręczona przed terminem rozprawy.

Godzi się w tym kontekście podkreślić, że skuteczność i efektywność ochrony sądowej udzielanej w postępowaniu cywilnym wymaga nie tylko tego, by konkretyzacja uprawnień i obowiązkach podmiotów prawa w rozstrzygnięciu sądowym była merytorycznie prawidłowa, lecz także tego, by orzeczenie to było wydane możliwie jak najszybciej. Im dłużej bowiem postępowanie, tym niższa jest dla stron realna wartość osiągniętego w nim rezultatu. Zgodnie z art. 6 § 1 k.p.c., sąd zobligowany jest dążyć do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki i aktywnie przeciwdziałać przewlekłości postępowania.

W świetle powyższych uwag objęte skargą postępowanie było prowadzone w sposób wadliwy pod względem organizacyjnym i proceduralnym, trwając niewątpliwie znacznie dłużej, aniżeli powinno w okolicznościach rozpatrywanej w nim sprawy i jako takie dotknięte było przewlekłością w rozumieniu art. 2 ustawy o skardze, której zaistnienie Sąd Okręgowy stwierdził, orzekając jak w punkcie 1. sentencji niniejszego postanowienia na podstawie 12 ust. 2 ustawy o skardze. Sąd Okręgowy dostrzega przy tym, iż na ogólną długość trwania postępowania wpływ miała również znaczna ilość środków prawnych wnoszonych przez pozwanego, lecz okoliczność ta nie mogła stanowić dostatecznego usprawiedliwienia stwierdzonych powyżej uchybień.

Z przedstawionych względów Sąd Okręgowy stwierdził zaistnienie przewlekłości postępowania, orzekając jak w punkcie 1. sentencji niniejszego postanowienia na podstawie 12 ust. 2 ustawy o skardze.

Konsekwencją stwierdzenia przewlekłości postępowania jest- stosownie do art. 12 ust. 4 ustawy o skardze- przyznanie skarżącemu sumy pieniężnej w wysokości 2.000 zł, która- stanowiąc dolną granicę przedziału określonego w przywołanym przepisie- wyczerpywała żądanie skarżącego.

Wobec zasadności skargi skarżący mógł również domagać się zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w kwocie 240 zł, to jest w stawce minimalnej ustalonej stosownie do przedmiotu sprawy w oparciu o § 14 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych ( Dz. U. z 2015 r., poz. 1804 ze zm.), o czym Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. w zw. z z art. 9 ust. 4 ustawy z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy- Kodeks postępowania cywilnego i niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2019 r., poz. 1469) w zw. z art. art. 8 ust. 2 ustawy o skardze.

Żądanie skargi obejmowało również również zalecenie Sądowi rozpoznającemu sprawę podjęcia odpowiednich czynności i wydania rozstrzygnięcia sprawie w terminie 2 miesięcy od daty rozpoznania skargi. Żądanie to zasługiwało na uwzględnienie w części, czego wyrazem jest wydanie zalecenia bezzwłocznego podjęcia czynności w zakresie przygotowania i wyznaczenia terminu rozprawy oraz dołączenia akt postępowania egzekucyjnego.

Nie da się wykluczyć, iż wyznaczenie rozprawy na termin odległy o mniej niż 2 miesiące może okazać się niewykonalne ze względów organizacyjnych w konkretnych uwarunkowaniach danej jednostki sądowniczej, a niezależnie od tego przebieg posiedzenia może uniemożliwić zakończenie postępowania dowodowego i zamknięcie rozprawy. Sąd Okręgowy dostrzega zatem, iż z przyczyn obiektywnych wydanie rozstrzygnięcia w ściśle określonym terminie może okazać się niemożliwe. W konsekwencji, wydanie zaleceń co do terminu rozpoznania sprawy nie było uzasadnione.

O zwrocie uiszczonej przez skarżącego opłaty od skargi orzeczono stosownie do treści art. 17 ust. 3 ustawy o skardze.

SSO Izabella Stawicka SSO Katarzyna Oleksiak SSO Grzegorz Buła