Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 października 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 8 października 2019 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w M.

przeciwko (...) Spółdzielni (...) w M.

o zapłatę

na skutek apelacji strony powodowej

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 29 czerwca 2018 r. sygn. akt IX GC 1162/17

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w Krakowie do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego.

SSA Sławomir Jamróg SSA Marek Boniecki SSA Grzegorz Krężołek

Sygn. akt I AGa 484/18

Uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie

z dnia 8 października 2019 r.

Wyrokiem z dnia 29 czerwca 2018 r. Sąd Okręgowy w Krakowie oddalił powództwo Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w M. przeciwko (...) Spółdzielni (...) w M. o zapłatę 115.809,04 zł tytułem wynagrodzenia za bezumowne korzystanie ze spółdzielczego lokalu użytkowego.

Sąd pierwszej instancji przyjął za bezsporne, że: w 1974 roku(...)Spółdzielnia(...) w K. (poprzednik prawny pozwanej) zawarła ze Spółdzielnią Mieszkaniową (...) w M. umowę o partycypację w kosztach budowy pawilonu handlowego, na mocy której (...)Spółdzielnia (...) w K. zobowiązała się do pełnego pokrycia kosztów budowy budynku położonego w M. przy ul. (...); klucze do przedmiotowego lokalu strona pozwana wydała stronie powodowej 10.02.1984 roku; w dniu 1.03.1984 roku podpisana została pomiędzy stronami umowa najmu przedmiotowego lokalu; strona pozwana nie posiadała własnych środków na uiszczenie wkładu budowlanego i zwróciła się w dniu 17.02.1984 roku do Zarządu (...) z wnioskiem o przyznanie pożyczki z centralnego funduszu rozwoju w wysokości 6.000.000 zł, celem wypełnienia zobowiązania wobec strony powodowej jako inwestora budynku, a środki te zostały przyznane 2.11.1984 roku; w dniu 13.11.1984 roku strony zawarły umowę, na mocy której strona powodowa przydzieliła stronie pozwanej na zasadzie spółdzielczego prawa do lokalu użytkowego własnościowego przedmiotowy lokal handlowy, złożony z 10 pomieszczeń o łącznej powierzchni 219 m ^{( 2)}, zaś strona pozwana zobowiązała się do przekazania na rzecz strony powodowej kwoty 4.358.000 zł tytułem pokrycia całości kosztów budowy pawilonu handlowego przy ul. (...), a jednocześnie umówiono się, że szczegółowe ustalenia dotyczące opłat związanych z jego używaniem strony uregulują w odrębnej umowie; umowa z 13.11.1984 roku ostała podpisana w imieniu strony powodowej przez prezesa zarządu spółdzielni – M. W. (1) – oraz M. W. (2) - główną księgową, nie wchodzącą w skład zarządu powodowej spółdzielni, a ze strony pozwanej przez E. U. - prezesa zarządu spółdzielni oraz J. K. - wiceprezesa zarządu spółdzielni; strona pozwana dokonała płatności, do jakich zobowiązała się w umowie z dnia 13.11.1984 roku; strony w późniejszym okresie zawierały umowy, określane jako „umowy najmu” regulujące kwestie związane z ponoszeniem opłat za przedmiotowy lokal; ostatnia umowa określona jako „umowa najmu” dotycząca tego lokalu została zawarta 1.09.1997 roku; strona powodowa złożyła pismem z 29.07.2014 roku oświadczenie o wypowiedzeniu umowy najmu z 1.09.1997 roku; strona pozwana nie jest ujęta w rejestrach powodowej spółdzielni jako jej członek; strona pozwana uiszcza na bieżąco na rzecz strony powodowej opłaty eksploatacyjne; strona pozwana nie prowadzi obecnie w przedmiotowym budynku samodzielnie działalności gospodarczej i wynajmuje go na prowadzenie apteki;

Sąd Okręgowy ustalił dodatkowo, że M. W. (2) pracowała w powodowej spółdzielni od 1983 roku jako główna księgowa, nie będąc członkiem zarządu, którym została dopiero w 1987 lub 1988 roku. Pracując jako główna księgowa, podpisywała wszystkie umowy, które dotyczyły środków pieniężnych. Przydział lokalu użytkowego nie mógł nastąpić przed dokonaniem pełnej wpłaty na pokrycie wkładu budowlanego. Podpisywanie umów przez M. W. (2) nie było przez nikogo kwestionowane.

W ustalonym przez siebie stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał powództwo za niezasadne. W ocenie Sądu brak było podstaw do przyjęcia, aby strona pozwana posiadała lokal bez podstawy prawnej, a tym samym aby zachodziły przesłanki do przyjęcia, że stronie powodowej przysługuje prawo żądania odszkodowania. Pozwana objęła lokal w posiadanie zgodnie z zasadami wtedy obowiązującymi i zgodnie z prawem. Okoliczność, że M. W. (2) nie była członkiem zarządu nie powoduje tego, że umowa z dnia 13 listopada 1984 r. była bezskuteczna albo nieważna, albowiem zgodnie z §5 rozporządzenia z dnia 8.04.1983 roku w sprawie praw i obowiązków głównych księgowych organizacji spółdzielczych główny księgowy spółdzielni w zakresie uprawnień posiadał status zastępcy prezesa spółdzielni, a tym samym członka zarządu. Zdaniem Sądu zawarto ważną i skuteczną umowę, strona powodowa złożyła oświadczenie o przydziale, zaś strona pozwana uiściła całość środków na pokrycie wkładów. Strona powodowa przekazała wcześniej stronie pozwanej posiadanie do lokalu na podstawie umowy najmu, ale umowa ta faktycznie została zawarta tylko dlatego, że strony nie mogły jeszcze zawrzeć umowy o przydział lokalu z tego powodu, że strona pozwana nie miała jeszcze środków na pokrycie wkładu. W ocenie Sądu pierwszej instancji z dniem 13 listopada 1984 r. pozwana uzyskała spółdzielcze prawo do lokalu mieszkaniowego. Sąd Okręgowy zauważył też, że skoro strona powodowa twierdziła, że strona pozwana nie zwróciła jej przedmiotu najmu po zakończeniu umowy, to winna wykazać, że z tego powodu poniosła szkodę, gdyż sama powołała się na obowiązek kontraktowy (art. 675 §1 k.c. w zw. z art. 471 k.c.), a nie na okoliczność bycia właścicielem lokalu (art. 224 k.c.).

Wyrok powyższy zaskarżyła w całości apelacją strona powodowa, wnosząc o jego zmianę poprzez uwzględnienie powództwa w całości, ewentualnie uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.

Apelująca zarzuciła: 1) błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia polegający na uznaniu, że: a) bezsporny pomiędzy stronami był fakt zawarcia pomiędzy stronami w dniu 13.11.1984 roku umowy, na podstawie której strona powodowa przydzieliła stronie pozwanej na zasadzie spółdzielczego prawa do lokalu użytkowego lokal handlowy znajdujący się przy ul. (...) w M., podczas gdy strona powodowa zaprzeczała jakoby przedmiotowa umowa będąca umową najmu mogła być umową ustanawiającą spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego; b) odręczny, nieparafowany przez żadną ze stron umowy zapisek odnoszący się do spółdzielczego prawa do lokalu pozwala traktować umowę najmu jako podstawę do nabycia spółdzielczego prawa do lokalu użytkowego; 2) naruszenie §5 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 8.04.1983 roku w sprawie praw i obowiązków głównych księgowych organizacji spółdzielczych poprzez jego błędną wykładnię i uznanie, że główny księgowy miał uprawnienia członka zarządu w zakresie reprezentacji spółdzielni; 3) naruszenie art. 58 k.c. poprzez przyjęcie, że do zawarcia ważnej umowy wystarczy właściwa zdaniem Sądu reprezentacja stron, bez badania przedmiotu umowy, co skutkowało uznaniem, że pozwana mogła nabyć spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego, bez zbadania czy posiadała członkostwo w Spółdzielni; 4) naruszenie art. 238 §1 ustawy prawo spółdzielcze w brzmieniu obowiązującym w dacia zawarcia umowy z dnia 13.11.1984 roku poprzez błędne zastosowanie i przyjęcie, że osoba nie będąca członkiem spółdzielni mogła nabyć spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego; 5) naruszenie art. 6 k.c. poprzez przyjęcie, że to powód powinien wypowiadać się w kwestii członkostwa pozwanej w spółdzielni, podczas gdy to na pozwanej spoczywał w tej sprawie ciężar dowodu, ponieważ pozwana uważa, że umowa z dnia 13.04.1984 roku zawiera również uchwałę zarządu o przyjęciu w poczet członków, czemu powód zaprzeczył; 6) naruszenie art. 229 k.p.c. poprzez przyjęcie, że powód nie kwestionował twierdzeń pozwanej, podczas gdy powód zaprzeczał wszystkim twierdzeniom pozwanej; 7) naruszenie art. 328 k.p.c. poprzez sporządzenie uzasadnienia bez wskazania przyczyn, dla których sąd uznał, że nieparafowany odręczny zapis w umowie, niespójny z pozostałą jej treścią może przesądzić o jej treści, co spowodowało niemożność oceny przesłanek, którymi kierował się Sąd Okręgowy wydając zaskarżony wyrok.

Pozwana wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja zasługuje na uwzględnienie.

Podnoszony przez skarżącą zarzut błędu w ustaleniach faktycznych uzasadniony był jedynie częściowo. Jakkolwiek w istocie między stronami nie było sporu co do tego, że w dniu 13 listopada 1984 r. doszło do podpisania umowy, to powódka konsekwentnie w toku procesu kwestionowała, aby skutkiem tej umowy było przydzielenie pozwanej spółdzielczego prawa do spornego lokalu. W tym zakresie doszło zatem do naruszenia art. 229 k.p.c. Zauważyć w tym miejscu należy jednak, że podnoszona przez skarżącą okoliczność zaprzeczenia wszystkim twierdzeniom strony przeciwnej była nieistotna, albowiem oświadczenie takie jest prawnie nieskuteczne (por. wyrok Sądu Najwyższego z 20 listopada 2014 r., V CSK 78/14). Nietrafnie także apelująca zarzuciła błąd w ustaleniach faktycznych odnośnie dopisku do umowy, albowiem ustalenie takie nie stało się elementem stanu faktycznego. Niemniej Sąd Okręgowy zajął się tą kwestią, czemu wyraz dał w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, co czyni także niezasadnym zarzut naruszenia art. 328 k.p.c. Sąd odwoławczy nie dostrzegł także, aby w rozpoznawanej sprawie doszło do naruszenia art. 6 k.c. w sposób wskazany w apelacji.

Słusznie natomiast skarżąca zarzuciła naruszenie prawa materialnego.

Tę część rozważań poprzedzić należy jednak spostrzeżeniem, że Sąd drugiej instancji z urzędu powziął informację, że wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 7 marca 2019 r., w sprawie o sygn. akt (...), oddalona została apelacja (...) w M. przeciwko SM (...) w M. od wyroku Sądu Okręgowego wK. z 2 marca 2018 r., sygn. akt (...) oddalającego powództwo (...) o ustalenie istnienia członkostwa w SM (...). Orzeczeniem tym Sąd odwoławczy w aktualnie rozpoznawanej sprawie jest związany, stosownie do art. 365 §1 k.p.c. Istota mocy wiążącej polega na tym, że sąd obowiązany jest przyjąć, że konkretna kwestia kształtuje się tak, jak orzeczono o niej w prawomocnym orzeczeniu. Mocą wiążącą objęte są ustalenia, które w związku z podstawą sporu stanowiły przedmiot rozstrzygnięcia, oznaczony żądaniem pozwu i faktami przytoczonymi w celu jego uzasadnienia. Moc ta aktualizuje się w innym postępowaniu przede wszystkim wtedy, gdy występują w nim te same strony, chociażby w odmiennych rolach procesowych, a jego przedmiot wprawdzie wykazuje związek z przedmiotem procesu pierwszego, ale jest inny. Sąd musi wówczas przyjąć, że dana kwestia prawna kształtuje się tak jak przyjęto to wcześniej w prawomocnym wyroku (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 kwietnia 2018 r., II CSK 404/17 i orzeczenia tam przywołane).

W żaden sposób nie można było podzielić poglądu Sądu pierwszej instancji co do tego, że wyrok w sprawie(...)nie miał znaczenia dla rozstrzygnięcia obecnie badanego sporu. Wręcz przeciwnie, kwestia członkostwa pozwanej w powodowej spółdzielni mieszkaniowej była kluczowa. Zgodnie bowiem z treścią art. 238 §1 ustawy z dnia 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze, w brzmieniu obowiązującym w dniu 13 listopada 1984 r. (Dz. U. z 1982 r., Nr 30, poz. 210 ze zm.), spółdzielnia mieszkaniowa mogła jedynie lokal użytkowy przydzielić członkowi lub oddać w najem innej osobie. Skoro zatem pozwana nigdy członkostwa nie uzyskała, co przesądzono w sprawie (...)nie mogła uzyskać także przydziału lokalu użytkowego. W konsekwencji przyjąć należało, że pozwana korzystała ze spornego lokalu na podstawie stosunku o charakterze obligacyjnym. Dla istoty sprawy nie jest przy tym istotne, czy zawierane między stronami umowy, w tym ta z 1 września 1997 r. były typowymi umowami najmu czy też nie (z uwagi na brak czynszu). Ważne jest bowiem, że ostatnia umowa, na podstawie której pozwana władała lokalem została wypowiedziana. Kwestia skuteczności wypowiedzenia przedmiotem badania przez Sąd Okręgowy nie była z uwagi na przyjętą koncepcję prawną.

W konsekwencji powyższych rozważań uznać należało, że zaskarżony wyrok naruszał art. 238 §1 prawa spółdzielczego. Przesądzenie kwestii członkostwa czyniło zasadniczo zbędną konieczność odnoszenia się do zarzutów obrazy art. 58 k.c. oraz §6 (w uzasadnieniu wyroku Sądu Okręgowego i apelacji błędnie §5) rozporządzenia Rady Ministrów z 8 kwietnia 1983 r. - w sprawie praw i obowiązków głównych księgowych organizacji spółdzielczych (Dz. U. Nr 22, poz. 96). Ubocznie jedynie wskazać należy, że w ocenie Sądu Apelacyjnego powoływany przepis wykonawczy nie przekazywał głównemu księgowemu prawa do reprezentacji, albowiem całokształt zapisów rozporządzenia wskazuje bezsprzecznie, że osoba taka mogła wykonywać uprawnienia zastępcy prezesa spółdzielni jedynie w aspekcie wewnętrznym, a nie na zewnątrz.

Nie sposób również podzielić zapatrywania Sądu Okręgowego co do tego, że roszczenie powódki mogłoby być ewentualnie rozpoznane jako żądanie odszkodowania za nienależyte wykonanie umowy najmu. Przede wszystkim w pozwie wyraźnie wskazano, że powodowa spółdzielnia domaga się zapłaty za bezumowne korzystanie z lokalu. Takie sformułowanie nie pozostawia wątpliwości co do tego, że swoje żądanie wywodzone jest z przepisów art. 224 i nast. k.c. Roszczenie powódki pod kątem spełnienia przesłanek z ww. unormowań nie zostało zbadane w żadnym stopniu, co musiało prowadzić do konstatacji o nierozpoznaniu istoty sprawy.

Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 §4 k.p.c. orzekł jak w sentencji.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd pierwszej instancji na wypadek uznania, że wypowiedzenie umowy łączącej strony było skuteczne, ustali, czy zachodzą pozostałe przesłanki, o których mowa w przepisach o roszczeniach uzupełniających. Przy przyjęciu, że powódce przysługuje prawo do żądania wynagrodzenia za bezumowne korzystanie ze spornego lokalu, Sąd na podstawie dowodów zaoferowanych przez strony ustali wysokość takiego wynagrodzenia. Wyjaśnienia będzie także wymagała kwestia opodatkowania ewentualnego wynagrodzenia podatkiem VAT oraz zasadności zgłoszonego roszczenia odsetkowego.

SSA Sławomir Jamróg SSA Marek Boniecki SSA Grzegorz Krężołek