Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt VII U 1079/19

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 października 2019 r.

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSO Monika Rosłan-Karasińska

Protokolant: st. sekr. sądowy Maria Nalewczyńska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 7 października 2019 r. w Warszawie

sprawy A. P.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych(...) Oddział w W.

o zwrot nienależnie pobranej renty rodzinnej

na skutek odwołania A. P.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

z dnia 14 grudnia 2018 r. znak: (...)

1.  zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że stwierdza, iż odwołująca A. P. nie pobrała nienależnego świadczenia za okres 1 marca 2018 r. do 31 sierpnia 2018 r. z tytułu renty rodzinnej i nie zobowiązuje odwołującej A. P. do zwrotu nienależnego świadczenia wraz z odsetkami;

2.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...)Oddział w W. na rzecz odwołującej A. P. kwotę 180 zł (sto osiemdziesiąt) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

UZASADNIENIE

W dniu 25 marca 2019 r. A. P. wniosła odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...)Oddział w W. z dnia 14 grudnia 2018 r. znak: (...)stwierdzającej, że odwołująca pobrała nienależne świadczenie za okres od 1 marca 2018 r. do 31 sierpnia 2018 r. w kwocie 6 178 zł z tytułu renty rodzinnej i zobowiązał ubezpieczoną do zwrotu ww. kwoty wraz z odsetkami. Skarżonej decyzji odwołująca zarzuciła błędne ustalenie stanu faktycznego poprzez przyjęcie, że okres od 1 marca 2018 r. do 31 sierpnia 2018 r. nie był okresem pobierania nauki, w o którym mowa w art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. W oparciu o powyższe ubezpieczona wniosła o uchylenie skarżonej decyzji i rozstrzygnięcie co do istoty sprawy. Uzasadniając odwołanie ubezpieczona wskazała, że jest uczennicą w Policealnej Szkole Centrum (...) w L.. W okresie od listopada 2017 r. do czerwca 2018 r. miała uczęszczać na zajęcia: dekorator wnętrz. Ubezpieczona pojęła naukę na tym kierunku na podstawie umowy o świadczenie usług oświatowych z dnia 1 września 2017 r., w listopadzie 2017 r. podjęła naukę na tym kierunku. W kwietniu odwołująca otrzymała od Szkoły wypowiedzenie umowy ze skutkiem natychmiastowym, przyczyną wypowiedzenia było „ nie przystąpienie do grupy szkoleniowej wymaganej liczby osób”, jako podstawę wypowiedzenia podano § 7 ust. 3 lit. c) umowy. Powyższy stało się z przyczyn niezależnych od ubezpieczonej, a konsekwencji rzeczywistą przyczyną zamknięcia kursu była zbyt mała liczba osób chętnych do podjęcia nauki na tym kierunku. W dacie otrzymania wypowiedzenia umowy tj. 9 kwietnia 2018 r., odwołująca nie miała możliwości wyboru innego kierunku, gdyż na to było już za późno (odwołanie z dnia 25 marca 2019 r., k. 3 – 4 a.s.).

W odpowiedzi na odwołanie z dnia 24 kwietnia 2019 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wniósł o jego oddalenie na podstawie art. 477 14 § 1 k.p.c.

Ustosunkowując się do wniesionego odwołania organ rentowy powołał się na treść art. 138 ust. 1, art. 84 ust. 1 oraz art. 68 ust. 1 ustawy o emeryturach
i rentach z FUS wskazując, że podjęte przez organ czynności prowadziły
do ustalenia, że A. P. w okresie od 1 marca 2018 r. do 31 sierpnia 2018 r. nie uczęszczała na zajęcia. Ponadto organ rentowy wskazał, że przepis art. 68 ww. ustawy nie różnicuje, czy osoba uprawniona do renty rodzinnej nie uczy się z własnej winy, czy z przyczyn od niej niezależnych. W związku z powyższym na podstawie skarżonej decyzji organ rentowy zobowiązał odwołującą do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia (odpowiedź na odwołanie k. 5 – 5 verte a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

A. P. urodzona w dniu (...) od 24 listopada 2014 r. pobiera rentę rodzinną po zmarłej matce, świadczenie jest wypłacane 15 dnia każdego miesiąca przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.. Wysokość świadczenia od 1 listopada 2017 r. wynosiła 854 zł miesięcznie (decyzja o przyznaniu renty z dnia 23 grudnia 2014 r., k. 55 akt organu rentowego, decyzja ZUS z dnia 11 października 2017 r., k. 97 akt organu rentowego).

Od września 2017 r. A. P. rozpoczęła kształcenie w Policealnej Szkole Zawodowej (...) w L. na kierunku dekorator wnętrz oraz na drugim kierunku technik usług kosmetycznych. Ubezpieczona uczęszczała regularnie na zajęcia na kierunku technik usług kosmetycznych we wrześniu, październiku, listopadzie i grudniu 2017 r. oraz w styczniu i lutym 2018 r. Natomiast zajęcia na kierunku dekorator wnętrz rozpoczęły się dopiero w listopadzie 2017 r. i również uczęszczała na nie regularnie w miesiącach listopad i grudzień 2017 r. oraz styczeń 2018 r, w lutym 2018 r. zajęcia już się nie odbywały. Na początku 2018 r. ubezpieczona zdecydowała się zrezygnować z kierunku technik usług kosmetycznych, ponieważ zajęcia kolidowały z tymi na kierunku dekorator wnętrz, postanowiła kontynuować naukę na jednym kierunku dekorator wnętrz. Decyzją z dnia 1 marca 2018 r. ubezpieczona została skreślona z listy słuchaczy na kierunku technik usług kosmetycznych. Ubezpieczona kontaktowała się z sekretariatem szkoły w marcu 2018 r., ale otrzymała informacje, że musi czekać na zakończenie rekrutacji do szkoły. (umowa o świadczenie usług oświatowych z dnia 10 września 2018 r. nr (...) wraz z załącznikami, k. 35 - 37 a.s., umowa o świadczenie usług oświatowych z dnia 10 września 2018 r. nr (...) wraz z załącznikami, k. 38 - 40 a.s., pismo Policealnej Szkoły Zawodowej (...) w L., k. 42 a.s.).

Pismem z dnia 6 kwietnia 2018 r. Policealna Szkoła Zawodowa (...) w L. działając na podstawie § 7 ust 3 pkt c) umowy o świadczenie usług oświatowych zawartej w dniu 1 września 2017 r. oświadczyła, że z uwagi na brak możliwości kontynuacji kształcenia z powodu nie przystąpienia do grupy szkoleniowej wymaganej liczby osób, wypowiada w trybie natychmiastowym z dnia 15 lutego 2018 r. przedmiotową umowę (rozwiązanie umowy z dnia 6 kwietnia 2018 r., k. 41 a.s.).

W okresie od 1 marca 2018 r. do 31 sierpnia 2018 r., tj. w semestrze wiosennym w roku szkolnym 2017/2018 A. P. nie była słuchaczką w Policealnej Szkole Zawodowej (...) w L.. Ubezpieczona nie miała możliwości zmiany kierunku w marcu i kwietniu 2018 r., ponieważ do końca semestru pozostały 2-3 miesiące.

Od września 2018 r. tj. od kolejnego semestru ubezpieczona kontynuowała kształcenie w Policealnej Szkole Zawodowej (...) w L. na kierunku technik usług kosmetycznych (pismo Policealnej Szkoły Zawodowej (...) w L., k. 42 a.s., zeznania A. P., k. 44 – 45a.s., zaświadczenie z dnia 25 września 2018 r., k. 103 akt organu rentowego).

Decyzją z dnia 14 grudnia 2018 r. znak: (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...)Oddział w W. zobowiązał A. P. do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres od 1 marca 2018 r. do 31 sierpnia 2018 r. w kwocie 6 178 zł i odsetek za okres od 16 marca 2018 r. do 14 grudnia 2018 r. w kwocie 233,44 zł. W uzasadnieniu decyzji organ rentowy powołał się na treść art. 138 ustawy o emeryturach rentach z FUS (decyzja z dnia 14 grudnia 2018 r., k. 129 akt organu rentowego).

Sąd Okręgowy ustalił powyższy stan faktyczny na podstawie dowodów
z dokumentów zawartych w aktach niniejszej sprawy, jak również w aktach rentowych odwołującej oraz na podstawie zeznań ubezpieczonej. Zdaniem Sądu, powołane wyżej dokumenty, w zakresie w jakim Sąd oparł na nich swoje ustalenia są wiarygodne, wzajemnie się uzupełniają i tworzą spójny stan faktyczny. Nie były one przez strony kwestionowane w zakresie ich autentyczności i zgodności z rzeczywistym stanem rzeczy, a zatem okoliczności wynikające z treści tych dokumentów należało uznać za bezsporne i mające wysoki walor dowodowy. Za wiarygodne Sąd uznał również zeznania odwołującej się, jako że były one logiczne, spójne, a nadto korespondowały z materiałem rzeczowym zgromadzonym w sprawie.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie było zasadne.

Zgodnie z art. 138 ust. 1-3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tj. Dz. U. z 2018 r. poz. 1270) osoba, która nienależnie pobrała świadczenie zobowiązania jest do jego zwrotu. Za nienależnie pobrane świadczenie uważa się:

1)  świadczenie wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczenia, albo wstrzymanie wypłaty świadczenia w całości lub części jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do jego pobierania,

2)  świadczenie przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenie.

Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 300) w analizowanym zakresie zawiera analogiczne regulacje (art. 84 ust. 2 i 3). Do żądania odsetek od pobranego nienależnie świadczenia ma zastosowanie art. 84 ust. 1 ustawy systemowej, który stanowi, że osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu wraz z odsetkami w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego, z uwzględnieniem ust. 11.

Jak wynika z treści art. 68 ust. 1 ustawy emerytalnej dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione mają prawo do renty rodzinnej:

1)  do ukończenia 16 lat;

2)  do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia, albo

3)  bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz
do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy w okresie,
o którym mowa w pkt 1 lub 2.

Jeżeli dziecko osiągnęło 25 lat życia, będąc na ostatnim roku studiów
w szkole wyższej, prawo do renty rodzinnej przedłuża się do zakończenia tego roku studiów.

W orzecznictwie wskazuje się, że prawo do renty rodzinnej przysługuje tym dzieciom zmarłego żywiciela, które ze względu na wiek lub pobieranie nauki nie mają możliwości wykonywania pracy zarobkowej lub innej działalności stanowiącej tytuł podlegania ubezpieczeniom społecznym. Celem unormowania z art. 68 ust. 1 pkt 2 o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych jest zapewnienie środków finansowych młodej osobie do dnia, gdy może ona już samodzielnie zarabiać na swoje utrzymanie, jeżeli nie zamierza uzyskać wyższych kwalifikacji zawodowych w drodze nauki w szkole. Okres pobierania nauki, o którym mowa w art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej, pojmowany jest szeroko i obejmuje nie tylko okres efektywnego uczestniczenia w zajęciach objętych programem nauczania, ale także okres wakacji, urlopu zdrowotnego dla ucznia szkoły średniej czy urlopu dziekańskiego dla studenta wyższej uczelni, jak również przerw w edukacji wynikających ze skreślenia z listy uczniów i ponownego przyjęcia ich w poczet. Z perspektywy istnienia podstaw do renty rodzinnej osób, które ukończyły 16 rok życia istotna jest więc ciągłość kształcenia. W tym z kolei zakresie rozróżnia się zaprzestanie lub niepodjęcie nauki od jej kontynuowania, choć z brakiem pozytywnych rezultatów i powtarzaniem semestrów, a nawet skreśleniem z listy uczniów/studentów, czyli wtedy, gdy uczeń lub student chce się kształcić, jednak nauka nie daje efektów lub brak w niej postępów wynika z niesystematycznego uczęszczania na zajęcia (por. wyroki Sądu Najwyższego
z dnia 13 maja 2014 r., I UK 414/13; z dnia 3 lutego 2016 r., I UK 53/15;
wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 10 lutego 2017 r., III AUa 1679/16; wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 17 listopada 2016 r., III AUa 907/16).

Należy zauważyć, że dość jednolite orzecznictwo dotyczące zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych rozróżnia "świadczenie nienależne" od "świadczenia nienależnie pobranego" a więc pobranego przez osobę, której przypisać można określone cechy dotyczące stanu jej świadomości co do zasadności pobierania świadczenia,
w tym w szczególności działanie w złej wierze, z premedytacją. Przyjęte jest,
że takie cechy działania są istotne przy ocenie obowiązku zwrotu przez ubezpieczonego wypłaconych mu nienależnie świadczeń (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2006 r., I UK 161/05). Podobny pogląd wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24 listopada 2004 r. (I UK 3/04) wskazując, że dla ustalenia obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, decydujące znaczenie ma świadomość i zamiar ubezpieczonego, który pobrał świadczenie w złej wierze. Wypłacenie świadczenia w sposób, na który nie miała wpływu wina świadczeniobiorcy, nie uzasadnia powstania po stronie osoby ubezpieczonej obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 28 lipca 1977, II UR 5/77; z dnia 16 lutego 1987 r., URN 16/87; z dnia 4 września 2007 r., I UK 90/07; wyrok Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 10 lipca 2013 r., III AUa 365/13). Przy czym w orzecznictwie podkreśla się, iż ochrona ubezpieczonego w tym zakresie nie ma miejsca w przypadku świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego lub innego bezprawnego działania ubezpieczonego w celu uzyskania prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Świadczenia wypłacone w takiej sytuacji podlegają zwrotowi w trybie przepisów dotyczących ubezpieczeń społecznych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 1997 r., II UKN 128/97). Powołane wyżej orzecznictwo sądowe pozwala na przyjęcie, że nienależnie pobrane świadczenie w rozumieniu art. 138 ust. 2 pkt 1 ustawy
o emeryturach i rentach z FUS, to świadczenie wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części (świadczenie nienależne, nieprzysługujące) na skutek okoliczności leżących po stronie ubezpieczonego (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 5 lutego 2014 r., III AUa 1061/13).

W ocenie Sądu nie ma wątpliwości, że prawo do renty odwołującej nie przysługiwało w spornym okresie to jest od 1 marca 2018 r. do 31 sierpnia 2018 r. Odwołująca nie kontynuowała w tym czasie nauki w szkole z uwagi na likwidację kierunku, na którym się uczyła, a tym samym nie istniała ciągłość edukacji w spornym okresie. W konsekwencji odwołująca nie wykonywała czynności typowych związanych z tokiem edukacji (chodzenie na zajęcia, zaliczanie przedmiotów). Do powyższej sytuacji zdaniem Sądu Okręgowego doszło jednak z przyczyn, za które odwołującej nie można było przypisać odpowiedzialności. Doszło do tego z przyczyn od niej niezależnych po I semestrze kierunek na którym odwołująca się uczyła, z powodu braku odpowiedniej liczby słuchaczy. Odwołująca wyrażała przy tym chęć dalszej nauki na podjętym w 2017 roku kierunku dekoratora wnętrz, nauka została jednak przerwana z przyczyn obiektywnych. Sąd Okręgowy miał przy tym na względzie, że odwołująca nie otrzymała żadnego formalnego potwierdzenia rezygnacji szkoły z dalszego prowadzenia kierunku, na którym się uczyła, a przy tym nie zapewniła jej również możliwości zmiany kierunku w ramach statusu słuchacza w tejże placówce. Odwołująca nie miał wcześniej informacji o powyższej decyzji, co zdaniem Sądu Okręgowego nie pozostawało bez wpływu na możliwość podjęcia nauki na tym samym kierunku – kontynuowania jej w ramach II semestru – w innej szkole. Ubezpieczona kontaktowała się ze szkołą i dowiedziała się, że musi czekać na zakończenie rekrutacji, po czym została pisemnie poinformowana o rozwiązaniu umowy o świadczenie usług oświatowych z powodu braku dostatecznej liczby słuchaczy na kierunku dekorator wnętrz. Ubezpieczona nie miała możliwości zmiany kierunku na inny, gdyż do końca semestru wiosennego pozostały 3 miesiące nauki. W ocenie Sądu Okręgowego nie można pomijać pewnych ograniczeń wynikających z istniejącego schematu nauczania, w tym zwłaszcza cyklu semestralnego i wynikającej z tego faktu etapowości programu nauczania, co rzutuje m. in. na możliwość dokonywania zmiany placówek dydaktycznych w trakcie trwania roku szkolnego. Powyższa sytuacja pozostawiała odwołującą w istocie bez możliwości kontynuowania edukacji w dotychczasowym zakresie, a więc z uwzględnieniem dotychczasowego, planowanego kierunku kształcenia. Dalsze kształcenie wymagało podjęcia nauki na kierunku dekorator wnętrz (lub o tożsamym profilu) w miejscu zakończenia doczasowego zakresu materiału, to jest od II semestru, bądź też rozpoczęcia powyższego kierunku na nowo,
z koniecznością ponownej nauki materiału przewidzianej w I semestrze, bądź też rozpoczęcia zupełnie innego kierunku, niż dotychczasowy.

Z dokonanych przez Sąd ustaleń wynika, że odwołująca wybrała trzecią
z wymienionych wyżej opcji, co jednak wiązało się z wymogiem odczekania do następnego roku szkolnego, tj. (...). Niezależnie jednak od dokonanego przez odwołującą wyboru, każda z powyższych opcji sprowadzała się do tego, że kontynuacja nauki byłaby możliwa dopiero z rozpoczęciem kolejnego roku szkolnego.

Z uwagi na powyższe Sąd Okręgowy zważył, że o ile samo świadczenie odwołującej w postaci renty rodzinnej za okres od 1 marca 2018 r. do 31 sierpnia 2018 r. można uznać za nienależne, o tyle jego pobranie przez odwołującą nie było wynikiem jej złej woli bądź też zamiarem wprowadzenia organu rentowego w błąd. Odwołująca miał zamiar dalszego kontynuowania nauki, jednakże z uwagi na czynniki zewnętrzne i niezależne nie miała obiektywnej możliwości niezwłocznego podjęcia takich działań, aby do przedmiotowej kontynuacji doszło niezwłocznie po likwidacji kierunku, na którym dotychczas się uczyła. W tych okolicznościach zdaniem Sądu nie zaistniały podstawy faktyczne i prawne do kwalifikacji wypłaconego odwołującej świadczenia, jako świadczenia nienależnie pobranego w rozumieniu art. 138 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, a w konsekwencji brak podstaw do stwierdzenia obowiązku jego zwrotu w myśl cytowanego wyżej przepisu.

W związku z powyższym Sąd Okręgowy dokonał stosownej zmiany skarżonej decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W., o czym orzekł w pkt 1 sentencji wyroku na podstawie art. 477 14 § 2 k.p.c.

O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł w pkt 2 sentencji wyroku
na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. zasądzając od organu rentowego – jako przegrywającego sprawę – na rzecz odwołującej się kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego zgodnie z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (t.j. Dz. U. z 2015 r. poz. 1800).

ZARZĄDZENIE

odpis wyroku z uzasadnieniem doręczyć (...)

M.P.