Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 12 lutego 2020 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie IX Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący:	SSO Jacek Barczewski (spr)
Sędziowie:	SO Krystyna Skiepko SO Agnieszka Żegarska
Protokolant:	p.o. sekr. sądowy Adrianna Szynszecka

po rozpoznaniu w dniu 12 lutego 2020 r. w Olsztynie

na rozprawie

sprawy z wniosku K. S.

z udziałem H. K.

o podział majątku wspólnego

na skutek apelacji wnioskodawczyni i uczestnika od postanowienia Sądu Rejonowego w Olsztynie z dnia 22 października 2019 r., sygn. akt X Ns 124/17,

p o s t a n a w i a:

I. zmienić zaskarżone postanowienie w punktach III i IV nadając im następujące brzmienie:

„III. ustalić wartość nakładów z majątku odrębnego uczestnika na majątek wspólny na kwotę 57.875,37 (pięćdziesiąt siedem tysięcy osiemset siedemdziesiąt pięć 37/100) zł,

IV. zasądzić od uczestnika na rzecz wnioskodawczyni tytułem dopłaty kwotę 43.332,81 (czterdzieści trzy tysiące trzysta trzydzieści dwa 81/100) zł, płatną w terminie do dnia 12 maja 2020 r., z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w razie uchybienia temu terminowi.”,

II. oddalić apelacje w pozostałej części,

III. orzec, że wnioskodawczyni i uczestnik ponoszą koszty postępowania odwoławczego związane ze swym udziałem w sprawie.

Krystyna Skiepko Jacek Barczewski Agnieszka Żegarska

Sygn. akt IX Ca 1688/19

UZASADNIENIE

Wnioskodawczyni K. S. wniosła o dokonanie podziału majątku wspólnego jej i uczestnika H. K.. Wskazała, że w jego skład wchodził udział ½ części w prawie własności nieruchomości przemysłowej położonej w D. przy ul. (...), lokal mieszkalny położony w D. przy ul. (...) oraz garaż. Wniosła o przyznanie wszystkich wskazanych składników uczestnikowi i zasądzenie na jej rzecz kwoty 101.500zł w terminie 30 dni od daty orzeczenia sądowego.

Uczestnik H. K. poparł wniosek o podział majątku wspólnego. Domagał się jednak uznania, że lokal mieszkalny stanowi jego odrębną własność i nie wchodzi do majątku wspólnego. Wniósł także o ustalenie nierównych udziałów w proporcji 99% dla niego i 1% dla wnioskodawczyni. Domagał się uwzględnienia swoich nakładów na powstanie majątku wspólnego w postaci darowizn od rodziców, wydatków na utrzymanie nieruchomości po ustaniu wspólności ustawowej oraz zasądzenia od wnioskodawczyni kosztów postępowania.

Postanowieniem z dnia 22 października 2019r. Sąd Rejonowy w Olsztynie w punktach:

I.  dokonał podziału majątku wspólnego wnioskodawczyni K. S. i uczestnika H. K., pomiędzy którymi wspólność ustawowa majątkowa małżeńska ustalała z dniem 28.6.2009r., w skład którego wchodziło: prawo własności lokalu mieszkalnego położonego w D. przy ul. (...), objętego księgą wieczystą o nr (...) o wartości 107.324zł, udział ½ części w prawie własności zabudowanej działki gruntu nr (...) położonej w D. przy ul. (...), objętej księgą wieczystą o nr (...) o wartości 33.884zł; udział 1/187 części w prawie użytkowania wieczystego działki gruntu nr (...) położonej w D. przy ul. (...), objętej księgą wieczystą o nr (...) o wartości 3.333zł w ten sposób, że wskazane nieruchomości przyznać uczestnikowi H. K.,

II.  oddalił wniosek uczestnika o ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym,

III.  ustalił, że uczestnik dokonał nakładów z majątku odrębnego na majątek wspólny w kwocie 56.349,25zł,

IV.  tytułem spłaty udziału wnioskodawczyni w majątku wspólnym, zasądził od uczestnika na rzecz wnioskodawczyni kwotę 44.095,88zł, płatną w terminie 3 miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia, z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w razie zwłoki z płatnością,

V.  nie obciążył stron kosztami sądowymi,

VI.  orzekł, że koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie wnioskodawczyni i uczestnik ponoszą każdy we własnym zakresie.

Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia faktyczne:

Wyrokiem z 30.4.2009r. w sprawie sygn. akt VI RC 545/06, Sąd Okręgowy w Olsztynie orzekł rozwód wnioskodawczyni K. S. i uczestnika H. K.. Wyrok uprawomocnił się 28.6.2009r., a małżeństwo było zawarte w dniu 29.1.1983r.

Strony w dniu 30.9.1993r. nabyły prawo własności lokalu mieszkalnego przy ul. (...), objętego księgą wieczystą o nr (...), o wartości 107.324zł.

W dniu 30.5.1995r. strony nabyły udział 1/187 części w prawie użytkowania wieczystego działki nr (...) położonej w D., objętej księgą wieczystą o nr (...), zabudowanej garażem, o wartości 3.333zł. Nabycie tej nieruchomości nastąpiło ze środków pochodzących z majątku wspólnego i do majątku wspólnego byłych małżonków.

W dniu 28.2.2001r. strony nabyły udział ½ części w zabudowanej budynkiem przemysłowym nieruchomości położonej w D. przy ul. (...), objęty księgą wieczystą o nr (...). Pieniądze na zakup nieruchomości pochodziły z 2 książeczek oszczędnościowych uczestnika, stanowiących jego majątek odrębny. Wartość udziału stron wynosiła 33 884zł. W nieruchomości tej uczestnik prowadził działalność gospodarczą w zakresie transportu drogowego towarów, z której utrzymywał rodzinę.

Po rozwodzie wnioskodawczyni wyjechała za granicę i koszt utrzymania nieruchomości wspólnych ponosił w całości uczestnik. Nadal mieszkał we wspólnym lokalu przy ul. (...) w D.. Tytułem podatków za nieruchomość przy ul. (...), podatków za garaż oraz lokal mieszkalny oraz opłat na fundusz remontowy mieszkania uczestnik zapłacił od dnia rozwodu kwotę 22 465,25zł.

Wnioskodawczyni obecnie mieszka w Niemczech, pracuje jako pomoc domowa, jej centrum życiowe znajduje się w Niemczech i nie była zainteresowana powrotem do Polski.

Uczestnik prowadzi obecnie działalność gospodarczą w zakresie transportu samochodowego oraz ślusarstwa na nieruchomości przy ul. (...) w D..

Sąd wskazał, iż poza sporem pozostawał skład majątku podlegającego podziałowi dotyczący nieruchomości. Strony zgodnie domagały się przyznania wszystkich składników uczestnikowi, bowiem wnioskodawczyni zamieszkała na stałe za granicą i nie była zainteresowana w uzyskania prawa do władania którąkolwiek z nieruchomości.

Dokonując wyceny nieruchomości Sąd oparł się na opiniach biegłych, dając im w całości wiarę.

W ocenie Sądu na uwzględnienie nie zasługiwało domaganie się ustalenia przez uczestnika nierównych udziałów w proporcji 99% dla niego i 1% dla wnioskodawczyni oraz przyjęcie nakładów na majątek wspólny w postaci darowizn otrzymanych od ojca uczestnika.

Sąd zwrócił uwagę, że ustalenie nierównych udziałów na niekorzyść wnioskodawczyni wymagałoby nie przyjęcia za udowodnione gołosłownych, subiektywnych i nieprawdziwych twierdzeń uczestnika o przyczynianiu się tylko przez niego do powstania majątku, ale przede wszystkim udowodnienia, że wnioskodawczyni mając możliwość pracowania nad zgromadzeniem majątku, swoje umiejętności marnowała, majątek marnotrawiła, nie pracowała z dziećmi, nie dbała o dom, nie wywiązywała się z zadań małżonki i matki dzieci. Z zeznań świadków wynikało przy tym, że to uczestnik dążył do zatrzymania wnioskodawczyni w domu, nie chciał by pracowała, by była samodzielna, wolał sam zarabiać pieniądze dla rodziny i pozostawić wnioskodawczynię w domu z dziećmi.

Zdaniem Sądu chybione były również twierdzenia uczestnika o otrzymywaniu od ojca licznych darowizn podlagających obecnie odliczeniu od majątku wspólnego. Nie zostało wykazane, jakie konkretnie darowizny, w jakich kwotach i dokładnie kiedy, zostały uczestnikowi przekazane. Wbrew jego subiektywnym odczuciom, załączone zeszyty z notatkami ojca nie dawały żadnych możliwości jednoznacznego i precyzyjnego przyjęcia, czy darowizny takie były przekazywane. Zeszyty zawierały notatki napisane w sposób zrozumiały tylko dla ojca uczestnika, prawie w każdym przypadku były raczej pożyczkami oprocentowanymi, niż darowiznami i nie dawały podstaw do przyjęcia precyzyjnej wysokości ewentualnych darowizn. Poza tym z zeznań wszystkich świadków, w tym syna stron wynikało, że darowizny były przekazywane na potrzeby rodziny, a nie tylko uczestnika. S. K. (1) zmarł 6.7.2000r., a więc 9 lat przed rozpadem małżeństwa, a pomocy finansowej udzielał wówczas, gdy strony żyły w ramach wspólnej rodziny i wychowywały dzieci.

W konsekwencji Sąd uznał, że pomoc rodziców jednego z małżonków, udzielana w trakcie trwania związku obejmującego małoletnie dzieci, była skierowana do rodzony jako całości, a nie tylko do własnego dziecka.

Za udowodnione Sąd uznał twierdzenie dokonania zakupu nieruchomości przemysłowej przy ul. (...) ze środków należących do majątku odrębnego uczestnika. Cała nieruchomość była kupiona 28.2.2001r. za 21 040zł na współwłasność ze wspólnikami do działalności gospodarczej. Uczestnik twierdził, że całą kwotą na zakup całej nieruchomości, nie tylko udziału stron, posiadał z likwidacji książeczek oszczędnościowych. Przedłożył przy tym dokumenty na tą okoliczność (vide k 211-212), a kwota uzyskana łącznie z książeczek przewyższała cenę nabycia. Jego twierdzenia korespondowały w tym zakresie z zeznaniami świadków i dlatego Sąd przyjął, że składnik majątku w postaci udziału w nieruchomości przy ul. (...) został w całości nabyty z majątku odrębnego uczestnika i dlatego przyznając go uczestnikowi, Sąd nie zasądził na rzecz wnioskodawczyni spłaty odpowiadającej połowie wartości udziału w nieruchomości. I to pomimo, że w księdze wieczystej widnieli oboje jako właściciele nieruchomości. Przyjęty nakład został wyceniony zgodne z opinią biegłego na kwotę 33 884zł, tj. aktualnej wartości rynkowej udziału w nieruchomości.

Sąd zwrócił uwagę, że pomiędzy rozwiązaniem małżeństwa a zamknięciem rozprawy upłynął okres 10 lat, w trakcie którego strony, jako właściciele nieruchomości, zobowiązani byli do pokrywania ciężarów związanych z przysługującym im majątkiem. Dotyczyło to szczególnie należności publicznoprawnych. Wnioskodawczyni wyprowadzając się za granicę nie przejawiała zainteresowania pokrywaniem tych ciężarów i obowiązek ten spadł w całości na uczestnika. Jego twierdzenia o rozliczeniu tych wydatków poczynionych z jego majątku odrębnego zasługiwały zatem na uwzględnienie.

Ustalając wysokość wskazanych nakładów Sąd miał na uwadze dowody w postaci potwierdzeń wysokości podatków naliczonych od poszczególnych składników majątku oraz opłat za mieszkanie, a także poświadczenie organu podatkowego o niezaleganiu w podatkach od nieruchomości. Spośród opłat za mieszkanie uwzględnił jednak tylko opłaty na fundusz remontowy, które były obowiązkiem niezalenym od ilości osób zamieszkujących w mieszkaniu, niezależnym od korzystania z niego i zużywania mediów. W pozostałym zakresie uczestnik poczynił korzyści z korzystania samodzielnego z lokalu, odpowiadające wartością ciężarom w postaci konieczności zapłaty za media, czy za administrowanie lokalem. Brakowało przy tym całkowicie podstaw do rozliczenia w sprawie opłat za prąd, ogrzewanie, czy telefon, które to media zużył uczestnik dla własnych potrzeb.

W efekcie Sąd przyjął nakłady uczestnika w postaci zapłaconych podatków od nieruchomości i opłat za fundusz remontowy lokalu na kwotę 22 465,25zł, przyjmując dowody w postaci zaświadczeń o wysokości opłat za lokal, zaświadczenia o niezaleganiu za podatki, zestawienia wysokości podatków za lata 2009-2019, potwierdzonym wymiarem podatku od nieruchomości za poszczególne lata (karty od 534-535, 593- 594 i następne, 629, 631 i 632).

Przyznanie mieszkania i udziału w użytkowaniu wieczystym zabudowanego garażem uczestnikowi oznaczało, że jego spłata dla wnioskodawczyni powinna wynosić połowę wartości lokalu (1/2 z 107 324zł) i połowę wartości garażu (1/2 z 3 333zł). Łącznie spłata uczestnika wyniosła 55328,50zł. Powinna być jednak obniżona o podlegający zwrotowi nakład z majątku odrębnego na wspólny w postaci zapłaconych podatków i należności związanych z utrzymaniem nieruchomości, które jak zaznaczono wyżej, wyniosły 22 465,25zł, a spłata połowy wyniosła 11 232,62zł. Od należności wnioskodawczyni w kwocie 55 328,50zł należało więc odjąć 11 232,62zł, co dało spłatę w kwocie 44 095,88zł. Uczestnik deklarował wielokrotnie własną zdolność kredytową do wywiązania się ze spłaty, zatem termin został określony na 3 miesiące od uprawomocnienia się orzeczenia. Dokonane rozstrzygnięcie znajdowało oparcie w ustalonym stanie faktycznym oraz obowiązujących przepisach art. 210 kc, 211 kc, 688 kpc w zw. z art. 623 w zw. z art. 567 kpc oraz art. 43§1, 45§1 i 2 krio.

Wobec zwolnienia uczestnika od kosztów sądowych w całości, Sąd nie obciążył również uczestniczki nieopłaconymi kosztami należnymi Skarbowi Państwa.

O kosztach postępowania orzekł na podstawie art. 520§1 k.p.c.

Apelacje od powyższego orzeczenia wnieśli wnioskodawczyni i uczestnik.

Wnioskodawczyni zaskarżyła postanowienie w pkt III w zakresie nakładów z majątku odrębnego oraz w pkt IV w zakresie kosztów postepowania domagając się zmiany rozstrzygnięcia w części dotyczącej udziału w hali o wartości 33.884 zł i przyznanie wnioskodawczyni dodatkowo spłaty z tego tytułu w wysokości ½, tj. 16.942 zł oraz dodatkowo zwolnienie jej z obowiązku partycypowania w wysokości 50% opłat i podatków związanych z nieruchomościami z uwagi na fakt, że nie miała ona możliwości korzystania z majątku wspólnego i nie może obciążać jej tej obowiązek w najmniejszym stopniu, co oznacza, że dodatkowo uczestnik winien zwrócić wnioskodawczyni kwotę 11.232,62 zł. W konsekwencji wniosła o zmianę postanowienia i zasądzenie na rzecz wnioskodawczyni dodatkowo kwoty 28.174,62 zł oraz zasądzenia od uczestnika kosztami postepowania za obie instancje.

Uczestnik wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Uczestnik zaskarżył postanowienie co do pkt III w zakresie kwoty 117.768,75 zł tytułem zwrotu dalszych nakładów i kosztów utrzymania nieruchomości oraz co do pkt IV w całości.

Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucił:

1.  naruszenie prawa materialnego tj. art. 33 pkt 2 k.r.o. w zw. z art. 65 k.c. poprzez błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, iż jeżeli darczyńca nie wskaże w sposób jasny i wyraźny, że przekazana darowizna ma wejść do majątku odrębnego obdarowanego małżonka, doświadczenie życiowe logika i ustalone w Polsce zwyczaje, zwłaszcza z okresu sprzed 2000 r. nakazują przyjęcie, że darowizna udzielona w trakcie trwania związku małżeńskiego obejmującego małoletnie dzieci była udzielona do majątku wspólnego stron, podczas gdy prawidłowa wykładnia powyższych przepisów jednoznacznie nakazuje przyjąć, w myśl ustawowej zasady, że przedmioty nabyte przez darowiznę w trakcie trwania związku małżeńskiego wchodzą do majątku odrębnego małżonka, chyba że darczyńca w sposób jasny i wyraźni zastrzegł inaczej,

2.  naruszenie prawa procesowego tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędną, sprzeczną z zasadami logiki i doświadczenia życiowego ocenę zgromadzonego materiału dowodowego w sprawie i dokonanie dowolnej a nie swobodnej oceny materiału dowodowego:

- poprzez błędną ocenę dokumentów, a mianowicie dokumentów zawierających
notatki S. K. (1) z dnia 27 lipca 1993 r. (str. 28 z notatek) polegającą na przyjęciu przez Sąd I instancji, że ojciec uczestnika dokonywał na jego rzecz pożyczek oprocentowanych, podczas gdy prawidłowa ocena dokumentu prowadzi do przyjęcia, że w dniu 27 lipca 1993 ojciec uczestnika dokonał darowizny na rzecz uczestnika kwoty 39 min zł z czego na wykup mieszkania przeznaczona była kwota 25 min zł i na garaż 6,5 min zł,

- poprzez uznanie, że nie zostało wykazane jakie darowizny w jakich kwotach i kiedy zostały przekazane uczestnikowi przez ojca i na jaki cel zostały wykorzystanie przez uczestnika, podczas gdy prawidłowa ocena dokumentów, tj. zeszytu z notatkami oraz dokumentu z zakładu pracy dotyczącego wpłaty na wykup mieszkania, prowadzi do wniosku, że z darowizny uczynionej prze ojca uczestnika z 27 lipca 1993 r. uczestnik dokonał dwóch wpłaty w dniach 28 lipca 1993 i 4 sierpnia 1993, w łącznej wysokości ponad 19 min zł które wyczerpywały całą należność tytułem wykupu lokalu mieszkalnego od zakładu pracy.

W oparciu o powyższe zarzuty uczestnik wniósł o:

1.  zmianę zaskarżonego postanowienia w zaskarżonej części i

- przyznanie wszystkich trzech nieruchomości na wyłączną własność uczestnika, bez obowiązku spłat i dopłat,

- zasądzenie od wnioskodawczym na rzecz uczestnik kwoty 29.577,00 zł tytułem zwrotu nakładów na nieruchomości w postaci podatków opłat i kosztów,

2.  ewentualnie uchylenie zaskarżonego postanowienia w zaskarżonej części i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania,

3.  zasądzenie od wnioskodawczym na rzecz uczestnika kosztów postępowania za drugą instancję, w tym kosztów zastępstwa radcy prawnego według norm prawem przepisanych,

4.  przeprowadzenie dowodu z dokumentu, tj. aktualnego zaświadczenia z 2.12.2019 r. o opłatach eksploatacyjnych za mieszkanie, na okoliczność ponoszenia nakładów przez uczestnika na nieruchomości i wysokości opłat.

Wnioskodawczyni wniosła o oddalenie apelacji uczestnika i obciążenie go kosztami postępowania za instancję odwoławczą.

Sąd Okręgowy ustalił i zważył, co następuje:

Obie apelacje zasługiwały na częściowe uwzględnienie, choć paradoksalnie ich zarzuty nie doprowadziły do radykalnej modyfikacji postanowienia Sądu Rejonowego.

Sąd Okręgowy podziela i przyjmuje za własne ustalenia Sądu I instancji w zakresie uznania, iż objęte wnioskiem trzy nieruchomości położone w D. stanowiły majątek wspólny byłych małżonków. Aprobuje też wskazaną w uzasadnieniu podstawę prawną orzeczenia. Odmiennie jednak ocenia materiał dowodowy w zakresie rozliczenia nakładów dokonanych z majątku odrębnego uczestnika na zakup dwóch z nich, jak również uwzględnienia zgłoszonego przezeń żądania obciążenia wnioskodawczyni kosztami utrzymania tychże po ustaniu wspólności ustawowej małżeńskiej.

Dla zachowania klarowności wywodu, poszczególne sporne kwestie omówione zostaną w oddzielnych jednostkach redakcyjnych pisemnych motywów.

1. lokal mieszkalny położony w D. przy ulicy (...).

Bezspornym było, że przedmiotowy lokal nabyty został w trakcie związku małżeńskiego apelujących, zaś jego aktualna wartość wynosi 107.324 zł. Zdaniem uczestnika został on zakupiony w całości ze środków pochodzących z darowizny poczynionej na jego rzecz przez ojca, czemu wnioskodawczyni zaprzeczała. Sąd Rejonowy podzielił stanowisko K. S. z przyczyn podanych w uzasadnieniu postanowienia. Apelacja uczestnika ustalenie to kwestionuje.

Zarzuty środka odwoławczego H. K. należało częściowo podzielić. Rację ma bowiem apelujący wskazując, że stosownie do przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, a konkretnie art. 33 pkt 2 tej ustawy w brzmieniu obowiązującym do 19 stycznia 2005 r., odrębny majątek każdego z małżonków stanowiły m.in. przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił.

Rzeczywiście w postępowaniach o podział majątku wspólnego często przyjmuje się, z odniesieniem do polskich zwyczajów kulturowych, że celem darczyńców wspomagających dziecko pozostające w związku małżeńskim jest wspomożenie obydwojga osób tworzących podstawową komórkę społeczną. Założenie to, skądinąd słuszne, musi niekiedy ustąpić w zetknięciu z konkretnymi dowodami, w szczególności dokumentami prywatnymi pochodzącymi od darczyńcy.

Dokonując ponownej oceny materiału dowodowego nie sposób nie zauważyć, iż na jednej z kartek zeszytu znajdującego się na k. 305 akt sprawy znajdują się odręczne zapiski ojca uczestnika, z których wynika, że dnia 27 lipca 1993 r. przekazał on synowi 25.000.0000 zł przed denominacją. Apelująca nie wykazała, by oświadczenia tego nie sporządzono ręką S. K. (1), zaś na rozprawie w dniu 5 stycznia 2018 r. jej pełnomocnik przyznał, że ojciec uczestnika prowadził rzetelne notatki (k. 306), co potwierdziła ona w trakcie swego przesłuchania (k. 306 v.).

Faktem jest, iż zapisek „H. 27 lipca 1993 dałem na wykup mieszkania…” znajduje się pod słowami „te powyżej numery są wypożyczone (...) synowi H. z dodaniem 5000.000, to jest razem z bonamy pożyczyłem …dwadzieścia pięć miliony”, jednak w toku sprawy wnioskodawczyni nie twierdziła, by ona, czy też jej były mąż, spłacali takie zobowiązanie S. K. (2). Okoliczność taka nie wynika z jej przesłuchania i zeznań syna stron R. K.. Wnioskodawczyni wskazała wręcz, iż nigdy nie musieli z małżonkiem zwracać pieniędzy teściowi i nie miała wiedzy odnośnie pochodzenia środków na wykup lokalu. Z kolei świadek K. B. potwierdził, iż H. K. otrzymał od ojca środki na zakup lokalu z zakładu pracy (k. 302).

Nie może ujść uwadze Sądu Okręgowego występowanie istotnej zbieżności czasowej między datą uwidocznioną w notatkach S. K. (2), a datami wpłat poczynionymi dla sprzedawcy przed podpisaniem aktu notarialnego. Otóż na k. 76 akt sprawy widnieją wpłaty 9.700.400 i 9.404.500 starych złotych pochodzące odpowiednio z 28 lipca 1993 r. i 4 sierpnia 1993 r. Z kolei w umowie sprzedaży z 30 września 1993 r. (k. 1 – 2 akt KW (...)) znajduje się oświadczenie o zapłaceniu całości ceny nabycia określonej na 19.404.500 zł przed denominacją.

Analiza wspomnianych dowodów prowadzi do wniosku, że środki pochodzące na nabycie prawa własności lokalu mieszkalnego pochodzić musiały od ojca uczestnika, albowiem żadna ze stron nie wykazała, by rodzina K. takowe posiadała. Z kolei domniemanie z art. 33 pkt 2 k.r.o. jak również widoczna w pozostałych zapiskach S. K. (1) niechęć do synowej przesądza, iż uposażonym miał zostać jedynie syn darczyńcy.

Powyższa konstatacja nie może jednak prowadzić do uznania, by cała wartość lokalu przy ulicy (...) stanowiła nakład z majątku odrębnego uczestnika na majątek wspólny. Umowa najmu tego lokalu została zawarta 19 lipca 1986 r. (k. 85), a więc w trakcie trwania związku małżeńskiego apelujących. Z wzmiankowanego już aktu notarialnego z 30 września 1993 r., jak również zeznań świadka J. S. (k. 294) wynika fakt sprzedaży lokali mieszkalnych przez pracodawcę na preferencyjnych warunkach. Tym samym nakładem uczestnika może być jedynie wysokość ceny sprzedaży odniesiona do wartości nabywanego lokalu, gdyż ulga udzielona przez sprzedającego wywodziła się z prawa uzyskanego przez oboje małżonków.

Stosownie zatem do zapisów § 2 i 5 umowy sprzedaży, za zapłatą ceny 19.404.500 starych złotych, do majątku wspólnego weszło prawo własności lokalu wartego 50.871.900 złotych polskich przed denominacją. Nakład z majątku odrębnego uczestnika wyniósł więc 38,14 % wartości prawa. Skoro obecnie mieszkanie warte jest 107.324 zł, to 38,14 % z tej kwoty wynosi 40.933,37 zł, co skutkowało częściowym uwzględnieniem apelacji uczestnika.

2. udział 1/187 w prawie użytkowania wieczystego nieruchomości objętej KW (...) (garaż).

W aktach sprawy brak jest jakiegokolwiek wiarygodnego dowodu na nabycie tego prawa ze środków pochodzących z majątku odrębnego uczestnika. Rozbieżność czasowa między datą otrzymania przez niego pieniędzy na garaż od ojca (27 lipca 1993 r.), a zawarciem aktu notarialnego (30 maja 1995 r. – k. 100 – 103) jest na tyle duża, że nie pozwala na stwierdzenie, by akurat te konkretne środki zostały przeznaczone na nabycie prawa i nakłady na wybudowanie garażu.

Stąd prawidłowo uznał Sąd Rejonowy omawiane prawo za składnik majątku wspólnego podlegający rozliczeniu od pełnej wartości 3.333 zł.

3. udział ½ w prawie własności nieruchomości zabudowanej położonej przy ulicy (...) w D..

Bezspornym było, iż wspomniane prawo warte jest 33.884 zł i powinno przypaść uczestnikowi. Sąd Rejonowy podzielił jego twierdzenia o pochodzeniu całości środków na nabycie udziału w prawie własności za środki z majątku odrębnego. Ustalenia te kwestionuje wnioskodawczyni nie zgadzając się z oceną, iż pochodziły one z likwidacji książeczek oszczędnościowych. Zastrzeżenia te zasługują na częściowe uwzględnienie, jednak ze względów odmiennych, niż wskazane w apelacji.

Otóż przetarg na nabycie nieruchomości użytkowej odbył się 15 lutego 2001 r. (k. 197-198). Jedynymi oferentami był uczestnik i A. L., którzy przed przetargiem uiścili wadium w wysokości 4.100 zł. Umowa sprzedaży zawarta została 28 lutego 2001 r., przy czym udziały po 1/2 za łączną cenę 21.040 zł nabyli małżonkowie L. i K. (k. 199 – 204). Z zeznań A. L. wynika, że środki na nabycie udziału jego i żony pożyczył im uczestnik, uzyskując je od rodziców (k. 288). Świadek ten i apelujący zgodnie oświadczyli, iż pożyczka została zwrócona.

Na k. 211 i 212 akt sprawy znajdują się dyspozycje likwidacji dwóch książeczek oszczędnościowych na kwoty 11.841,17 zł i 12.966,84 zł, datowane na 10 lutego 2012 r. Zdaniem uczestnika, środki te stanowiły własność jego matki, która przekazała mu je jako darowiznę (k. 308).

Nie kwestionując tych twierdzeń co do zasady (wszak ponownie istnieje koincydencja czasowa między datą likwidacji książeczek, przetargiem i aktem notarialnym) godzi się podkreślić, iż wypłata z rachunków miała miejsce już po śmierci ojca uczestnika, który zmarł 6 lipca 2000 r. Wszelkie środki zgromadzone na rachunku J. K. w trakcie trwania małżeństwa ze S. K. (1) stanowiły ich majątek wspólny (okoliczności odmiennej nawet nie starano się wykazać). Tymczasem jedynym spadkobiercą ojca uczestnika został na podstawie testamentu notarialnego wnuk Ł. K. (k. 256). Oczywistym jest, że powołanie do dziedziczenia dotyczyło całości spadku pod dziadku (art. 922 § 1 k.c.), a więc i środków zgromadzonych na rachunkach oszczędnościowych żony spadkodawcy. Wobec powyższego ani uczestnik, ani jego matka nie mogli dysponować majątkiem spadkowym S. K. (1) z wyłączeniem spadkobiercy, wobec czego o skutecznej darowiźnie można mówić jedynie w zakresie połowy kwoty przeznaczonej na nabycie udziału w nieruchomości przy ulicy (...) (rozliczeniu w postępowaniu nie podlega kwota pożyczona A. L. i przez niego uczestnikowi zwrócona).

Po rozważeniu wszelkich okoliczności sprawy przyjąć należało, że skoro wartość udziału 1/2 w chwili nabycia wynosiła 10.520 zł, to za nakład uznać można co najwyżej połowę tej kwoty, którą miała prawo rozporządzać matka uczestnika. Pozostała połowa środków za takowy nie może być przyjęta, albowiem apelujący nie wykazał, by spadkobierca ojca wyraził zgodę na dysponowanie nimi.

Skoro obecnie wartość udziału byłych małżonków wynosi 33.884 zł, to nakład uczestnika zamyka się 50 % tej kwoty, tj. 16.942 zł.

4. Wyliczenie spłaty z uwzględnieniem nakładów z majątku odrębnego uczestnika ma majątek wspólny.

Jak wskazano we wcześniejszej części rozważań, w sprawie niekwestionowane było przyznanie wszystkich dzielonych praw uczestnikowi. Ich łączna wartość wynosi 144.541 zł. Z kolei wysokość nakładów uczestnika z majątku odrębnego na wspólny wynosi 57.875,37 zł (40.933,37 + 16.942 = 57.875,37).

Uwzględniając wyliczenie spłaty metodą brutto, kwota odpowiadająca wartości udziału wnioskodawczyni wynosi 72.270,50 zł. Od należności tej odejmujemy połowę wartości nakładów czynionych przez uczestnika na majątek wspólny, tj. łącznie 28.937,69 zł (1/2 z 40.933,69 i 1/2 z 16.942), co daje 43.332,81 zł.

Tożsamą kwotę uzyskujemy przy zastosowaniu obliczania wysokości spłaty metodą netto, tj. poprzez odjęcie nakładów od łącznej wartości majątku przyznanego uczestnikowi (107.324 – 40.933,37 + 33.884 – 16.942 +3.333 = 86.665,63 : 2 = 43.332,81).

W rezultacie uczestnik zobowiązany jest spłacić wnioskodawczynię kwotą 43.332,81zł (art. 46 k.r. i o. w zw. z art. 688 k.p.c. w zw. z art. 567 § 3 k.p.c. i art. 212 § 1 k.c.), o czym orzeczono jak w punkcie IV zmienionego orzeczenia.

Mając na uwadze sytuację rodzinną i majątkową stron, jak również brak zarzutów co do terminu spłaty określonego w orzeczeniu Sądu Rejonowego, jako końcową datę jej dokonania dopłaty ustalono dzień 12 maja 2020 r. Termin 3 miesięcy od daty uprawomocnienia się orzeczenia jest wystarczający do zgromadzenia tej kwoty, zważywszy na czas trwania postępowania i znaczny upływ czasu od momentu ustania między apelującymi wspólności ustawowej małżeńskiej.

5. Kwestia rozliczenia wydatków poniesionych przez uczestnika na utrzymanie nieruchomości wspólnych.

Sposób uwzględnienia rzeczonych wydatków podważany jest przez obydwu apelujących, przy czym wnioskodawczyni podważa w ogóle możliwość obciążania jej ich częścią, zaś uczestnik wskazuje na konieczność podwyższenia ogólnej kwoty zasądzonej dla niego od byłej żony.

Zarzuty apelacji wnioskodawczyni zasługiwały na podzielenie, natomiast środek odwoławczy uczestnika podlegał w tym zakresie oddaleniu.

W pierwszej kolejności za niezrozumiały uznać należy zarzut H. K. odnoszący się do konieczności rozliczenia wydatków od momentu wyprowadzenia się małżonki do chwili uprawomocnienia wyroku rozwodowego. Otóż z chwilą zawarcia związku małżeńskiego powstała między skarżącymi wspólność ustawowa, do której wchodziły przedmioty majątkowe nabyte w trakcie małżeństwa (art. 31 § 1 k.r.o.). W tej sytuacji środki wydatkowane przez uczestnika od lipca 2005 r. do 28 czerwca 2009 r. pochodziły z majątku wspólnego, który formalnie gromadzony był do uprawomocnienia orzeczenia rozwiązującego małżeństwo. W postępowaniu nie wykazano, by pochodziły one z majątku osobistego uczestnika, co wyklucza prawną możliwość ich rozliczania za wskazany okres.

Odnosząc się do żądania obciążenia wnioskodawczyni kosztami utrzymania lokalu mieszkalnego w okresie późniejszym, nie może ujść uwadze Sądu Okręgowego, że w 2009 r. obie strony prowadziły oddzielne gospodarstwa domowe, ponosząc samodzielnie koszty ich utrzymania. Co istotne w realiach sprawy, uczestnik skazany został prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w Olsztynie w sprawie II K 515/08 za przestępstwa z art. 207 § 1 k.k. i art. 190 § 1 k.k., tj. znęcanie się i groźby karalne stosowane m.in. wobec wnioskodawczyni w okresie od lutego 1983 r. do 14 lipca 2005 r. Należy zatem przyjąć, że opuszczenie przez nią wspólnego lokalu zostało niejako sprokurowane zachowaniem uczestnika, który przez ponad 22 lata zachowywał się względem żony w sposób naganny. Prowadzenie oddzielnych gospodarstw domowych nie było więc spowodowane niejako kaprysem wnioskodawczyni, lecz wynikało z przestępczych zachowań uczestnika, które nie mogą być obecnie promowane poprzez uwzględnienie żądania zasądzenia od byłej żony połowy kosztów utrzymania lokalu mieszkalnego. Jego roszczenie pozostaje w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego (art. 5 k.c.), przez które rozumieć należy podstawowe zasady etycznego i uczciwego postępowania. Nie sposób zatem skutecznie domagać się, by osoba zmuszona do opuszczenia wspólnego lokum ponosiła nadal zwykłe koszty jego utrzymania, podczas gdy musiała zapewnić sobie i dzieciom inne miejsce pobytu.

W ocenie Sądu II instancji nie mogą również obciążać apelującej kwoty należności publicznoprawnych związanych ze współwłasnością udziału w nieruchomości położonej przy ulicy (...). Symptomatycznym jest, że uczestnik nie przedłożył do akt sprawy dowodów ich uiszczenia ze swego majątku, a jedynie zaświadczenie o niezaleganiu w podatkach (k. 609 – 611). Tymczasem z decyzji o wymiarze daniny z k. 536 wynika, że obciąża on nie tylko jego i byłą żonę, ale również łącznie z nimi małżonków L..

Powyższe ustalenie prowadzi do wniosku, że nieprawidłowe było rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego o obciążeniu uczestniczki połową tego podatku, skoro jej udział we współwłasności wynosi ¼. Nie sposób zaakceptować, by była ona zobowiązana do uiszczania podatku za małżonków L., tj. pozostałych współwłaścicieli. Nadto sam fakt niezalegania przez H. K. z podatkiem nie przesądza jeszcze, by został on uiszczony przez niego. Równie dobrze należności publicznoprawne mogli pokryć pozostali współwłaściciele, co jest o tyle możliwe, że uczestnik został zwolniony od kosztów sądowych z uwagi na swą trudną sytuację materialną.

W tych warunkach brak było podstaw do obciążania wnioskodawczyni jakimikolwiek kwotami związanymi z wydatkami związanymi z utrzymaniem wspólnych nieruchomości, z których – co ważne – korzystał jedynie uczestnik.

6. Orzeczenie o kosztach postępowania pierwszoinstancyjnego.

Sąd Rejonowy prawidłowo orzekł o nich w oparciu o art. 520 § 1 k.p.c., albowiem w sprawach o podział majątku wspólnego nie występuje sprzeczność interesów, o której mowa w art. 520 § 2 i 3 k.p.c., niezależnie od stanowiska stron i zgłaszanych przez nie twierdzeń i wniosków w przedmiocie składu, wartości i sposobu podziału majątku wspólnego. W postępowaniu tym strony są także w równym stopniu zainteresowane rozstrzygnięciem i ich interesy są wspólne o tyle, że celem postępowania jest wyjście ze wspólności majątkowej i uregulowanie wzajemnych stosunków majątkowych.

7. Podsumowanie rozważań.

Poczynione wyżej ustalenia faktyczne i prawne skutkowały zmianą zaskarżonego postanowienia w punktach III i IV (art. 386 § 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.).

W pozostałej części obie apelacje podlegały oddaleniu (art. 385 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.).

O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono po myśli art. 520 § 1 k.p.c. z przyczyn wskazanych w punkcie 6 pisemnych motywów.

Krystyna Skiepko Jacek Barczewski Agnieszka Żegarska