Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE

Ubezpieczona T. M. w dniu 29 marca 2019 r. złożyła wniosek o „ przeliczenie emerytury w myśl wyroku Trybunału Konstytucyjnego dla rocznika 1953 r. „ Powołała się na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 6.03.2019 r.

Zaskarżoną decyzją Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. odmówił uchylenia decyzji z dnia 17 marca 2014r. i stwierdził wydanie decyzji z naruszeniem prawa. W uzasadnieniu decyzji organ rentowy powołał się na art.146§ 1 k.p.a. i 151§2 k.p.a.

Od powyższej decyzji odwołanie wniosła ubezpieczona domagając się zmiany zaskarżonej decyzji i uchylenia decyzji ZUS z dnia 17 marca 2014 r. oraz zasądzenia na jej rzecz od organu rentowego kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie
i podtrzymał stanowisko wyrażone w zaskarżonej decyzji.

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

Ubezpieczona T. M. ( ur. (...)) była uprawniona do emerytury przyznanej jej decyzją z dnia 27 marca 2009 r. oparciu o art. 46 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. W dniu 17 marca 2014 r. organ rentowy wydał decyzję, w której przyznał ubezpieczonej prawo do emerytury w powszechnym wieku emerytalnym. Jednocześnie organ rentowy pomniejszył podstawę obliczenia emerytury o sumę kwot pobranych emerytur w kwocie 54 874, 61 zł.

W dniu 29 marca 2019r. ubezpieczona złożyła w organie rentowym wniosek, w którym domagała się przeliczenia emerytury -wydania nowej decyzji w której emerytura zostanie obliczona bez zastosowania przepisu, który Trybunał Konstytucyjny uznał za sprzeczny z Konstytucją. Ubezpieczona powołała się na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 6.03.2019 r. w sprawie o sygn. akt P 20/16. Organ rentowy postanowieniem z dnia 25 kwietnia 2019 r. wznowił postępowanie w sprawie zakończonej decyzją ostateczną z dnia 17 marca 2014 r . W wyniku wznowienia postępowania organ rentowy wydał następnie zaskarżoną decyzję, którą odmówił uchylenia decyzji i stwierdził jej wydanie z naruszeniem prawa.

Odwołanie zasługiwało na uwzględnienie. Na wstępie należy zauważyć, iż faktycznie ubezpieczona mogła w każdym czasie wystąpić do organu rentowego o ponowne rozpoznanie sprawy na podstawie art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej. Wznawiać postępowanie rentowe można wielokrotnie i w każdym czasie. Jest to instytucja prawa ubezpieczenia społecznego, która reguluje w sposób odrębny - szczególny i korzystający z pierwszeństwa w stosunku do przepisów k.p.c. i k.p.a. - przesłanki ponownego ustalania prawa do emerytury i jej wysokości. (por. Inetta Jędrasik - Jankowska, Karina Jankowska "Prawo do emerytury", LexisNexis, Warszawa 2011). W uchwale z dnia 10 czerwca 2011 r., III UZP 1/11 (OSNP 2012/5-6/68), Sąd Najwyższy stwierdził, że wydanie postanowienia o wznowieniu postępowania administracyjnego jest prawnie indyferentne dla sądu rozpatrującego odwołanie, bo art. 114 ustawy emerytalnej zawiera autonomiczną i odrębną regulację instytucji ponownego rozpoznania sprawy, która nie jest instytucją wznowienia postępowania administracyjnego. Organ rentowy, stosując przepisy ogólne k.p.a. (art. 61 § 4 k.p.a.) powinien tylko zawiadomić strony o wszczęciu postępowania z urzędu lub na żądanie jednej z nich, gdyż tego wymaga realizacja zasady czynnego udziału stron w postępowaniu. W efekcie " wznowienia postępowania rentowego" w trybie art. 114 ustawy emerytalnej zapada tylko jedna decyzja merytoryczna. Co więcej, istnieje pełna zgodność w judykaturze i doktrynie co do tego, że nie musi ona uchylać poprzedniej decyzji. Wystarczy, że zawiera nowe rozstrzygnięcie co do istoty sprawy. Art. 114 ustawy o emeryturach i rentach z FUS wyczerpująco reguluje materię ponownego ustalenia prawa do świadczeń lub ich wysokości. W uchwale z dnia 13 grudnia 2005 r. (II UZP 15/05 ; OSNP 2006 nr 17- 18, poz. 176), Sąd Najwyższy, odnośnie do zbliżonego do art. 114 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS rozwiązania przyjętego w art. 83a ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych przyjął, że "przepisy o ponownym rozpoznaniu (nie o wznowieniu postępowania) stanowią leges speciales w zakresie, w jakim wznowienie postępowania regulowane jest przez Kodeks postępowania administracyjnego. Instytucja ponownego rozpoznania uprawnień, którą w odróżnieniu od "wznowienia postępowania" posługuje się ustawodawca tylko w odniesieniu do postępowania przed organem ubezpieczeń społecznych została wprowadzona zamiast wznowienia postępowania administracyjnego. W trybie art. 114 ust. 1 ww. ustawy istnieje więc możliwość wzruszenia przez organy rentowe (na wniosek lub z urzędu) decyzji wydanych w sprawach emerytalnych i rentowych także w razie późniejszego uznania niezgodność z Konstytucją danej normy prawnej. Wniesienie ponownego wniosku, po uprawomocnieniu się decyzji w zwykły sposób, uzasadniało w okolicznościach niniejszej sprawy badanie przez organ rentowy sytuacji ubezpieczonej pod kątem przesłanek z art. 114 ustawy emerytalnej o co przecież wnosiła ubezpieczona w swoim wniosku, nie powołując co prawda wyraźnie tego przepisu ale wnosząc o przeliczenie świadczenia i ponowne ustalenie jego wysokości. W postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 10 stycznia 2014 r. III UZP 3/13 (LEX nr 1455747) Sąd ten wyraził pogląd, że orzeczenie, o którym mowa w art. 190 ust. 4 Konstytucji, stanowi samodzielną i szczególną podstawę wznowienia postępowania wymienioną expressis verbis w przepisach regulujących postępowanie zarówno sądowe (art. 401 ¹ k.p.c. i art. 540 § 2 k.p.k.), jak i administracyjne (art. 145a k.p.a.). Stosownie do art. 124 u.e.r.f.u.s. w postępowaniu w sprawach o świadczenia określone w niej stosuje się zaś przepisy kodeksu postępowania administracyjnego, chyba że ustawa stanowi inaczej. Za przepis, na podstawie którego może dojść do wzruszenia decyzji organu rentowego wydanej w oparciu o akt normatywny uznany orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego za niezgodny z Konstytucją, należy zatem uznać art. 145a k.p.a., w myśl którego można żądać wznowienia postępowania również w przypadku, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, umową międzynarodową lub ustawą, na podstawie którego została wydana decyzja (§ 1), a w sytuacji określonej w § 1 skargę o wznowienie postępowania wnosi się w terminie jednego miesiąca od dnia wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego. Po złożeniu takiej skargi do organu rentowego dochodzi do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji dotkniętej opisaną wadą i zastąpienia jej decyzją uwzględniającą stan prawny, który pomija derogowaną orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego regulację.

Zgodnie z art. 190 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej:

1. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne.

2. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego w sprawach wymienionych w art. 188 podlegają niezwłocznemu ogłoszeniu w organie urzędowym, w którym akt normatywny był ogłoszony. Jeżeli akt nie był ogłoszony, orzeczenie ogłasza się w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski".

3. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, jednak Trybunał Konstytucyjny może określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego. Termin ten nie może przekroczyć osiemnastu miesięcy, gdy chodzi o ustawę, a gdy chodzi o inny akt normatywny - dwunastu miesięcy. W przypadku orzeczeń, które wiążą się z nakładami finansowymi nie przewidzianymi w ustawie budżetowej, Trybunał Konstytucyjny określa termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego po zapoznaniu się z opinią Rady Ministrów.

4. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie sądowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie w innych sprawach, stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania.

Jak wynika z ustępu 4 powołanego przepisu Konstytucji orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją aktu normatywnego, na podstawie którego została wydana ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie w innych sprawach, stanowi podstawę nie tylko do wznowienia postępowania i uchylenia decyzji ale także innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania. W uzasadnieniu cytowanego wyżej postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 10 stycznia 2014 r. wskazano, że „Naturalną konsekwencją orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie sądowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie w innych sprawach, wynikającą z art. 190 ust. 4 Konstytucji RP, jest to, że owe orzeczenie stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania”. Ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, na podstawie której została wydana decyzja organu rentowego zawiera jednak regulację zawartą w art.114. Sąd Najwyższy wypowiedział się w cytowanym postanowieniu na temat możliwości zastosowania instytucji przewidzianej w art. 114 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych stwierdzając, że nie jest ona wznowieniem postępowania sensu stricto, lecz co najwyżej "swoistym wznowieniem postępowania" powołując się na uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 5 czerwca 2003 r., III UZP 5/03, OSNP 2003 nr 18, por. 442 i orzecznictwo tam powołane. Sąd Najwyższy podkreślił, że instytucja ta ma szerszy charakter niż wznowienie postępowania i nieco odmienne od niego przesłanki. Z istoty swej służy też innym celom, pozwalając przy wykorzystaniu mniej rygorystycznych podstaw niż określone w przepisach Kodeksu postępowania administracyjnego podstawy wznowienia takiego postępowania ponownie ustalić prawo do świadczeń emerytalno-rentowych lub ich wysokość. Nie jest też ograniczona jakimkolwiek terminem. Innymi słowy w tak specyficznej sytuacji jaka wg organu rentowego zachodziła w niniejszej sprawie, w której uchylenie decyzji nie jest możliwe z powodu upływu okresu 5 letniego od doręczenia decyzji ( choć to stanowisko pozwanego okazało się z gruntu błędne, o czym będzie mowa poniżej ) , należało rozważyć zastosowanie w sprawie właśnie tej szczególnej instytucji wznowieniowej przewidzianej w art.114 ustawy emerytalnej. Pozwala ona na realizację uprawnienia ubezpieczonej do uzyskania przeliczenia wysokości świadczenia, w sytuacji, w której z przyczyn niezależnych od ubezpieczonej doszło do przekroczenia terminu przewidzianego w ar.146 § 1 k.p.a. Zaprezentowanie odmiennego stanowiska prowadziłoby, w ocenie Sądu Okręgowego, do naruszenia zasady równości wobec prawa wyrażonej w art.32 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej bowiem kobiety z rocznika 1953, którym od doręczenia decyzji emerytalnej nie minęło 5 lat uzyskujące w obecnej sytuacji pozytywne dla siebie decyzje organów rentowych byłyby w uprzywilejowanej sytuacji w stosunku do kobiet z tego samego rocznika, którym od doręczenia decyzji o przyznaniu emerytury w powszechnym wieku emerytalnym upłynął okres dłuższy niż 5-letni przewidziany w art. 146 § 1 k.p.a.

Abstrahując jednak od powyższego i koncentrując się na weryfikacji zasadności decyzji ZUS w kontekście obranej przez ZUS podstawy prawnej postępowania ( to jest zastosowania przepisów kodeksu postępowania administracyjnego ) , należy zauważyć, iż nie do przyjęcia ( niczym niepodpartą ) jest argumentacja organu rentowego , zgodnie z którą 5 letni termin przewidziany w przywoływanych przepisach należy liczyć do dnia zgłoszenia przez uprawnionego wniosku o wznowienie postępowania bądź do daty wydania decyzji przez ZUS. W pierwszym przypadku zabezpieczeniem stabilności prawnej, innymi słowy zapobieżeniu zgłaszania wniosków o wznowienie postępowania z tej przyczyny po wielu latach od wydania decyzji służy miesięczny termin do złożenia skargi liczony od wyroku TK , który ubezpieczona zachowała. W drugim wypadku ( przy akceptacji stanowiska ZUS ) , organ rentowy przewlekając wydanie decyzji ( w reakcji na skargę o wznowienie ) sam decydowałby o materialnym przedawnieniu żądania wznowienia postępowania. Wbrew stanowisku pozwanego 5 letni termin ( na którego upływ powołuje się obecnie pozwany odmawiając uchylenia decyzji z 17 marca 2014 r. ) liczy się do dnia wydania wyroku TK . W omawianym przypadku termin ten zatem nie upłynął, albowiem siłą rzeczy pomiędzy datą wydania ( o późniejszym doręczeniu nie wspominając ) decyzji przyznającej ubezpieczonej prawo do emerytury w powszechnym wieku emerytalnym, w której potrącono sumy kwot pobranych wcześniej emerytur ( 17 marca 2014 r. ) , a wydaniem wyroku przez Trybunał Konstytucyjny ( 6 marca 2019 r. ) nie minęło 5 lat. Co więcej , organ rentowy nie dysponuje nawet zwrotnym potwierdzeniem odbioru decyzji z dnia 17 marca 2014 r, która została przesłana w/w- nej listem zwykłym. Wszelkie dywagacje organu rentowego na temat daty jaką przyjął za datę doręczenia wskazanej wyżej decyzji byłyby bezprzedmiotowe w sytuacji zakwestionowania otrzymania tej decyzji w marcu 2014 r. przez ubezpieczoną. Organ rentowy był zatem zobowiązany ( i będzie obecnie ) uchylić przedmiotowa decyzję. O takim właśnie ustalaniu ( sposobie liczenia ) upływu 5 letniego okresu przesądził Sąd Apelacyjny w Rzeszowie w wyroku z dnia 27 lutego 2013 r. III AUa 1211/12 gdzie wskazał, iż z treści przepisu art. 146 § 1 kpa wynika, że strona pobawiona jest możliwości wznowienia postępowania w oparciu o podstawę określoną przepisem art. 145 a § 1 kpa w przypadku kiedy od daty doręczenie jej niekorzystnej decyzji do daty wydania wyroku przez TK upłynęło 5 lat pomimo zachowania przez tę stronę miesięcznego terminu do zgłoszenia skargi daty wejścia w życie orzeczenia TK.

W tym stanie rzeczy, Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. orzekł jak w punkcie 1 sentencji

O kosztach zastępstwa prawnego sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z art. § 9 ust. 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych / Dz. U. 2015.1804 / obciążając nimi pozwanego jako przegrywającego proces.

Sędzia Maciej Flinik