Pełny tekst orzeczenia

W ocenie Sądu Okręgowego wysokość zasądzonych kwot zadośćuczynienia zasługuje na akceptację, aczkolwiek Sąd I instancji nie ocenił zasadności roszczeń powodów w reżimie odpowiedzialności cywilnej z tytułu czynów niedozwolonych za szkody czy krzywdy, której doznał pracownik, bądź, w razie śmierci pracownika, jego bliscy.

Stosownie do art. 300 KP w sprawach nie unormowanych przepisami prawa pracy do stosunku pracy stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego jeżeli nie są sprzeczne z zasadami prawa pracy. Rolą tej normy jest uzupełnienie regulacji o część pominiętą przez ustawodawcę w przepisach kodeksu pracy. Norma ta jest swoistym „wentylem bezpieczeństwa" w tym znaczeniu, że wypełnianie luk ma następować nie poprzez stosowanie właściwych przepisów Kodeksu cywilnego, ale stosowanie odpowiednie i zawsze niesprzeczne z zasadami prawa pracy czyli tak aby nie została naruszona istota i specyfika stosunku pracy.

Powodowie jako podstawę prawną swojego żądania wskazali przepis art. 448 KC w zw. z art. 24 § 1 KC Jako dobro podlegające ochronie na podstawie tych przepisów podali prawo do życia w rodzinie.

Sąd Okręgowy podziela pogląd Sądu Najwyższego zawarty w uchwale z 27.10.2010 r. III CZP 76/10 (OSNC-ZD 2011/nr B/42), zgodnie z którym najbliższemu członkowi rodziny zmarłego przysługuje na podstawie art. 448 w związku z art. 24 § 1 KC zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, gdy śmierć nastąpiła na skutek deliktu, który miał miejsce przed dniem 03 sierpnia 2008 r. Krzywdą dla strony powodowej jest naruszenie dobra osobistego jaką jest zerwanie więzi emocjonalnej, szczególnie bliskiej w relacjach rodzinnych. Przyznanie zadośćuczynienia pieniężnego ma na celu zrekompensować krzywdę za naruszenie prawa do życia w rodzinie i zmniejszyć ból spowodowany utratą najbliższej osoby. Zadośćuczynienie to pełni funkcję kompensacyjną, przyznana bowiem suma pieniężna ma stanowić przybliżony ekwiwalent poniesionej szkody niemajątkowej. Powinna wynagrodzić doznane cierpienia fizyczne i psychiczne oraz ułatwić przezwyciężenie ujemnych przeżyć, aby w ten sposób przynajmniej częściowo przywrócona została równowaga zachwiana na skutek straty matki i żony. Prawo do życia w pełnej rodzinie i utrzymania więzi emocjonalnej stanowi dobro osobiste podlegające ochronie prawnej. Niemniej jednak nie każdą więź emocjonalną niejako automatycznie należy zaliczyć do katalogu dóbr osobistych, lecz jedynie taką, której zerwanie powoduje ból, cierpienie i rodzi poczucie krzywdy. Oceniając zgromadzony w niniejszej sprawie materiał dowodowy, Sąd uznał, że śmierć K. A. niewątpliwie doprowadziła do naruszenia dóbr osobistych w postaci prawa do życia w pełnej rodzinie, utrzymania więzi ze zmarłym oraz prawa do opieki i pomocy w przyszłości z jego strony.

W konsekwencji należało ocenić żądanie powodów i ustalić wysokość zadośćuczynienia. Dla porządku jedynie przypomnieć trzeba, że w rozpoznawanej sprawie miał zastosowanie stan prawny sprzed zmiany dokonanej przez art. 1 pkt 3 ustawy z dnia z dnia 30 maja 2008 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 116, poz. 731), w wyniku której treść art. 446 KC została uzupełniona 3 sierpnia 2008 r. o § 4 przewidujący możliwość przyznania najbliższym członkom rodziny zmarłego odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Utrwalona wykładnia Sądu Najwyższego prowadzi do wniosku, że możliwe jest przyznanie najbliższym członkom rodziny zmarłego zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę na podstawie art. 448 w związku z art. 24 § 1 KC, także wtedy, gdy śmierć nastąpiła przed dniem 3 sierpnia 2008 r. wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia (uchwały z dnia 22 października 2010 r., III CZP 76/10, OSNC-ZD 2011 nr B, poz. 42; OSP 2011 nr 9, poz. 96, z glosą M. Wałachowskiej, z glosą M. Łolika, z glosą B. Lackorońskiego, LEX/el. 2011, z glosą K. Pachnika oraz z dnia 13 lipca 2011 r., III CZP 32/11, OSNC 2012 nr 1, poz. 10; OSP 2012 nr 3, poz. 32, z glosą B. Lackorońskiego i glosą M. Łolika oraz wyrok z dnia 11 maja 2011 r., I CSK 621/10). Nie można jednak tracić z pola widzenia, że w okresie kiedy jeszcze nie przyznawano prawa do żądania zadośćuczynienia za krzywdę spowodowaną śmiercią osoby bliskiej na zasadzie art. 448 w zw. z art. 24 § 1 k.c. orzecznictwo przy ocenie żądań związanych ze śmiercią posiłkowało się art. 446 § 3 k.c., zgodnie z którym członkowie rodziny zmarłego mają prawo do odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej. Jednoznacznie wskazał to Sąd Najwyższy w wyroku z 22.07.2004 r. II CK 479/03 czy wyroku z 15.10.2002 r. II CKN 985/00 czy wyroku z 01.02.2000 r. III CKN 572/98. „Znaczne pogorszenie sytuacji życiowej wskutek śmierci” interpretowano jako zdarzenia zawierające w sobie elementy szkody materialnej ale i cierpień psychicznych, które osłabiają aktywność życiową, ograniczają plany życiowe, wpływają na rozwój osobowości, obniżają motywację. Następstwa te kwalifikowano jako element krzywdy moralnej pozostającej w sferze subiektywnych przeżyć, rekompensowanej zadośćuczynieniem, ale także czynnik obiektywnego pogorszenia sytuacji na przyszłość, po śmierci najbliższych. Przepis art. 446 § 3 KC znajdował zatem zastosowanie także do szkód niematerialnych, polegających na obiektywnym pogorszeniu pozycji życiowej poszkodowanego w świecie zewnętrznym. Krzywda spowodowana śmiercią osoby bliskiej kwalifikowana była jako element pogorszenia sytuacji życiowej (tak SN w wyr. z 8.5.1969 r., II CR 114/69, OSNC 1970, Nr 7–8, poz. 129; por. też komentarz do art. 446 § 3 KC – pkt D). Jednorazowe świadczenie pieniężne, przyznawane na podstawie art. 446 § 3 KC, do czasu zmiany przepisów było swoistym odszkodowaniem, które obejmowało nie tylko niekorzystne zmiany w sytuacji materialnej najbliższych członków rodziny zmarłego ale także zmiany w sferze dóbr niematerialnych, które rzutują na ich sytuację materialną. Norma ta więc była stosowana bardzo elastycznie pozwalając do pewnego stopnia na rekompensatę uszczerbku niematerialnego

Biorąc to pod uwagę, w ocenie Sądu Okręgowego należało mieć na uwadze, że jakaś bliżej nieuchwytna kwota zadośćuczynienia została uwzględniona w odszkodowaniu zasądzonym wyrokiem Sądu Okręgowego w Łomży z 27.04.2009 r. III Pa 5/09. Odszkodowanie w kwocie 10.000 zł. zasądzone na rzecz matki zmarłego B. A. obejmowało również krzywdę niemajątkową co jednoznacznie wynika z treści uzasadnienia wyroku [k. 253]. Sąd wskazywał na zmiany w sferze dóbr niematerialnych powódki, ból, krzywdę, pojawienie się zaburzeń o charakterze depresyjnym, poczucie osamotnienia, osłabienie aktywności życiowej, motywacji do przezwyciężania trudności dnia codziennego, utratę wsparcia i pomocy Przy ustalaniu wysokości odszkodowania w sprawie III Pa 5/09 Sąd Okręgowy uwzględnił, że B. A. uzyskała od sprawcy szkody 20.000 zł. oraz jednorazowe odszkodowanie z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w wysokości 19.199 zł. Łącznie zatem powódka B. A. otrzymała 49.199 zł.

Skoro jednak z treści uzasadnienia wyroku z 27.04.2009 r. nie wynika, aby odszkodowanie zaspokajało wszelkie krzywdy, roszczenie B. A. i pozostałych powodów, Sąd Rejonowy prawidłowo uznał za częściowo zasadne.

Zasadniczą funkcją zadośćuczynienia jest funkcja kompensacyjna, gdyż jego celem jest złagodzenie cierpienia wywołanego utratą osoby bliskiej. Chodzi tu o krzywdę (szkodę niemajątkową) ujmowaną jako cierpienie fizyczne, a więc ból i inne dolegliwości oraz cierpienia psychiczne, to jest ujemne uczucia przeżywane w związku ze śmiercią syna i brata. Zadośćuczynienie za krzywdę jest swoistą postacią odszkodowania, którego celem jest rekompensowanie uszczerbku na dobrach osobistych (szkody niemajątkowej), w takim zakresie, w jakim taka rekompensata, ze względu na szczególny charakter tych dóbr, jest możliwa za pomocą świadczeń pieniężnych. W każdej sprawie występują szczególne, właściwe tylko dla niej, okoliczności faktyczne. Natężenie doznanych krzywd zależy od indywidualnych cech poszkodowanych. Dlatego okoliczności wpływające na wysokość zadośćuczynienia, podobnie jak kryteria ich oceny, powinny być rozważane indywidualnie wobec konkretnej osoby pokrzywdzonego. Świadczenie to musi stanowić odczuwalną wartość ekonomiczną, skoro śmierć osoby bliskiej to ogromna dolegliwość psychiczna dla członka rodziny zmarłego, a jej skutki rozciągają się na całe jego dalsze życie. Należy jednak mieć także na uwadze, że świadczenie z tytułu zadośćuczynienia za krzywdę winno być utrzymane w rozsądnych granicach, odpowiadających aktualnym warunkom i przeciętnej stopie życiowej społeczeństwa (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 10 sierpnia 2016 r. I ACa 168/16).

Nie ulega wątpliwości, że rodzina jako związek najbliższych osób, jest dobrem osobistym podlegającym ochronie. Powodowie emocjonalnie byli związani z synem i bratem bardzo silnie, łączyła ich miłość, wsparcie i zrozumienie. Pozostawali w bliskich, zażyłych relacjach, więziach emocjonalnych, nagle urwanych. Nagła i niespodziewana śmierć to przeżycie traumatyczne i wstrząsające. Od tego dnia życie całej rodziny zmieniło się, powodom trudno było odnaleźć się w nowej rzeczywistości. Niezależnie od pełnionych ról w rodzinie każdy ma prawo do doskonalenia swoich kompetencji społecznych, kształtowania postaw, czerpania z poczucia stabilizacji i bezpieczeństwa jakie daje rodzina. Każdy z powodów silnie i na swój sposób odczuł śmierć K. A..

Oczywistym przy tym jest, że ból będący konsekwencją śmierci bardzo bliskiej osoby jest właściwie niemożliwy do oszacowania, jednakże zadośćuczynienie zasądzone zaskarżonym wyrokiem jest prawidłowe i nie ma żadnych podstaw do jego podważenia. W odniesieniu do B. A., osoby która najbardziej ucierpiała na skutek śmierci syna, należy uwzględnić, że już otrzymała znaczną kwotę pieniężną na skutek śmierci syna – 49.199 zł. Natomiast krzywda brata i siostry zmarłego choć dotkliwa i swoista z ich punktu widzenia ma jednak zbliżony stopień do najczęściej opisywanych w orzecznictwie. Stąd też kwoty zasądzone przez Sąd Rejonowy są prawidłowe i nie sposób dopatrzeć się naruszenia przepisów prawa materialnego art. 24 § 1 KC w zw. z art. 448 KC .

Skoro zadośćuczynienie pełni funkcję kompensacyjną, przyznana suma pieniężna ma stanowić przybliżony ekwiwalent poniesionej szkody niemajątkowej. Powinna ona wynagrodzić doznane cierpienia fizyczne i psychiczne, aby w ten sposób przynajmniej częściowo została przywrócona równowaga zachwiana na skutek popełnienia czynu niedozwolonego. W wyroku z dnia 27 kwietnia 2017 r. Sąd Apelacyjny w Katowicach (I ACa 1205/16 publ. Legalis) podniósł iż, strata członka najbliższej rodziny z którą łączyły nas silne więzi uczuciowe i faktyczne, nigdy nie ulegnie zapomnieniu i nie można odmówić osobie pokrzywdzonej prawa do trwałego przeżywania żałoby, jednakże dla spełnienia przez przyznane zadośćuczynienie funkcji kompensacyjnej upływ znacznego okresu czasu od zdarzenia powodującego krzywdę nie może pozostać bez znaczenia. Zadośćuczynienie jako swoista kompensata za ból, cierpienie i inne aspekty utraty osoby najbliższej musi odpowiadać intensywności tych negatywnych przeżyć osoby bliskiej, a ta w naturalny sposób maleje z upływem czasu.

Sąd I instancji, zdając sobie sprawę, że ból będący konsekwencją śmierci bardzo bliskiej osoby jest właściwie niemożliwy do oszacowania prawidłowo określił wysokość zadośćuczynienie należnego matce i rodzeństwu zmarłego. W ocenie Sądu Okręgowego powyższa kwoty – wbrew twierdzeniom apelujących – jest kwotą adekwatną i odpowiednią. Z treści art. 448 k.c. wynika, że suma zadośćuczynienia za doznaną wskutek naruszenia dobra osobistego krzywdę musi być „odpowiednia”. Ustalenie jaka kwota zadośćuczynienia w konkretnych okolicznościach sprawy jest „odpowiednia” należy zatem do sfery uznania sędziowskiego. O jej wysokości decyduje przede wszystkim sąd pierwszej instancji. Korygowanie przez sąd drugiej instancji zasądzonego zadośćuczynienia może nastąpić tylko wtedy, gdy przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności sprawy, mających wpływ na jego wysokość, jest ono niewspółmiernie nieodpowiednie, tj. albo rażąco wygórowane, albo rażąco niskie. W kontekście przedstawionych wyżej rozważań niezasadny był zarzut strony powodowej, naruszenia prawa materialnego dotyczący rażącego zaniżenia zasądzonego na rzecz powodów zadośćuczynienia za naruszenia dóbr osobistych wskutek śmierci K. A.. Zadośćuczynienie powinno mieć charakter kompensacyjny, winno przedstawiać ekonomicznie odczuwalną wartość i być tak ukształtowane, by stanowić odpowiedni ekwiwalent doznanej krzywdy. Z drugiej strony, wysokość zadośćuczynienia powinna być utrzymana w rozsądnych granicach i dostosowana do aktualnych stosunków majątkowych. Niemajątkowy charakter szkody wynagradzanej w przedmiotowym postępowaniu decyduje o jej niewymierności. Niewątpliwie strata członka najbliższej rodziny, z którą powodów łączyły silne więzi uczuciowe i faktyczne, nigdy nie ulegnie zapomnieniu i nie można odmówić osobom pokrzywdzonym prawa do trwałego przeżywania żałoby, jednakże dla spełnienia przez przyznane zadośćuczynienie funkcji kompensacyjnej upływ tak znacznego okresu czasu od zdarzenia powodującego krzywdę powodów nie może pozostać bez znaczenia. Gdyby bowiem podzielić bez zastrzeżeń logikę niewiązania rozmiaru krzywdy z upływem czasu od zdarzenia ją wywołującą można by dojść do zaprzeczenia idei i istoty zadośćuczynienia w tego rodzaju sprawach, gdyż oczywistym pozostaje, że cierpienia i żałoba po stracie osoby bliskiej nigdy nie zostaną zniwelowane przez uzyskanie określonych świadczeń pieniężnych. Raz jeszcze należy podkreślić, że zadośćuczynienie jako swoista kompensata za ból, cierpienie i inne aspekty utraty osoby najbliższej musi odpowiadać intensywności tych negatywnych przeżyć osoby bliskiej, a ta w naturalny sposób maleje z upływem czasu.

Zdaniem Sądu Okręgowego, Sąd I instancji określając wysokość zadośćuczynienia należnego powodom w związku ze śmiercią ich syna i brata prawidłowo uwzględnił skutki, jakie ta śmierć wywarła w ich życiu.

Wskazać należy, że korygowanie przez sąd odwoławczy wysokości zasądzonej kwoty zadośćuczynienia możliwe jest wówczas, gdy stwierdza się oczywiste i rażące naruszenia ogólnych kryteriów ustalania wysokości zadośćuczynienia (por. przykładowo wyroki Sądu Najwyższego z dnia z dnia 5 grudnia 2006 r., II PK 102/06, z dnia 18 listopada 2004 r., I CK 219/04 z dnia 30 października 2003 r., IV CK 151/02, z dnia 7 listopada 2003 r., V CK 110/03, z dnia 9 lipca 1970 r., III PRN 39/70). O oczywistym i rażącym naruszeniu zasad ustalania „odpowiedniego” zadośćuczynienia mogłoby świadczyć przyznanie zadośćuczynienia wręcz symbolicznego zamiast stanowiącego rekompensatę doznanej krzywdy, bądź też kwoty wygórowanej, prowadzącej do niestosownego wzbogacenia się tą drogą.

Reasumując, w realiach niniejszej sprawy godzi się zauważyć, że zasądzonemu przez Sąd I instancji zadośćuczynieniu można przypisać walor odpowiedniości. Mając na względzie wszystkie okoliczności sprawy wpływające na zakres krzywdy doznanej przez powodów, w wyniku naruszenia dobra osobistego, jakim jest prawo do życia w rodzinie i prawo do więzi emocjonalnej łączącej osoby bliskie w rodzinie, gdy śmierć najbliższych zrywa więź fizyczną, ale na poziomie emocjonalnym ona nadal istnieje, Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że zasądzone kwoty na rzecz każdego z powodów są adekwatne do rozmiaru ich cierpień wywołanych przedwczesnym zerwaniem tych więzi. Jest oczywistym także, że na wysokość zadośćuczynienia będącego swoistą kompensatą za ból, cierpienie i inne aspekty utraty osoby najbliższej wpływ miał upływ czasu (około 15 lat w chwili wniesienia pozwu), który w sposób naturalny zmniejszył intensywność tych negatywnych przeżyć.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie powołanych przepisów i art. 385 KPC, Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji. W sytuacji, gdy apelacje obu stron zostały oddalone, koszty postępowania apelacyjnego podlegały wzajemnemu zniesieniu na podstawie art. 100 in principio KPC.