Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 2 lutego 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 2 lutego 2017 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa M. F.

przeciwko Skarbowi Państwa-Dyrektorowi Zakładu Karnego w (...)

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach

z dnia 16 czerwca 2016 r., sygn. akt II C 817/14

1)  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 1. w ten sposób, że oddala powództwo;

2)  oddala apelację w pozostałej części;

3)  nie obciąża powoda kosztami postępowania apelacyjnego;

4)  przyznaje adwokatowi D. W. ze środków Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Katowicach 295,20 (dwieście dziewięćdziesiąt pięć i 20/100) złotych, w tym 55,20 podatku od towarów i usług z tytułu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt I ACa 857/16

UZASADNIENIE

Wyrokiem z 16 czerwca 2016 r. Sąd Okręgowy w Katowicach zasądził od pozwanego na rzecz powoda 1 500 zł z tytułu zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych, oddalił w pozostałym zakresie powództwo, mianowicie w części, w jakiej powód dochodził zapłaty przez pozwanego 250 000 zł zadośćuczynienia za doznaną krzywdę związaną z utratą wzroku oraz 48 500 zł zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych w związku z warunkami odbywania kary w Zakładzie Karnym w (...), przyznał pełnomocnikowi powoda koszty pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu, nie obciążył powoda kosztami procesu. W ocenie Sądu, zasadnie dochodził powód zadośćuczynienia za krzywdę doznaną w związku z pobytem w celi, w której występowało robactwo. Ustalił w tym zakresie Sąd, że powód od 1 grudnia 2011 r. przebywał w Zakładzie Karnym w (...), był zakwaterowany w celach w pawilonach C, D i B. W czasie pobytu powoda w pozwanym zakładzie została przeprowadzona dezynsekcja w celi D7, w której powód był zakwaterowany. Dał Sąd wiarę zeznaniom powoda odnośnie tego, że w celi w której przebywał było robactwo. Wskazał, że twierdzenia powoda w tym przedmiocie były zgodne z zeznaniami świadka M. K., z treścią protokołu z dezynsekcji z 28 czerwca 2012 r., z treścią umowy zawartej przez pozwany zakład z firmą (...). Zeznania powoda oraz świadka M. K. co do występowania w pawilonie, w którym osadzony był powód problemów z pluskami potwierdził świadek A. W. pełniący funkcję kierownika działu penitencjarnego w pozwanym zakładzie. Przywołana przez świadka okoliczność, że nie wszyscy skazani mają prawidłowe nawyki higieniczne nie miała, w ocenie Sądu, znaczenia albowiem to na pozwanym spoczywa obowiązek zapewnienia osadzonym należytych warunków odbywania kary pozbawienia wolności, a za takie nie można uznać warunków, w którym osadzony przebywa w celi zapluskwionej. Ocenił Sąd, że jednorazowo przeprowadzona dezynsekcja świadczyć może o tym, że problem z pluskwami przybrał takie rozmiary, iż dezynsekcja okazała się konieczna. Nawet krótki pobyt powoda w celi, w której występowały insekty stanowił niedogodność przemawiającą za przyznaniem mu zadośćuczynienia. W ten sposób dobra osobiste powoda zostały naruszone. Za adekwatne do rozmiaru krzywdy powoda uznał Sąd zadośćuczynienie w kwocie 1 500 zł. Ocenił Sąd jako nieuzasadnione żądanie powoda związane z pozostałymi warunkami odbywania kary stwierdziwszy, że dobra osobiste powoda w związku z tymi warunkami nie doznały uszczerbku. Oddalając powództwo o zadośćuczynienie za utratę wzroku w jednym oku wywiódł Sąd, że przeprowadzone w sprawie postępowanie dowodowe nie wykazało aby powód leczony był w sposób nieprawidłowy. Jest powód osobą przewlekle chorą. Ustalił Sąd, że pozwany realizował zobowiązania dotyczące ochrony zdrowia osób pozbawionych wolności, powód regularnie korzystał ze świadczeń opieki zdrowotnej, był konsultowany, hospitalizowany, leczony zarówno w jednostkach penitencjarnych, jak i pozapenitencjarnych jednostkach służby zdrowia, otrzymywał leki adekwatne do stanu swojego zdrowia. Posiłkując się opiniami biegłych lekarzy ustalił, że leczenie powoda było prawidłowe, nie zachodziły przesłanki do leczenia go w warunkach wolnościowych. W rezultacie działaniom pozwanego w tym zakresie nie można było przypisać cech bezprawności. Nie zachodzi związek przyczynowy pomiędzy stanem wzroku powoda, a warunkami odbywania kary i leczenia. Mając na uwadze sytuację zdrowotną powoda nie obciążył go Sąd obowiązkiem zwrotu kosztów procesu.

Apelacją zaskarżył pozwany ten wyrok w części uwzględniającej powództwo i nieobciążającej powoda kosztami procesu; zarzucił naruszenie prawa procesowego - art. 233 § 1 k.p.c. poprzez niewłaściwe zastosowanie i dokonanie błędnych ustaleń faktycznych wskutek dowolnej oceny materiału dowodowego przez przyjęcie niepoprawnych logicznie i niezgodnych z doświadczeniem życiowym wniosków w oparciu o środki dowodowe w postaci wyjaśnień powoda, zeznań świadków oraz protokołu z 28 czerwca 2012 r. prowadzących do konkluzji, iż jedyną okolicznością przemawiającą za częściowym bardo nikłym uwzględnieniem żądania pozwu jest to, że cele pawilonu C były celami zapluskwionymi w sytuacji, gdy przeprowadzone w sprawie dowody wskazywały wyłącznie na występowanie insektów w kilku celach pawilonu D, dokonanie błędnej, niezgodnej z zasadami logiki i doświadczenia życiowego oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego skutkującej uznaniem, że powód przebywał w celi D7, w której to celi dnia 28 czerwca 2012 r. przeprowadzono dezynsekcję w sytuacji, gdy powód w rzeczywistości w celi tej nigdy nie przebywał, wyprowadzenie wniosków sprzecznych z zebranym materiałem dowodowym polegających na przyjęciu, iż pozwany nie zapewnił powodowi należytych warunków odbywania kary pozbawienia wolności w sytuacji, gdy pozwany dokonywał dezynsekcji cel wymagających takich działań w związku z nieutrzymywaniem higieny przez osadzonych, a nadto powód nie wykazał, że w celach innych osadzonych pluskw nie było, art. 102 k.p.c. przez niewłaściwe zastosowanie i w konsekwencji odstąpienie od obciążenia powoda obowiązkiem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego na rzecz pozwanego, naruszenie prawa materialnego - art. 481 § 1 w związku z art. 455 k.c. przez niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, iż datą początkową naliczania odsetek za opóźnienie w zapłacie zadośćuczynienia pieniężnego jest data doręczenia odpisu pozwu, mimo że wspomniane świadczenie było sporne zarówno co do zasady, jak i wysokości, a jego wysokość została ostatecznie ustalona arbitralnie przez sąd. W oparciu o te zarzuty skarżący domagał się zmiany wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda kosztów postępowania za pierwszą instancję lub uchylenia wyroku w punktach 1 i 4 i przekazania sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, zasądzenia od powoda kosztów postępowania odwoławczego.

Powód wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów pomocy prawnej udzielonej mu przez pełnomocnika ustanowionego z urzędu.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje :

Skarżący zarzuca błędne ustalenie przez Sąd Okręgowy, że powód przebywał w celi D7, w której to celi dnia 28 czerwca 2012 r. przeprowadzono dezynsekcję w sytuacji, gdy powód w rzeczywistości w celi tej nigdy nie przebywał.

Tymczasem ustalenie to jest zgodne z twierdzeniami pozwanego zawartymi w piśmie procesowym z 27 kwietnia 2015 r., w którym pozwany wskazuje, że w okresie pobytu powoda w Zakładzie Karnym w (...) dezynsekcja została przeprowadzona w celi D7, w której był on zakwaterowany.

Inna rzecz, że ustalenie co do zakwaterowania powoda w celi D7 nie ma znaczenia w sprawie, a to wobec podstawy faktycznej, na której oparł powód roszczenie o zadośćuczynienie w części dotyczącej pobytu w celach, w których występowały insekty.

Utrzymywał mianowicie powód, że w 2012 r. w celach pawilonu C występowały pluskwy i wszy. W ten sposób uzasadnił żądanie zadośćuczynienia w części, w której wywodził je z faktu przebywania w celach zarobaczonych.

Powołanie się powoda na fakt przeprowadzenia dezynsekcji w celach pawilonu D służyć mogło wykazaniu, że występował w pozwanej jednostce penitencjarnej problem z insektami.

Apelacja odnieść musiała skutek, gdyż z samym faktem pojawienia się insektów w zakładzie karnym, w którym osadzony został powód nie można wiązać odpowiedzialności pozwanego za naruszenie jego dóbr osobistych.

O skali problemu z insektami, wbrew temu co zdaje się przyjął Sąd Okręgowy, nie mogą świadczyć zeznania świadka M. K..

Powód, jak wskazano, wywodził roszczenie z faktu przebywania w 2012 r. w celi, w której występowały insekty. Świadek M. K. podał, że od września 2013 r. do maja 2015 r. przebywał z powodem w Zakładzie Karnym w (...) w celi nr 4, a zatem nie w okresie, którego dotyczyło żądanie powoda.

Nie przemawiały za uwzględnieniem powództwa zeznania świadków P. W. i A. W.. Obaj świadkowie zatrudnieni w pozwanej jednostce potwierdzili wprawdzie fakt występowania insektów w celach ale wskazali, że problem ma charakter incydentalny, wynika niejednokrotnie z nieprzestrzegania zasad higieny przez niektórych osadzonych i w razie zasygnalizowania jest niezwłocznie likwidowany. W tym celu pozwany zawarł umowę ze specjalistyczną firmą, zlecając jej monitoring i przeprowadzanie m. in. dezynsekcji.

Z protokołu dezynsekcji z 28 czerwca 2012 r. wynika, że w okresie pobytu powoda w pozwanym zakładzie zabieg taki został przeprowadzony w celach pawilonu D.

Nie uzasadnia żądania zeznanie powoda, że w 2012 r. w pawilonie C występowały pluskwy i wszy.

Sam fakt pojawienia się insektów w otoczeniu powoda nie uzasadnia przyjęcia, że doszło do naruszenia jego dóbr osobistych i że odpowiada za to pozwany. Konieczne do tego byłoby stwierdzenie, że problem utrzymywał się, pozwany na to nie reagował zmuszając powoda do przebywania w celi w warunkach urągających jego godności. Tymczasem zebrane w sprawie dowody nie pozwalają na sformułowanie wniosków innych jak te, że problem miał charakter incydentalny, a pozwany reagował niezwłocznie po jego zasygnalizowaniu.

Brak jest podstaw do przyjęcia, że przez swoje działania pozwany zmierzał do upokorzenia powoda, poniżenia go i naraził powoda na dolegliwości wymagające sądowej ochrony godności.

Nie doszło przeto do naruszenia dóbr osobistych powoda, które by mogło uzasadniać przyznanie mu zadośćuczynienia pieniężnego w oparciu o art. 24 § 1 i 448 k.c.

Niezasadnie zarzuca apelacja naruszenie art. 102 k.p.c. Przepis ten pozwala w wypadkach szczególnie uzasadnionych na odstępstwo przy orzekaniu o kosztach od zasady odpowiedzialności za wynik sprawy przez zasądzenie od strony przegrywającej tylko części kosztów albo nieobciążanie jej w ogóle kosztami.

Oceny, jakiej dokonał Sąd Okręgowy korzystając z tego unormowania nie można uważać za dowolną i całkowicie pozbawioną podstaw. W rezultacie nie zachodziły przesłanki ingerencji w suwerenne uprawnienie sądu, jakim jest stwierdzenie, czy wystąpił szczególnie uzasadniony wypadek usprawiedliwiający odstąpienie od obciążenia strony przegrywającej kosztami procesu. Powód kierując swoje roszczenia do pozwanego był subiektywnie przekonany o ich zasadności, a jego twierdzenia o utracie wzroku w jednym oku wywołanej niezapewnieniem odpowiednich świadczeń medycznych w warunkach pozbawienia wolności wymagały weryfikacji poprzez przeprowadzenie dowodu z opinii biegłych lekarzy. W głównej mierze to roszczenie związane z uszczerbkiem na zdrowiu powoda determinowało wysokość kosztów procesu.

Z przytoczonych względów orzekł Sąd Apelacyjny jak w sentencji wyroku na podstawie art. 386 § 1 i 385 k.p.c., o kosztach postępowania apelacyjnego - ponownie po myśli art. 102 k.p.c. Pełnomocnikowi powoda przyznać należało koszty nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w oparciu o § 14 ust. 1 pkt 26 w związku z § 4 ust. 1 i 3 oraz § 16 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu.

SSO Tomasz Tatarczyk SSA Roman Sugier SSA Lucyna Świderska-Pilis