Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 czerwca 2019r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach V Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 27 czerwca 2019r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa Syndyka Masy Upadłości (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w upadłości likwidacyjnej w J.

przeciwko (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w J.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach

z dnia 1 sierpnia 2018r., sygn. akt XIV GC 516/17

uchyla zaskarżony wyrok w punktach 1, 3 i 4, znosi postępowanie przed Sądem Okręgowym w Katowicach oraz w tym zakresie przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt V AGa 13/19

UZASADNIENIE

Powód Syndyk Masy Upadłości (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w upadłości likwidacyjnej w J. pozwem wniesionym w dniu
22 lipca 2017 r. domagał się zasądzenia od pozwanej (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w J. kwoty 3.771.892,90 zł z odsetkami ustawowymi od dnia
24 lipca 2016 roku do dnia 31 grudnia 2015 roku i odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 roku do dnia zapłaty, a także kosztów procesu.

W uzasadnieniu żądania pozwu wskazał, iż postanowieniem z dnia 24 lipca 2015 roku ogłoszono upadłość (...) Spółki z o.o. w J., obejmującą likwidację jej majątku. W okresie 6 miesięcy poprzedzających złożenie przez upadłego wniosku
o ogłoszenie upadłości dokonał on na rzecz pozwanej, z którą był kapitałowo i osobowo powiązany, płatności na kwotę łączną dochodzoną pozwem. Czynności prawne, skutkiem których były wspomniane przesunięcia majątkowe, są bezskuteczne z mocy prawa i kwota dochodzona pozwem powinna była być zwrócona masie upadłości zgodnie z treścią art. 128 oraz art. 134 prawa upadłościowego.

Nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym z dnia 31 lipca 2017 roku Sąd Okręgowy w Katowicach uwzględnił powództwo w całości.

Pozwana złożyła sprzeciw, którym zaskarżyła nakaz zapłaty w całości

i wniosła o oddalenie powództwa oraz zasądzenie kosztów procesu.

Pozwana zarzuciła, iż powód nie wykazał stosunku powiązania czy dominacji w rozumieniu art. 128 ustęp 2 i 3 prawa upadłościowego, który miałby stanowić przesłankę bezskuteczności czynności prawnych. Podniosła, że powód wykazał jedynie fakt dokonania operacji pomiędzy rachunkami bankowymi ale nie wykazał treści czynności prawnych, które miałyby okazać się bezskuteczne z mocy prawa.

Wskazując na przepis art. 448 prawa naprawczego, podniosła także że w sprawie znajduje zastosowanie treść art. art. 128 i 134 prawa upadłościowego w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 stycznia 2016 roku, a to oznacza, iż za bezskuteczne można uznać jedynie czynności prawne dokonane z pokrzywdzeniem wierzycieli, a samo stwierdzenie bezskuteczności następuje w szczególnym trybie, postanowieniem wydanym przez sędziego komisarza. Nawet zresztą gdyby przyjąć, że zastosowanie powinny znaleźć przepisy w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 2015 roku, to i tak dotyczyć mogą one jedynie takich czynności prawnych, które wywołują podejrzenie, że zostały dokonane w celu pokrzywdzenia wierzycieli. Tymczasem żaden z przelewów środków na rachunkach bankowych nie faworyzował pozwanej względem innych wierzycieli. Pozwana podkreśliła, że w chwili dokonywania kwestionowanych przez powoda przelewów upadła realizowała swoje zobowiązania wobec podmiotów trzecich. Ponadto, zdaniem pozwanej, brak jest zobowiązania powoda na kwotę 800.000,00 zł ujawnioną jako zapłata tytułem pożyczki, a to z tego powodu, że wierzytelność ta wygasła z uwagi na dokonane potrącenie. Podniosła także, że na podstawie aneksu z dnia 23 lutego 2015 roku pozwana wstąpiła we wszystkie prawa
i obowiązki (...) Spółki z o.o. wynikające z umowy zawartej z (...) SA w K.. Pozwana stała się wierzycielem (...) SA w K., a skutkiem tego to na rachunek pozwanej powinna była być uiszczona kwota 256.702,55 zł. Analogicznie rzecz wyglądała ze zobowiązaniami (...) SA w S., która to nie dokonała zapłaty kwoty 645.150,39 zł bezpośrednio na rachunek pozwanej, ale na rachunek (...) Spółki z o.o.

Sąd Okręgowy w Katowicach wyrokiem z dnia 1 sierpnia 2018 r. zasądził od pozwanej na rzecz powoda Syndyka Masy Upadłości (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w upadłości likwidacyjnej w J. kwotę 3.771.892,20 zł
z odsetkami ustawowymi za opóźnienia od dnia 8 sierpnia 2017r. do dnia zapłaty (punkt
1 wyroku); oddalił powództwo w pozostałej części (punkt 2); zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 15.017 zł tytułem kosztów procesu (punkt 3) oraz nakazał pobrać od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Katowicach kwotę 100.000 zł tytułem kosztów sądowych, od uiszczenia których powód był zwolniony (punkt 4).

Sąd Okręgowy ustalił i zważył, że rozstrzygnięcie sprawy wymagało w pierwszej kolejności ustalenia, jakiej treści przepisy znajdowały zastosowanie w sprawie albowiem to determinowało zakres okoliczności faktycznych, które podlegały badaniu.

Odnosząc się do zarzutu pozwanej, wskazał Sąd Okręgowy, że zgodnie z treścią art. 448 ustawy prawo restrukturyzacyjne zastosowanie powinny znaleźć przepisy ustawy prawo upadłościowe w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 stycznia 2016 roku, to jest przed dniem wejścia w życie ustawy prawo restrukturyzacyjne, która jednocześnie dokonywała szeregu zmian w treści przepisów prawa upadłościowego. Zgodnie z tym przepisem, przepisy o skutkach wszczęcia postępowania co do osoby, majątku i zobowiązań dłużnika lub upadłego stosuje się również do zdarzeń prawnych, które miały miejsce przed dniem wejścia w życie ustawy. W przekonaniu Sądu Okręgowego, pojęcie „skutki wszczęcia postępowania” odnosi się do skutków postępowań wszczętych w oparciu o przepisy ustawy prawo restrukturyzacyjne, czyli po dniu 1 stycznia 2016 roku, a zatem przepis ten nie mógł zatem znaleźć zastosowania w rozpoznawanej sprawie, gdyż w jej stanie faktycznym brak takiego zdarzenia, jak otwarcie postępowania po dniu 1 stycznia 2016 roku w oparciu o przepisy ustawy prawo restrukturyzacyjne. W konsekwencji przyjął, że w sprawie zastosowanie znajdował przepis art. 449 prawa restrukturyzacyjnego, zgodnie z którym w sprawach,
w których przed dniem wejścia w życie ustawy wpłynął wniosek o ogłoszenie upadłości, stosuje się przepisy dotychczasowe. Tym samym zakres okoliczności faktycznych istotnych dla rozpoznania sprawy wyznaczała treść przepisów art. 128 i 134 ustawy prawo upadłościowe w brzmieniu obowiązującym w dniu ogłoszenia upadłości, to jest w dniu
24 lipca 2015 roku.

Przywołując wskazane przepisy wskazał, że orzecznictwie ujawniły się dwa stanowiska co do tego, które czynności prawne należy uznać za bezskuteczne w stosunku do masy upadłości. Zgodnie z pierwszym, mniejszościowym, w art. 128 prawa upadłościowego chodziło
o czynności prawne wywołujące podejrzenie, że są fikcyjne i zostały dokonane w celu pokrzywdzenia wierzycieli oraz o czynności zaspokajające wybiórczo tylko niektórych z nich, bliskich dłużnikowi, kosztem innych. W świetle drugiego – większościowego stanowiska, zgodnie z treścią art. 128 prawa upadłościowego, bezskuteczne są czynności prawne odpłatne, zdziałane przez upadłego w terminie sześciu miesięcy przed dniem zgłoszenia wniosku
o ogłoszenie upadłości z określonym kręgiem podmiotów. Inne przesłanki, jak to, czy są to czynności dokonywane w zwykłym toku działalności przedsiębiorstwa, czy i jaki miały wpływ na majątek upadłego, nie mają znaczenia dla oceny, czy są objęte sankcją bezskuteczności. Nawet zatem w sytuacji, w której w sensie ekonomicznym nic z majątku upadłego nie ubyło, są one bezskuteczne, jeżeli spełnione są kryteria określone w art. 128.

Podzielając drugi – większościowy pogląd, jako dominujący, wskazał Sąd Okręgowy, że okresie bezpośrednio poprzedzającym wejście w życie ustawy prawo restrukturyzacyjne wskazał Sąd Okręgowy, że można było w zasadzie mówić o orzecznictwie jednolitym
i utrwalonym. To właśnie ta jednolitość orzecznictwa przemawiała za konicznością zmian ustawowych. Takie rozumienie treści art. 128, zgodne z przywołanym utrwalonym poglądem, podzielił ustawodawca w uzasadnieniu zmian (Druk nr 2824 Rządowy projekt ustawy - Prawo restrukturyzacyjne. Data pisma: 2014-10-09), stwierdzając wprost, iż „przewidziana
w art. 128 p.u.n. bezskuteczność czynności odpłatnych dokonanych z tymi osobami zostanie wyłączona, jeżeli druga strona danej czynności wykaże, że nie doszło do pokrzywdzenia wierzycieli; uzasadnieniem dla bezskuteczności czynności odpłatnych jest bowiem istniejące w przypadku tych osób podwyższone ryzyko pokrzywdzenia wierzycieli; w razie braku takiego pokrzywdzenia nie ma powodów do automatycznego podważania wszystkich czynności prawnych między upadłym a danym podmiotem, które zwłaszcza w przypadku struktur koncernowych może doprowadzić do znacznych zakłóceń, utrudniających też realizację celu postępowania upadłościowego”.

Nie podzielając w konsekwencji zarzutu pozwanej uznał, że bez znaczenia dla rozpoznania sprawy okazało się to, iż kwestionowane przez powoda czynności prawne zawierały świadczenia ekwiwalentne i nie nosiły cech pokrzywdzenia wierzycieli. Sąd Okręgowy w pełni dał wiarę zeznającym świadkom i stronie pozwanej, iż świadczenia spełnione przez upadłego nie miały charakteru czynności pozornych, a każdy z przelewów był wynikiem zawarcia uprzednio umotywowanej ekonomicznie i sensownej czynności prawnej. Dlatego przyjął, że żadna z kwestionowanych przez Syndyka czynności nie miała na celu pokrzywdzenia osób trzecich.

Za niesporne pomiędzy stronami przyjął, że w dniu 24 lipca 2015 roku Sąd Rejonowy Katowice – Wschód w Katowicach ogłosił upadłość obejmującą likwidację dłużnika (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w J.. Niesporne też było, że wniosek o ogłoszenie upadłości został sporządzony w dniu 2 kwietnia 2015 roku,
a w konsekwencji czynności prawne odpłatne zdziałane pomiędzy upadłą i pozwaną
w okresie 6 miesięcy poprzedzających datę złożenia wniosku były nieskuteczne wobec masy upadłości. Podkreślono, że w sytuacji, w której w zarządach zarówno spółki upadłej jak
i pozwanej zasiadały te same osoby, co okazało się niesporne, spółki te należało uznać za powiązane w rozumieniu art. 128 ust. 2 ustawy prawo upadłościowe. Dotyczy to także zwrotu pożyczki. Choć spełnienie świadczenia pieniężnego jest tylko skutkiem wcześniejszej czynności prawnej, to samo stanowi także czynność prawną odpłatną, a więc również objęte jest działaniem wymienionego przepisu, jeżeli do spłaty doszło w warunkach w nim określonych. Skoro upadła spółka dokonała przelewów bankowych na rachunek pozwanej w kwotach opisanych w pozwie w okresie od dnia 2 października 2014 roku do dnia 1 kwietnia 2015 roku (co ostatecznie też okazało się niesporne), to kwoty te podlegały zwrotowi (przekazaniu) do masy upadłości w związku z treścią art. 134 ust. 1 prawa upadłościowego. Stąd orzeczono jak w pkt 1 wyroku.

W odniesieniu do zarzutu potrącenia zauważył Sąd Okręgowy, iż treść art. 134 ust. 1 ustawy Prawo upadłościowa przesądzała o konieczności zwrotu otrzymanego świadczenia. Pozwana nie wykazała, by złożyła skuteczne wobec syndyka upadłej oświadczenie potrącenia, które pozwoliłoby powtrzymać się ze zwrotem kwot uzyskanych w związku
z zawartą pomiędzy upadłą i pozwaną umowy pożyczki.

Sąd Okręgowy nie podzielił zapatrywania pełnomocnika pozwanej wyrażonego przed zamknięciem rozprawy, zgodnie z którym płatności z dnia 1 kwietnia 2015 roku i 19 marca 2015 roku były jedynie czynnościami technicznymi, gdyż kontrahent dokonał zapłaty błędnie, na nieprawidłowy rachunek bankowy, a przekazanie uzyskanych środków podmiotowi rzeczywiście uprawnionemu było tylko wydaniem nienależnie otrzymanego świadczenia.
W ocenie Sądu, nie miał podstaw do tego, by kwestionować, że w dniu 5 maja 2015 roku zawarto porozumienie pomiędzy upadłą Spółką i pozwaną, zgodnie z którym zapłata od Wykonawcy (...)SA w S. i Firma (...)Spółka z o.o.
w B.) wynikająca ze zlecenia z dnia 30 kwietnia 2014 roku miała być przez zamawiającego dokonana bezpośrednio na rachunek pozwanej na kwotę 536.549,20 zł (karta 79 akt). Zwrócono również uwagę, iż porozumienie to nie mogło być kwalifikowane jako cesja wierzytelność, gdyż z jego treści wyraźnie wynika, że na taką cesję musiałby wyrazić zgodę Zamawiający, a dowodów na udzielenie takiej zgody brak w aktach sprawy. Nie została ona wykazana zgodnie z treścią art. 6 k.c. i 232 k.p.c. Dalej wskazano, że pismo adresowane do Zamawiającego (karta 80 akt) także nie posługuje się pojęciem przelewu wierzytelności, ale jest jedynie technicznym wskazaniem rachunku bankowego, na który miała nastąpić zapłata. W konsekwencji, zapłata należności przez Zamawiającego niezależnie na jaki rachunek bankowy nastąpiła była zapłatą długu wobec upadłej, a przelew środków
z rachunku upadłej na rachunek pozwanej był zapłatą długu istniejącego po stronie upadłej względem pozwanej. Zdaniem Sądu Okręgowego, ie była to zatem, jak twierdzi pozwana, jedynie czynność techniczna, zmierzająca do przekazania nienależnie otrzymanego świadczenia. Sam przelew wierzytelności z dnia 5 maja 2015 roku też musiałby być uznany za nieskuteczny po myśli przywoływanych przepisów (przy założeniu, że pismo z dnia 5 maja 2015 roku stanowiło przelew wierzytelności), a kwota objęta żądaniem pozwu także podlegałaby zwrotowi. Podkreślono, że nażałoby przyjąć, że cesja wierzytelności zostaje dokonana celem zapłaty za dług upadłej względem pozwanej. Skoro sama cesja wierzytelności byłaby nieskuteczna, to przekazanie środków otrzymanych przez Zamawiającego jako uiszczonych nienależnie na rachunek pierwotnego wierzyciela objęte jest dyspozycją art. 134 ust. 1 Prawa upadłościowego w brzmieniu obowiązującym do dnia
31 grudnia 2015 roku. Analogicznie rzecz się ma z porozumieniem trójstronnym (karta 380 akt), które przybrało formę aneksu do umowy zawartej przez upadłą z (...) SA w K. w zakresie, w jakim czynność ta była czynnością przysparzającą pomiędzy upadłą i pozwaną.

Sąd Okręgowy nie podzielił poglądu powoda, zgodnie z którym wierzytelność dochodzona pozwem stała się wymagalna z chwilą ogłoszenia upadłości bez odrębnego wezwania do spełnienia świadczenia. Zastosowanie znajduje w takich wypadkach treść art. 455 k.c. Skoro powód nie udowodnił, iż wcześniej wzywał pozwaną do spełnienia świadczenia, Sąd Okręgowy uznał, iż wierzytelność stała się wymagalna w dniu doręczenia pozwanej odpisu pozwu. O odsetkach orzeczono zgodnie z treścią art. 481 k.c., zasądzając je od dnia następnego po dniu doręczenia odpisu pozwu i jednocześnie oddalono powództwo
w zakresie, w jakim powód domagał się zapłaty odsetek za okres wcześniejszy. O kosztach procesu orzeczono po myśli art. 98 k.p.c. zasądzając od pozwanej na rzecz powoda kwotę odpowiadającą wysokości wynagrodzenia pełnomocnika powiększonej
o wysokość opłaty skarbowe od pełnomocnictwa, natomiast o kosztach sądowych, od uiszczenia których powód był zwolniony orzekł Sąd Okręgowy na podstawie art. 113 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych orzeczono kosztach.

Apelację od powyższego wyroku w zakresie objętym punktami 1, 3 i 4 wniosła pozwana Spółka, która zaskarżając wyrok podniosła następujące zarzuty :

1. naruszenie przepisów postępowania, mające istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 202 k.p.c. w zw. z art. 316 § 1 k.p.c., polegające na braku wzięcia za podstawę wyrokowania stanu rzeczy istniejącego w chwili zamknięcia rozprawy i zaniechanie przez Sąd I instancji zbadania z urzędu zdolności procesowej pozwanej, w tym ewentualnych braków w składzie organu uprawnionego do reprezentacji pozwanej i to pomimo przekazania Sądowi podczas rozprawy z dnia 27 lipca 2018 r. informacji o zmianach w organie uprawnionym do reprezentacji pozwanej i jawności aktualnych wpisów w aktach rejestrowych spółek, co spowodowało wystąpienie tzw. nieważności postępowania, określonej w art. 379 pkt. 2 k.p.c. w postaci braku organu powołanego do reprezentowania pozwanej;

2. naruszenie przepisów postępowania, mające istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 65 § 1 k.p.c. w zw. z art. 67 § 1 k.p.c., polegające na prowadzeniu postępowania z udziałem pozwanej, będącej osobą prawną, pomimo braku organu umocowanego do działania
w imieniu pozwanej, co spowodowało wystąpienie tzw. nieważności postępowania, określonej w art. 379 pkt. 2 k.p.c. w postaci braku organu powołanego do reprezentowania pozwanej;

3. naruszenie przepisu postępowania, mające istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 70 § 1 k.p.c., polegające na braku wyznaczenia stronie pozwanej odpowiedniego terminu do uzupełnienia braków w składzie organu uprawnionego do reprezentacji pozwanej, co spowodowało wystąpienie tzw. nieważności postępowania, określonej w art. 379 pkt. 2 k.p.c. w postaci braku organu powołanego do reprezentowania pozwanej;

4. naruszenie przepisów postępowania, mające istotny na wynik sprawy, tj. art. 174 § 1 pkt. 2 k.p.c. w zw. z art. 180 § 1 pkt. 3 k.p.c., polegające na braku zawieszenia przez Sąd z urzędu postępowania w niniejszej sprawie, ze względu na brak w składzie organów pozwanej osób uprawnionych do jej reprezentacji, co uniemożliwia działanie pozwanej w toku postępowania, do czasu ustanowienia przedstawiciela ustawowego, co spowodowało wystąpienie tzw. nieważności postępowania, określonej w art. 379 pkt. 2 k.p.c. w postaci braku organu powołanego do reprezentowania pozwanej;

5. naruszenie prawa materialnego tj. art. 5 k.c., poprzez jego niezastosowanie, podczas gdy przy dokonaniu przez Sąd I instancji prawidłowych ustaleń faktycznych co do braku pozorności dokonywanych przez (...)Sp. z o.o. z siedzibą w J.
z pozwaną odpłatnych czynności prawnych, w okresie sześciu miesięcy przed dniem złożenia wniosku o upadłość, a tym samym braku dokonywania wskazanych czynności
z pokrzywdzeniem wierzycieli, a wręcz przyjęciu uzasadnionego ekonomicznie charakteru przedmiotach czynności, powoływanie się przez powoda na literalne brzmienie przepisu art. 128 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo Upadłościowe i Naprawcze (Dz.U.2015.233.t.j. - dalej jako „u.p.n.” - tj. w brzmieniu sprzed 1 stycznia 2016 r.) i realizacja uprawnień wynikających ze wskazanego przepisu oraz przepisu art. 134 u.p.n. (w brzmieniu sprzed
1 stycznia 2016 r.), stanowi nadużycie prawa podmiotowego, będącym sprzecznym ze społeczno - gospodarczym przeznaczeniem uprawnienia wynikającego z art. 128 u.p.n. w zw. z art. 134 u.p.n. oraz zasadami współżycia społecznego i jako takie nie powinno być uznane za wykonywanie przez powoda wskazanego prawa, korzystającego przy tym z ochrony;

6.naruszenie prawa materialnego, tj. art. 178 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej
z dnia kwietnia 1997 r. (Dz.U. 1997.78.483, z późn. zm., dalej jako: „Konstytucja ⁷’) w zw.
z art. 8 ust. 2 Konstytucji, poprzez ich niewłaściwe zastosowanie, polegające na zaniechaniu dokonania przez Sąd interpretacji art. 128 u.p.n. i poprzestanie jedynie na przytoczeniu przez Sąd w przedmiotowym zakresie wykładni prezentowanej w orzecznictwie, bez dokonania własnej interpretacji art. 128 u.p.n. i wskazania przyczyn wyboru określonej wykładni art. 128 u.p.n., co wskazuje na brak samodzielności jurysdykcyjnej Sądu, podczas gdy w zakresie orzekania Sąd jest niezawisły i podlega tylko Konstytucji oraz ustawom, a nie orzecznictwu innych Sądów;

7. naruszenie przepisów postępowania, mające istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 128 u.p.n. w zw. z art. 234 k.p.c., poprzez ich błędną wykładnię dokonaną bez uwzględnienia ratio legis oraz celu przedmiotowej regulacji (wbrew tzw. wykładni celowościowej)
i przyjęcie, że przepis art. 128 u.p.n. nie wprowadza wzruszalnego domniemania prawnego, co do możliwości jego stosowania tylko i wyłącznie w sytuacji dokonywania opisywanych
w nim czynności z pokrzywdzeniem wierzycieli, a więc nie dotyczy on tylko i wyłącznie czynności pozornych, co spowodowało niewłaściwe zastosowanie przepisu art. 128 u.p.n.
i uwzględnienie powództwa, pomimo prawidłowo dokonanych ustaleń faktycznych
w zakresie charakteru dokonywanych czynności;

8. naruszenie przepisu postępowania, mające istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 328 § 2 k.p.c., polegające na błędnym sporządzeniu uzasadnienia wyroku, w zakresie wyjaśnienia podstawy prawnej wyroku, poprzez brak wskazania dokonanej przez Sąd I instancji wykładni przepisu art. 128 u.p.n. i poprzestanie tylko i wyłącznie na przytoczeniu w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku rozbieżnych poglądów orzecznictwa w zakresie wykładni art. 128 u.p.n., bez wskazania przyczyn, dla których Sąd przy rozstrzygnięciu opowiedział się za większościowym w jego ocenie stanowiskiem orzeczniczym w zakresie wykładni art. 128 u.p.n., co wskazuje na brak samodzielności jurysdykcyjnej Sądu i naruszenie art. 178 Konstytucji.

Pozwana wniosła o dopuszczenie oraz przeprowadzenie w postępowaniu apelacyjnym dowodów z: rezygnacji Pana M. W. z funkcji prezesa oraz członka zarządu
z dnia 19 grudnia 2017 r. wraz z prezentatą przyjęcia rezygnacji przez Spółkę z dnia
19 grudnia 2017 r. wniosku o zmianę danych podmiotu w rejestrze przedsiębiorców Spółka
z ograniczoną odpowiedzialnością, Spółka Akcyjna - KRS - (...) wraz z załącznikiem
w postaci formularza: zmiana organy podmiotu/wspólnicy uprawnieni do reprezentowania spółki KRS - (...) oraz potwierdzeniem nadania, wydruk pełnego KRS pozwanej, na okoliczność faktów winnych być znanymi Sądowi pierwszej instancji z urzędu w postaci złożenia przez Pana M. W. skutecznej rezygnacji z pełnienia funkcji prezesa oraz jedynego członka zarządu pozwanej; zgłoszenia wskazanej okoliczności (zmiany) do akt KRS Spółki; braku powołania przez Zgromadzenie Wspólników Spółki kogokolwiek do pełnienia funkcji członka zarządu; wykreślenia Pana M. W. w aktach KRS Spółki z funkcji pełnienia członka oraz prezesa zarządu; toczenia się od dnia 19 grudnia 2017 r. niniejszego postępowania sądowego przeciwko pozwanej pomimo braku organu powołanego do reprezentowania Spółki (braku w organie uprawnionym do reprezentacji Spółki osób uprawnionych do jej reprezentowania); nieważności postępowania.

Podnosząc powyższe zarzuty pozwana wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku, zniesienie postępowania w zakresie dotkniętym nieważnością i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania; zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, za postępowanie przed Sądem I instancji, według norm przepisanych oraz o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, za postępowanie przed Sądem II instancji, według norm przepisanych; ewentualnie, w przypadku braku uwzględnienia zarzutów dotyczących nieważności postępowania wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku w części tj. co do pkt. 1, 3 i 4 jego sentencji, tj. w zakresie, w jakim Sąd Okręgowy w Katowicach zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 3.771.892,20 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 8 sierpnia 2017 r. do dnia zapłaty oraz w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach postępowania i : oddalenie powództwa co do kwoty 3.771.892,20 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia
8 sierpnia 2017 r. do dnia zapłaty (tj. w całości); zasądzenie od powoda na rzecz pozwanejkosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, za postępowanie przed Sądem I instancji według norm przepisanych zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego za postępowanie przed Sądem II instancji według norm przepisanych.

Powód w odpowiedzi na apelację wniósł o oddalenie apelacji oraz o zasądzenie od pozwanej kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje :

Apelacja pozwanej skutkowała wzruszeniem zaskarżonego wyroku, jako wydanego
w warunkach nieważności postępowania, o której mowa w art.379 pkt 2 k.p.c.

Stosownie do treści wskazanego przepisu nieważność postępowania zachodzi jeżeli strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej, organu powołanego do jej reprezentowania lub przedstawiciela ustawowego, albo gdy pełnomocnik tej strony nie był należycie umocowany. Jak szczegółowo wyjaśnił w uzasadnieniu wyroku z dnia 7 listopada 2006 r. Sąd Najwyższy (I CSK 224/06), zgodnie z brzmieniem art. 67 § 1 k.p.c., osoby prawne dokonują czynności procesowych przez organy uprawnione do działania w ich imieniu. Przepis ten nawiązuje do unormowania zawartego w art. 38 k.c., wedle którego osoba prawna działa przez swoje organy w sposób przewidziany w ustawie i w opartym na nim statucie. Regulacje te tworzą mechanizm działania osoby prawnej objaśniany w doktrynie i orzecznictwie przy pomocy teorii organów (por. wyroki SN: z dnia 24 października 1972 r., I CR 177/72, OSNC 1973/10/71; z dnia 6 grudnia 1984 r., II CR 442/84, LEX nr 8658; z dnia 12 marca 1997 r.,
II CKN 24/97). Teoria ta zakłada, że do podjęcia decyzji i wyrażenia woli osoby prawnej powołane są jednostki (osoby fizyczne) wchodzące w skład jej organu. Działanie tych jednostek traktowane jest jako działanie osoby prawnej. Konieczne jest jednak, aby:

1) przepisy regulujące ustrój danej osoby prawnej przewidywały określony rodzaj organu;

2) konkretna osoba fizyczna powołana została zgodnie z prawem do pełnienia funkcji organu;

3) osoba ta wypełniała funkcję organu w granicach jego kompetencji.

Organ osoby prawnej jest integralnym składnikiem osobowości osoby prawnej. Stanowi o istocie tej osoby. W oparciu o organy budowana jest struktura organizacyjna osoby prawnej, jej władza, a przede wszystkim prowadzona przez nią działalność. Organ składa się z osób fizycznych, które reprezentują osobę prawną w stosunkach zewnętrznych. Organ inaczej niż przedstawiciel nie jest podmiotem stosunków prawnych, a podmiotem tym jest sama osoba prawna (tak: Kodeks cywilny. Komentarz, Ciszewski Jerzy (red.), Jędrej Kamil, Karaszewski Grzegorz, Knabe Jakub, Nazaruk Piotr, Ruszkiewicz Beata, Sikorski Grzegorz, Stępień-Sporek Anna, LexisNexis, 2014). Innymi słowy, zdolność do czynności prawnych osoby prawnej realizuje się poprzez organy osoby prawnej.

Unormowania powyższe wskazują na ścisłe związanie możliwości korzystania przez osobę prawną z atrybutu zdolności procesowej z posiadaniem organu uprawnionego do działania utożsamianego z działaniem tego podmiotu. Ustawodawca wręcz wykluczył dopuszczalność postępowania z udziałem (w charakterze strony) osoby prawnej, która nie ma umocowanego do działania za nią organu. Nakazał sądowi wzięcie tej okoliczności pod rozwagę w każdym stanie sprawy (art. 202 zdanie drugie k.p.c.), niezależnie od tego, czy brak ten ma charakter pierwotny, czy też wtórny oraz w jakiej roli procesowej występuje osoba prawna dotknięta tym brakiem. Określił też - w sytuacjach, gdy jest to możliwe - sposób usunięcia braków w składzie organu (art. 70 k.p.c.) oraz konsekwencje nieuzupełnienia, jak też nieusuwalności tych braków (art. 71 k.p.c.).

W powołanym powyżej judykacie Sąd Najwyższy wyłożył, iż jeżeli nastąpi pierwotny brak w składzie organu uprawnionego do działania za stronę powodową i ma on charakter nieusuwalny albo nie zostanie uzupełniony w terminie, sąd powinien znieść postępowanie
i pozew odrzucić (art. 199 § 1 pkt 3 i § 2 w zw. z art. 71 k.p.c.). W przypadku natomiast, gdy brak ten istnieje od początku postępowania i dotyczy strony pozwanej, a nie został uzupełniony w ustalonym przez sąd terminie, postępowanie winno ulec zawieszeniu na podstawie art. 177 § 1 pkt 6 k.p.c. Z kolei, jeśli brak właściwego organu uprawnionego do działania za stronę nastąpił w toku postępowania i również nie został w wyznaczonym terminie uzupełniony, sąd znosi postępowanie w zakresie, w jakim jest ono dotknięte brakiem i zawiesza postępowanie na podstawie art. 174 § 1 pkt 2 w zw. z art. 71 k.p.c. Jeżeli mimo zaistnienia wskazanych wyżej przesłanek postępowanie nie zostanie zawieszone, to w -
w myśl art. 379 pkt 2 k.p.c. - dotknięte jest ono nieważnością. Według natomiast art. 401 pkt 2 k.p.c. brak reprezentacji (obejmujący przypadek braku w składzie organu osoby prawnej) stanowi - o ile nie był podniesiony w drodze zarzutu - przyczynę wznowienia postępowania
z powodu nieważności. W świetle powyższych regulacji nie ulega wątpliwości, że w toku postępowania cywilnego osoba prawna, będąca jego stroną, musi mieć organ uprawniony do podejmowania za nią działań.

W niniejszej sprawie organem powołanym do podejmowania działań za stronę powodową będącą spółką z ograniczoną odpowiedzialnością jest zarząd spółki. Zarząd składa się z jednego albo większej liczby członków (art. 201 § 1 i § 2 k.s.h.).

Jak wynika z Informacji odpowiadającej odpisowi aktualnemu z rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego na dzień 10 września 2018 r. pozwana spółka nie posiadała organu uprawnionego do reprezentacji, przy czym jedyny członek zarządu M. W. złożył rezygnację z zajmowanej funkcji w dniu 19 grudnia 2017 r. Owa rezygnacja została złożona wobec pozwanej Spółki w dniu 19 grudnia 2017 r. i w jej następstwie prokurent złożył w dniu 9 stycznia 2018 r. wniosek o wykreślenie wymienionego z Krajowego Rejestru Sądowego prowadzonego dla pozwanej.

Jak podkreślono w uchwale Sądu Najwyższego 7 sędziów z dnia 31 marca 2016 r., III CZP 89/15, zgodnie z art. 202 § 4 k.s.h., mandat członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wygasa m.in. wskutek rezygnacji. Artykuł 202 § 5 k.s.h. nakazuje do złożenia rezygnacji przez członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością stosować odpowiednio przepisy o wypowiedzeniu zlecenia przez przyjmującego zlecenie. Bliźniaczą w stosunku do art. 202 § 4 i 5 k.s.h. regulację w odniesieniu do rezygnacji członka zarządu spółki akcyjnej zawierają art. 369 § 5 i 6 k.s.h.

Według przepisów o zleceniu, do których odsyłają art. 202 § 5 i art. 369 § 6 k.s.h., przyjmujący zlecenie może umowę zlecenia wypowiedzieć w każdym czasie (art. 647 § 2 k.c.); poza tym niedopuszczalne jest zrzeczenie się z góry przez przyjmującego zlecenie uprawnienia do wypowiedzenia zlecenia z ważnych powodów (art. 746 § 3 k.c.; zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 września 2004 r., IV CK 640/03, OSNC 2005, nr 9, poz. 157). Gdy zlecenie jest odpłatne, a wypowiedzenie nastąpiło bez ważnego powodu, przyjmujący zlecenie jest odpowiedzialny za szkodę (art. 746 § 2 k.c.).

Rezygnacja, wskutek której następuje wygaśnięcie stosunku organizacyjnego, powstałego między spółką kapitałową (art. 4 § 1 pkt 2 k.s.h.) a osobą powołaną w skład zarządu (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 22 października 2009 r., III CZP 63/09, OSNC 2010, nr 4, poz. 55), stanowi zatem w obecnym stanie prawnym niewątpliwie jednostronną czynność prawną osoby powołanej w skład zarządu, analogiczną do wypowiedzenia zlecenia; wystarczy oświadczenie woli tej osoby o rezygnacji, a zgoda spółki na rezygnację nie jest wymagana (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 19 sierpnia 2004 r., V CK 600/03, z dnia 21 stycznia 2010 r., II UK 157/09, nie publ., z dnia 27 stycznia 2010 r., II CSK 301/09,
i z dnia 8 grudnia 2010 r., V CSK 172/10, nie publ.).

Konsekwencją rezygnacji jedynego członka zarządu pozwanej z zajmowanej funkcji, co nastąpiło w dniu 19 grudnia 2017 r. było wystąpienie „braku organu” uprawnionego do reprezentowania pozwanej Spółki, a więc utraty przez pozwaną zdolności procesowej,
o której mowa w art.379 pkt 2 k.p.c., ze skutkiem od dnia 19 grudnia 2017 r.

Zgodnie z art. 174 § 1 pkt 2 k.p.c. sąd zawiesza postępowanie z urzędu, jeżeli w składzie organów jednostki organizacyjnej będącej stroną zachodzą braki uniemożliwiające jej działanie. Pamiętać jednak należy, iż przepis art. 391 § 1 k.p.c. nakazuje stosować przepisy
o postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, jeżeli nie ma szczególnych przepisów
o postępowaniu przed sądem drugiej instancji, odpowiednio. Oznacza to, że Sąd drugiej instancji musi uwzględniać szczególne unormowania wynikające z rozdziału 1 działu
V Kodeksu postępowania cywilnego, w tym przepis art. 379 k.p.c.

Z powyższych przyczyn, ujawnionych w postępowaniu apelacyjnym w oparciu o dowody z dokumentów dołączonych do apelacji, których treść nie została zakwestionowana przez powoda oraz uwzględniając wniosek powoda zawarty w odpowiedzi na apelację, Sąd Apelacyjny na podstawie art.174 § 1 pkt 4 k.p.c. zawiesił postępowanie, a następnie, podjął na nowo zawieszone postępowanie i na podstawie art.69 k.p.c. ustanowił dla pozwanej (...) Produkcja Spółki z o.o. w J. kuratora w osobie adwokat P. P. z Kancelarii Adwokackiej w K. (ul.(...)) oraz zawiadomił
o ustanowieniu kuratora w trybie art.69 k.p.c. właściwy Sąd Rejestrowy (art.603 k.p.c.).

Zawieszenie postępowania przed Sądem Apelacyjnym w celu uzupełnienia braków
w zakresie zdolności procesowej pozwanej Spółki nie sanowałoby, wynikającej z art. 379 pkt 2 k.p.c., nieważności postępowania przed Sądem pierwszej instancji.

Reasumując, Sąd Apelacyjny stwierdził, że postępowanie przed Sądem Okręgowym dotknięte jest nieważnością ze skutkiem przewidzianym w art. 386 § 2 k.p.c. tj. koniecznością uchylenia wyroku Sądu pierwszej instancji w zaskarżonym zakresie (punkt 1,3 i 4), zniesienia postępowania w całości i przekazania sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.

Mając powyższe ustalenia i rozważania na uwadze, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 2 k.p.c. i art. 379 pkt 2 k.p.c. orzekł, jak w sentencji.

Z uwagi na stwierdzoną nieważność postępowania i wynikające z tego konsekwencje, rozważanie dalszych zarzutów apelacji okazało się bezprzedmiotowe.

Zofia Kołaczyk Wiesława Namirska Grzegorz Stojek