Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 lutego 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Marek Szymanowski

Sędziowie: Alicja Sołowińska

Dorota Elżbieta Zarzecka

Protokolant: Edyta Katarzyna Radziwońska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 25 lutego 2020 r. w B.

sprawy z odwołania A. I.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o wysokość świadczenia

na skutek apelacji wnioskodawcy A. I.

od wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku V Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 19 listopada 2019 r. sygn. akt V U 1029/18

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Białymstoku pozostawiając temu Sądowi orzeczenie o kosztach instancji odwoławczej.

Sygn. akt III AUa 1112/19

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. decyzją z dnia 19 września 2018 roku wydaną w oparciu o przepisy ustawy z dnia
17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2015r., poz. 748 ze zm.) przyznał A. I. prawo do emerytury od 1 lipca 2018r., tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek (pkt I). W pkt II decyzji organ rentowy wskazał, że podstawę obliczenia emerytury stanowi kwota składek na ubezpieczenie emerytalne oraz kapitału początkowego z uwzględnieniem waloryzacji składek i kapitału początkowego zaewidencjonowanych na koncie do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury. Emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia emerytury przez średnie dalsze trwanie życia, które ustalono na dzień osiągnięcia wieku emerytalnego i na dzień złożenia wniosku o przyznanie świadczenia. Wysokość emerytury, obliczona zgodnie z art. 26 tej ustawy wyniosła 1785,09 złotych z uwzględnieniem zwiększenia z tytułu opłacania składki na ubezpieczenie rolnicze.

W odwołaniu od powyższej decyzji A. I. wniósł o zmianę sposobu naliczenia wysokości emerytury i uwzględnienie wszystkich dokumentów zgromadzonych w sprawie.

Wyrokiem z dnia 19 listopada 2019r. Sąd Okręgowy w Białymstoku oddalił odwołanie.

Sąd I instancji poczynił ogóle ustalenie, iż spór w niniejszej sprawie sprowadzał się do ustalenia czy organ rentowy prawidłowo ustalił wysokość emerytury wnioskodawcy.

Na powyższą okoliczność Sąd Okręgowy dopuścił dowód z opinii biegłego z zakresu księgowości. Biegły M. K., na podstawie przeprowadzonych badań i analizy dokumentacji organu rentowego wskazał, że wysokość świadczenia emerytalnego została wyliczona w sposób prawidłowy. Swoje stanowisko podtrzymał w opinii uzupełniającej i podczas przesłuchania na rozprawie przed Sądem Okręgowym w Białymstoku w dniu 19 listopada 2019 roku. Sąd I instancji uznał te opinie za spójne, logiczne i nie zawierające wewnętrznych sprzeczności.

Sąd Okręgowy wskazał, iż wnioskodawca w toku postępowania składał szereg pism procesowych, które zawierały liczne pytania. Ich tematyka w ocenie Sądu I instancji odbiegała od materii będącej przedmiotem rozpoznania, które odbywa się w granicach zaskarżonej decyzji.

W związku z powyższym na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji.

Apelację od powyższego wyroku złożył A. I.. Skarżący zarzucał niewyjaśnienie przez Sąd Okręgowy wszystkich okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia w sprawie oraz niewłaściwą ocenę dowodów w sprawie, czym Sąd Okręgowy przekroczył granice swobodnej oceny dowodów, gdyż powyższa ocena, w ocenie skarżącego była wręcz sprzeczna z zasadami współżycia społecznego oraz sprzeczna z wykładnią prawa.

Wskazując na powyższe zarzuty A. I. wnosił o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia przez Sąd Okręgowy lub rozpoznanie sprawy przez Sąd Apelacyjny.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna, ponieważ zaskarżony wyrok zapadł bez dostatecznego wyjaśnienia istotnych okoliczności faktycznych i podstaw prawnych, wymaganych do oceny prawa skarżącego do rekompensaty, w oparciu o przepisy art. 21 ustawy z dnia 19 grudnia 2008r. o emeryturach pomostowych (Dz.U.2018.1924 j.t.) oraz przyjęciu za podstawę obliczenia wysokości świadczenia wnioskodawcy, wynagrodzenia minimalnego pracowników w okresach: od 1 sierpnia 1969 roku do 18 lipca 1970 roku oraz od 15 lipca 1970 roku do 15 października 1976 roku, na podstawie art. 15 ust. 2a ustawy z dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U.2020.53 j.t.).

Sąd Okręgowy bez jakiejkolwiek analizy treści kwestionowanej decyzji oddalił odwołanie, powołując się jedynie na opinię biegłego z zakresu księgowości powołanego w sprawie. Zdaniem Sądu Apelacyjnego Sąd Okręgowy nie rozpoznał istoty sprawy niniejszej sprawy, bowiem sporządzone uzasadnienie na to nie wskazuje. Dość powiedzieć, że połowę krótkich rozważań Sądu zajmuje zacytowany art 26 ustawy z dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a potrzeby nawiązania do ustawy z dnia 19 grudnia 2008r. o emeryturach pomostowych w kontekście żądania rekompensaty Sąd Okręgowy w ogóle nie dostrzegł.

Należy zauważyć, że sąd drugiej instancji może uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania w przypadku nierozpoznania jej istoty przez sąd pierwszej instancji. Niewątpliwie kwestia rozpoznania istoty sprawy wymaga kazuistycznego podejścia i każdorazowo podlega ocenie sądu drugiej instancji. Nierozpoznanie istoty sprawy zachodzi między innymi wówczas, gdy sąd pierwszej instancji pominął całkowicie merytoryczne zarzuty zgłoszone przez stronę, bądź nie uwzględnił (nie rozważył) wszystkich zarzutów dotyczących kwestii faktycznych, czy prawnych rzutujących na zasadność roszczenia odwołującego – por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 maja 2019r., V CZ 31/19.

Przenosząc rozważania na grunt niniejszej sprawy, nierozpoznanie jej istoty wynika z pasywności Sądu Okręgowego. Sąd I instancji w ogóle nie ustalił stanu faktycznego, w oparciu o który rozstrzygnął żądanie strony, nie odniósł się do zasadności zarzutów wnioskodawcy w pełnym zakresie. Sąd pierwszej instancji nie odniósł się, w ogóle do żądania wnioskodawcy o uwzględnieniu okresu zatrudnienia jako pracy w szczególnych warunkach, a w konsekwencji odmowy przyznania mu rekompensaty. A także nie odniósł się do kwestii przyjęcia przez organ rentowy jako podstawy obliczenia świadczenia wynagrodzenia minimalnego pracowników, za okres pracy wnioskodawcy od 1 sierpnia 1969 roku do 18 lipca 1970 roku oraz 15 lipca 1970 roku do 15 października 1976 roku. Sąd jedynie powołał biegłego z zakresu księgowości, który odniósł się do sposobu i prawidłowości obliczenia świadczenia emerytalnego. Sąd Okręgowy wyłącznie ograniczył się do stwierdzenia, iż biegły na podstawie przeprowadzonych badań i analizy dokumentacji organu rentowego wskazał, że wysokość świadczenia emerytalnego została wyliczona w sposób prawidłowy i podtrzymał swoje stanowisko w opinii uzupełniającej i podczas przesłuchania na rozprawie w dniu 19 listopada 2019 roku. Sąd I instancji, w odniesieniu do opinii biegłego, nie przedstawił co uznał za słuszne oraz co wziął pod rozwagę przy rozpoznawaniu sprawy i wydaniu rozstrzygnięcia, a jedynie stwierdził, iż uznał je za spójne, logiczne i nie zawierające wewnętrznych sprzeczności. W związku z tym odesłanie przez sąd w zakresie ustaleń faktycznych sprawy do treści opinii biegłego i poprzestanie na wymienieniu pozostałych dowodów, nie spełnia wymogu dokonania ustaleń faktycznych sądu i zawartego w art. 328 § 2 k.p.c. ( aktualnie (...) k.p.c.) polecenia wskazania podstawy faktycznej rozstrzygnięcia – por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 maja 2019r., V CZ 31/19.

Należy przypomnieć, że zarówno w świetle aktualnego art. 327 ¹ §1 k.p.c. ( jak i poprzednio obowiązujecego 328 § 2 k.p.c. uzasadnienie wyroku powinno zawierać: wskazanie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, obejmującej ustalenie faktów, które sąd uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej oraz wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa. Oznacza to, między innymi to, że sąd ma obowiązek wskazać dowody, których wiarygodność i moc dowodową zdyskredytował. Tymczasem, jak wynika z uzasadnienia Sądu I instancji, Sąd ten przyznał wiarygodność i moc dowodową jedynie opinii biegłego sądowego z zakresu księgowości M. K.. Opinia ta ma charakter ściśle rachunkowy i samo jej sporządzenie nie przesądza o wiarygodności przyjętych do wyliczeń danych, to bowiem należało do sądu orzekającego. Tymczasem poza jakąkolwiek uwagą Sądu Okręgowego w Białymstoku znalazły się przedstawione dowody: akta wnioskodawcy z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, akta wnioskodawcy z Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego oraz akt osobowych A. I. ze Spółdzielni (...) w M. oraz (...) Związku Kółek Rolniczych w S.. Dyrektywa z art. 327 ¹§2 k.p.c. sporządzenia uzasadnienia w sposób zwięzły nie oznacza, że uzasadnienie to ma być lakoniczne i bezużyteczne zarówno dla strony jak i sądu II instancji kontrolującego prawdziwość wyroku w kontekście podniesionych zarzutów, a zwłaszcza rodzących się wątpliwości, co w istocie rozpoznał sąd. Sąd I instancji nawet nie wymienił innych poza opinią dowodów w sprawie, całkowicie je pomijając, co godzi w wymogi przewidziane dla uzasadnienia i w efekcie prowadzi do uzasadnionego wniosku, że sfera motywacyjna rozstrzygnięcia nie została należycie przedstawiona, a w konsekwencji nie miało też miejsca rzetelne wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku Sądu Okręgowego.

Jak zauważył Sąd Najwyższy, sąd jest zobowiązany do wyjaśnienia motywów podjętego rozstrzygnięcia w sposób umożliwiający przeprowadzenie kontroli instancyjnej zaskarżonego orzeczenia. Jeśli uzasadnienie nie zawiera wskazania podstawy faktycznej rozstrzygnięcia poprzez ustalenie faktów, które sąd uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej lub wyjaśnienia podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa, wówczas orzeczenie podlega uchyleniu, zaś sprawa zostaje przekazana do ponownego rozpoznania ( por. wyrok z dnia 26 lipca 2007 r., V CSK 115/07).

Należy wskazać, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych przedmiot rozpoznania sprawy sądowej wyznaczony jest treścią konkretnej decyzji organu rentowego, od której wniesiono odwołanie (art. 477 ⁹ i art. 477 ¹⁴ k.p.c.) i tylko w tym zakresie podlega ona kontroli sądu zarówno pod względem jej formalnej poprawności, jak i merytorycznej zasadności.

Przedmiotem rozpoznania niniejszej sprawy jest ocena prawidłowości zaskarżonej decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. z dnia 19 września 2018r. przyznającej prawo do emerytury A. I. od dnia 1 lipca 2018r. Organ rentowy nie przyznał rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych, ponieważ wnioskodawca nie udowodnił 15 lat pracy w warunkach szczególnych przed 1 stycznia 2009 roku w rozumieniu ustawy o FUS. Ponadto organ rentowy w zaskarżonej decyzji nie uwzględnił okresu pracy w warunkach szczególnych od 15 października 1976 roku do 7 kwietnia 1981 roku w Spółdzielni (...) z uwagi na to, że charakter pracy jest niezgodny ze stanowiskiem pracy wymienionym w zarządzeniu resortowym, na które powołał się zakład pracy w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach. Na skutek wniosku z dnia 19 października 2018 roku o przeliczenie przyznanego świadczenia, ZUS decyzją z dnia 6 listopada 2018 roku ponownie ustalił wysokość emerytury. Następnie decyzją z 19 listopada 2018 roku organ rentowy odmówił prawa do przeliczenia podstawy wymiaru emerytury na podstawie stawki godzinowej za okres zatrudnienia w Spółdzielni Kółek Rolniczych w M., z uwagi na to, iż wnioskodawca nie przedstawił informacji dotyczących ilości przepracowanych godzin, a jedynie stawkę godzinową oraz nie przedłożył zaświadczenia o zatrudnieniu i wynagrodzeniu lub wpisów w legitymacji ubezpieczeniowej.

W odwołaniu od powyższej decyzji skarżący kwestionował ustaloną w zaskarżonej decyzji wysokość emerytury oraz domagał się zaliczenia okresu od 15 października 1976 roku do 7 kwietnia 1981 roku jako pracy w szczególnych warunkach oraz przeliczenia wartości przyznanego świadczenia emerytalnego z uwzględnieniem wszystkich informacje zwartych w świadectwach pracy, zaświadczeniach i legitymacji ubezpieczeniowej, w szczególności uwzględnienie świadectwa pracy z dnia 5 września 193 roku ze Spółdzielni Kółek Rolniczych dotyczącego wykonywania pracy od 15 lipca 1970 roku do 15 października 1976 roku, w którym wpisano wysokość wynagrodzenia w wysokości 13,70 zł za godzinę.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy powołując się na przepisy ustawy o emeryturach pomostowych wskazał, iż odwołujący nie udowodnił 15 lat pracy wykonywanej w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów art. 32 i 33 ustawy z dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z FUS oraz nie uwzględnił wskazywanego okresu jako pracy w szczególnych warunkach, ponieważ w świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach wskazano stanowisko niezgodne z powołanymi przepisami resortowymi. Ponadto wskazał, iż przyjął wynagrodzenie minimalne w odniesieniu do okresów pracy od 1 sierpnia 1969 roku w Państwowym Ośrodku (...) w S. oraz okresu od 15 lipca 1970 roku do 15 października 1976 roku w Spółdzielni Kółek Rolniczych w M. z uwagi na to, iż odwołujący nie przedłożył zaświadczenia o zatrudnieniu i wynagrodzeniu RP-7 lub wpisów w legitymacji ubezpieczeniowej, a jedynie angaże zawierające stawkę godzinową bez wskazania ilości przepracowanych godzin.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, celem prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy, przy ponownym jej rozpoznaniu, Sąd Okręgowy, mając powyższe na uwadze, powinien przede wszystkim ocenić zebrane w sprawie dowody i wskazać podstawy swojego rozstrzygnięcia. Ponadto powinien wskazać co zadecydowało, o przyznaniu racji organowi rentowemu o przyjęciu wynagrodzenia minimalnego pracowników, za okres pracy wnioskodawcy od 1 sierpnia 1969 roku do 18 lipca 1970 roku oraz 15 lipca 1970 roku do 15 października 1976 roku. Zauważyć również należy, że z przedstawionych przez wnioskodawcę świadectw pracy z Państwowego Ośrodka (...) w S. w okresie zatrudnienia od 1 sierpnia 1969 roku do 18 lipca 1970 roku oraz z Spółdzielni Kółek Rolniczych w M. w okresie zatrudnienia od 15 lipca 1970 roku do 15 października 1976 roku, wynika wyłącznie stawka godzinowa bez wskazania ilości przepracowanych godzin. Dokładna analiza materiału dowodowego w sprawie, a w szczególności załączone akta osobowe A. I. ze Spółdzielni (...) w M. oraz (...) Związku Kółek Rolniczych w S. pozwolą na rozpoznanie czy słuszność miał organ rentowy wydając decyzję z dnia 19 listopada 2018 roku odmawiającą prawa do przeliczenia podstawy wymiaru emerytury na podstawie stawki godzinowej za wskazany okres.

Sąd powinien także odnieść się do żądań wnioskodawcy, w szczególności przedstawić dlaczego, w jego ocenie, wnioskodawca nie wykazał przepracowania okresu od 15 października 1976 roku do 7 kwietnia 1981 roku jako pracy w szczególnych warunkach, a w konsekwencji na jakiej podstawie uznał, iż prawidłowo odmówiono wnioskodawcy prawa do rekompensaty.

Z świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach z 28 września 2000 roku wynika, że w spornym okresie wnioskodawca wykonywał pracę jako mechanik napraw pojazdów samochodowych na stanowisku mechanik napraw samochodowych. Organ rentowy wskazał, iż to stanowisko jest niezgodne ze stanowiskiem pracy wymienionym w wykazie A dziale XIV, poz. 15, pkt 1 stanowiącego załącznik do Uchwały Zarządu Głównego (...) z dnia 25 lipca 1983r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładach pracy w spółdzielni rolniczej. Zauważyć należy, że definicja pracy w szczególnych warunkach odwołuje się jedynie do wymienionego rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. i to ono jest podstawą ustalenia, czy praca była wykonywana w szczególnych warunkach. Fakt pracy w warunkach szczególnych winien więc, w razie stwierdzenia w świadectwach pracy wykonywania prac w szczególnych warunkach na podstawie przepisów branżowych, ustalić każdorazowo Sąd odnosząc się do wskazanego wyżej rozporządzenia. Natomiast wykaz A, stanowiący załącznik do w/w rozporządzenia, w dziale XIV dotyczącym prac różnych, w poz. 16, w sposób wyraźny stanowi, że tylko prace wykonywane w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych lub szynowych mogą zostać uznane za prace w szczególnych warunkach. W świadectwie pracy w szczególnych warunkach znajduje się informacje jedynie o pracy na stanowisku mechanika pojazdów samochodowych, nie ma tam informacji o wykonywaniu tej pracy w kanałach remontowych. Ustalenie przez Sąd czy wnioskodawca wykonywał prace w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych lub szynowych pozwoli ustalić czy sporny okres można zaliczyć do pracy wykonywanej w szczególnych warunkach, a następnie ocenić czy odwołujący spełnia kryteria wymagane do przyznania mu z tego tytułu rekompensaty. Jeżeli o pominięciu rozważań w tym zakresie zadecydowała sama długość tego okresu (14,5 roku), to trzeba zauważyć, że to nie jedyny okres zatrudnienia, jaki mógłby być oceniany pod kątem pracy w szczególnych warunkach. Takiej oceny wymagają bowiem też wcześniejsze okresy zatrudnienia, co do których nie można wykluczać pracy w szczególnych warunkach ( okres od 1.08.1969 do 18.07.1970 (...) S. – monter podwozi i silników ciągnikowych ; okres 15.07.1970- 15.10.1976r. mechanik , (...) M. – świadectwa pracy w aktach rentowych).

Należy także zwrócić uwagę, iż ubezpieczony działał w procesie bez profesjonalnego pełnomocnika. W takim wypadku Sąd powinien pouczyć wnioskodawcę o możliwości udowodnienia spornych okoliczności za pomocą innych dowodów, czy to z dokumentów, czy też osobowych źródeł dowodowych, wyznaczając w ten sposób odpowiedni termin.

Mając powyższe na względzie, uchybienia rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego, o których mowa wyżej, spowodowały niemożliwość poddania w pełni zaskarżonego orzeczenia rzetelnej kontroli instancyjnej, co uzasadniło żądanie uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Dlatego też na mocy art. 386 § 4 k.p.c., Sąd Apelacyjny uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Białymstoku.