Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 11 czerwca 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący - Sędzia SA Roman Dziczek

Sędzia SA Katarzyna Polańska - Farion

Sędzia SO (del.) Anna Strączyńska (sprawozdawca)

po rozpoznaniu w dniu 11 czerwca 2019 r. w Warszawie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa K. G. – reprezentanta grupy

przeciwko (...) Bank (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.

o ustalenie

na skutek zażalenia pozwanego

na postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 23 stycznia 2019 r., sygn. akt XXIV C 109/16

postanawia:

1.  zmienić zaskarżone postanowienie w ten sposób, że odmówić udziału
w grupie I. G., K. G., A. S. (1) i M. S. (1),

2.  uchylić zaskarżone postanowienie odnośnie R. M. (1) i w tym zakresie przekazać Sądowi Okręgowemu w Warszawie sprawę do ponownego rozpoznania,

3.  oddalić zażalenie pozwanego w pozostałym zakresie.

Sygn. akt I ACz 418/19

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 23 stycznia 2019 r. Sąd Okręgowy w Warszawie:

I.  zmienił reprezentanta grupy na A. K. (1);

II.  ustalił, że w skład grupy wchodzą następujące osoby: M. R., R. R. (1), Z. G., G. G., E. G. (1), R. K., W. R., J. K., A. K. (2), M. W. (1), M. S. (2), M. F., B. F., J. S. (1), M. S. (3), G. S. (1), M. S. (4), M. S. (1), A. S. (1), K. G., I. G., H. K., D. L., E. L., M. Ł., A. Ł., P. M., M. M. (1), D. J., A. J. (1), D. W., A. W. (1), K. W., M. W. (2), K. M., M. M. (2), A. Z. (1), M. Z., A. N. (1), P. N., M. S. (5), A. Z. (2), W. Z., A. N. (2), J. N., P. W., R. W. (1), D. S. (1), M. S. (6), J. P., I. P., G. S. (2), O. S., E. S. (1), J. S. (2), R. A., A. A. (1), S. R. (1), R. R. (2), D. S. (2), D. S. (3), A. S. (2), K. S. (1), A. M. (1), D. M., M. W. (3), R. W. (2), I. B., W. M., R. M. (2), M. P. (1), M. P. (2), G. K., K. B., M. B. (1), D. G., T. G., W. G., E. G. (2), J. C., T. Z., Z. Z., E. B. (A.), M. K. (1), M. K. (2), A. J. (2), S. J., S. W., A. W. (2), R. B., R. M. (1), A. M. (2), E. M., A. K. (1), A. K. (3), K. P., E. A., A. A. (3), A. B., M. B. (2), W. S., K. S. (2), M. C. (1), M. C. (2), J. Kantor, W. W., B. P., R. P., S. S. (1), M. S. (7), D. S. (4), A. S. (3), S. S. (2), E. S. (2), P. J. (1), J. J. (2), W. P., M. P. (3), T. A. (1), I. A., M. M. (3), P. J. (2), P. S., K. S. (3), T. A. (2), H. A., B. T..

Sąd Okręgowy wskazał, iż na obecnym etapie postępowania podstawa dochodzonych roszczeń nie ma znaczenia, zaś kwestia czy konkretny przepis znajdzie zastosowanie do roszczeń poszczególnych członków grupy będzie przedmiotem merytorycznego rozpoznania sprawy. Istotne są bowiem takie same okoliczności faktyczne uzasadniające żądanie, zaś niewątpliwie roszczenia osób określonych jako grupa są tego samego rodzaju. Problem czy dany przepis znajdzie zastosowanie w przypadku roszczenia konkretnego podmiotu nie ma wpływu na ustalenie jego członkostwa w grupie.

Sąd Okręgowy poddał analizie umowy kredytowe załączone do zgłoszeń członkostwa w grupie poszczególnych osób, stwierdzając przy tym, że sam fakt prowadzenia działalności gospodarczej czy zawodowej w dacie zawarcia umowy kredytowej nie determinuje okoliczności, że osoba zawierająca umowę dotyczącą jej osobiście z bankiem nie była konsumentem. Z treści umów nie wynika, aby zostały zawarte w związku z celem gospodarczym, z wyjątkiem umowy H. R.
i S. R. (2). Również okoliczność zawarcia przez część z osób tzw. aneksów spreadowych nie rzutuje na możliwość członkostwa w grupie podobnie jak cechy osobiste - wykształcenie ekonomiczne czy prawnicze.

W ocenie Sądu I instancji wszystkie osoby wskazane w treści postanowienia
o ustaleniu składu grupy uprawnione są do występowania z roszczeniami w ramach toczącego się postępowania grupowego. Osoby te są konsumentami, ich roszczenia są roszczeniami jednego rodzaju i są oparte na jednakowej podstawie faktycznej, osoby te złożyły skuteczne oświadczenie o przystąpieniu do grupy, zgłosiły żądanie, wskazały okoliczności je uzasadniające i okoliczności potwierdzające przynależność do grupy oraz przedstawiły dowody na potwierdzenie faktów zawartych
w oświadczeniu. Zasadna była także zmiana reprezentanta grupy wobec złożenia stosownego żądania przez większość członków grupy i wyrażenia zgody przez A. K. (4).

Z powyższym rozstrzygnięciem nie zgodził się pozwany, zaskarżając je
w całości. Skarżący zarzucił: naruszenie art. 17 ust. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postepowaniu grupowym (dalej u.d.r.p.g.) w zw. z art. 1 ust. 2 tej ustawy przez dowolne nieuwzględnienie zarzutów pozwanego dotyczących członkostwa
w grupie pomimo, że Sąd nie wskazał do jakiego wzorca (schematu faktycznego) odnosi sytuację poszczególnych członków grupy, a w konsekwencji przez nierozpoznanie istoty sprawy na etapie kształtowania składu grupy; ponadto bezzasadne i niepoddające się kontroli instancyjnej przyjęcie m.in., że:

-

cechy osobiste członków grupy nie mają znaczenia dla członkostwa w grupie, mimo że cechy takie jak wykształcenie, doświadczenie zawodowe oraz
z produktami kredytowymi, zarobki w walucie mają znaczenie z perspektywy zarzutu wprowadzenia w błąd oraz zarzutu naruszenia obowiązków doradczych,
a ponadto są istotne dla oceny przesłanki związku przyczynowego (przy odpowiedzialności odszkodowawczej);

-

zawarcie przez kredytobiorcę umowy ramowej w zakresie współpracy na rynku finansowym, która pozwalała kredytobiorcy od początku dokonywać rozliczeń
w oparciu o negocjowany kurs waluty i uniezależnić rozliczenia z tytułu Umowy kredytowej od kursu z tabeli kursowej Banku, nie powinno skutkować wyłączeniem z grupy, mimo że umowa ramowa (jako pozostająca w związku
z Umową kredytową) ma znaczenie z perspektywy oceny zarzutu abuzywności
z art. 385 ² k.c.;

-

zawarcie tzw. aneksu spreadowego nie stanowi przeszkody do objęcia danej osoby postanowieniem o składzie grupy, w sytuacji gdy tzw. aneksy spreadowe mają znaczenie, gdyż kredytobiorcy, zawierając aneksy, konsensualnie wyeliminowali bądź zmienili postanowienia Umów kredytowych (dotyczące stosowania kursu sprzedaży (...) przy spłacie kredytu w PLN), które kwestionują w niniejszej sprawie, a jednocześnie - ponownie wyrazili wolę związania kredytem denominowanym, modyfikując jedynie treść stosunku prawnego w zakresie wskazanym w tych aneksach.

Ponadto podniesiono naruszenie art 22 ¹ k.c. (przez błędne zastosowanie) oraz art. 17 ust 1 u.d.r.p.g.; art 1 ust 2 udrpg oraz 217 § 3 k.p.c. w zw. z art 227 k.p.c.
w zw. z art. 24 ust. 1 u.d.r.p.g. poprzez przyjęcie, że wystarczające dla przyjęcia statusu konsumenta jest to, że umowa kredytowa literalnie nie wskazuje na związek udzielonego kredytu z działalnością gospodarczą i w konsekwencji oddalenie wniosków dowodowych pozwanego, które zmierzały do wykazania, że część osób, które zgłosiły udział w grupie, zawarła umowy w związku (i to bezpośrednim)
z prowadzoną przez nich działalnością gospodarczą bądź nie wykazała, że przysługuje im status konsumenta w związku z zarzutami pozwanego
o przeznaczeniu środków z kredytów na cele związane z działalnością gospodarzą lub zarobkową; naruszenie art. 217 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art 227 k.p.c. w zw. z art 24 ust 1 u.d.r.p.g. poprzez oddalenie wszystkich wniosków dowodowych zawnioskowanych przez pozwanego i uznanie, że „okoliczności jakie miałyby być wykazane tymi dowodami nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia" (s. 13 uzasadnienia zaskarżonego postanowienia), co stanowi niedopuszczalne dokonanie oceny dowodów przed ich przeprowadzeniem; naruszenie art. 18 ust. 1 u.d.r.p.g., co skutkowało nieważnością na podstawie art. 379 pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 24 ust. 1 u.d.r.p.g., gdyż pełnomocnik dotychczasowego powoda nie był upoważniony do złożenia wniosku o zmianę reprezentanta grupy.

Na wypadek uwzględnienia zarzutu nieważności pozwany wnosił o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości, zniesienie postępowania w zakresie objętym nieważnością oraz przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania z pozostawieniem temu Sądowi rozstrzygnięcia o zwrocie przez Powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania zażaleniowego, ewentualnie (w związku z pozostałymi zarzutami) o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości
i przekazanie sprawy w zakresie ustalenia składu grupy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Warszawie, z pozostawieniem temu Sądowi rozstrzygnięcia o zwrocie przez Powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania zażaleniowego; ewentualnie o zmianę zaskarżonego orzeczenia w części przez postanowienie, że wszystkie osoby, których dotyczyły zarzuty pozwanego z dnia 28 maja 2018 r. nie wchodzą w skład grupy oraz zasądzenia kosztów postępowania zażaleniowego według norm przepisanych.

Ponadto na podstawie art 380 k.p.c. w zw. z art 397 § 2 k.p.c. w zw. z art 24 ust. 1 u.d.r.p.g., pozwany wnosił o przeprowadzenie kontroli postanowienia z dnia 9 stycznia 2019 r. o oddaleniu wniosków dowodowych pozwanego z punktu IV ppkt 3-22 oraz, pkt V i VI pisma przygotowawczego z zarzutami pozwanego co do członkostwa określonych osób w grupie oraz o dopuszczenie i przeprowadzenie tych dowodów na okoliczności wskazane przez pozwanego przed Sądem I instancji.

Pozwany do zażalenia dołączył wyrok Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 20 grudnia 2017 r. (XII C 1634/16), od którego apelacja została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 20 lutego 2019 r. (I ACa 409/18) na okoliczność, że R. M. (1) nie posiada statusu konsumenta w związku z Umową kredytową z dnia 28 maja 2008 r.

W odpowiedzi na zażalenie reprezentant grupy wnosił o jego oddalenie
w całości oraz zasądzenie kosztów postępowania zażaleniowego.

Postanowieniem z dnia 15 maja 2019 r. Sąd Okręgowy uzupełnił skład grupy
o A. Kantor (k. 10543).

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zażalenie pozwanego zasługuje na częściowe uwzględnienie.

Postępowanie grupowe jest pozakodeksowym sądowym postępowaniem cywilnym, do którego w zakresie nieuregulowanym ustawą stosuje się przepisy k.p.c. z wyłączeniami wskazanymi w art. 24 u.d.r.p.g. Ma ono na celu ochronę indywidualnych interesów wielu poszkodowanych na skutek jednakowego zdarzenia. Roszczenia zaliczane do postępowania grupowego opierać się mają na tej samej lub na takiej samej podstawie faktycznej, co prowadzi do wniosku, że badaniu poddawany jest mechanizm jaki powstał w wyniku zawarcia umowy pomiędzy stronami, nie mają zaś znaczenia poszczególne nazwy ofert stanowiące podstawę danego stosunku.

W pierwszej kolejności należało zbadać najdalej idący zarzut nieważności postępowania ze względu na brak wskazania schematu faktycznego, do którego porównywał poszczególne osoby, które złożyły oświadczenia o przystąpieniu do grupy.

Osoby ustalone jako członkowie grupy w niniejszym postępowaniu wywodzą swoje roszczenia z umów kredytowych oferowanych przez pozwanego osobom fizycznym na zakup nieruchomości na cele mieszkaniowe indeksowanych do franka szwajcarskiego. W związku z zawieraniem tych umów, pozwany zgodnie z aktualną treścią powództwa miał się dopuścić szeregu nieprawidłowości, w tym stosowania nieuczciwych praktyk rynkowych z ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r.
o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (dalej: p.n.p.r.), a także przepisów kodeksu cywilnego. Powództwo obejmuje zarzuty wprowadzenia konsumentów w błąd co do istotnych postanowień umów, które posiadają cechy pochodnego instrumentu finansowego. Zdaniem powodów bank dopuścił w umowach możliwość jednostronnego dokonywania zmiany oprocentowania przez pozwanego, przerzucając przy tym całe ryzyko na klientów. Ponadto każdorazowo umowy objęte niniejszym postępowaniem nie zawierały zapisów limitujących odpowiedzialność konsumentów względem banku, naruszając równowagę stron, co jest niezgodne z przepisami ustawy oraz zasadą uczciwości w obrocie gospodarczym oraz nie dopełnił obowiązków informacyjnych odnośnie do cech umowy. Naruszył też warunki przepisów dyrektywy 2004/39/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie rynku instrumentów finansowych, w szczególności – art. 19 ust. 1, art. 21 (zasady best executuion) oraz art. 22, zmieniającej dyrektywę Rady 85/611/ (...) i 93/6/EWG i dyrektywę 2000/12/WE w sprawie rynku instrumentów finansowych, art. 44-46 dyrektywy wykonawczej (...) – zasada najkorzystniejszej realizacji zaleceń, art. 30, art. 50 i art. 59 tej dyrektywy. Na gruncie prawa krajowego pozwanemu zarzucane jest naruszenie art. 385 ¹ § 1 k.c., art. 355 § 2 k.c., art. 69 prawa bankowego, art. 720 k.c. oraz art. 5 i art. 12 ust. 1 pkt 4 p.n.p.r.). Wskazywany przez pozwanego schemat faktyczny został zakreślony treścią powództwa, z pominięciem indywidualnych faktów związanych z przedmiotem sprawy, dotyczącym poszczególnych członków grupy. Prawidłowo Sąd Okręgowy dokonał badania w świetle powyższego stosunków łączących poszczególnych członków grupy z pozwanym pod kątem jednolitej podstawy prawnej i faktycznej żądania. Wyeliminowano z niej osoby, których roszczenie nie mogło zostać objęte tak zakreślonym schematem. Nie wymaga to dokonywania ponownego zakreślania w treści postanowienia schematu faktycznego, trudno bowiem stwierdzić jakiej analizy dodatkowej osób spełniających warunki uczestnictwa w grupie oczekuje pozwany. Jeśli wspólne elementy stanowiące podstawę roszczenia dotyczą każdej ze wskazanych osób zbędne jest prowadzenie dodatkowej analizy w tym zakresie. Schematem, którego dotyczy sprawa jest zawarcie umowy z podmiotem, który zawarł w umowie klauzule naruszające wskazywane przepisy prawa unijnego (pkt 5.3 żądania pozwu) i krajowego (uzasadnienie pozwu – k. 10-12 akt sprawy), a wobec niektórych z podmiotów, czyli osób, które zawarły umowy po wejściu w życie ustawy
o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym, również przepisów tej ustawy (pkt 5.1 żądania pozwu).

Ponadto Sąd Okręgowy odniósł się do zarzutów stawianych przez pozwanego poszczególnym osobom, które złożyły oświadczenia o przystąpieniu do grupy, dokonując szerokiego i szczegółowego badania umów o kredyt hipoteczny
i z uzasadnienia wprost wynika tok rozumowania sądu I instancji. Nie ma w realiach niniejszej sprawy przesłanek po temu, aby uznać że roszczenie któregokolwiek
z członków nie zostało oparte o taką samą podstawę faktyczną
i prawną, zatem nie było również podstaw do przeprowadzania obszernego postępowania dowodowego, o które wnioskowała strona pozwana. W sprawie nie występuje wielość stosunków prawnych, które wymagałyby przeprowadzenia analizy jednorodności mechanizmów w nich zastosowanych. W świetle powyższego jako niezasadny należało uznać zarzut bezpodstawnego oddalenia wniosków dowodowych pozwanego postanowieniem Sądu Okręgowego z dnia 09 stycznia 2019 r. i konieczność jego kontroli w trybie art. 380 k.p.c. Oddalenie wniosku dowodowego jako nieprzydatnego z punktu widzenia ustalenia składu grupy w żaden sposób nie może zostać uznane za ocenę dowodu przed jego przeprowadzeniem,
a jedynie ocenę jego celowości pod kątem tezy dowodowej i w ramach zakresu wymagającego wyjaśnienia na danym etapie postępowania.

Racje ma też pozwany co do tego, że nie zostały zbadane okoliczność włączenia do grupy R. M. (1) – z dokumentów dołączonych do zażalenia wynika, iż ta sama umowa była już przedmiotem badania Sądu Okręgowego
w P. i wydany został wyrok, od którego apelacje oddalono. Treść dokumentów złożonych wprawdzie na etapie postepowania apelacyjnego ma jednak znaczenie dla rozstrzygnięcia, tym bardziej, że pozwany wskazywał wcześniej na powoływane przez siebie okoliczności. W tym zakresie Sad Okręgowy będzie musiał zdecydować czy istotnie R. M. (1) ma status konsumenta.

Pozostałe zarzuty pozwanego odnośnie okoliczności indywidualnych, dotyczących poszczególnych osób uznanych za członków grupy, w tym kwestie cech osobistych takich jak wykształcenie i doświadczenie zawodowe, zmiany umowy kredytowej dokonywane przez strony w toku jej wykonywania, nie podlegają badaniu na etapie ustalania składu grupy, a są już podstawa do wydania merytorycznego orzeczenia..

Zdaniem Sądu Apelacyjnego pojęcie konsumenta musi być rozumiane szeroko – tak jak wskazuje na to orzecznictwo – np. wyrok Sądu Apelacyjnego
w W. z dnia 31 grudnia 2018 r. – V ACa 1263/17: Na gruncie art. 22 ¹ k.c. nie można uzależniać traktowania osoby przystępującej do długu jako konsumenta od tego, by związku z działalnością profesjonalną nie wykazywała ani sama czynność, ani czynność, z której wynikał dług główny. Związek między czynnością
a działalnością gospodarczą lub zawodową musi być bezpośredni, co oznacza, że istnienie związku jedynie pośredniego nie wyłącza uznania osoby dokonującej czynności za konsumenta. Jeśli dana osoba fizyczna w ogóle nie prowadzi działalności gospodarczej, to w umowie zawartej z przedsiębiorcą zawsze będzie traktowana jako konsument. Podobnie Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 maja 2017 r. (I CSK 477/16): Na gruncie art. 22 ¹ k.c. nie można uzależniać traktowania poręczyciela jako konsumenta od tego, by związku z działalnością profesjonalną nie wykazywała ani sama czynność poręczenia, ani czynność, z której wynikał zabezpieczony dług główny. Bardziej uzasadnione jest ograniczenie związku do samego poręczenia, które zachowuje pewną samodzielność w stosunku do głównej umowy. Brak jest dostatecznych podstaw do tego, by przy dokonywaniu oceny związku poręczenia w kontekście art. 22 ¹ k.c. uzależniać ją od charakteru umowy głównej. Związek między czynnością a działalnością gospodarczą lub zawodową musi być bezpośredni, co oznacza, że istnienie związku jedynie pośredniego nie wyłącza uznania osoby dokonującej czynności za konsumenta. Jeśli dana osoba fizyczna w ogóle nie prowadzi działalności gospodarczej lub zawodowej (jest pracownikiem, emerytem, rencistą), to w umowie zawartej z przedsiębiorcą zawsze będzie traktowana jako konsument.

Na etapie ustalenia składu grupy istotne jest zatem jedynie to czy dany członek grupy mieści się w schemacie faktycznym. W tej sprawie jednym
z elementów schematu jest status konsumenta. Ustalenie grupy spowodowało zatem, że Sąd Okręgowy badał i określił schemat również poprzez ustalenie, iż powodom status konsumenta przysługuje. Ponownego badania wymaga jedynie status R. M. (1).

Niezasadne jest także zażalenie w części zarzucającej nieważność postępowania ze względu na brak właściwego umocowania pełnomocnika powoda do złożenia wniosku o zmianę reprezentanta grupy co wprost wynika z wykładni art. 18 ust. 2 u.d.r.p.g. warunki do zmiany reprezentanta zostały spełnione, a zgodnie z tym przepisem pełnomocnictwo nie wygasa w razie zmiany reprezentanta.

Ze składu grupy należało wyłączyć K. G. i I. G. oraz A. S. (1) i M. S. (1), którzy złożyli oświadczenia o wystąpieniu z niej po wydaniu postanowienia przez Sąd Okręgowy (k. 10459), ale przed prawomocnym ustaleniem składu grupy.

Z powyższych względów Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. co do zmiany w punkcie pierwszym, art. 386 § 4 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. odnośnie R. M. (1) oraz na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. co do punktu trzeciego.

O kosztach postępowania zażaleniowego rozstrzygnie Sąd Okręgowy
w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji, stosownie do art. 108 § 1 k.p.c.