Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 grudnia 2019 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 4 grudnia 2019 r. w Olsztynie

na rozprawie

sprawy z powództwa G. L.

przeciwko I. K.

o rozwiązanie umowy dożywocia

I.  oddala powództwo;

II.  nie obciąża powoda kosztami procesu.

Sędzia Ewa Oknińska

Sygn. akt: I C 87/19

UZASADNIENIE

Powód G. L. w dniu 3 grudnia 2018 r. złożył pozew przeciwko I. K. o rozwiązanie umowy dożywocia zawartej w formie aktu notarialnego z dnia 13 listopada 2015 r., repertorium (...), przed notariuszem B. M. M., prowadzącą Kancelarię Notarialną w G.. Jednocześnie, powód wniósł o zasądzenie od pozwanej na jego rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, o ile nie zostanie przedłożony spis kosztów.

W uzasadnieniu pozwu wskazał, że w dniu 13 listopada 2015 r. umową dożywocia przeniósł na pozwaną prawo własności nieruchomości, stanowiącej działkę gruntu nr (...), o wartości 200.000,00 zł w zamian za zapewnienie mu dożywotniego utrzymania, polegającego na przyjęciu go jako domownika i zapewnienie mu mieszkania w budynku mieszkalnym stanowiącym przedmiot dożywocia przez oddanie do wyłącznego korzystania jednego pokoju o powierzchni 24 m ² z dostępem do kuchni, łazienki, w.c. i korytarza, a także odpowiedniej pomocy przy codziennych czynnościach – stosownie do potrzeb wynikających z jego stanu zdrowia i wieku oraz pielęgnowania w chorobie i sprawieniu mu pogrzebu odpowiadającego miejscowym zwyczajom. Pomimo zobowiązania ciążącego na pozwanej, wymieniona nie zainteresowała się stanem zdrowia powoda, gdy został poddany zabiegowi usunięcia zaćmy, ani nie odwiedziła go w szpitalu. Tym samym, w braku możliwości samodzielnego funkcjonowania przez powoda, nie udzieliła mu niezbędnej pomocy i opieki po jego powrocie ze szpitala. W ocenie powoda, pozwana nie wywiązała się z ciążącego obowiązku, pozostawiając go bez opieki. W związku z tym, powód wezwał pozwaną do złożenia przed notariuszem oświadczenia o zwrotnym przeniesieniu prawa własności nieruchomości objętej umową dożywocia.

W odpowiedzi na pozew, pozwana I. K. wniosła o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powoda kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego według spisu przedłożonego na rozprawie, ewentualnie według norm przepisanych.

Uzasadniając swoje stanowisko wskazała, że kwestionuje powództwo w całości podkreślając, że zapewnia realizację umowy dożywocia w rozmiarze szerszym, niż to wynika z zawartej pomiędzy stronami umowy dożywocia. Powód bowiem korzysta z całego budynku jak i działki stanowiącej przedmiot umowy dożywocia oraz budynku gospodarczego. Pozwana także wykonywała prace porządkowe w mieszkaniu powoda między innymi dokonując naprawy dachu budynku gospodarczego, a także opłacałaK., kosiła trawę, robiła zakupy. Powód nie wymagał stałej opieki, kontynuował pracę i nie przebywał na zwolnieniach lekarskich.

Ponadto, pozwana o zabiegu i pobycie powoda w szpitalu, dowiedziała się wieczorem poprzedniego dnia i nie była w stanie uregulować swoich obowiązków, tak aby wspomóc w tym zakresie powoda. W jej ocenie, wymieniony zachowuje się emocjonalnie i pozostaje pod wpływem najbliższej rodziny, która czyni w jej kierunku zarzuty dotyczące ciążących na niej obowiązków.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Powód G. L. jest wujkiem pozwanej I. K.. W dniu 18 lutego 1994 r. aktem notarialnym Repertorium (...) E. L. i H. L. dokonali darowizny zabudowanej działki nr (...) oraz niezabudowanej działki nr (...) o powierzchni łącznej 1,65 ha, na rzecz powoda G. L., przenosząc na jego własność nieruchomość w zamian za ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego w postaci zobowiązania do zapewnienia im dożywotniego utrzymania, a w szczególności do przyjęcia ich jako domowników korzystających z jednego pokoju od północy i wspólnej kuchni, dostarczenia im wyżywienia, ubrania, światła i opału, zapewnienia odpowiedniej pomocy i pielęgnowania w chorobie oraz sprawienia własnym kosztem pogrzebu odpowiadającego zwyczajom miejscowym.

Aktem notarialnym z dnia 13 listopada 2015 r. Repertorium (...)sporządzonym przed notariuszem B. M. M., prowadzącą Kancelarię Notarialną w G., powód G. L. przeniósł na rzecz pozwanej własność zabudowanej działki oznaczonej nr ewidencyjnym (...) o powierzchni 0,1782 ha położonej w miejscowości M. przy ulicy (...). Pozwana w zamian zobowiązała się zapewnić powodowi dożywotnie utrzymanie polegające na przyjęciu jego jako domownika i zapewnieniu mu mieszkania w budynku mieszkalnym – stanowiącym przedmiot dożywocia, przez oddanie jemu do wyłącznego korzystania jednego pokoju o powierzchni ok. 24 m ^{( 2)} z dostępem do kuchni, łazienki z w.c. i korytarza, a także odpowiedniej pomocy przy codziennych czynnościach stosownie do potrzeb wynikających z jego stanu zdrowia i wieku, pielęgnowaniu w chorobie oraz sprawieniu jemu pogrzebu odpowiadającego miejscowym zwyczajom. Dla przedmiotowej nieruchomości Sąd Rejonowy w G. (...) prowadzi księgę wieczystą nr KW (...).

Przeniesienie własności na rzecz pozwanej w zamian za dożywotnie utrzymanie było podyktowane względami rodzinnymi, jak i trudną sytuacją rodzinną pozwanej bowiem zamieszkiwała ona ze swoim byłym partnerem i małoletnim synem w wynajmowanym mieszkaniu, zaś powód G. L. był bliską osobą dla pozwanej, gdyż w dzieciństwie wymienioną opiekowała się mama powoda wraz z powodem.

(dowód: odpis księgi wieczystej (...), akt notarialny z dn. 13 listopada 2015 r. k. 9-11, zeznania świadka D. R. protokół k. 227, zeznania świadka K. S. (1) protokół k. 224-225, zeznania świadka K. S. (2) protokół k. 225, zeznania świadka R. M. protokół k. 225, zeznania świadka T. L. protokół k. 225-226, zeznania świadka B. D. protokół k. 226, zeznania świadka R. K. protokół k. 227-228, zeznania powoda protokół k. 330, zeznania pozwanej protokół k. 330-331)

Pozwana I. K. deklarowała chęć zamieszkania na nieruchomości przy ulicy (...) w M. wraz z M. K. (1). Pozwana miała pozyskać środki finansowe w postaci kredytu w celu wyremontowania górnej kondygnacji nieruchomości, której stan techniczny z biegiem czasu ulegał stopniowemu pogorszeniu. Wedle dokonanych uzgodnień, powód miał zajmować parter domu, zaś pozwana wraz ze swoją rodziną wyremontowany strych.

Pozwana początkowo często odwiedzała powoda wraz ze swoim ówczesnym partnerem – M. K. (1). Wymienieni pomagali powodowi w wykonywaniu prac gospodarczych i przydomowych na nieruchomości, objętej aktem notarialnym. Prace te obejmowały koszenie trawy, naprawę daszku budynku gospodarczego wraz z zakupem elementów pokrycia dachowego (papy). Relacje zarówno pomiędzy partnerem pozwanej, którego powód darzył sympatią jak i pozwaną były dobre. W tym okresie, pozwana również robiła sporadyczne zakupy oraz jednorazowo opłaciła za powoda składkę na ubezpieczenie społeczne rolników. W ostateczności, pozwana uzyskała kredyt z którego środków sfinansowała zakup mieszkania w G..

W 2016 r. pozwana związała się z innym partnerem, którego nie zaakceptował powód. Pozwana stopniowo zaprzestała odwiedzać powoda. Pozwana dwa razy uczestniczyła w sprzątaniu domu przed Bożym Narodzeniem. W ciągu ostatniego roku nie wykonała żadnych połączeń telefonicznych do powoda. Na nieruchomości często przebywa matka pozwanej i jej rodzeństwo, spędzając wolny czas.

(dowód: odcinek z należności K.k. 206, zeznania świadka M. K. (1) protokół k. 221-222, zeznania świadka A. S. protokół k. 222-223, zeznania świadka K. S. (3) protokół k. 222, wykaz połączeń k. 158-168, zeznania świadka T. L. protokół k. 225-226, zeznania świadka B. D. protokół k. 226, zeznania świadka R. K. protokół k. 227-228, zeznania powoda protokół k. 330, zeznania świadka R. M. protokół k. 225, zeznania świadka K. S. (2) protokół k. 225, zeznania świadka K. S. (1) protokół k. 224-225)

W dniu 6 listopada 2017 r. powód przeszedł zabieg usunięcia zaćmy z wszczepieniem wewnątrzgałkowym soczewki oka prawego na Oddziale O.w szpitalu (...) w S.. Po zabiegu zalecono ograniczenie wysiłku fizycznego przez okres czterech tygodni. Powód po trzech tygodniach wrócił do pracy. W dniu 4 października 2018 r. powód poddał się powtórnemu zabiegowi usunięcia zaćmy z wszczepieniem wewnątrzgałkowym soczewki oka lewego. Zalecono ponowne ograniczenie wysiłku fizycznego przez okres czterech tygodni. Pozwana mimo próśb, nie podjęła się ustalenia terminu drugiego zabiegu usunięcia zaćmy. Ustalaniem terminu wizyt zajmowała się siostra powoda, a matka pozwanej – A. S.. Termin zabiegu był ustalony z co najmniej czteromiesięcznym wyprzedzeniem, niemniej jednak to rodzeństwo pozwanej zorganizowało transport dla powoda do szpitala w S.. Po opuszczeniu szpitala, powód miał zakaz schylania się co uniemożliwiało mu samodzielne napalenie w piecu. Paleniem w piecu zajmowała się osoba trzecia, której powód zapłacił wynagrodzenie. W innych obowiązkach domowych pomagali mu matka pozwanej i rodzeństwo pozwanej. Powód osobiście nie zwracał się wówczas do pozwanej z prośbami o pomoc. Pozwana zaś we własnym zakresie z taką inicjatywą nie wystąpiła.

Powód cierpi na następujące schorzenia: nadciśnienie tętnicze, otyłość, h.mieszana, podwyższone stężenie glukozy na czczo, h., h.i stłuszczenie wątroby, nawracające bóle w okolicy lędźwiowo – krzyżowej, stan po operacji przepukliny pachwinowej lewostronnej. Od dnia 13 listopada 2015 r. korzystał 17 razy z pomocy lekarskiej w (...) w M..

W kwietniu 2019 r. pozwana na prośbę powoda zapewniła mu transport z zakładu pracy do przychodni na wizytę lekarską.

Powód od dnia 2 stycznia 2017 r. jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę w PPHU (...) Sp. z o.o. Pozostawał na zwolnieniach lekarskich w następujących okresach:

- od dnia 14 lutego 2017 r. do dnia 18 lutego 2017 r.,

- od dnia 13 marca 2017 r. do dnia 18 marca 2017 r.,

- od dnia 6 listopada 2017 r. do dnia 27 listopada 2017 r.,

- 1 stycznia 2018 r.,

- od dnia 3 kwietnia 2018 r. do dnia 6 kwietnia 2018 r.,

- od dnia 16 sierpnia 2018 r. do dnia 20 sierpnia 2018 r.,

- od dnia 17 września 2018 r. do dnia 21 września 2018 r.,

- od dnia 4 października 2018 r. do dnia 21 października 2018 r.,

- od dnia 2 kwietnia 2019 r. do dnia 6 kwietnia 2019 r.,

- od dnia 7 kwietnia 2019 r. do dnia 12 kwietnia 2019 r.,

- od dnia 23 lipca 2019 r. do dnia 26 lipca 2019 r.

Powód G. L. ma 49 lat. Radzi sobie częściowo w obowiązkach życia codziennego, robi zakupy, uprawia ogródek warzywny. Samodzielnie jest w stanie skorzystać z pomocy ośrodka zdrowia w M.. Jest osobą czynną zawodowo, z pomocą brata dojeżdża do pracy. Z uwagi na nasilające się dolegliwości zdrowotne wymaga pomocy, aby umówić go na wizytę lekarską poza miejscem jego zamieszkania oraz wymaga zapewnienia dojazdu na taką wizytę.

(dowód: karta informacyjna k. 15, karta informacyjna k. 21, pismo (...) k. 153, skierowanie do poradni specjalistycznej k. 181, zlecenie na zaopatrzenie w wyroby medyczne k. 185-186, karty zasiłkowe k. 147-149, zeznania świadka K. S. (2) protokół k. 222-223, zeznania świadka A. S. protokół k. 223-224, zeznania świadka R. M. protokół k. 225, zeznania świadka K. S. (3) protokół k. 222, zeznania świadka K. S. (1) protokół k. 224-225)

W dniu 6 lipca 2018 r. pełnomocnik powoda wezwał pozwaną do złożenia przed notariuszem oświadczenia o zwrotnym przeniesieniu prawa własności nieruchomości otrzymanej umową dożywocia, gdyż pomimo wiedzy, że został poddany zabiegowi usunięcia zaćmy wymieniona nie zainteresowała się jego stanem zdrowia, nadto nie odwiedziła w szpitalu, nie udzieliła pomocy po powrocie ze szpitala i opieki. Pozwana ustosunkowując się do wezwania zaprzeczyła podniesionym w piśmie okolicznościom. Jednakże, z uwagi na chęć polubownego załatwienia sporu zaproponowała zawarcie umowy rozwiązania dożywocia, pod warunkiem zwrotu poniesionych kosztów umowy dożywocia tj. 6.303, 20 zł tytułem kosztów notarialnych oraz kwoty około 1.200 zł tytułem zapłaconego podatku od gruntów, a ponadto pokrycia kosztów umowy rozwiązującej. W odpowiedzi, powód zaproponował rozwiązanie umowy dożywocia za pokryciem przez pozwaną wszelkich kosztów z tym związanych, w tym wiążących się ze zwrotnym przeniesieniem prawa własności nieruchomości oraz zwolnieniem powoda z poniesionych przez pozwaną kosztów z tytułu ustanowienia dożywocia.

(dowód: wezwanie powoda z dn. 6 lipca 2018 r. k.16, pismo pełnomocnika pozwanej z dn. 19 lipca 2018 r. k. 18, pismo pełnomocnika powoda z dn. 30 lipca 2018 r. k. 19, pismo pełnomocnika powoda z dn. 24 września 2018 r. k. 20)

Sąd zważył, co następuje:

W świetle zebranego w sprawie materiału dowodowego, powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Ustalenia faktyczne w sprawie zostały dokonane w oparciu o zgromadzoną – niekwestionowaną przez strony – dokumentację, jak też częściowo ze sobą korespondujące zeznania świadków: M. K. (1), A. S., K. S. (3), K. S. (1), K. S. (2), R. M., T. L., B. D. oraz zeznania powoda G. L. i pozwanej M. K. (2). Jednocześnie Sąd miał na uwadze, że wywody wskazanych świadków wykazują nieznaczne nieścisłości, które wynikają z odmiennego, na tle rysującego się konfliktu, postrzegania tożsamych okoliczności. Świadkowie pozostają w bliskich relacjach z powodem lub pozwaną. Zatem należało z dużą dozą ostrożności odnosić się do zeznań poszczególnych świadków konfrontując je z pozostałym zgromadzonym materiałem dowodowym, mając na uwadze subiektywne postrzeganie konfliktu przez zainteresowanych.

Powód upatrywał rozwiązania umowy dożywocia w zaniechaniu przez pozwaną udzielenia mu pomocy w czasie po przejściu zabiegu usunięcia zaćmy, niewywiązaniu się z ciążącego na niej zobowiązania wynikającego z zawartej w dniu 13 listopada 2015 r. umowy dożywocia. Z zeznań świadków wynika, że przyczyny braku wywiązania się z obowiązku powód upatrywał także w tym, że pozwana w ostateczności pomimo ustaleń dokonanych pomiędzy stronami postępowania, nie zamieszkała wspólnie z powodem na nieruchomości objętej umową dożywocia.

Podstawę prawną dochodzonego roszczenia stanowi art. 913 § 2 k.c., zgodnie z którym, w wypadkach wyjątkowych sąd może na żądanie zobowiązanego lub dożywotnika, jeżeli dożywotnik jest zbywcą nieruchomości, rozwiązać umowę o dożywocie.

Ustawa nie precyzuje pojęcia wyjątkowych okoliczności, jednakże kryteriów dostarcza w tej mierze orzecznictwo, w którym ugruntowane jest stanowisko, że cechą wspólną wszystkich zaszłości, jakie kwalifikuje wypadek unormowany w art. 913 § 2 k.c. jako wyjątkowy, nie jest samo negatywne nastawienie dożywotnika do zobowiązanego. Wypadek wyjątkowy ma miejsce, wtedy, gdy dochodzi do krzywdzenia dożywotnika, złej woli nabywcy nieruchomości, agresji, stanu bardzo silnego napięcia między stronami we wzajemnych stosunkach, drastycznego naruszenia przez zobowiązanego zasad współżycia społecznego, jak też zaistnienie sytuacji, która dalsze utrzymywanie stosunków dożywocia czyni sprzeczne z celem i naturą tej umowy. Tak też o wyjątkowości nie będzie świadczyło negatywne nastawienie dożywotnika do zobowiązanego. W mierze wyjątkowych okoliczności zgodnie wypracowane orzecznictwo wskazuje, że rozwiązanie umowy dożywocia może mieć zastosowanie jedynie kiedy to trudne a wręcz niemożliwe będzie utrzymanie stosunku dożywocia w pierwotnym kształcie (vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 9 maja 2019 r., sygn. akt: I ACa 772/18, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 kwietnia 1997 r., sygn. akt: III CKN 50/97, wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 9 kwietnia 2015 r., sygn. akt: I ACa 1000/14)

W tym miejscu podkreślić należy, iż w ujęciu art. 913 § 2 k.c. rozwiązanie umowy o dożywocie należy do dyskrecjonalnej władzy sądu, który w sprawach danego rodzaju każdorazowo zobligowany jest do uwzględnienia interesu obu stron w tym także interesów ekonomicznych. Wskazać także należy, że rozwiązanie stosunku dożywocia może nastąpić przy łącznym spełnieniu przesłanki z § 1 art. 913 k.c., a więc wytworzenia się między dożywotnikiem a zobowiązanym niewłaściwego układu stosunków osobistych, jak też wystąpienia wspomnianych wyjątkowych okoliczności. Oznacza to, że niewłaściwy układ stosunków osobistych między stronami stanowi warunek konieczny, lecz nie samoistny, do rozwiązania tejże umowy (vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 24 stycznia 2013 r., sygn. akt: V ACa 512/12).

W związku z powyższym, dla oceny dopuszczalności zastosowania tego przepisu nie bez znaczenia jest charakter przyczyn, które sprawiły, że okoliczności stanowiące faktyczną podstawę roszczenia dochodzonego mają wyjątkowy charakter. Z zebranego materiału dowodowego wynika, że pozwana od 2016 r. w nieznacznym stopniu wywiązywała się z ciążących nań obowiązków. Gdy pozwana rozstała się ze swoim byłym partnerem akceptowanym przez powoda, relacje pomiędzy stronami uległy stopniowemu rozluźnieniu. Pozwana zaprzestała utrzymywać regularny kontakt z pozwanym. Pozwana po operacji usunięcia zaćmy, nie udzieliła mu pomocy.

Okoliczności sprawy jednak wskazują, że to właściwie brak zainteresowania pozwanej jak i wzajemny brak zrozumienia leżały u podstaw konfliktu, którego efektem było skierowanie przez powoda sprawy na drogę sądową. Wskazuje na to także wprost sam powód. W jego ocenie został on wykorzystany, gdyż liczył, że pozwana przeprowadzi się do darowanej nieruchomości, po części wypełniając pustkę.

W ocenie Sądu nie można jednak uznać by pomiędzy powodem a pozwaną wytworzyły się takie stosunki, że strony nie mogą pozostawać nadal w bezpośredniej ze sobą styczności. Nie sposób przyjąć, że brak pomocy i zainteresowania w czasie choroby ze strony pozwanej M. K. (2) stanowił wypadek wyjątkowy uzasadniający rozwiązanie umowy dożywocia.

Wskazać należy, że strony nie pozostają ze sobą w takich relacjach, które uniemożliwiają im pozostawanie w bezpośredniej styczności. Z zeznań powoda wynika bowiem, że pozwana nie pomagała mu finansowo, bo „może sama miała problemy finansowe”. Powód wskazał również, że rozumiał ją, że nie ma czasu, żeby go odwiedzić. Podkreślić należy, że pozwana w 2019 r. na prośbę powoda, zawiozła go do ośrodka zdrowia.

Zebrane w sprawie dowody wskazują, że ze strony pozwanej nie miały miejsca żadne drastyczne zachowania wobec powoda, czy też zachowania, które w jakimś stopniu byłyby nacechowane złą wolą, chęcią wyrządzenia krzywdy. Co prawda, pozwana sporadycznie świadczyła powodowi pomoc, to jednak w świetle ustalonego stanu faktycznego charakter wzajemnych relacji stron nie uzasadnia uwzględnienia roszczenia powoda.

Wskazać także należy, iż powództwo o rozwiązanie umowy dożywocia jest powództwem najdalej idącym, niejako radykalnym obwarowanym ziszczeniem się wspomnianych wcześniej przesłanek. Niemniej jednak, pokreślenia wymaga, iż pozwana M. K. (2) winna była wykazać zainteresowanie oraz zaangażowanie w kwestii potrzeb wynikających ze stanu zdrowia powoda G. L.. Sama gotowość bądź wola pomocy nie stanowi wystarczającej formy wykonywania umowy dożywocia. Dożywotnikowi przysługują jednak inne roszczenia takie jak powództwo o zasądzenie świadczeń, względnie odszkodowania z tytułu nienależytego wykonywania zobowiązania wynikającego z umowy dożywocia (art. 471 k.c.), czy wreszcie zmiany uprawnień objętych dożywociem na rentę (art. 913 § 1 k.c.). Zatem interes powoda może być zabezpieczony w inny sposób.

Rozwiązanie umowy dożywocia jest bowiem środkiem ostatecznym i jest uzasadnione tylko wówczas gdy nie jest zapewnienie ochrony prawnej dożywotnikowi w inny sposób (vide: wyrok SN z dnia 09 maja 2008 r., III CSK 359/07).

Z tych przyczyn na podstawie powołanych przepisów orzeczono jak w pkt I wyroku.

O kosztach procesu, Sąd orzekł na podstawie art. 102 k.p.c. zgodnie z którym w wypadkach szczególnie uzasadnionych, sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Uwzględniono trudną sytuację materialną i osobistą powoda, a nadto charakter sprawy – powód mógł pozostawać w usprawiedliwionym przekonaniu, że dochodzone roszczenie jest zasadne. Dostrzegając wszystkie wyżej wskazane okoliczności, Sąd uznał, że w niniejszej sprawie zachodzi szczególny wypadek uzasadniający zastosowanie zasady z art. 102 k.p.c. Wobec powyższego, na podstawie wyżej wskazanych przepisów, Sąd nie obciążał powoda kosztami procesu na rzecz strony pozwanej (punkt II wyroku).

sędzia Ewa Oknińska