Pełny tekst orzeczenia

Sygn.akt III AUa 251/19

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 czerwca 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Marek Szymanowski (spr.)

Sędziowie: SA Barbara Orechwa-Zawadzka

SA Alicja Sołowińska

Protokolant: Edyta Katarzyna Radziwońska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 19 czerwca 2019 r. w B.

sprawy z odwołania J. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o emeryturę pomostową

na skutek apelacji wnioskodawcy J. K.

od wyroku Sądu Okręgowego w Suwałkach III Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 20 marca 2019 r. sygn. akt III U 228/19

oddala apelację.

SSA Alicja Sołowińska SSA Marek Szymanowski SSA Barbara Orechwa-Zawadzka

Sygn. akt III AUa 251/19

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. decyzją z 10.01.2019 r. ponownie odmówił J. K. prawa do emerytury pomostowej. Wskazując na przepisy ustawy z 19.12.2008 r. o emeryturach pomostowych oraz ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych podniósł, iż wnioskodawca po 31.12.2008 r. nie wykonywał prac w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Do stażu pracy w warunkach szczególnych zgodnie z art. 4 w zw. z art. 49 ustawy o emeryturach pomostowych organ rentowy nie uwzględnił okresów zatrudnienia od 10.11.1979 r. do 8.01.1981 r., od 1.01.1983 r. do 31.05.1986 r., od 22.09.1986 r. do 14.11.2002 r. i od 1.09.2008 r. do 31.12.2008 r. z uwagi na to, że pracodawcy nie potwierdzili, że w tych okresach wnioskodawca wykonywał pracę wymienioną w załączniku 1 lub 2 ustawy o emeryturach pomostowych.

W odwołaniu od tej decyzji J. K. domagał się jej zmiany i ustalenia, że przysługuje mu prawo do emerytury pomostowej po uwzględnieniu do stażu pracy w warunkach szczególnych tych okresów zatrudnienia, które wykazał dokumentami złożonymi do organu rentowego.

Sąd Okręgowy w Suwałkach wyrokiem z 20 marca 2019 r. oddalił odwołanie. Sąd ten ustalił, że J. K. urodził się (...), a więc 7.03.2017 r., w dacie wydania przez organ rentowy pierwszej decyzji o odmowie prawa do emerytury pomostowej, miał ukończone 60 lat. Wyrokiem Sądu z 9.05.2017 r. w sprawie sygn. akt III U 137/17 jego odwołanie od tejże decyzji zostało prawomocnie oddalone. Rozpoznając odwołanie, Sąd Okręgowy nie badał wówczas wszystkich przesłanek nabycia prawa do emerytury pomostowej, gdyż wystarczyło ustalenie, że J. K., składając wniosek o emeryturę, nie rozwiązał stosunku pracy. W dniu 18.12.2018 r. J. K. wystąpił ponownie z wnioskiem o emeryturę pomostową. Do wniosku dołączył świadectwo pracy z 20.12.2018 r. wystawione przez Przedsiębiorstwo (...) Sp. z o.o. w E., z którego wynika, że był zatrudniony w tym przedsiębiorstwie od 1.09.2008 r. do 20.12.2018 r. jako kierowca samochodu ciężarowego.

Organ rentowy za udowodniony uznał staż sumaryczny 40 lat 4 miesiące i 8 dni okresów składkowych i nieskładkowych. Do stażu pracy w warunkach szczególnych w myśl art. 4 ustawy z dnia 19.12.2008 r. o emeryturach pomostowych uznał 16 lat 5 miesięcy i 23 dni, natomiast do stażu pracy w warunkach szczególnych w myśl art. 49 ustawy o emeryturach pomostowych nie uznał żadnego okresu zatrudnienia.

Wnioskodawca przedłożył świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w następujących okresach:

1. od 10.11.1979 r. do 31.05.1986 r. (w tym służba wojskowa), jako kierowca ciągnika w Nadleśnictwie P.;

2. od 22.09.1986 r. do 14.11.2002 r., jako kierowca samochodu ciężarowego pow. 3,5 t. w Przedsiębiorstwie (...) Sp. z o.o.

Świadectwo pracy z 20.12.2018 r. wystawione przez Przedsiębiorstwo (...) Sp. z o.o., z którego wynika, że był zatrudniony w tym przedsiębiorstwie od 1.09.2008 r. do 20.12.2018 r., jako kierowca samochodu ciężarowego, w punkcie 11, gdzie wpisuje się wykonywanie pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, zawiera adnotację „nie dotyczy".

Sąd pierwszej instancji wskazał, że ustawa z 19.12.2008 r. o emeryturach pomostowych zastąpiła nowymi regulacjami, określającymi zasady nabywania wcześniejszych emerytur z tytułu pracy w warunkach szczególnych, przepisy ustawy o emeryturach i rentach z FUS, określające zasady przyznawania emerytur z tytułu tego rodzaju pracy. Celem tej ustawy jest ograniczenie kręgu uprawnionych do emerytury z powodu pracy w szczególnych warunkach pracy lub w szczególnym charakterze do mniejszej liczby sytuacji - uzasadnionych rzeczywistą koniecznością przejścia na emeryturę przed osiągnięciem wieku emerytalnego. W takich sytuacjach oczekiwania osób, które rozpoczęły wykonywanie pracy w szczególnych warunkach na starych zasadach, powinny zostać zaspokojone. Ustawa ma charakter przejściowy, ograniczając prawo do uzyskania emerytury pomostowej do osób urodzonych po 31.12.1948 r., które pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy lub art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS) rozpoczęły przed 1.01.1999 r. (art. 4 pkt 5 ustawy).

Wskazany cel ustawy o emeryturach pomostowych realizują przepisy określające warunki nabycia prawa do przewidzianego w niej świadczenia, w tym art. 4 i art. 49. Po przytoczeniu treści pierwszego z wymienionych przepisów, Sąd Okręgowy wskazał, że z unormowania tego wynika, że przy nabywaniu prawa do emerytury pomostowej na podstawie art. 4 ustawy uwzględnieniu podlegają przypadające przed 1.01.2009 r. okresy pracy w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 32 i art. 33 ustawy emerytalnej, jednakże dotyczy to wyłącznie sytuacji spełnienia przez ubezpieczonego wszystkich pozostałych przesłanek określonych w art. 4, gdyż muszą one być spełnione łącznie.

W ocenie Sądu pierwszej instancji odwołujący nie wykazał w postępowaniu, że spełnił wszystkie warunki do przyznania emerytury pomostowej, gdyż nie wykazał, iż po 31.12.2008 r. wykonywał pracę w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze wymienioną w załączniku 1 lub 2 ustawy o emeryturach pomostowych (art. 4 pkt 6).

Możliwość uzyskania emerytury pomostowej przez osoby niespełniające warunku z art. 4 pkt 6 przewiduje art. 49 ustawy, który w miejsce warunku z art. 4 pkt 6 wprowadza wymaganie, aby osoba ubiegająca się o emeryturę pomostową spełniała w dniu wejścia w życie ustawy (1.01.2009 r.) warunek posiadania, co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych.

Konieczność posiadania powyższego okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych, a nie ustawy emerytalnej potwierdza wyrok Sądu Najwyższego z 13.03.2012 r., II UK 164/11, LEX 1289168, w którym dokonana została wykładnia językowa art. 4 i 49 ustawy o emeryturach pomostowych (por. również wyrok Sądu Najwyższego z 4.09.2012 r., sygn. I UK 164/12, LEX 1284720 i z 4.12.2013 r. II UK 159/13, LEX 1405231 oraz wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 2.04.2014 r. sygn. III AUa 2302/13, LEX 1506769).

Zgodnie z treścią art. 3 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych prace w szczególnych warunkach, to prace związane z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia, wykonywane w szczególnych warunkach środowiska pracy, determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi, które mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej stawiają przed pracownikami wymagania przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony w wyniku procesu starzenia się jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku. Wykaz prac w szczególnych warunkach określa załącznik nr 1, a w szczególnym charakterze załącznik nr 2 do ustawy. W załączniku nr 2 wymienione zostały wprawdzie prace kierowców, ale tylko kierowców autobusów, trolejbusów, pojazdów uprzywilejowanych oraz kierowców przewożących towary niebezpieczne wymagające oznakowania pojazdu (pkt 8,9,10 załącznika nr 2 do ustawy o emeryturach pomostowych).

W niniejszym postępowaniu odwołujący wykazywał, iż zarówno przed, jak i po 31.12.2008 r. pracował w warunkach szczególnych, świadcząc pracę kierowcy samochodu ciężarowego powyżej 3,5 tony oraz kierowcy ciągnika, zatrudnionego przy pracach w lesie. Prace te nie są jednak w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach pomostowych traktowane jako prace wykonywane w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze ( nie są wymienione we wskazanych załącznikach do ustawy o emeryturach pomostowych ) i nie mogą stanowić podstawy do przyznania wnioskowanego przez J. K. prawa do emerytury pomostowej.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 477 14 § 1 k.p.c., Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji wyroku.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł J. K.. Nie sprecyzował w niej zarzutów, lecz podniósł, iż pracował na tym samym stanowisku ,,kierowca TIR – przewóz żywych zwierząt” od 1.09.2008 r. do 20.12.2018 r. w przedsiębiorstwie (...) w E.. Wydane zostało świadectwo pracy. Wykonywana praca powinna zostać zaliczona do pracy w szczególnych warunkach, gdyż w wyniku jej wykonywania doszło do utraty zdrowia odwołującego (zwyrodnienia stawów oraz kręgosłupa, schorzenia układu naczyniowego).

Apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienia odwołania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie jest zasadna.

Na wstępie wskazać należy, że dokonana przez pracodawcę w świadectwie pracy oraz w świadectwie pracy w szczególnych warunkach ocena charakteru zatrudnienia pracownika nie jest dla sądu wiążąca. Dokument ten podlega co do swojej wiarygodności i mocy dowodowej takiej samej ocenie, jak każdy inny dowód. Świadectwo pracy, jako dowód z dokumentu prywatnego, nie ma silniejszej mocy dowodowej niż dowód z zeznań świadków lub z przesłuchania stron (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 października 2011 r. II UK 43/11 LEX nr 1108484, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 marca 2005 r., II UK 15/05, LEX nr 603168 oraz wyroki tego Sądu z dnia 3 października 2000 r., I CKN 804/98, LEX nr 50890; z dnia 30 czerwca 2004 r., IV CK 474/03, OSNC 2005 nr 6, poz. 113; z dnia 9 kwietnia 2009 r., I UK 316/08, LEX nr 707858; z dnia 6 stycznia 2009 r., II UK 117/08, OSNP 2010 nr 13-14, poz. 167; z dnia 27 lipca 2010 r., II CSK 119/10, LEX nr 603161).

Twierdzenia podnoszone w apelacji świadczą o tym, że odwołujący kwestionuje dokonaną przez Sąd pierwszej instancji ocenę materiału dowodowego - dotyczącego jego zatrudnienia pod kątem możliwości zaliczenia pracy wykonywanej w ramach tego zatrudnienia do pracy w szczególnych warunkach w szczególnym charakterze. Na tę okoliczność przedstawione zostały dwa świadectwa pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze - z 14.11.2002 r. wystawione przez Przedsiębiorstwie (...) w E. dotyczące pracy w okresie od 22.09.1986 r. do 14.11.2002 r. na stanowisku kierowca samochodu ciężarowego pow. 3,5 t. oraz z 19.03.2015 r. sporządzone przez Nadleśnictwo P. potwierdzające wykonywanie pracy od 10.11.1979 r. do 31.05.1986 r. (w tym służba wojskowa) na stanowisku kierowcy ciągnika kołowego (odpowiednio k. 10 tomu IV akt rentowych oraz k. 8 tomu IV akt rentowych). Przedłożone zostało także świadectwo pracy z 20.12.2018 r. ( k. 47 tomu IV akt rentowych), w treści którego odnotowano, że praca w Przedsiębiorstwie (...) w E. od 1.09.2008 r. do 20.12.2018 r. na stanowisku kierowcy samochodu ciężarowego nie należała do katalogu prac w szczególnych warunkach (pkt 11 świadectwa pracy).

Zasadnie Sąd Okręgowy zweryfikował każde z wymienionych świadectw pracy w zakresie poprawności zaliczenia bądź nie pracy świadczonej przez J. K. do pracy w szczególnych warunkach. Ograniczył przy tym zbadanie tej kwestii do analizy załącznika do ustawy o emeryturach pomostowych, co również należy uznać za słuszne. Nie było bowiem potrzeby dopuszczania na tę okoliczność innych dowodów niż dokumenty prywatne, ponieważ odwołujący nie kwestionował ani rodzaju pracy wynikającego ze stanowisk wskazanych w świadectwach pracy, ani podanego w dokumentach okresu zatrudnienia.

Ogólnie rzecz ujmując, zadaniem Sądu w niniejszej sprawie było ustalenie, czy J. K. spełnia warunki niezbędne do nabycia prawa do emerytury pomostowej, o których mowa w ustawie z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (tekst. jedn. Dz.U. z 2018 r. poz. 1924). Te warunki określają art. 4 i art. 49 ustawy. Zgodnie z treścią art. 4 tej ustawy, prawo do emerytury pomostowej, z uwzględnieniem art. 5-12, przysługuje pracownikowi, który spełnia łącznie następujące warunki: 1) urodził się po dniu 31 grudnia 1948 r.; 2) ma okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat; 3) osiągnął wiek wynoszący co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla mężczyzn; 4) ma okres składkowy i nieskładkowy, ustalony na zasadach określonych w art. 5-9 i art. 11 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (Dz.U. z 2018 r. poz. 1270), wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn; 5) przed dniem 1 stycznia 1999 r. wykonywał prace w szczególnych warunkach lub prace w szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych lub art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS; 6) po dniu 31 grudnia 2008 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych; 7) nastąpiło rozwiązanie z nim stosunku pracy.

W myśl art. 49 ww. ustawy, prawo do emerytury pomostowej przysługuje również osobie, która: 1) po dniu 31 grudnia 2008 r. nie wykonywała pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3; 2) spełnia warunki określone w art. 4 pkt 1-5 i 7 i art. 5-12; 3) w dniu wejścia w życie ustawy miała wymagany w przepisach, o których mowa w pkt 2, okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3.

Należy zaznaczyć, że zakres prac uznawanych za pracę w szczególnych warunkach wymienionych w ustawie o emeryturach pomostowych nie jest tożsamy z zakresem takich prac, na które wskazuje ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i Rozporządzenie Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. o wieku emerytalnym pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. O ile bowiem prace kierowców samochodów ciężarowych o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony oraz prace kierowców ciągników są uznawane za pracę w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i odpowiednio Wykazu A, Działu VII poz. 2 Załącznika nr 1 do rozporządzenia z 7 lutego 1983 r., to nie stanowią one prac wykonywanych w tych warunkach w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych. W załącznikach do tej ostatniej ustawy zawężono znacznie wykaz prac świadczonych w szczególnych warunkach w porównaniu z wykazem zawartym w ww. rozporządzeniu z 1983 r., do jakiego odnosi się art. 32 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Prace kierowców samochodów ciężarowych o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony oraz prace kierowców ciągników, o których mowa w Wykazie A, Dziale VII poz. 2 Załącznika nr 1 do rozporządzenia z 7 lutego 1983 r., nie zostały wymienione w załącznikach do ustawy o emeryturach pomostowych. Nie są więc pracami w warunkach szczególnych ani w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych.

Ustalenie to ma decydujące znaczenie dla oceny uprawnień J. K. do emerytury pomostowej na podstawie art. 4 ustawy o emeryturach pomostowych, ponieważ oprócz pracy w Przedsiębiorstwie (...) w E. jako kierowcy samochodu ciężarowego oraz pracy w Nadleśnictwie P. na stanowisku kierowcy ciągnika odwołujący nie wskazywał innych okresów pracy, które miały być pracą w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych, jaką ubezpieczony miał wykonywać po 31 grudnia 2008 r. Skoro tego rodzaju praca nie jest pracą wykonywaną w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych, to oznacza, że po 31 grudnia 2008 r. odwołujący nie wykonywał takiej pracy, a zatem nie spełnił przesłanki wymienionej w art. 4 pkt 6 ustawy o emeryturach pomostowych.

Skoro odwołujący nie spełnił jednej z przesłanek wynikających z art. 4 ustawy o emeryturach pomostowych, to podstawą prawną jego żądania przyznania prawa do emerytury pomostowej mógł być jedynie art. 49 tej ustawy dotyczący osób nie pracujących warunkach szczególnych po dniu 31.12.2008 r. Na podstawie art. 49 pkt 3 tej ustawy bierze się pod uwagę jedynie okresy pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 tej ustawy (posiadane w dniu wejścia w życie ustawy). Oznacza to, że przy ustalaniu uprawnień do emerytury pomostowej na tej podstawie prawnej (art. 49) nie mogą być uwzględnione żadne okresy pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, które są takimi jedynie w rozumieniu art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ale w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych już nie.

Należy podkreślić, że wykładnia art. 49 pkt 3 ustawy o emeryturach pomostowych była już przedmiotem zainteresowania Sądu Najwyższego. Słusznie w tym zakresie Sąd Okręgowy nawiązał do wyroku Sądu Najwyższego z 13 marca 2012 r. (II UK 164/11). Zgodnie z poglądem wyrażonym w tym orzeczeniu, nie ma podstaw prawnych do przyznania emerytury pomostowej ubezpieczonemu, którego dotychczasowy okres pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze nie może być kwalifikowany jako prace w warunkach szczególnych w rozumieniu dziś obowiązujących przepisów (art. 3 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych) lub o szczególnym charakterze (art. 3 ust. 3 ustawy o emeryturach pomostowych). Określenie „okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3”, zawarte w art. 49 pkt 3 ustawy o emeryturach pomostowych, oznacza okres pracy wskazany w art. 3 ust. 1 i 3 tej ustawy bez wliczania do niego okresów pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 32 i art. 33 ustawy emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Sąd Najwyższy wyraził taki pogląd również w wyroku z 4 września 2012 r. (I UK 164/12) i w wyroku z 22 lipca 2013 r. (III UK 106/12).

W świetle powyższego, dla ustalenia uprawnień J. K. do emerytury pomostowej z art. 49 ustawy nie mają znaczenia żadne okresy wykonywania do 31 grudnia 2008 r. pracy kierowców samochodów ciężarowych o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony oraz pracy kierowcy ciągnika, ponieważ są to okresy pracy w szczególnych warunkach jedynie w rozumieniu art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Wykazie A, Dziale VII poz. 2 Załącznika nr 1 do rozporządzenia z 7 lutego 1983 r.), nie zaś w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych.

Ustalenie, że przed 31 grudnia 2008 r. odwołujący nie wykonywał pracy w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych, powoduje, że nie spełnił on przesłanki wynikającej z art. 49 pkt 3 tej ustawy, a przez to nie spełnił wszystkich warunków niezbędnych do przyznania mu prawa do emerytury pomostowej określonych w art. 49 ustawy o emeryturach pomostowych.

W tym stanie rzeczy Sąd Apelacyjny na zasadzie art. 385 k.p.c. oddalił apelację.