Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 marca 2020 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący Sędzia Katarzyna Powalska

Protokolant sekretarz sądowy Elwira Kosieniak

po rozpoznaniu w dniu 4 marca 2020 roku w Sieradzu

na rozprawie

sprawy z powództwa B. M.

przeciwko (...) spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w W.

o ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Rejonowego w Wieluniu VIII Zamiejscowy Wydział Cywilny w P.

z dnia 2 grudnia 2019 roku, sygnatura akt VIII C 239/19

I. z apelacji pozwanego zmienia zaskarżony wyrok w całości na następujący :

1.  oddala powództwo,

2.  zasądza od powódki B. M. na rzecz pozwanego (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W. 1800 ( jeden tysiąc osiemset ) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego;

II. oddala apelację powódki;

III. zasądza od powódki B. M. na rzecz pozwanego (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W. 850 ( osiemset pięćdziesiąt ) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt I Ca 42/20

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 02 grudnia 2019 r. Sąd Rejonowy w Wieluniu VIII Zamiejscowy Wydział Cywilny z siedzibą w P. w sprawie o sygn. akt VIII C 239/19 z powództwa B. M. przeciwko (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w W. ustalił, że postanowienia umowy pożyczki zawartej między stronami dnia 14 maja 2018 r. nie wiążą powódki w zakresie, w jakim obciążają pożyczkobiorcę prowizją za udzielenie pożyczki w wysokości ponad kwotę 5.000 zł i oddalił powództwo w pozostałej części. Nadto Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 250 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu.

Apelację od powyższego wyroku w ustawowym terminie wywiodły obie strony. Pełnomocnik powódki zaskarżył wyrok Sądu Rejonowego w Wieluniu VIII Zamiejscowego Wydziału Cywilnego z siedzibą w P. z dnia 2 grudnia 2019 r., sygn. akt VIII C 239/19 w części tj.

- w pkt. 1 i 2 co do nie ustalenia, że postanowienia umowy pożyczki z dnia 14 maja 2018 r., w zakresie w jakim obciążają pożyczkobiorcę prowizją za udzielenie pożyczki nie wiążą powódki w całości,

- w pkt. 3 w części nie zasądzającej całości kosztów postępowania na rzecz powódki co jest wynikiem błędnego rozstrzygnięcia co do meritum sprawy.

Skarżący wskazanemu rozstrzygnięciu zarzucił:

1.  naruszenie przepisów prawa materialnego, a to:

- art. 385 (1) par. 1 Kodeksu Cywilnego w zw. z art. 6 i 7 Dyrektywy 93/13/EWG poprzez dokonanie błędnej wykładni przedmiotowych przepisów przejawiające się w uznaniu, że na ich podstawie możliwe jest miarkowanie zawyżonych opłat wynikających z abuzywnych postanowień umownych podczas gdy prawidłowa wykładnia w/w przepisów ugruntowana orzecznictwem Sądu Najwyższego jak również TSUE prowadzi do jednoznacznego wniosku, iż w przypadku uznania pozaodsetkowych kosztów pożyczki za abuzywne nie wiążą one konsumenta w całości, a Sąd nie ma możliwości ich miarkowania albowiem jest to sprzeczne z wykładnią językową art. 385 (1) par. 1 k.c. jak również z celami prewencyjnymi Dyrektywy 93/13/EWG na podstawie której art. 385 (1) k.c. został wprowadzony do polskiego porządku prawnego, w konsekwencji Sąd I instancji w sposób błędny uznał, że uzasadnione jest miarkowanie zastrzeżonej dla przedsiębiorcy prowizji do wysokości 50 % kwoty udzielonej pożyczki, ustalając że niedozwolona jest prowizja w wysokości przekraczającej 5.000 złotych za udzielenie pożyczki natomiast prowizja do tej wysokości (5.000 zł.) jest dozwolona.

2.  naruszenie przepisów postępowania, a to art. 98 § 1 k.p.c. poprzez zasądzenie na rzecz powódki zwrotu kosztów postępowania jedynie w wysokości 250 złotych co jest wynikiem błędnego rozstrzygnięcia co do meritum sporu.

W oparciu o tak sformułowane zarzuty skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego orzeczenia poprzez ustalenie, że postanowienia umowy pożyczki z dnia 14.05.2018 r., dotyczące obciążenia powódki prowizją w wysokości 10.000,00 złotych stanowią niedozwolone klauzule umowne i nie wiążą powódki oraz o zasądzenie kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa prawnego wg norm przepisanych na rzecz powódki za obie instancje. Pełnomocnik pozwanej (...) sp. z o.o. z siedzibą w W. zaskarżył powyższy wyrok w części, tj. w zakresie punktu 1 oraz 3 sentencji wyroku i zarzucił mu

-

naruszenie prawa materialnego poprzez niezastosowanie przepisu art. 36a ust. 1-3 ustawy o kredycie konsumenckim, a w konsekwencji uznanie przez Sąd meriti, że postanowienia wzorca umowy (w oparciu o który zawarta została umowa pożyczki pomiędzy stronami niniejszego sporu), przewidujące pobranie przez pożyczkodawcę (tu: Pozwaną) prowizji w wysokości równej kwocie udzielonej pożyczki (tj. powyżej Vi pożyczonej kwoty) naruszają interesy konsumenta (tu: Powoda) oraz kształtują jego prawa w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, a tym samym stanowią klauzulę niedozwoloną. Podczas gdy wysokość pozaodsetkowych kosztów kredytu dla umowy pożyczki zawartej pomiędzy stronami niniejszego sporu została ukształtowana w oparciu o przepisy powszechnie obowiązującego prawa i w jego granicach, w szczególności zgodnie z dyspozycją art. 36 ust. 1-3 ustawy o kredycie konsumenckim, którego zastosowanie przez Sąd meriti, skutkowałoby uznaniem, że pozwana była uprawniona do pobrania prowizji w kwestionowanej przez Powoda wysokości, bowiem uprawniały ją do tego przepisy ustawy o kredycie konsumenckim, a sama jej wysokość nie może być badana pod kątem ewentualnej abuzywności,

-

naruszenia prawa materialnego, tj. art. 385 ¹ § 1 k.c. poprzez jego niewłaściwą wykładnię i przez to błędne przyjęcie, że postanowienia umowy pożyczki zawartej przez strony niniejszego sporu przewidujące obowiązek zapłaty prowizji za udzielenie pożyczki w kwocie przekraczającej Vi pożyczonej kwoty ukształtowane są w sposób naruszający interesy konsumenta (tu: Powoda) oraz kształtują jego prawa w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, a tym samym stanowią klauzulę niedozwoloną, podczas gdy postanowienia te określały jedno z głównych świadczeń stron i zostały oparte o przepisy powszechnie obowiązującego prawa, w tym art. 36a ust. 1-3 ustawy o kredycie konsumenckim. W myśl powszechnie utrwalonego już w orzecznictwie poglądu pozaodsetkowe koszty kredytu konsumenckiego, które mieszczą się w limicie wyznaczonym w oparciu o art. 3óa ustawy o kredycie konsumenckim, są wyłączone spod możliwości badania ich pod kątem ewentualnej abuzywności.

Mając na uwadze powyższe okoliczności skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w części, tj. w zakresie punktu 1 oraz 3 zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy w zakresie tychże części zaskarżanego wyroku do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji; oraz zasądzenie od Powoda na rzecz Pozwanej kosztów procesu oraz zastępstwa procesowego – za pierwszą oraz za drugą instancję według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Spośród środków odwoławczych wniesionych przez strony, to apelacja strony pozwanej okazała się w pełni zasadna i skutkowała koniecznością zmiany zaskarżonego wyroku w kierunku postulowanym w tym środku odwoławczym.

Na wstępie wyjaśnić należy, że niniejsza sprawa była rozpoznawana w postępowaniu uproszczonym. Wobec tego - zgodnie z art. 505 ¹³ § 2 k.p.c. - skoro Sąd drugiej instancji nie przeprowadził postępowania dowodowego, uzasadnienie wyroku zawiera jedynie wyjaśnienie jego podstawy prawnej z przytoczeniem przepisów prawa.

W dalszej kolejności trzeba mieć także na uwadze, że w postępowaniu uproszczonym apelacja ma charakter ograniczony, a celem postępowania apelacyjnego nie jest tu ponowne rozpoznanie sprawy, ale wyłącznie kontrola wyroku wydanego przez Sąd I instancji w ramach zarzutów podniesionych przez skarżącego. Innymi słowy, apelacja ograniczona wiąże Sąd Odwoławczy, a zakres jego kompetencji kontrolnych jest zredukowany do tego, co zarzuci w apelacji skarżący. Wprowadzając apelację ograniczoną, ustawodawca jednocześnie określa zarzuty, jakimi może posługiwać się jej autor i zakazuje przytaczania dalszych zarzutów po upływie terminu do wniesienia apelacji – co w polskim porządku prawnym wynika z art. 505 ⁹ § 1 ¹ i 2 k.p.c. (tak też Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały składu 7 sędziów z dnia 31 stycznia 2008 roku, sygn. III CZP 49/07, publ. OSNC Nr 6 z 2008 r., poz. 55; tak również M. M. w: „Apelacja w postępowaniu cywilnym. Komentarz. Orzecznictwo”, W. 2013, s. 305 – 306). Tym samym w ramach niniejszego uzasadnienia poprzestać należy jedynie na odniesieniu się do zarzutów apelacji, bez dokonywania analizy zgodności zaskarżonego rozstrzygnięcia z prawem w pozostałym zakresie. Rozważając zasadność powołanych zarzutów wskazać należy, iż strony postępowania zasadzały apelację na tych samych przepisach prawa materialnego, stąd też przytoczone rozważania będą odnosiły się tak do apelacji strony pozwanej jak i do środka odwoławczego powódki.

Odnosząc się do podniesionego przez pełnomocnika pozwanego (...) Sp. z o.o. zarzutu wskazać należy, iż ma on w pełni rację, w ocenie Sądu Odwoławczego, wskazując, iż doszło do uchybienia art. 385 ¹ § 1 k.c. oraz art. 36a ust. 1-3 ustawy o kredycie konsumenckim. Nie sposób bowiem zgodzić się z twierdzeniem Sądu I instancji, że zapisy umowy wiążące strony niniejszego postępowania w zakresie prowizji są sprzeczne z dobrymi obyczajami, rażąco naruszały prawa konsumenta oraz obciążyły powódkę ponad dopuszczalnie prawnie limity. W judykaturze uznaje się, że pod pojęciem działania wbrew dobrym obyczajom kryje się wprowadzanie do umowy klauzul, które godzą w równowagę kontraktową stron takiego stosunku, natomiast przez rażące naruszenie interesów konsumenta rozumie się nieusprawiedliwioną dysproporcję - na niekorzyść konsumenta - praw i obowiązków stron, wynikających z umowy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 października 2006 r., I CSK 173/06, Lex nr 395247). Dokonując oceny rzetelności określonego postanowienia umowy konsumenckiej należy zawsze rozważyć indywidualnie rozkład obciążeń, kosztów i ryzyka, jaki wiąże się z przyjętymi rozwiązaniami oraz zbadać jak wyglądałyby prawa lub obowiązki konsumenta w sytuacji, w której postanowienie to nie zostałoby zastrzeżone.

Na uwagę zasługuje, że zakwestionowana prowizja stanowi jedyny na tym poziomie pozaodsetkowy koszt kredytu, poza opłatą przygotowawczą – 129 zł., a jej wysokość odpowiada właściwym przepisom, tj. art. 36a ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim, bowiem została ustalona w oparciu o wzór: MPKK < (K x 25%) + (K x n/r x 30%), gdzie: MPKK oznacza maksymalną wysokość pozaodsetkowych kosztów kredytu; K - całkowitą kwotę kredytu (CKK); n - okres spłaty wyrażony w dniach, a R - liczbę dni w roku. Skoro zaś sam ustawodawca w celu ochrony konsumentów zdefiniował pojęcie nadmiernych pozaodsetkowych kosztów kredytu konsumenckiego, wskazując w ust. 3 powołanego unormowania, że nie należą się one w części przekraczającej maksymalne pozaodsetkowe koszty kredytu obliczone w sposób określony w ust. 1 lub całkowitą kwotę kredytu, to tym samym co do zasady należy przyjmować, że koszty mieszczące się we wskazanych ramach interesu podmiotów chronionych ustawą o kredycie konsumenckim nie naruszają. Jak słusznie zauważają apelujący, formą wynagrodzenia za korzystanie z cudzego kapitału są nie tylko odsetki. Zresztą pełnią one także funkcję waloryzacyjną, a więc kompensują spadek wartości nabywczej pieniądze, co może mieć miejsce szczególnie w sytuacji, gdy spłata zobowiązania pieniężnego jest rozciągnięta w czasie, co miało miejsce w sprawie przedmiotowej.

Całkowity koszt kredytu obejmuje wszelkie elementy kosztów, które konsument jest zobowiązany ponieść w związku z określoną umową o kredyt konsumencki. Art. 5 pkt 6 lit. a - b powołanej ustawy o kredycie konsumenckim wylicza także opłaty, prowizje i marże; przy czym wyliczenie rodzajów kosztów ma charakter przykładowy.

Pożyczkodawca zawarł umowę w ramach prowadzanej działalności gospodarczej nakierowanej na osiąganie zysku. Dla jego uzyskania konieczne jest przede wszystkim pokrycie kosztów działalności: wynajmu pomieszczeń, zatrudnienia pracowników, działań marketingowych, windykacyjnych, zużycia paliwa, amortyzacji samochodów służbowych, obsługi teleinformatycznej, ciężarów publicznoprawnych, zakupu koniecznego wyposażenia, materiałów biurowych, przesyłu korespondencji itp. Opłaty, marże i prowizje nie wiążą się zatem jedynie z obsługą i kosztami danego stosunku zobowiązaniowego, lecz - w stosownej części - wszelkich kosztów ponoszonych przez przedsiębiorcę i stanowią należne zryczałtowane wynagrodzenie za przeprowadzenie całego procesu, składającego się zarówno z czynności faktycznych, jak i prawnych, mających na celu udzielenie pożyczki. Nie bez znaczenia pozostaje również problematyka związana z niespłacalnością kredytów konsumenckich. W stosunku do instytucji pożyczkowych możliwość weryfikacji części informacji na temat potencjalnego pożyczkobiorcy jest ograniczona, a zatem towarzyszy tym instytucjom wyższe niż w przypadku banków ryzyko kredytowe, rozumiane jako zagrożenie niewywiązania się dłużnika ze zobowiązań powstałych na podstawie umowy pożyczki gotówkowej. Tym samym prowizja stanowi swego rodzaju element rekompensaty ryzyka ewentualnego braku spłaty zaciągniętej przez pożyczkobiorcę pożyczki. Warto zauważyć, że nakładając w ustawie o kredycie konsumenckim na pożyczkodawcę szereg obowiązków, ustawodawca nie wprowadził wymogu specyfikowania, w jaki sposób wyliczona została pobrana prowizja, poprzez wyliczenie konkretnych kosztów, jakie ma pokryć, ryzyka, jakie ma zabezpieczyć, planowanego zysku. Gdyby taka intencja istniała, to ustawodawca nałożyłby na instytucje pożyczkowe obowiązek zawarcia takich informacji w formularzu informacyjnym. Obowiązek taki nie jest znany także w innych branżach. Trudno również wyobrazić sobie sytuację, iż każdorazowo każdy konsument, już po kupnie lub świadczeniu usługi, neguje wysokość wynagrodzenia lub cenę, która była mu wcześniej znana, poprzez żądanie wykazania i wyliczenia, co składało się na wynagrodzenie sprzedającego czy też zleceniobiorcy, jaką część stanowiły koszty związane z działalnością przedsiębiorcy, czy z daną usługą. Podsumowując, zastrzeżenie w postanowieniach zawartej umowy prowizji jako dodatkowego kosztu pożyczki, niezależnego od odsetek kapitałowych, jest nie tylko dopuszczalne w przypadku kredytów konsumenckich, udzielanych na podstawie przepisów ustawy o kredycie konsumenckim przez przedsiębiorców, ale także stanowi powszechnie akceptowalną praktykę rynkową, stosowaną nie tylko wśród instytucji pożyczkowych, ale także i innych instytucji sektora finansowego. Należy stwierdzić, że uwzględniając powództwo w zakresie dotyczącym całej kwoty prowizji, Sąd byłby bliski zastosowania względem pozwanej instytucji tzw. „sankcji kredytu darmowego” określonej w przepisie art. 45 ustawy o kredycie konsumenckim, która polega na pozbawieniu kredytodawcy przychodów z tytułu kredytu konsumenckiego. Tymczasem nie może budzić wątpliwości, że na gruncie niniejszej sprawy brak było ku temu przesłanek, bowiem nie doszło do naruszenia przez pożyczkodawcę art. 29 ust. 1, art. 30 ust. 1 pkt 1-8, 10, 11, 14-17, art. 31-33, art. 33a i art. 36a-36c ustawy o kredycie konsumenckim. Oczywiście można rozważać abuzywność co do kosztów pozaodsetkowych kredytu, nie mnie jednak do każdego przypadku należy podchodzić w sposób zindywidualizowany i nie można stwierdzać z góry o abuzywności klauzuli prowizji. Nadto wskazać należy na istotną okoliczność, która zdaje się iż umknęła uwadze stron postępowania, a mianowicie że do dnia rozstrzygania środków odwoławczych umowa cały czas trwa i nie została skutecznie wypowiedziana. W przekonaniu Sądu Odwoławczego nie można oceniać abuzywności kosztów pozaodsetkowych kredytu, w sytuacji kiedy umowa między stronami trwa, a powódka przy istnieniu swobody umów zgodziła się na poniesienie ciężaru prowizji, określonej zgodnie z przepisami prawa wyżej omówionymi.

B. M. miała do wyboru szeroki wybór banków i firm oferujących pożyczki, skoro zdecydowała się na zawarcie umowy z pozwanym, przyjąć trzeba, iż świadoma w pełni podejmowanej przez siebie decyzji. Ponadto § 12 zawartej przez strony umowy stanowi, że pozwanej przysługiwało prawo do odstąpienia od umowy z którego nie skorzystała. Akceptując treść wskazanych postanowień umowy, przyjąć należało, że powódka miała wpływ na kształt i treść zawartej umowy pożyczki. Podnieść również trzeba, że z treści art. 385 ¹ k.c. wynika jednoznacznie, iż konsumenta nie wiążą te postanowienia umowne, które nie zostały z nim uzgodnione indywidualnie, a kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszając jego interes. Wyjątek dotyczy tych zapisów umownych, które w sposób jednoznaczny określają główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie. Postanowienia kwestionowanej umowy pożyczki z dnia 14 maja 2018 r. dotyczące kosztów prowizji należą do postanowień określających w sposób jednoznaczny główne świadczenia stron. Raz jeszcze w tym miejscu podkreślić należy, że powódka wiedziała jaką ilość pieniędzy pożycza, od kogo, kiedy i jaką ilość będzie musiała zwrócić. Kierując się powyższymi argumentami w okolicznościach niniejszej sprawy Sąd uznał pełną sumę prowizji w kwocie 10.000 zł przy pożyczce 10.000 zł udzielonej na 36 rat za utrzymaną w rozsądnych granicach i odpowiadającą zatem właściwym przepisom, tj. art. 36a ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim.

Wobec powyższego zdaniem Sądu Okręgowego w Sieradzu zaistniały podstawy do zmiany orzeczenia na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. poprzez oddalenie powództwa. Treść orzeczenia Sądu Odwoławczego determinowała konieczność zmiany rozstrzygnięcia o kosztach sądowych. I tak Sąd zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu wyrażoną w treści art. 98 k.p.c. zasądził od powódki B. M. na rzecz pozwanego (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W. 1.800 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego oraz zasądził od powódki B. M. na rzecz pozwanego (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W. 850 zł tytułem zwrotu kosztów procesu w postępowaniu apelacyjnym.