Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 listopada 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 14 listopada 2019 r. w Szczecinie

sprawy R. S. (1) i M. S. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K.

o składki

na skutek apelacji organu rentowego

od wyroku Sądu Okręgowego w Koszalinie z dnia 28 lutego 2019 r., sygn. akt IV U 900/18

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 1 tylko o tyle, że obejmuje odsetki liczone na dzień 31 października 2017 roku,

II.  oddala apelację w pozostałym zakresie.

Sygn. akt III AUa 152/19

UZASADNIENIE

Decyzją z 14 sierpnia 2018r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. stwierdził, że M. S. (1) i R. S. (1) są dłużnikami Zakładu z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenie zdrowotne. Zadłużenie wraz z należnymi odsetkami za zwłokę naliczonymi na dzień wydania decyzji wynosi łącznie 29.972,88 zł, w tym z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne w ramach zakresów deklaracji 01-39 za okres od marca 2006r. do stycznia 2017r. kwocie 17.525,88 zł. oraz odsetki za zwłokę w kwocie 12.447,00 zł. Jednocześnie wskazano, że decyzja ta stanowi podstawę wpisu hipoteki do księgi wieczystej nieruchomości należącej do zobowiązanych.

Odwołania od powyższej decyzji wnieśli M. S. (1) oraz R. S. (1), wskazując że określone w decyzji kwoty zadłużenia zostały objęte umową ratalną, która aktualnie jest spłacana wraz z odsetkami również rozłożonymi na raty. Natomiast od składek, które rozłożono na raty, nie nalicza się odsetek za zwłokę począwszy od następnego dnia po dniu wpływu wniosku o udzielenie tych ulg. Organ rentowy nie był zatem uprawniony do określenia w decyzji odsetek na datę jej wydania. Jednocześnie wskazali, że zawarty układ ratalny nie przewiduje sposobu zabezpieczenia w postaci wpisu hipoteki przymusowej. Wydanie zaskarżonej decyzji miało charakter zbyt asekuracyjny, ponieważ płatnicy wywiązują się z zawartej umowy ratalnej.

W odpowiedzi na odwołania organ rentowy wniósł o ich oddalenie oraz o zasądzenie od M. S. (2) i R. S. (2) kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych. Organ rentowy wyjaśnił, że ustanowienie hipoteki przymusowej w trybie art. 26 i 27 ustawy z dnia 1 października 1999r. o systemie ubezpieczeń społecznych jest czynnością o charakterze zabezpieczającym, a nie egzekucyjnym. Ma na celu ochronę wierzyciela, stwarzając gwarancję, że zobowiązanie zostanie spłacone. Zarządzeniem z dnia 6 listopada 2018r., na podstawie art. 219 k.p.c. Sąd Okręgowy połączył sprawę o sygnaturze akt IV U 901/18 z odwołania R. S. (2) ze sprawą z odwołania M. S. (2) (sygn. akt IV U 900/18) w celu ich łącznego rozpoznania i prowadzenia łącznie pod sygnaturą IV U 900/18.

Wyrokiem z 28 lutego 2019 r. Sąd Okręgowy w Koszalinie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. w ten sposób, iż ustalił, że kwota należności z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne wymieniona w decyzji obejmuje odsetki liczone na dzień 30 października 2017 r. (pkt 1), oddalił odwołanie w pozostałej części (pkt 2) oraz zniósł wzajemnie koszty postepowania miedzy stronami (pkt 3).

Podstawę rozstrzygnięcia stanowił następująco ustalony stan faktyczny i rozważania prawne.

R. S. (1) jest dłużnikiem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenie zdrowotne za okres od marca 2006 r. do stycznia 2017 r. – w związku z prowadzoną pozarolniczą działalnością gospodarczą. Pozostaje on w związku małżeńskim z M. S. (1). Wspólność majątkowa małżeńska nie została w żaden sposób wyłączona.

R. S. (1) w dniu 31 października 2017r. złożył do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wniosek o układ ratalny. W dniu 29 listopada 2017r. zawarta została umowa nr (...) o rozłożenie na raty należności z tytułu składek. W § 2 pkt 1 w/w umowy wskazano, że wierzyciel (Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K.) rozkłada dłużnikowi R. S. (2) na raty należności z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne w ogólnej kwocie 32.697.10 zł., w tym z tytułu należności: składki w wysokości 19.151,10 zł i odsetki za zwłokę 13.5436,00 zł. W pkt 2 w/w umowy podano, że odsetki za zwłokę naliczone zostały na dzień 31 października 2017 r., tj. na dzień złożenia wniosku o rozłożenie na raty. W § 5 umowy wskazano, że w związku z zawarciem umowy wierzyciel zobowiązuje się do:

1. podjęcia działań zmierzających do zawieszenia wcześniej wszczętych i niezakończonych postępowań egzekucyjnych dotyczących należności z tytułu składek objętych umową; niewszczynania i niewznawiania postępowań egzekucyjnych przez okres obowiązywania umowy w stosunku do należności z tytułu składek objętych umową;

2. podjęcia działań zmierzających do umorzenia postępowania egzekucyjnego dotyczącego należności objętych umową po całkowitej ich spłacie zgodnie z ustalonym harmonogramem spłat oraz regulowaniu należnych kosztów egzekucyjnych.

Mocą decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z 30 listopada 2017r. postępowanie egzekucyjne przeciwko dłużnikowi zostało zawieszone. Należności wynikające z zawartego układu ratalnego R. S. (1) spłaca zgodnie z ustalonym z ZUS harmonogramem spłat.

Organ rentowy z urzędu wszczął postępowanie w sprawie określenia wysokości należności z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne. Decyzją z 14 sierpnia 2018 r. stwierdził, że M. S. (1) i R. S. (1) są dłużnikami Zakładu z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenie zdrowotne. Zadłużenie wraz z należnymi odsetkami za zwłokę naliczonymi na dzień wydania decyzji wynosi łącznie 29.972,88 zł, w tym z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne w ramach zakresów deklaracji 01-39 za okres od marca 2006 r. do stycznia 2017 r. kwocie 17.525,88 zł. oraz odsetki za zwłokę w kwocie 12.447,00 zł.

W dniu 7 września 2018 r. na wniosek Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. do księgi wieczystej nr (...), dokonano wpisu hipoteki przymusowej do kwoty 44.958,88 zł. Na dzień wpływu wniosku płatnika składek o udzielenie układu ratalnego, tj. 31 października 2017r., zaległość z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne wynosiła: 19.151,10 zł (okres od marca 2006r. do stycznia 2017r.), odsetki – 13.546,00 zł., opłata prolongacyjna – 2.262,00 zł. Natomiast wysokość odsetek ustalona przez organ rentowy w zaskarżonej decyzji, została naliczona dzień jej wydania, tj. 14 sierpnia 2018r.

Sąd Okręgowy ocenił, że odwołania nie zasługiwały co do zasady na uwzględnienie. Konieczność korekty zaskarżonej decyzji dotyczyła jedynie daty, od której naliczane powinny być odsetki w związku z nieopłaceniem należności składkowych. Jako podstawę prawną powołał treść przepisu art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jednolity Dz.U. z 2016 roku, poz.963).

Sąd I instancji stwierdził, że na mocy art. 83 ust. 1 pkt 1 ustawy systemowej, organ rentowy miał prawo wydać decyzję w zakresie ustalenia wysokości zaległości, która w swojej treści jedynie określa należności ubezpieczonego z tytułu nieopłaconych składek, po uwzględnieniu dokonanych już wpłat, zgodnie z unormowaniami zawartymi w układzie ratalnym. Zawarcie umowy ratalnej nie wyklucza ustanowienia zabezpieczenia hipotecznego albo zastawu, nie stanowi egzekucji roszczenia. To, że w zaskarżonej decyzji organ rentowy uprzedził ubezpieczonych o swoim zamiarze wystąpienia o ustanowienie hipoteki przymusowej na nieruchomości celem zabezpieczenia wykazanych w decyzji należności, nie oznacza, że została wydana decyzja w przedmiocie zabezpieczenia zaległości składkowych.

Sąd Okręgowy wyjaśnił, że zabezpieczenie należności z tytułu składek odbywa się na podstawie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego regulujących postępowanie wieczystoksięgowe (art. 626 ¹ -626 ¹³), zamieszczonych w księdze dotyczącej postępowania nieprocesowego. Stosownie do art. 110 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm.), hipotekę przymusową można uzyskać między innymi na mocy przepisów szczególnych na podstawie decyzji administracyjnej, chociażby decyzja nie była ostateczna. Tym przepisem szczególnym jest także art. 26 ust. 3 u.s.u.s., a decyzja administracyjna stanowiąca w tym przypadku podstawę wpisu to decyzja „o określeniu wysokości należności z tytułu składek”. Inaczej rzecz ujmując, wniosek o wpis hipoteki przymusowej nie jest załatwiany decyzją administracyjną (zob. art. 104 § 1 k.p.a.), a w decyzji stanowiącej podstawę wpisu organ rentowy potwierdza wyłącznie istnienie długu składkowego w określonej wysokości.

Sąd Okręgowy zgodził się z odwołującymi, że odsetki z tytułu nieopłaconych należności składkowych powinny być naliczone na dzień złożenia wniosku o układ ratalny, a nie na dzień wydania zaskarżonej decyzji. Wynika to z treści art. 29 ust. 2 u.s.u.s.. Zgodnie z treścią tego przepisu, od składek, które rozłożono na raty, nie nalicza się odsetek za zwłokę począwszy od następnego dnia po dniu wpływu wniosku o udzielenie tych ulg. Wniosek o udzielenie ulgi w spłacie i zawarcie układu ratalnego wpłynął do ZUS w dniu 31 października 2017 r. Odsetki nie powinny być naliczane od dnia 1 listopada 2017r. Jedynie w tym zakresie decyzja organu rentowego zasługiwała zdaniem Sądu I instancji na korektę.

W dalszej kolejności Sąd Okręgowy wskazał, że ubezpieczeni nie mają racji co do zakresu odpowiedzialności współmałżonka za zobowiązania składkowe. Odpowiedzialność małżonka płatnika ma charakter odpowiedzialności in solidum. Organ rentowy ma względem obydwu małżonków jedną wierzytelność, lecz wynikającą z dwóch różnych tytułów prawnych, tj. świadczenia płatnika (art. 26 OP w związku z art. 31 usus) oraz świadczenia małżonka (art. 29 OP w związku z art. 31 usus). Odpowiedzialność współmałżonka płatnika za wynikające z zobowiązań składkowych składki powstaje z mocy prawa (ex lege), z chwilą powstania zobowiązania składkowego. W realiach niniejszej sprawy nie ulega wątpliwości, że pomiędzy małżonkami nie występuje rozdzielność majątkowa, a zobowiązania składkowe wynikające z nieopłacania składek na ubezpieczenie zdrowotne, nadal istnieją. Małżonka R. S. (1) jest zatem również odpowiedzialna za zobowiązania składkowe swojego męża.

Na marginesie Sąd Okręgowy wskazał, iż cel jakim kierował się organ rentowy wydając zaskarżoną decyzję ma charakter tylko asekuracyjny, bowiem Zakład dysponuje umową ratalną, którą ubezpieczony wykonuje oraz gwarancją (wynikającą z umowy), iż w przypadku niedochowania warunków tego układu cała należność jest natychmiast wymagalna. Sąd I instancji ocenił, że w realiach niniejszej sprawy stanowi to naruszenie prawa podmiotowego osoby zawierającej z ZUS układ ratalny. R. S. (1) wywiązuje się z zawartego z pozwanym układu ratalnego, opłacając należności z niego wynikające. Ustanowienie hipoteki na nieruchomości należącej do ubezpieczonych jest ograniczeniem podmiotowego prawa własności, przysługującego odwołującym. Jednakże działanie organu rentowego jest zgodne z przepisami prawa.

Mając na uwadze powyższe okoliczności, Sąd Okręgowy uznał odwołanie ubezpieczonych za zasadne jedynie co do daty naliczania odsetek za zwłokę w związku z nieterminowym opłaceniem składek na ubezpieczenie zdrowotne.

Z uwagi na jedynie częściowe uwzględnienie żądań odwołujących się od decyzji, Sąd Okręgowy na podstawie art. 100 k.p.c. zniósł wzajemnie między stronami koszty postępowania.

Powyższy wyrok w części, tj. co do punktu 1, zaskarżył organ rentowy, zarzucając mu naruszenie prawa materialnego, a w szczególności art. 29 ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2017 r., poz. 1778 ze zm.) poprzez jego błędne zastosowanie i zobowiązanie organu rentowego do zmiany zaskarżonej decyzji ZUS z dnia 14 sierpnia 2018 r. w ten sposób, że zamiast przyjętych odsetek ustawowych w wysokości 12 447 zł, należy przyjąć odsetki ustawowe obliczone od decyzji dotyczącej zawarcia układu ratalnego w wysokości na dzień 30 października 2017 r., tj. 13 546 zł, podczas gdy z uwagi na treść art. 23 ust. 1 u.s.u.s. organ rentowy w prawidłowy sposób ustalił wysokość odsetek na dzień wydania konkretnej decyzji ustalającej wąskość zadłużenia ubezpieczonego.

Mając na uwadze powyższe, apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania ubezpieczonych w całości, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji oraz o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych.

W uzasadnieniu apelujący wskazał, że w związku z wątpliwościami pełnomocnika odwołujących organ rentowy zwrócił się do Wydziału Rozliczeń Kont Płatników i Składek w celu ustalenia i potwierdzenia wskazanej wcześniej informacji, czy wysokość odsetek w zaskarżonej decyzji została ustalona na dzień wpływu wniosku płatnika o udzielenie układu ratalnego, tj. 30 października 2017 r., czy też na dzień wydania zaskarżonej decyzji. Z przekazanych informacji ustalono, że na dzień wpływu wniosku płatnika o udzielenie układu ratalnego zaległość na koncie płatnika wynosiła: składka FUZ 19 151,10 zł (okres od 7/2004 do 1/2017), odsetki na dzień złożenia wniosku 13 546 zł, opłata prolongacyjna 2262 zł. W zaskarżonej decyzji wskazano, że dług główny z tytułu zaległości w opłaceniu składek za okres od 3/2006 do 1.2017 wynosi 17 525,88 zł – uwzględniono dokonana do dnia 20 lipca 2018 r. wpłaty na poczet zawartego układu ratalnego – oraz ustalono wysokość odsetek w kwocie 12 447 zł, które zostały naliczone na dzień wydania decyzji.

W ocenie organu rentowego wysokość odsetek ustawowych została ustalona w prawidłowy sposób na dzień wydania konkretnej decyzji ustalającej wysokość zadłużenia ubezpieczonego, co nie stoi w sprzeczności z art. 29 ust. 2 u.s.u.s.

W odpowiedzi na apelację ubezpieczeni wnieśli o uchylenie wyroku Sądu I instancji z dnia 28 lutego 2019 r. oraz decyzji ZUS z dnia 14 czerwca 2018 r. i przekazanie (zwrócenie) sprawy do organu rentowego, względnie o oddalenie apelacji w całości oraz o zasądzenie od organu rentowego na rzecz odwołujących kosztów postępowania odwoławczego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja okazała się zasadna jedynie co do objęcia kwotą należności z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne wymienioną w decyzji odsetek liczonych na dzień 31 października 2017 r.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd Okręgowy właściwie przeprowadził postępowanie dowodowe, dokonał trafnej oceny zebranych dowodów i w konsekwencji prawidłowo ustalił stan faktyczny, a następnie dokonał prawidłowej subsumcji. Sąd Apelacyjny w całości podziela ustalenia i rozważania prawne Sądu pierwszej instancji przedstawione w treści uzasadnienia zaskarżonego wyroku. Korekty wymagało jedynie wskazanie prawidłowej daty, do której w zaskarżonej decyzji należało objąć odsetki od należności.

Na etapie postępowania apelacyjnego przesądzenia wymagała kwestia tego, czy organ rentowy miał prawo do określenia w zaskarżonej decyzji odsetek na datę jej wydania. W treści apelacji organ rentowy powołał się na stanowisko Wydziału Rozliczeń Kont Płatników i Składek, wedle którego wysokość odsetek w zaskarżonej decyzji określona została prawidłowo. Sąd Apelacyjny zwraca zatem uwagę, że stanowisko to nie jest wiążące w sprawie, bowiem ma charakter jedynie twierdzeń jednej ze stron postępowania. Nie okazało się ono wystarczające, aby podważyć argumentację zawartą w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku.

Wobec powyższego należy przypomnieć, że zgodnie z treścią art. 29 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U.2017.1778 j.t.) od składek, które rozłożono na raty, nie nalicza się odsetek za zwłokę począwszy od następnego dnia po dniu wpływu wniosku o udzielenie tych ulg.

Niewątpliwe, stosownie do treści art. 83 ust. 1 pkt 1 u.s.u.s., organ rentowy miał prawo wydać decyzję w zakresie ustalenia wysokości zaległości, jednakże decyzja ta w swojej treści powinna określać należności ubezpieczonych z tytułu nieopłaconych składek, po uwzględnieniu dokonanych już wpłat, zgodnie z unormowaniami zawartymi w umowie ratalnej. Wydając zaskarżoną decyzję organ rentowy również nie naruszył postanowień umowy ratalnej, bowiem decyzja ta ma na celu jedynie określenie zadłużenia do ewentualnego przyszłego ustanowienia zabezpieczenia należności. Ustanowienie zabezpieczenia hipotecznego czy też zastawu, co trafnie zauważył Sąd I instancji, nie stanowi egzekucji roszczenia.

Literalne brzmienie treści przepisu art. 29 ust. 2 u.s.u.s. przesądza natomiast, że decyzja nie może obejmować swoją treścią odsetek należnych organowi rentowemu już po dniu wpływu wniosku o zawarcie układu ratalnego. Układ ratalny określił bezspornie odsetki od kwot poszczególnych składek na dzień złożenia wniosku o rozłożenie na raty, tj. na dzień 31 października 2017 roku (i w tym zakresie zachodziła potrzeba zmiany zaskarżonego wyroku, wobec błędnego wskazania przez Sąd I instancji, że kwota należności z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne wymieniona w decyzji obejmuje odsetki liczone na dzień 30 października 2017 r.). Zaskarżona decyzja wydana została natomiast w dniu 14 sierpnia 2018r. i to na ten dzień organ rentowy naliczył odsetki, wbrew treści w/w przepisu. Wobec zawarcia układu ratalnego i określenia w nim wysokości terminu spłaty należności, jak również odsetek, organ rentowy nie był zatem uprawniony do określenia w zaskarżonej decyzji odsetek na datę jej wydania.

Przy rozstrzyganiu niniejszej sprawy sąd odwoławczy miał na uwadze to, że rozłożenie należności z tytułu składek na raty skutkuje nienaliczaniem odsetek za zwłokę, począwszy od następnego dnia po dniu wpływu wniosku o udzielenie tego rodzaju ulg. Natomiast od następnego dnia po złożeniu wniosku naliczana jest opłata prolongacyjna na zasadach określonych w ustawie Ordynacja Podatkowa. Dopiero w sytuacji, w której dłużnik nie spłaca w terminie ustalonych rat, pozostała kwota staje się natychmiast wymagalna wraz z odsetkami za zwłokę naliczonymi na zasadach określonych w ustawie - Ordynacja podatkowa (art. 29 ust. 3 u.s.u.s.). Wobec czego, skoro od momentu złożenia wniosku o rozłożenie należności na raty nie są naliczane odsetki, natomiast ubezpieczeni w terminie realizowali spłaty zgodnie z zawartym układem ratalnym, to organ rentowy winien był wstrzymać się z naliczeniem odsetek za dni przypadające po złożeniu przez ubezpieczonych wniosku o zawarcie umowy ratalnej i wyliczania odsetek w zaskarżonej decyzji do dnia jej wydania.

Mając na uwadze powyższą argumentację, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok w sposób wskazany w punkcie I sentencji, natomiast na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił w pozostałej części apelację organu rentowego.

O kosztach zastępstwa procesowego Sąd nie orzekł na rzecz organu rentowego albowiem uznał ten organ za stronę przegrywającą sprawę ponieważ zmiana na korzyść apelującego była tak znikoma, że nie uzasadniała przyjęcia innego stanowiska.

Urszula Iwanowska Romana Mrotek Barbara Białecka