Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

wydany na podstawie weksla

Dnia 3 marca 2020 roku

Sąd Rejonowy w Żorach I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Lidia Czapla

Protokolant: starszy sekretarz sądowy Danuta Kwapień

po rozpoznaniu w dniu 3 marca 2020 roku w Żorach

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Spółki Akcyjnej w B.

przeciwko M. B.

o zapłatę

1)  uchyla nakaz zapłaty wydany przez Sąd Rejonowy w Żorach w dniu 25 maja 2018 roku w sprawie o sygnaturze akt I Nc 325/18;

2)  oddala powództwo;

3)  zasądza od powódki (...) Spółki Akcyjnej w B. na rzecz pozwanego M. B. kwotę 4.242,00 (cztery tysiące dwieście czterdzieści dwa) złote tytułem zwrotu kosztów procesu;

4)  nakazuje pobrać od powódki na rzecz Skarbu Państwa – Sadu Rejonowego w Żorach kwotę 28,89 (dwadzieścia osiem złotych osiemdziesiąt dziewięć groszy) złotych tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych.

UZASADNIENIE

Powódka (...) Spółka Akcyjna w B. wniosła o zasądzenie od pozwanego M. B. kwoty 14.890,02 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 3 lutego 2018 roku oraz kosztów procesu według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego. W uzasadnieniu podała, że poprzez podpisanie weksla dnia 20 kwietnia 2017 roku pozwany zobowiązał się do zapłaty w dniu 2 lutego 2018 roku kwoty wskazanej w wekslu w wysokości 14.890,02 zł. Wezwała pozwanego do wykupu weksla, jednak do dnia wniesienia powództwa pozwany nie dokonał żadnej wpłaty.

Nakazem zapłaty w postępowaniu nakazowym na podstawie weksla z dnia 25 maja 2018 roku w sprawie o sygn. akt I Nc 325/18 orzeczono zgodnie z żądaniem pozwu.

W zarzutach od nakazu zapłaty pozwany zaskarżył nakaz zapłaty w całości oraz wniósł o uchylenie nakazu zapłaty, wstrzymanie wykonania nakazu zapłaty w trybie art. 492 § 3 zd. 2 k.p.c. oraz oddalenie powództwa w całości. Zgłosił zarzuty nieważności oświadczenia woli w postaci podpisania weksla dnia 20 kwietnia 2017 roku oraz deklaracji wekslowej, z uwagi na stan wyłączający świadome podejmowanie decyzji i wyrażenie woli w czasie podpisywania wyżej wskazanych dokumentów oraz zarzut nieważności oświadczenia woli złożonego przy zawieraniu z powodem umowy pożyczki gotówkowej numer (...) z dnia 20 kwietnia 2017 roku, stanowiącej podstawę wystawienia weksla, z uwagi na stan wyłączający świadome podejmowanie decyzji i wyrażenie woli w czasie podpisywania umowy pożyczki. Ponadto z ostrożności podniósł także zarzut braku wykazania roszczenia co do zasady oraz co do wysokości, brak istnienia wymagalnego zobowiązania pieniężnego wobec powoda, które mogłoby być podstawą uzupełnienia podpisanego weksla własnego in blanco, jak również wypełnienia weksla w sposób sprzeczny z deklaracją wekslową. W uzasadnieniu wskazał, że złożone oświadczenia woli w związku z zawarciem umowy pożyczki gotówkowej są nieważne, z uwagi na fakt, że znajdował się wówczas w stanie wyłączającym świadome i swobodne podejmowanie decyzji oraz wyrażanie woli ze względu na swój stopień niedorozwoju umysłowego i upośledzenie intelektualne. Zarzucił, że od dziecka jest osobą upośledzoną umysłowo i opóźnioną w rozwoju. Stwierdzono u niego m.in. słabą pamięć, trudności w swobodnym wypowiadaniu się, bardzo silnie zaburzoną percepcję wzrokową; ma również niskie zdolności analityczno-syntetyczne, a stan taki trwał również w dacie składania oświadczeń woli w kwietniu 2017 roku. W konsekwencji omawiane oświadczenia woli są nieważne, z uwagi na spełnienie przesłanek z art. 82 k.c.

Postanowieniem z dnia 10 listopada 2018 roku Sąd Rejonowy w Żorach wstrzymał wykonalność nakazu zapłaty wydanego w dniu 25 maja 2018 roku.

W piśmie procesowym stanowiącym odpowiedź na zarzuty od nakazu zapłaty powódka wskazała, że pozew wniesiono na podstawie podpisanego przez pozwanego weksla, którego dokument został do pozwu dołączony w oryginale i nie miała obowiązku wykazywania w pozwie treści stosunku podstawowego, który weksel zabezpiecza. W zakresie zarzutu nieważności umowy poniosła, że pozwany nie jest osobą ubezwłasnowolnioną, a w chwili zawarcia umowy miał pełną zdolność do czynności prawnych. Zaprzeczyła by miała jakąkolwiek wiedzę dotyczącą stanu zdrowia psychicznego pozwanego, który wskazywałby na zaistnienie przesłanek z art. 82 k.c. Zachowanie pozwanego na powyższe nie wskazywało. Pozwany podał wszelkie konieczne dane oraz przedłożył dokumenty, co wskazuje na świadomość podejmowanych działań. Podniosła również, że o świadomości pozwanego co do zaciągniętego zobowiązania i znajomości warunków umowy pożyczki świadczy fakt, że spłacał do pewnego momentu raty pożyczki w ustalonej wysokości. Wskazując na treść zawartej umowy pożyczki podniosła, że wobec zaprzestania spłaty rat pożyczki pozwany wezwany został do spłaty zaległości, a bezskuteczność wezwania spowodowała postawienie pożyczki w stan wymagalności.

Sąd ustalił, co następuje:

Pozwany M. B. w dniu 20 kwietnia 2017 roku podpisał umowę pożyczki gotówkowej nr (...), której kwota całkowita wynosiła 8.000,00 zł, a całkowita kwota do zapłaty 17.280,00 zł. Pożyczka miała być spłacona w 36 ratach w wysokości 480,00 zł każda, w terminach wskazanych w harmonogramie spłat. Zabezpieczeniem spłaty kwot należnych pożyczkodawcy był weksel własny in blanco nie na zlecenie z deklaracją wekslową oraz dyspozycja dla pracodawcy i zleceniodawcy. Pozwany przy podpisaniu umowy podpisał weksel własny in blanco nie na zlecenie, który powódka jako pożyczkodawca zobowiązana była zwrócić niezwłocznie po spłaceniu przez pozwanego wszelkich zobowiązań wynikających z umowy.

Orzeczeniem Poradni Wychowawczo – Zawodowej w Ż. (...)z dnia 26 czerwca 1982 roku, wobec stwierdzenia u pozwanego m.in. rozwoju intelektualnego znacznie poniżej przeciętnej i niedorozwoju umysłowego lekkiego stopnia orzeczono o konieczności nauczania systemem szkoły specjalnej od klasy I. Orzeczeniem Poradni Wychowawczo – Zawodowej w Ż. (...)z dnia 9 kwietnia 1990 roku orzeczono kontynuację nauki w (...) Szkole Zawodowej (...) w ramach Specjalnego Ośrodka Szkolno - (...) w R. w zawodzie elektromonter.

Pozwany cierpi na upośledzenie umysłowe w stopniu umiarkowanym i rozwija się z opóźnieniem. Posiada nieharmonijny rozkład funkcji, dużo wyższy iloraz inteligencji jest w skali wykonawczej niż w skali słownej. Jest w stanie wykonywać pracę fizyczną polegającą na powtarzalnych schematycznych czynnościach, nie zna natomiast wartości pieniądza. Posiada zaburzenia emocjonalne typowe dla osoby z upośledzeniem umysłowym umiarkowanego stopnia, jest osobą naiwną, łatwowierną, łaknącą akceptacji. U pozwanego zachodzi istotne upośledzenie samodzielnego wnioskowania, rozumienia, planowania, przewidywania sytuacji, zdolności definiowania pojęć i operowania na materiale liczbowym. Ze względu na upośledzenie umysłowe w stopniu umiarkowanym pozwany w dniu 20 kwietnia 2017 roku znajdował się w stanie wyłączającym możliwość świadomego podjęcia decyzji i swobodnego wyrażania woli

(umowa pożyczki gotówkowej wraz z załącznikiem k. 92-97; weksel, k. 12; orzeczenie nr(...) z dnia 26.06.1982 roku, k. 34; orzeczenie nr (...)z dnia 9.04.1990 roku, k. 35; zaświadczenie z dnia 3.04.2018 roku, k. 36; informacja dla lekarza kierującego z dnia 15.03.2018 roku, k. 84; opinia biegłego sadowego psychiatry, k. 103-106 i k. 139).

Powyższy stan faktyczny ustalono w oparciu o wskazane powyżej dowody z dokumentów, które nie były przez strony kwestionowane oraz opinię biegłego, która była stanowcza i kategoryczna.

Sąd zważył, co następuje:

Jak stanowi art. 496 k.p.c. w brzmieniu sprzed nowelizacji ustawą z dnia 4 lipca 2019 roku, mający zastosowanie w przedmiotowej sprawie, po przeprowadzeniu rozprawy sąd wydaje wyrok, w którym nakaz zapłaty w całości lub w części utrzymuje w mocy albo go uchyla i orzeka o żądaniu pozwu, bądź też postanowieniem uchyla nakaz zapłaty i pozew odrzuca lub postępowanie umarza.

Wobec powyższego orzeczono jak w punkcie pierwszym sentencji wyroku, uchylając nakaz zapłaty wydany na podstawie weksla w dniu 25 maja 2018 roku.

Powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Zgodnie z treścią art. 82 k.c. nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych. Stan wyłączający świadomość to brak rozeznania, niemożność rozumienia zachowań własnych i zachowań innych osób, niezdawanie sobie sprawy ze znaczenia i skutków własnego postępowania. W razie zaistnienia sytuacji, o której mowa w art. 82 k.c., dokonana przez strony czynność prawna dotknięta jest sankcją nieważności bezwzględnej. Bezwzględnie nieważna czynność prawna nie wywołuje żadnych skutków prawnych objętych wolą stron już od momentu jej dokonania. Stanowisko to jest ugruntowane w orzecznictwie i doktrynie prawa. Nieważność czynność prawnej podlega uwzględnieniu przez sąd z urzędu. Celem udowodnienia spełnienia przesłanek z art. 82 k.c. ustawodawca wymaga wykazania, że osoba składająca oświadczenie woli znajdowała się w stanie psychicznym, który umożliwia jej świadome i swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli, wskazując przykładowo: chorobę psychiczną, niedorozwój umysłowy oraz inne, chociażby nawet przemijające zaburzenie czynności. Jednocześnie, zgodnie z art. 6 k.c., ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Przepis ten ustanawia podstawową regułę dowodową, która pozostaje w związku z przepisami kodeksu postępowania cywilnego o dowodach.

Ciężar udowodnienia okoliczności związanych z podniesionym zarzutem nieważności czynności prawnej spoczywał na stronie pozwanej.

W rozpoznawanej sprawie przyczyny wewnętrzne w postaci upośledzenia umysłowego pozwanego w stopniu umiarkowanym prowadzą do dokonania czynności prawnych w stanie wyłączającym świadome jak i swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.

Ustalenia stanu psychicznego pozwanego dokonano w oparciu o opinię biegłego lekarza psychiatry. Z opinii tej wynikają wprost okoliczności dotyczące stanu psychicznego pozwanego. Stwierdzone u pozwanego upośledzenie umysłowe w stopniu umiarkowanym prowadzi do naiwności, łatwowierności oraz zaburzenia procesów decyzyjnych pozwanego. Pozwany nie zna wartości pieniądza, nie potrafi się nim posługiwać, a swój zarobek oddaje matce.

Brak jest wprawdzie dowodów na to, w jakich okolicznościach doszło do zawarcia przedmiotowej umowy, jednakże całokształt okoliczności dotyczących funkcjonowania pozwanego daje podstawy do stwierdzenia, że nie potrafił on rozpoznać w prawidłowy sposób znaczenia i skutków zawarcia umowy pożyczki gotówkowej i podpisania deklaracji wekslowej oraz weksla in blanco. W szczególności pozwany nie miał świadomości konieczności zwrotu kwoty otrzymanej pożyczki wraz z odsetkami. Intelektualnie, wobec stwierdzonych deficytów intelektualnych, których nie można zniwelować farmakoterapią, pozwany funkcjonuje najwyżej na poziomie dziewięcioletniego dziecka.

Wobec powyższego uznano, że pozwany działał w stanie wyłączającym świadomość znaczenia dokonywanej czynności prawnej oraz jej skutków. W konsekwencji prowadzi to do nieważności zawartej umowy pożyczki oraz złożonego oświadczenia woli w postaci podpisania deklaracji wekslowej i weksla in blanco, a co za tym idzie powódce nie przysługuje oparte na wystawionym przez pozwanego wekslu in blanco prawo żądania zapłaty wskazanej w nim kwoty. Nieważna jest również czynność prawna w postaci zawarcia umowy pożyczki, stanowiącej stosunek podstawowy, do wystawionego dla celów jej zabezpieczenia weksla in blanco.

Tym samym, na podstawie art. 82 k.c., orzeczono jak w punkcie drugim sentencji.

O kosztach procesu orzeczono w oparciu o art. 98 § 1 i 3 k.p.c. zasądzając od powódki, która przegrała niniejszą sprawę, na rzecz pozwanego kwotę 4.242,00 złote tytułem zwrotu kosztów procesu, na które złożyła się opłata od zarzutów w wysokości 225 złotych, wynagrodzenie pełnomocnika procesowego będącego adwokatem w wysokości 3.600 złotych, zgodnie z treścią § 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 2015 roku poz.1800 z późn. zm.), kwota 17 złotych tytułem zwrotu opłaty skarbowej od udzielonego pełnomocnictwa oraz kwota 400,00 zł tytułem zwrotu uiszczonej zaliczki na opinię biegłego.

Po uprawomocnieniu orzeczenia kończącego postępowanie pozwanemu zwrócona zostanie kwota 336,00 zł tytułem nadpłaconej opłaty od zarzutów.

Jednocześnie, na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. z 2019 roku, poz. 785), nakazano w punkcie 4 postanowienia pobrać od powódki kwotę 28,89 zł tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych, stanowiących część należnego wynagrodzenia biegłego. Wynagrodzenie biegłego wyniosło 428,89 zł, a uiszczona przez pozwanego zaliczka wynosiła 400 zł, a zatem kwota 28,89 zł nie znalazła pokrycia w uiszczonej zaliczce.