Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 października 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Bogdan Wysocki

Sędziowie: Małgorzata Kaźmierczak

Ewa Staniszewska (spr.)

Protokolant: prot. Halszka Mróz

po rozpoznaniu w dniu 17 października 2019 r. w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa Prokuratora Rejonowego Poznań Stare Miasto w Poznaniu dział. na rzecz E. B.

przeciwko T. L., Z. B. (1)

o ustalenie i pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 4 października 2018 r. sygn. akt XII C 188/17

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie I, II, IV i V i:

a)  ustala, że umowa pożyczki z dnia 21 stycznia 2008r. zawarta w formie aktu notarialnego przed notariuszem M. S. numer rep. A: (...) między T. L. a E. B. jest nieważna;

b)  ustala, że wierzytelność T. L. w stosunku do E. B. będąca przedmiotem umowy cesji z dnia 8 maja 2008r. zawartej między T. L. a Z. B. (1) nie istnieje;

c)  pozbawia wykonalności tytuł wykonawczy w postaci aktu notarialnego zawartego przed notariuszem M. S. w dniu 21 stycznia 2008r. numer rep. A: (...), opatrzonego klauzulą wykonalności postanowieniem Sądu Rejonowego Poznań – Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu z dnia 1 grudnia 2009r. w sprawie o sygn. akt (...) w całości;

2.  nie obciąża pozwanych należnymi Skarbowi Państwa kosztami sądowymi z tytułu opłaty od apelacji, od uiszczenia której powód był ustawowo zwolniony.

Małgorzata Kaźmierczak Bogdan Wysocki Ewa Staniszewska

Sygn. akt I A Ca 1182/18

UZASADNIENIE

Prokurator Rejonowy Poznań Stare Miasto w P., działający na rzecz E. B., wniósł o ustalenie, że nieważna jest umowa pożyczki w kwocie 100.000 zł zawarta pomiędzy T. L., a E. B. dnia 21 stycznia 2008r. , oświadczenie woli E. B. z dnia 21 stycznia 2008r. o ustanowieniu na rzecz T. L. hipoteki w kwocie 100.000 zł na spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu położonym w K. na Osiedlu (...) , zapisanym w księdze wieczystej (...)., a także oświadczenia o poddaniu się egzekucji do kwoty 150.000 zł ze względu na sprzeczność tej umowy i oświadczeń z ustawą, oraz zawarcia umowy i poczynienia związanych z nią oświadczeń w bezpośrednim zamiarze popełnienia przestępstwa oszustwa stwierdzonego prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 18 maja 2015 r. w sprawie (...)

Wnosił też o ustalenie, że wierzytelność przysługująca pozwanemu Z. B. (2) jako następcy prawnemu T. L. względem E. B. w kwocie 148.882,20 zł wynikająca z dokonanego w dniu 8 maja 2008r. przez T. L. na rzecz Z. B. (1) przelewu wierzytelności wynikającej z wyżej opisanej umowy pożyczki, oświadczenia o poddaniu się egzekucji i ustanowienia hipoteki nie istnieje skoro nie istnieje jej podstawa a cesjonariusz nie może nabyć więcej niż posiadał cedent.

Ponadto wniósł o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego w postaci aktu notarialnego zawierającego wyżej opisane: umowę pożyczki między T. L. i E. B., oświadczenie o poddaniu się przez nią egzekucji i oświadczenie o ustanowieniu hipoteki.

Pozwany T. L. wniósł o oddalenie wszystkich powództw i o nie obciążanie go kosztami postępowania /k.243/. Twierdził, że umowa i związane z nią oświadczenia woli były skutkiem sumarycznego ujęcia umów pożyczek zawartych wcześniej między nim, a E. B.- spłaconych przez nią częściowo, a także dodatkowej pożyczki udzielonej w okresie zawierania aktu notarialnego.

Pozwany Z. B. (2) wniósł o oddalenie wszystkich powództw i o zasądzenie kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych. W uzasadnieniu odpowiedzi na pozew wskazał, że sąd cywilny nie jest związany kwotą wskazaną w wyroku karnym jako wysokość szkody skoro zakres tej szkody nie należy do znamion ustawowych przestępstwa oszustwa. Podniósł, że nie zachodzą przesłanki nieważności czynności prawnych wskazane w art. 58§ 1 i 2 k.c. (uzasadnienie odpowiedzi na pozew).

Wyrokiem z dnia 4 października 2018r. Sąd Okręgowy w Poznaniu w punkcie I. ustalił, że umowa pożyczki z dnia 21 stycznia 2008r. zawarta, w formie aktu notarialnego zarejestrowanego w Repertorium A: (...), między pozwanym T. L., a E. B. przed notariuszem M. S. prowadzącą Kancelarię Notarialną w P. przy ul. (...) jest nieważna częściowo, a mianowicie: 1/ w § 2 co do kwoty 65.000 zł /sześćdziesiąt pięć tysięcy złotych/, 2/ w § 4 w części dotyczącej zobowiązania do zapłaty odsetek ustawowych od kwoty 100.000zł, oraz w części dotyczącej poddania się egzekucji ponad kwotę 100.000 zł; w punkcie II. ustalił, że umowa cesji wierzytelności T. L. przysługującej temu pozwanemu od E. B. zawarta dnia 8 maja 2008r. między nim, a pozwanym Z. B. (1) jako nabywcą wierzytelności nie istnieje tylko częściowo, a mianowicie w zakresie wskazania wierzytelności ponad kwotę 35.000 zł i określenia odsetek ustawowych od kwoty 100.000 zł zamiast maksymalnych odsetek umownych od kwoty 35.000 zł; w punkcie III. w pozostałej części oddalił powództwa o ustalenia; w punkcie IV. pozbawił częściowo wykonalności tytuł wykonawczy w postaci aktu notarialnego z 21 stycznia 2008r. wyżej opisanego w punkcie I wyroku, opatrzonego klauzulą wykonalności przez Sąd Rejonowy Poznań - Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu postanowieniem z dnia 31 grudnia 2009r. wydanym w sprawie II Co 1751/09, a mianowicie wyłącznie co do kwoty 50.000 zł ze wskazanej w punkcie 1 tego postanowienia; w punkcie V. w pozostałej części oddalił powództwo o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego; w punkcie VI. nie obciążył stron kosztami sądowymi, a koszty pozasądowe zniósł wzajemnie.

W uzasadnieniu Sąd powołał się na następujący stan faktyczny i wnioski prawne.

E. B. jest z zawodu technikiem ekonomistą i ma wykształcenie średnie. Była zatrudniona w Spółdzielni Mieszkaniowej w K. jako główna księgowa.

W okresie zawierania przedmiotowej umowy pożyczki zadłużona była w banku (...), a także w banku którego placówka mieści się na ul. (...) w P.. Nie miała zdolności kredytowej, bowiem jej łączne zadłużenie wobec tych banków wynosiło około 88.699 zł.

Pozwany T. L. prowadził działalność gospodarczą, polegającą min. na udzielaniu pożyczek, pod dwiema firmami: (...) i D. /bezsporne/.

E. B. zawierała z pozwanym T. L. kolejne umowy oprocentowanych pożyczek na różne kwoty, których raty spłacała w miarę możliwości, ale w kwotach i terminach innych niż ustalone.

W styczniu 2008r. była zadłużona w stosunku do T. L. na kwotę około 23.500 zł zawierającą nie spłacony kapitał i część nie spłaconych odsetek od dotychczasowych pożyczek.

W Kancelarii Notarialnej M. S. stawił się 21 stycznia 2008r. osobiście pozwany T. L., który uprzednio uzgodnił termin sporządzenia aktu notarialnego i podał informacje umożliwiające pani notariusz przygotowanie projektu tego aktu. W uzgodnionym czasie stawiła się też E. B.. Nikt inny im nie towarzyszył podczas czynności notarialnych.

Notariusz M. S. wykonała stereotypowe czynności w tym ustaliła dane stron niezbędne przy czynności notarialnej, ustaliła czy strony nie wnoszą poprawek do projektu, po akceptacji projektu odczytała akt notarialny, a strony go podpisały. E. B. wyglądała na osobę zdrową. Bezsporne jest, że § 2 umowy notarialnej o brzmieniu „T. L. oświadcza, że zobowiązuje się do wydania E. B. pieniędzy w kwocie 100.000 zł /sto tysięcy złotych tytułem niniejszej pożyczki gotówką w terminie do dnia 24 stycznia 2008r. był dotknięty wadą oświadczenia woli, bowiem zamiarem stron było wyłącznie udzielenie E. B. pożyczki w kwocie 35.000 zł z odsetkami określonymi przez pozwanego T. L. na 20% w stosunku rocznym, a przez E. B. zaakceptowanymi.

20% rocznie od kwoty 35.000 zł, to kwota 7.000 zł, a do upływu 10- letniego terminu przedawnienia 70.000 zł. Suma kwoty 35.000 zł i kwoty 70.000 zł, to 110.000 zł, czyli kwota niższa o 10.000 zł niż hipoteka wskazana w akcie notarialnym, a niższa o 40.000 zł niż kwota co do której E. B. poddała się egzekucji.

E. B. pokwitowała odbiór kwoty 100.000 zł na pokwitowaniu datowanym 22 stycznia 2008r.

Pozwany wystawił też, z datą 22 stycznia 2008r. dokument KW (...) „kasa wypłaci” wskazując jako wypłacającego siebie- osobę fizyczną, a jako odbiorcę E. B.. Jako tytuł wypłaty podał „Wypłata pożyczki gotówkowej zgodnie z aktem notarialnym z dnia 231.01.08”.

E. B. oczekiwała, że T. L. wręczy jej kwotę 35.000 zł natomiast T. L. zaliczył część tej kwoty na poczet zadłużenia powódki w jego firmach, a dał jej w gotówce różnicę z czego powódka opłaciła też koszty aktu notarialnego. Dnia 8 maja 2008r. T. L. zawarł z pozwanym Z. B. (1) umowę cesji wierzytelności w kwocie 100.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi zabezpieczoną hipoteką w kwocie 100.000 zł na spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu mieszkalnego nr (...) na Osiedlu (...) w K. dla którego prowadzona jest księga wieczysta (...).

Cena sprzedaży wierzytelności wynosiła 35.000 zł.

Na wniosek Z. B. (1) Sąd Rejonowy Poznań- Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu postanowieniem z 31 grudnia 2009r. wydanym w sprawie (...)nadał wyżej opisanemu aktowi notarialnemu z dnia 21 stycznia 2008r. klauzulę wykonalności na rzecz Z. B. (1) jako następcy prawnego wierzyciela T. L. do kwoty 150.000 zł.

Postępowanie egzekucyjne toczy się przed Komornikiem P. W. działającym przy Sądzie Rejonowym Poznań- Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu pod sygnaturą (...)

Wyrokiem z dnia 18 maja 2015r. w sprawie (...) pozwany T. L. został skazany przez Sąd Okręgowy w Poznaniu za przestępstwo z art. (...) k.k. w związku z art (...) k.k. za przestępstwo oszustwa polegające na tym, że w dniu 21 stycznia 2008r. w P., w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, wprowadził E. B. w błąd co do wysokości kwoty pożyczki oraz co do rzeczywistych skutków zawartej w tym dniu umowy notarialnej o pożyczkę gotówkową, czym doprowadził pokrzywdzoną do niekorzystnego rozporządzenia mieniem poprzez przyjęcie przez nią zobowiązania do spłaty kwoty 100.000 zł oraz poddanie się egzekucji do kwoty 150.000 zł, stanowiącej równowartość kwoty pożyczki i odsetek w zamian za pożyczkę gotówkową w kwocie około 11.117,80 zł , czym spowodował straty w mieniu pokrzywdzonej wynoszące około 148.82,20 zł.

Pozwany Z. B. (2) wystąpił do Sądu Rejonowego Poznań - Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu z powództwem o zapłatę przez E. B. kwoty 35.245,05 zł stanowiącej skapitalizowane odsetki od kwoty 100.000 zł.

Wyrokiem z dnia 20 października 2016r. Sąd oddalił to powództwo wskazując, że nie nastąpiło ważne i prawnie skuteczne zawarcie umowy pożyczki kwoty 100.000 zł wobec czego odsetki od tej kwoty powodowi się nie należą.

W tak ustalonych okolicznościach faktycznych Sąd I instancji w pierwszej kolejności wskazał, że popełnienie przestępstwo oszustwa nie jest warunkowane wysokością szkody, która jest skutkiem niekorzystnego rozporządzenia mieniem wprowadzonego w błąd, lub pozostającego w błędzie poszkodowanego.

Art. 11 k.p.c. wskazuje, że ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa wiążą sąd w postępowaniu cywilnym.

Należało więc ustalić, że pozwany T. L. , w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, wprowadził E. B. w błąd co do wysokości kwoty pożyczki, oraz co do rzeczywistych skutków zawartej w dniu 21 stycznia 2008r. notarialnej umowy o pożyczkę gotówkową czym doprowadził pokrzywdzoną do niekorzystnego obciążenia mieniem przez przyjęcie przez nią zobowiązania do spłaty kwoty 100.000 zł jako przedmiotu pożyczki, oraz poddanie się egzekucji do kwoty 150.000 zł stanowiącej równowartość kwoty pożyczki i odsetek w zamian za rzeczywistą pożyczkę gotówkową w kwocie 11.117,80 zł czym spowodował straty w mieniu pokrzywdzonej.

Wyrok z dnia 18 maja 2015r. skazujący pozwanego za oszustwo jest prawnie obowiązujący i trafnie określa, że wskazana w umowie kwota pożyczki jest niezgodna z rzeczywistością, bowiem E. B. jej nie otrzymała, lecz wręczono jej w gotówce jedynie nieznaczną część tej kwoty w sytuacji gdy przekonana była, że otrzyma kwotę większą.

Sąd w niniejszej sprawie nie jest związany ustaleniami Sądu karnego co do wysokości szkody, oraz treści wzajemnych zobowiązań w tym zobowiązań prawnie nieważnych w rozumieniu art. 58 k.c.

Pozwany T. L. prowadził działalność gospodarczą udzielając, odpłatnie, pożyczek. Odpłatność polegała na pozyskiwaniu odsetek jako wynagrodzenia za pożyczony kapitał. Oczywiste jest, że pobierał tak wysokie odsetki jak to możliwe, aby osiągnąć jak największy zysk.

Powódka, jako technik ekonomista, wykonująca zawód samodzielnej księgowej, obeznana była zarówno ze sprawami finansowymi jak i umowami pożyczek, bowiem wielokrotnie umowy pożyczek zawierała. Pożyczka z dnia 21 stycznia 2008r. była trzecią pożyczką zaciągniętą od pozwanego.

Z zeznań świadka E. B. wynikało, że chciała otrzymać od pozwanego kwotę 35.000 zł, a jednocześnie zgadzała się, że pozwany zarachuje, w przyszłości, część tej kwoty na poczet całości zadłużenia obciążającego ją z tytułu częściowej tylko spłaty poprzednich dwóch pożyczek.

Kwota 35.000 zł została też wskazana jako cena sprzedaży wierzytelności w umowie cesji zawartej między pozwanymi w dniu 8 maja 2008r.

Maksymalne odsetki umowne od kwoty 35.000 zł określone w art. 353 ¹ k.c. i skapitalizowane za okres od 21 stycznia 2008r. do dnia 21 stycznia 2018r. czyli do potencjalnego dnia przedawnienia roszczeń wynoszą 62.905,07 zł. Po dodaniu kwoty 35.000 zł jest to 97.905,07 zł.

Skapitalizowane od 21 stycznia 2008 r. do daty wyrokowania, czyli do dnia 4 września 2018 r. wynoszą 65.359,86 zł. Uprawdopodabnia to, na pograniczu pewności, że przedmiotem pożyczki z dnia 21 stycznia 2008r. była kwota 35.000 zł, a doliczenie do kwoty pożyczki, z góry, skapitalizowanych odsetek maksymalnych skalkulowanych na kwotę 65.000 zł było oszustwem, bowiem odsetki te nie były jeszcze wymagalne.

E. B. mogła, teoretycznie, spłacić pożyczkodawcę w niedługi czas po otrzymaniu umówionej kwoty pożyczki i roszczenia akcesoryjne o odsetki nie powstałoby w ogóle.

§2 umowy z dnia 21 stycznia 2008r. jest więc nieważny częściowo, a mianowicie w zakresie wskazania kwoty 65.000 zł jako przedmiotu pożyczki.

W ustalaniu, że określenie kwoty pożyczki na 100.000 zł jest nieważne, a kwota ustalona przez strony wynosiła w rzeczywistości 35.000 zł sąd zastosował art. 65 k.c. Oczywiste było, że bez doliczenia z góry skapitalizowanych odsetek maksymalnych, strony i tak u mowę pożyczki by zawarły przy określeniu od kiedy naliczane będą maksymalne odsetki umowne do dnia zapłaty kwoty 35.000 zł.

Analizując okoliczności zawarcia tej pożyczki, okoliczności sporządzenia aktu notarialnego, ustalone zwyczaje, zamiary stron i cel umowy, oraz zasady współżycia społecznego wziął, w szczególności, pod uwagę współdziałanie E. B. z T. L. i zaakceptowanie przez nią w akcie notarialnym znacznie wyższej kwoty pożyczki niż kwota umówiona, oraz pokwitowanie pobrania kwoty 100.000 zł.

Zarówno umowa pożyczki z dnia 21 stycznia 2008 r. jak i pokwitowanie odbioru przez świadka E. B. kwoty 100.000 zł, oraz dokument „kasa wypłaci” wskazują T. L. jako osobę fizyczną. Nie ma w nich informacji, że pieniądze pochodzą z jednej z firm prowadzonych przez niego w ramach działalności gospodarczej. Potwierdzałoby to zeznania stron o tym, że ich znajomość miała, w jakimś stopniu, charakter osobisty i wiązała się z wzajemnym zaufaniem.

Bezsporne jest, że pozwany udzielał pożyczek na wysoki procent i że uzgodniona przez strony kwota pożyczki była maksymalnie oprocentowana, a obie strony to akceptowały. Akceptowały również wysokość rat określonych w §3 i §7 umowy i terminy ich płatności.

Hipoteka zwykła w kwocie 100.000 zł na spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu przysługującym E. B. ustanowiona w §7 umowy pożyczki odpowiadała, w zaokrągleniu do pełnych tysięcy, sumie kwoty pożyczki /35.000 zł/ i ewentualnych odsetek maksymalnych.

Była to czwarta z kolei hipoteka według opisu w § 5 umowy /k.35 i 35v/, a więc należy przyjąć, że E. B. wiedziała na czym polega hipoteka i jakie są jej skutki. Nie sposób przyjąć, że pozostawała w błędzie co do zakresu i skutków takiego zabezpieczenia spłaty swej kolejnej pożyczki.

Oświadczenie o poddaniu się egzekucji /k.35 - § 4 umowy pożyczki/ jest skutkiem błędu i elementem oszustwa ponad kwotę 100.000 zł bowiem powódka poddała się egzekucji na wypadek nie spłacenia kwoty pożyczki błędnie wskazanej w § 2 umowy na 100.000 zł i odsetek ustawowych za opóźnienie od tej kwoty.

Pozwany T. L. zaliczył część kwoty 35.000 zł stanowiącej, zgodnie z art. 720 § 1 k.c. przedmiot pożyczki na poczet istniejącego wówczas zadłużenia E. B., czyli uznał wcześniejsze jej zadłużenie za spłacone. Z różnicy opłacił koszty aktu notarialnego z dnia 21 stycznia 2008 r., a pozostałą kwotę wręczył E. B..

Nie wnosiła ona o wydanie reszty kwoty pożyczki mimo, że przysługiwało jej takie roszczenie. Przedawniło się ono po upływie 6 miesięcy od daty pożyczki zgodnie z art. 722 k.c.

Umowa cesji z dnia 8 maja 2008r. jest nieważna tylko częściowo, a mianowicie w zakresie sformułowania, że wierzytelność w kwocie 100.000 zł jest wymagalna w całości i że obejmuje ona odsetki ustawowe od dnia 21 sierpnia 2008r. do dnia zapłaty naliczane od kwoty 100.000 zł.

Ustalenie nieważności części w/w umowy cesji wynika z powyższych ustaleń dotyczących zakresu nieważności aktu notarialnego z dnia 21 stycznia 2008r. , bowiem przedmiotem cesji może być wyłącznie wierzytelność w takim zakresie w jakim przysługuje ona wierzycielowi /art. 509 k.c./.

Mając powyższe na względzie Sąd orzekł jak w puntach I, II i III wyroku na podstawie art. 58 k.c. w związku z art. 84 k.c. i art. 11 k.p.c., z uwzględnieniem wyżej wskazanych pozostałych przepisów.

Konsekwencją ustalenia zakresu nieważności umowy pożyczki i określenia zakresu istnienia wierzytelności wskazanej w umowie cesji jest rozstrzygnięcie w punkcie IV i V wyroku o pozbawieniu wykonalności tytułu wykonawczego w części przekraczającej kwotę 100.000 zł i to na podstawie art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c.

I oddalenia tego powództwa w pozostałym zakresie.

Powyższy wyrok zaskarżył powód zarzucając:

1/ naruszenie przepisów prawa materialnego to jest art. 58 § 1 i 3 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie wyrażające się w przyjęciu, że czynność prawna to jest umowa pożyczki z dnia 21 stycznia 2008r. zawarta pomiędzy T. L. a E. B. jest tylko częściowo nieważna podczas, gdy służyła ona do popełnieniu przestępstwa,

2/ naruszenie przepisów prawa materialnego to jest art. 58 § 2 k.c. poprzez jego niezastosowanie do umowy pożyczki z dnia 21 stycznia 2008r. zawartej pomiędzy T. L. a E. B.,

3/ naruszenie przepisów postępowania tj. art. 233 k.p.c. poprzez dokonanie dowolnej a nie swobodnej oceny dowodów, sprzecznej z zasadami logiki i doświadczenia życiowego i w

Konsekwencji

a/ustalenia, że umowa pożyczki z dnia 21 stycznia 2008r. zawarta pomiędzy E. B. a T. L. miała charakter sumaryczny i obejmowała wcześniejsze umowy zawarte między tymi stronami podczas gdy brak jest wystarczających dowodów wskazujących na taki charakter umowy,

b/ ustalenie, iż celem umowy z dnia 21 stycznia 2008r. było zawarcie umowy pożyczki w wysokości 35.000 zł podczas, gdy umowa została zawarta w celu uzyskania prawa własności do mieszkania należącego do E. B.

c/ustalenia, że E. B. składając oświadczenie woli przy zawieraniu umowy pożyczki z T. L. akceptowała wysokość odsetek rocznych, wysokość rat, czas ich spłaty, zabezpieczenie spłaty pożyczki poprzez ustanowienie hipoteki na mieszkaniu podczas, gdy z materiału dowodowego wynika, że znajdowała się ona wówczas w przymusowym położeniu wykluczającym możliwość swobodnego podjęcia decyzji i działała pod wpływem błędu

co skutkowało uznaniem, że umowa pożyczki jest częściowo ważna a umowa cesji wynikającej z niej wierzytelności jest tylko częściowo nieskuteczna podczas, gdy swobodna ocena przez Sąd dowodów prowadzi do wniosku, iż umowa przedmiotowej pożyczki jest bezwzględnie nieważna a umowa cesji nieskuteczna.

W oparciu o wyżej wskazane zarzuty wniósł o zmianę wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 4 października 2018r. sygn. akt(...)i uwzględnienie powództwa to jest ustalenie, że umowa pożyczki z dnia 21 stycznia 2008r. zawarta pomiędzy T. L. a E. B. jest nieważna oraz o ustalenie, że umowa cesji wierzytelności T. L. przysługująca temu pozwanemu od E. B. zawarta w dniu 8 maja 2008r. miedzy nim a Z. B. (2) jako nabywcą wierzytelności nie istnieje, a nadto wnoszę o pozbawienie w całości wykonalności tytułu wykonawczego opisanego w pkt. 4 wyroku.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje.

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie.

Zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. okazał się zasadny jedynie w części odnoszącej się do oceny zeznań E. B., które Sąd I instancji przytoczył na uzasadnienie ustalenia, że strony umowy pożyczki z dnia 21 stycznia 2008r. uzgodniły wysokość odsetek umownych za opóźnienie w zapłacie w wysokości 20% w skali rocznej, podczas gdy taka okoliczność nie została przez nią wprost przyznana.

Ustalenie Sądu odnośnie do wysokości odsetek za opóźnienie pozostawało przy tym w sprzeczności z jednoznaczną treścią umowy pożyczki czy umową przelewu wierzytelności wynikającej z tejże pożyczki, w których konsekwentnie za każdym razem mowa jest o odsetkach ustawowych.

Pozostałe argumenty przytoczone na uzasadnienie zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. okazały się chybione, ponieważ nie odnosiły się w istocie do prawidłowości oceny dowodów czy poczynionych na ich podstawie ustaleń faktycznych w pozostałym zakresie (te zostały przyznane przez apelującego jako prawidłowe), lecz do prawidłowości subsumpcji ustalonych faktów pod przepisy prawa materialnego, a więc do prawidłowości zastosowania art. 58 k.c.

Ustalenia faktyczne Sądu I instancji Sąd Apelacyjny przyjął więc za własne z tą tylko zmianą, że uzgodnienia stron umowy pożyczki w przedmiocie odsetek za opóźnienie w zapłacie obejmowały odsetki ustawowe.

W świetle tych ustaleń na podzielenie zasługiwał zarzut naruszenia art. 58 § 1 i 3 k.c.

W sprawie istotne było, że prawomocnym wyrokiem z dnia 18 maja 2015r. pozwany T. L. został skazany za przestępstwo oszustwa z art. (...) k.k. w zw. z art. (...) k.k. polegające na tym, że w dniu 21 stycznia 2008r. w P., w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, wprowadził E. B. w błąd co do wysokości kwoty pożyczki oraz co do rzeczywistych skutków zawartej w tym dniu umowy notarialnej o pożyczkę gotówkową, czym doprowadził pokrzywdzoną do niekorzystnego rozporządzenia mieniem poprzez zobowiązanie się do spłaty 100.000 zł. oraz poddanie się egzekucji do kwoty 150.000 zł, stanowiącą równowartość kwoty pożyczki i odsetek w zamian za pożyczkę gotówkową w kwocie około 11.117,80 zł, czym spowodował straty w mieniu pokrzywdzonej wynoszące około 148.882,20 zł.

Jak słusznie zauważył Sąd I instancji z mocy art. 11 zd.1 k.p.c. ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa wiążą sąd w postępowaniu cywilnym.

Zgodnie z art. (...) k.k. karze podlega kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadza inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem za pomocą wprowadzenia jej w błąd albo wyzyskania błędu lub nieudolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania.

W realiach sprawy działanie T. L. polegało na wprowadzaniu w błąd E. B., które do działanie w rozumieniu art. (...) k.k. polega na podjęciu przez sprawcę podstępnych zabiegów prowadzących do wywołania u pokrzywdzonego mylnego wyobrażenia o rzeczywistości.

Przestępstwo z art. (...) k.k. jest przestępstwem kierunkowym, podejmowanym w zamiarze bezpośrednim.

Zasadnie apelujący zarzucając naruszenie art. 58 § 1 i 3 k .c. podniósł, że brak było w sprawie podstaw do stosowania art.58 par.3 k.c. i przyjmowania, że nieważnością dotknięta była tylko część czynności prawnej a to już wobec związania sądu cywilnego ustaleniami wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa. W wyroku z dnia 18 maja 2015r. ustalono bowiem, że oszustwo polegało na zawarciu przez T. L. z E. B. umowy pożyczki o określonej treści.

Ugruntowane jest stanowisko w orzecznictwie, że czynność prawna podjęta w celu przestępczym (a przestępstwo oszustwa podejmowane jest w zamiarze bezpośrednim) jest nieważna (por. np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 28.10.2005r. sygn. II CK 174/05; z dnia 17.07.2008r., sygn. II CSK 102/08; z dnia 19.01.2011r. sygn. V CSK 189/10). Jest to czynność sprzeczna z ustawą tj. kodeksem karnym.

Dla oceny tej obojętna jest kwestia, że według ustaleń faktycznych powódka zaciągnęła w rzeczywistości pożyczkę w kwocie 35.000 zł, otrzymując „ do ręki” jedynie ok. 11.000 zł. Podstawą roszczenia o zwrot kwoty rzeczywiście przekazanej E. B. przez T. L. mogą być inne przepisy kodeksu cywilnego, ale nie umowa pożyczki zawarta przez niego w celu przestępczym i jako taka sprzeczna z ustawą. Interes sprawcy przestępstwa nie zasługuje na ochronę w żadnym zakresie na gruncie przepisów o czynności prawnej podjętej przez niego w zamiarze przestępczym.

Dodać zresztą należy, że Sąd I instancji ustalając nieważność tylko części postanowień umowy (w części par.2 i 4 umowy) nie uwzględnił faktu, że pozostała część umowy nie przystaje do wyroku, jest z nim wręcz sprzeczna, przez co zasługujący interes prawny E. B. nie jest należycie zabezpieczony.

Sąd I instancji ustalił nieważność w części postanowienia z paragrafu 2 w przedmiocie wysokości pożyczki (do kwoty 65.000 zł), podczas gdy wysokość udzielonej pożyczki na kwotę 100.000 zł i odpowiadające tej wysokości zobowiązanie spłat rat zostały wskazane także w paragrafach 1 i 3.

Wbrew przesłankom z art. 58 § 3 k.c. nie zbadał i nie ocenił, czy bez postanowień dotkniętych nieważnością, umowa byłaby zawarta w pozostałej części i to z zabezpieczeniem jej spłaty w postaci hipoteki kaucyjnej na lokalu mieszkalnym w kwocie 100.000 zł.

Trafnie skarżący podniósł, ze przedmiotem oceny była umowa pożyczki z dnia 21 stycznia 2008r. o określonych postanowieniach, a nie konstruowanie postanowień umowy na nowo i to w sposób nie przystający do pozostałych, pozostawionych w mocy postanowień.

Z przyczyn wyżej przedstawionych Sąd Apelacyjny uznał na podstawie art. 58 § 1 k.c., że umowa pożyczki z dnia 21 stycznia 2008r. była nieważna.

Konsekwencją oceny, że umowa pożyczki była nieważna i co za tym idzie nie istniała wierzytelność z umowy pożyczki oraz nieważne były postanowienia odnośnie do poddania się przez E. B. egzekucji - była ocena o nieważności umowy cesji wierzytelności z umowy pożyczki zawartej między pozwanymi w dniu 8 maja 2008r. i zasadności pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego w postaci w postaci aktu notarialnego z dnia 21 stycznia 2008r. (zawartej w tej formie przedmiotowej pożyczki). Przedmiotem umowy przelewu z dnia 8 maja 2008r. była wierzytelność z umowy z pożyczki, która w nie istniała i nie mogła z tego tytułu powstać. Tym samym umowa przelewu była nieważna w całości z mocy art. 58 § 1 k.c., ponieważ zgodnie z art. 509 § 1 k.c. przedmiotem przelewu jest wierzytelność. Dodatkowo, nieważne okazało się oświadczenie E. B. o poddaniu się egzekucji do kwoty 150.000zł.

Dla porządku dodać należy, że nie budzi wątpliwości interes prawny E. B. w ustaleniu nieważności umowy pożyczki i przelewu wierzytelności.

Z przyczyn wyżej przedstawionych Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok i orzekł jak w punkcie 1 sentencji wyroku.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. mając na uwadze, że pozwany T. L. przebywa w zakładzie karnym, a rozstrzygnięcia odnośnie do pozwanego Z. B. (1) było pochodną oceny działania T. L..

Małgorzata Kaźmierczak Bogdan Wysocki Ewa Staniszewska