Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 4 lipca 2019 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. na podstawie art. 149 § 1 k.p.a. z uwagi na orzeczenie przez Trybunał Konstytucyjny niezgodności z Konstytucją art.25 ust 1b ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wznowił postępowanie w sprawie zakończonej decyzją z dnia 23 lipca 2013 r. dotyczącej Z. G. . /postanowienie w aktach ZUS/

Decyzją z dnia 4 lipca 2019 r. organ rentowy odmówił jednak uchylenia decyzji z dnia 23 lipca 2013 r i stwierdził jej wydanie z naruszeniem prawa. W uzasadnieniu wskazał, że uchylenie decyzji nie jest możliwe z tego powodu, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 6 marca 2019 roku dotyczy urodzonych w (...) roku kobiet, które do obliczenia emerytury miały zastosowany art.25 ust.1b ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych – podstawa obliczenia emerytury przyznanej w związku z ukończeniem powszechnego wieku emerytalnego została pomniejszona o kwoty pobranych emerytur wcześniejszych przyznanych na podstawie art.46 w zw. z art.29 powołanej ustawy emerytalnej, zaś wnioskodawczyni pobierała emeryturę wcześniejszą przyznaną na podstawie art.32 tej ustawy. / decyzja w aktach ZUS/

Ubezpieczona odwołała się od powyższej decyzji. / odwołanie – k. 3/

Odpowiadając na odwołanie organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania. /odpowiedź na odwołanie – k. 4/

Na rozprawie w dniu 18 lutego 2020 roku Z. G. sprecyzowała odwołanie wnosząc o przyznanie prawa do przeliczenia świadczenia zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego od dnia złożenia wniosku do ZUS, tj. od dnia 9 maja 2019 roku. /e-protokół rozprawy – płyta CD k 16/

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Z. G. urodziła się w dniu (...) /okoliczność bezsporna/

Ubezpieczona była uprawniona do emerytury w wieku obniżonym. /okoliczność bezsporna/

Decyzją z dnia 23 lipca 2013 r Zakład Ubezpieczeń Społecznych - I Oddział w Ł. przyznał ubezpieczonej emeryturę po osiągnięciu wieku emerytalnego, której wysokość obliczono z zastosowaniem art. 25 ust 1 b ustawy z dnia 17 12 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ( Dz.U. z 2009 r. Nr 153 poz. 1227 ze zm.) czyli podstawę emerytury pomniejszono o sumę kwot pobranych emerytur. Wypłata emerytury została zawieszona, gdyż korzystniejszym świadczeniem była dotychczasowa emerytura. /decyzja w aktach ZUS/

Wyrokiem z 6 marca 2019 r. wydanym w sprawie sygn. akt P 20/16 Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 25 ust. 1 b ustawy z dnia 17 12 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2018 r. poz. 1270 oraz z 2019 poz. 39) w brzmieniu obowiązującym do 30 września 2017 r. w zakresie w jakim dotyczy urodzonych w r. kobiet które przed 1 stycznia 2013 r. nabyły prawo do emerytury na podstawie art. 46 tej ustawy jest niezgodny z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. /okoliczność bezsporna/

W dniu 9 maja 2019 r ubezpieczona złożyła skargę o wznowienie postępowania i uchylenie decyzji o przyznaniu emerytury i jej obliczeniu z uwzględnieniem art. 25 ust. 1b ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Wniosła nadto o wydanie nowej decyzji, w której emerytura zostanie obliczona bez zastosowania wskazanego przepisu, tj. bez pomniejszenia o kwotę pobranej wcześniejszej emerytury. /wniosek w aktach ZUS/

Powyższych ustaleń Sąd dokonał w oparciu o niesporne w sprawie dowody z dokumentów.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie jest zasadne.

Wyrokiem z dnia 6 marca 2019 roku wydanym w sprawie sygn. akt P 20/16 Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 25 ust. 1 b ustawy z dnia 17 12 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2018 r. poz. 1270 oraz z 2019 poz. 39 ) w brzmieniu obowiązującym do 30 września 2017 r. w zakresie w jakim dotyczy urodzonych w r. kobiet które przed 1 stycznia 2013 r. nabyły prawo do emerytury na podstawie art. 46 tej ustawy jest niezgodny z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Przepis art. 190 ust. 4 Konstytucji RP stanowi z kolei, że orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie sądowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie w innych sprawach, stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania.

Zgodnie natomiast z brzmieniem art. 114 ust.1 pkt 6 cytowanej ustawy o emeryturach i rentach z FUS w sprawie zakończonej prawomocną decyzją organ rentowy, na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, uchyla lub zmienia decyzję i ponownie ustala prawo do świadczeń lub ich wysokość, jeżeli przyznanie świadczeń lub nieprawidłowe obliczenie ich wysokości nastąpiło na skutek błędu organu rentowego.

Wniosek o ponowne ustalenie prawa do świadczeń lub ich wysokości jest jednym z elementów - uprawnień zainteresowanego - postępowania w sprawach emerytalno-rentowych (wyrok SA w Katowicach z dnia 19 marca 1996 r., III AUr 1346/95, OSA 1998, z. 3, poz. 10). Ponowne ustalanie prawa do emerytur i rent nie jest wznowieniem postępowania sądowego (według k.p.c.), nie posiada też charakteru wznowienia postępowania przewidzianego w art. 145 § 1 k.p.a., a wniesienie wniosku nie jest ograniczone czasowo; instytucja ta dotyczy postępowania przed organem rentowym (zob. uzasadnienie uchwały SN z dnia 3 października 1996 r., II UZP 18/96, OSNAPiUS 1997, nr 7, poz. 117).

Instytucję przewidzianą w art. 114 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach należy traktować jako "swoiste wznowienie postępowania" (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 5 czerwca 2003 r., III UZP 5/03, OSNP 2003 Nr 18, poz. 442

W orzecznictwie dominuje pogląd, że decyzja rentowa nie ma przymiotu powagi rzeczy osądzonej (zob. wyroki SN: z dnia 16 września 2009 r., I UK 121/09, LEX nr 537030; z dnia z dnia 12 stycznia 2001 r., II UKN 182/00, OSNAPiUS 2002, nr 17, poz. 419/, co oznacza, że organ rentowy może podważyć swoją błędną decyzję przyznającą świadczenie "nabyte", pomimo niespełnienia ustawowych warunków powstania uprawnień do emerytury lub renty, a zainteresowany ponownie wystąpić z wnioskiem o to samo świadczenie, którego poprzednio mu odmówiono, jeżeli powołano się na nowe dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem decyzji mające wpływ na ustalenie uprawnień ubezpieczeniowych. W zasadzie więc nie wchodzi tu w grę stwierdzenie nieważności decyzji rentowej wydanej w sprawie już dawniej ostatecznie rozstrzygniętej inną decyzją (art. 156 § 1 pkt 3 k.p.a.). W wyniku zastosowania instytucji ponownego ustalania prawa do emerytur/rent następuje nadzwyczajna kontynuacja postępowania w tej samej sprawie (zob. wyroki SN: z dnia 15 listopada 2000 r., II UKN 41/00, Prok. i Pr. 2001, nr 6, poz. 39; z dnia 21 września 2010 r., III UK 94/09, LEX nr 621346; z dnia 24 marca 2011 r., I UK 317/10, LEX nr 811823, i z dnia 27 marca 2014 r., III UK 115/13, LEX nr 1554419 oraz postanowienie SN z dnia 20 września 2011 r., I BU 4/11, LEX nr 1101321 ), w którym organ rentowy ma możliwość zniwelowania własnego uchybienia powstałego przy ustalaniu prawa do świadczenia, natomiast zainteresowany uprawniony jest do ubiegania się o świadczenie, którego mu nie przyznano, jeżeli wcześniej nie powołał się na okoliczności uzasadniające powstanie takich uprawnień. W rezultacie uchylane są zarówno korzystne, jak i niekorzystne rozstrzygnięcia dla zainteresowanego, a działania w tym obszarze zmierzają do tego, aby w obrocie prawnym nie pozostawała decyzja, na podstawie której wypłacane jest świadczenie, choć nie istnieje do niego prawo (art. 134 ust. 1 pkt 4).

Błędne ustalenie wysokości świadczenia niezależnie od przyczyn błędu zawsze daje podstawę do przeliczenia świadczenia. /por. w tym zakresie uchwała SN z dnia 26.11.1997 r. III ZP 40/97 wraz z uzasadnieniem/.

Także w uzasadnieniu TK do wyroku z dnia 6 marca 2019 r wyraźnie podkreślił, że z powszechnego charakteru wyroków TK, o którym mowa w art. 190 ust. 1 Konstytucji i utraty mocy obowiązującej zaskarżonego przepisu, wynika, że możliwość rozstrzygnięcia sprawy z pominięciem derogowanego przepisu odnosi się zasadniczo do wszystkich spraw, w których niekonstytucyjny przepis był podstawą orzeczenia o prawach osób uprawnionych, bez względu na to, kto i w jakim trybie zwrócił się do TK z odpowiednim żądaniem, a pojęcie wznowienia postępowania , o którym mowa w art. 190 ust. 4 Konstytucji ma szersze znaczenie niż pojęcie wznowienia w sensie technicznym, przewidziane w odpowiednich procedurach regulowanych w ustawach i obejmuje wszelkie instrumenty proceduralne stojące do dyspozycji stron, organów i sądów, wykorzystanie których umożliwia przywrócenie stanu konstytucyjności orzeczeń./tak TK w pkt. 5 uzasadnienia do orzeczenia/

Art. 114 ust 1 ustawy emerytalnej judykatura traktuje jako podstawę prawną dla weryfikacji i wzruszalności decyzji organów rentowych, w których zawarto ustalenia pozostające w obiektywnej sprzeczności z ukształtowanym ex lege stanem uprawnień emerytalno-rentowych zainteresowanych ( por. wyroki SN z 25.02.2008 r. I UK 249/07, z 22.02.2010 r. I UK 247/09, z 09.12.2015 r. I UK 533/14, postanowienie SN z 20.09.2011 I BU 4/11).

Z. G. w piśmie skierowanym do organu rentowego w dniu 9 maja 2019 roku wniosła o wydanie nowej decyzji, w której emerytura zostanie obliczona bez pomniejszenia o kwotę wcześniej pobranej emerytury. W tym tylko zakresie podtrzymała na rozprawie swe żądanie, wnosząc o przyznanie prawa do przeliczenia emerytury, zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego, od dnia złożenia wniosku, czyli od 9 maja 2019 roku .

Organ rentowy zakwestionował opisane prawo ubezpieczonej stwierdzając, że przed przyznaniem emerytury z tytułu ukończenia powszechnego wieku emerytalnego pobierała emeryturę wcześniejszą przyznaną na podstawie art.32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2020 roku, poz.53), a zatem nie jest to emerytura, o której mowa w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 6 marca 2019 roku – przyznanej na podstawie art.46 tej ustawy.

Argument powyższy jest całkowicie chybiony, bowiem powołany przepis art.32 dotyczy ubezpieczonych urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949 roku, więc nie mógł być podstawą decyzji przyznającej Z. G. prawo do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym.

Wbrew temu co wskazał organ rentowy – do wnioskodawczyni miał zastosowanie przepis art.46 powołanej ustawy. Dotyczy on bowiem ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 roku a przed 1 stycznia 1969 roku. Odsyła on tylko w swej treści do odpowiedniego stosowania przepisu art.32 ustawy.

Nieporozumieniem jest zatem powoływanie się przez organ rentowy tylko na przepis art.32 cytowanej ustawy jako na podstawę przyznania Z. G. emerytury wcześniejszej, bez odwołania się do przepisu art.46 tej ustawy.

Skutki prawne orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego określa art.190 ust.3 Konstytucji RP, zgodnie z którym orzeczenie wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, jednak Trybunał może określić inny termin utraty mocy obowiązującej zakwestionowanego przez siebie przepisu, z tym że omawiany wyrok Trybunału Konstytucyjnego nie zawiera odmiennego rozstrzygnięcia w tym zakresie. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego, uznające przepis za niezgodny z Konstytucją, nie burzy porządku prawnego ustanowionego tym przepisem przed wejściem orzeczenia w życie. Akt normatywny (jego część) uznany przez Trybunał za niekonstytucyjny traci niewątpliwie moc obowiązującą na przyszłość.

Skoro pzrepis art. 25 ust.1 b ustawy emerytalnej został uznany przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją, to nie może on stanowić podstawy prawnej decyzji określającej wysokość świadczenia skarżącej po dacie wyroku z dnia 6 marca 2019 roku.

Zatem w przypadku ponownej oceny uprawnień skarżącej do emerytury w okresie, w którym uprawnienia co do wysokości były kwestionowane przez organ rentowy, a wypłata świadczenia pomniejszona, ocena ta powinna być na bieżąco dokonywana w taki sposób, jakby przepisy powodujące ograniczenie wypłaty nie obowiązywały.

Decyzja organu rentowego ograniczająca świadczenie emerytalne wnioskodawczyni poprzez uznanie braku podstaw do odliczenie sumy kwot wypłaconych emerytur, jest więc dotknięta błędem, co najmniej od 9 maja 2019 roku.

Dlatego też Sąd na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że dodatkowo ustalił prawo odwołującej się do przeliczenia świadczenia z pominięciem niekonstytucyjnej regulacji, poczynając od daty zakreślonej przez skarżącą - 9 maja 2019 roku.

Z tych wszystkich względów orzeczono jak w sentencji wyroku.