Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 3 marca 2020 r.

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w następującym składzie:

Przewodniczący: SSO Urszula Sipińska-Sęk

Protokolant: st. sekr. sądowy Zofia Aleksandrowicz     

po rozpoznaniu w dniu 3 marca 2020 r. w Piotrkowie Trybunalskim na rozprawie

sprawy z wniosku I. W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.

o wysokość świadczenia

na skutek odwołania I. W.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.

z dnia 30 kwietnia 2019 r. sygn.: (...)

zmienia zaskarżoną decyzję i przyznaje wnioskodawczyni I. W. prawo do przeliczenia emerytury bez pomniejszania jej o sumy kwot pobranych emerytur;

Sygn. akt VU 813/19

UZASADNIENIE

Decyzją z 30 kwietnia 2019 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. odmówił I. W. prawa do przeliczenia emerytury z uwagi na to, że wnioskodawczyni po dniu, w którym przyznano emeryturę nie podlegała ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu, a zatem brak podstaw w myśl art. 108 ustawy o emeryturach i rentach z FUS do doliczenia składek.

Wnioskodawczyni w odwołaniu od te decyzji wniosła o przeliczenie emerytury zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 6 marca 2019 roku.

Pełnomocnik organu rentowego wniósł o oddalenie odwołania.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

I. W. urodziła (...) (okoliczność bezsporna)

Wnioskodawczyni wystąpiła w dniu 8 stycznia 2008r. z wnioskiem o przyznanie emerytury.

Decyzją z dnia 18 lutego 2008r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. przyznał wnioskodawczyni prawo do emerytury od (...) w wysokości 990,51zł. Do ustalenia wysokości emerytury ZUS uwzględnił 21 lat i 11 miesięcy okresów składkowych, 7 lat i 3 miesiące okresów nieskładkowych oraz 1 rok i 6 miesięcy okresów pracy w gospodarstwie rolnym.

(dowód: wniosek emerytalny – 39-41 akt emerytalnych, decyzja – k. 91 akt emerytalnych)

I. W. (...) złożyła wniosek o przyznanie emerytury w powszechnym wieku emerytalnym, zaznaczając że nie jest członkiem Otwartego Funduszu Emerytalnego i nie pozostaje w stosunku pracy.

(dowód: wniosek – k. 1-3 akt ZUS)

Decyzją z 13 marca 2013r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. przyznał wnioskodawczyni emeryturę od (...) tj. od osiągnięcia wieku emerytalnego i ustalił jej wysokość w kwocie 1010,45zł.

Do ustalenia podstawy wymiaru emerytury przyjęto:

- kwotę składki zaewidencjonowanej na koncie z uwzględnianiem waloryzacji 10 301,14 złotych;

- kwotę zwaloryzowanego kapitału początkowego 315 918,63 złotych;

- średnie dalsze trwanie życia 254,10 miesięcy.

Wysokość świadczenia została obliczona poprzez zsumowanie kwoty składek zewidencjonowanych na koncie z uwzględnieniem waloryzacji i kwoty zwaloryzowanego kapitału początkowego. Podstawa obliczenia emerytury została pomniejszona o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy i składki na ubezpieczenie zdrowotne w wysokości 69 464,91 zł., a następnie podzielona przez średnie dalsze trwanie życia 254, 10 miesięcy.

Emerytura została zawieszona z uwagi na to, że była świadczeniem mniej korzystnym od pobieranej przez wnioskodawczynię emerytury z art. 53 ustawy.

Decyzja została wysłana zwykłym listem 14 marca 2013 roku.

(dowód: decyzja– k. 19 akt emerytalnych)

Decyzją z 13 lipca 2015r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. ustalił wysokość emerytury wnioskodawczyni od 1 maja 2015 roku na kwotę 1046,43zł.

Do ustalenia podstawy wymiaru emerytury przyjęto:

- kwotę składki zaewidencjonowanej na koncie z uwzględnianiem waloryzacji 10 301,14 złotych;

- kwotę zwaloryzowanego kapitału początkowego 325 062,69 złotych;

- średnie dalsze trwanie życia 254,10 miesięcy.

Wysokość świadczenia została obliczona poprzez zsumowanie kwoty składek zewidencjonowanych na koncie z uwzględnieniem waloryzacji i kwoty zwaloryzowanego kapitału początkowego. Podstawa obliczenia emerytury została pomniejszona o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy i składki na ubezpieczenie zdrowotne w wysokości 69 464,91 zł., a następnie podzielona przez średnie dalsze trwanie życia 254, 10 miesięcy.

Emerytura została zawieszona z uwagi na to, że była świadczeniem mniej korzystnym od pobieranej przez wnioskodawczynię emerytury z art. 53 ustawy.

(dowód: decyzja– k. 22 akt emerytalnych)

W dniu 25 kwietnia 2019 roku I. W. wniosła o wznowienie postępowania w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 6 marca 2019 roku oraz o ponowne obliczenie świadczenia.

(dowód: wniosek – k. 24 akt emerytalnych)

Postanowieniem z 12 kwietnia 2019 roku ZUS wznowił postępowanie w sprawie emerytury zakończonej prawomocną decyzją z 13 marca 2013 roku.

(dowód: postanowienie – k. 23 akt emerytalnych)

Decyzją z 29 kwietnia 2019r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. odmówił uchylenia decyzji z 13 marca 2013 roku i stwierdził jej wydanie z naruszeniem prawa.

(dowód: decyzja – k. 14 kat emerytalnych)

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Odwołanie jest uzasadnione.

Wnioskodawczyni w odwołaniu domagała się przeliczenia emerytury z art. 26 ustawy na podstawie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 6 marca 2019 roku.

Stosownie do treści art. 114 ustęp 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tj. Dz. U. z 2009r. nr 153, poz. 1227 ze zm) prawo do świadczeń lub ich wysokość ulega ponownemu ustaleniu na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji w sprawie świadczeń zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość.

Przepis ten wprowadza instytucję swoistego wznowienia postępowania. Instytucja ta pozwala na ponowne ustalenie wysokości świadczenia wykorzystując przesłanki wymienione w tym przepisie, które są znacząco mniej rygorystyczne niż określone w KPA.

Judykatura traktuje przepis art. 114 ustęp 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS jako podstawę prawną dla weryfikacji i wzruszalności decyzji organów rentowych, w których zawarto ustalenia pozostające w obiektywnej sprzeczności z ukształtowanym ex lege stanem uprawnień emerytalno-rentowych zainteresowanych (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 25 lutego 2008 r., I UK 249/07, OSNP 2009 nr 11-12, poz. 152; z dnia 22 lutego 2010 r., I UK 247/09, z dnia 9 grudnia 2015 r., I UK 533/14 oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 września 2011 r., I BU 4/11). Uznaje się, że sprzeczność taka zachodzi zarówno w przypadku decyzji organu rentowego błędnie przyznających świadczenie (potwierdzających prawo do świadczenia), pomimo że prawo do niego nie powstało, jak i w przypadku decyzji błędnie odmawiających realizacji prawa do świadczenia, przysługującego ubezpieczonemu z mocy prawa oraz decyzji nieprawidłowo ustalających wysokość tego świadczenia. Niezgodność ta może powstać także na skutek popełnionych przez organ rentowy uchybień normom prawa materialnego. Eliminacja tych sprzeczności stanowi uzasadnienie dla ponowienia postępowania zakończonego ostateczną decyzją organu rentowego, której rozstrzygnięcie jest niezgodne z ukształtowaną ex lege sytuacją prawną ubezpieczonego. W ponawianym postępowaniu organ rentowy dąży do ustalenia, czy popełnione uchybienia (przede wszystkim w zakresie prawa materialnego, ale także procesowego) lub przedłożone dowody albo ujawnione fakty mają wpływ na zmianę dokonanych wcześniej ustaleń, od których zależy potwierdzenie uprawnienia ubezpieczonego do określonego świadczenia.

W dotychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmowano, że określenie „błąd organu rentowego” obejmuje sytuacje, w których organ rentowy miał podstawy do przyznania świadczenia, lecz z przyczyn leżących po jego stronie tego nie uczynił. Za takie przyczyny uznaje się wszelkie zaniedbania tego organu, każdą obiektywną wadliwość decyzji (teoria tzw. obiektywnej błędności decyzji), niezależnie od tego, czy jest ona skutkiem zaniedbania, pomyłki, celowego działania organu rentowego, czy też rezultatem niewłaściwych działań pracodawców albo wadliwej techniki legislacyjnej i w konsekwencji niejednoznaczności stanowionych przepisów. Oznacza to, że przedmiotowe pojęcie obejmuje również niedopełnienie przez organ rentowy obowiązku działania z urzędu na korzyść osób uprawnionych do świadczeń emerytalno-rentowych (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 17 marca 2011 r., I UK 332/10, z dnia 4 grudnia 2012 r., II UK 130/12, OSNP 2013 nr 21-22, poz. 258; z dnia 9 grudnia 2015 r., I UK 533/14 i powołane w nich wcześniejsze orzecznictwo). W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 26 lipca 2013 r., III UK 145/12 wyjaśniono z kolei znaczenie zawartego w art. 114 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach zwrotu „ujawnienie okoliczności istniejących przed wydaniem decyzji”, stanowiącego przesłankę ponownego ustalenia prawa do świadczenia emerytalnego. Sąd Najwyższy podkreślił w powołanym wyroku, że użyty w art. 114 ustawy o emeryturach i rentach słowo „okoliczności” występuje w dwóch znaczeniach: 1) okoliczności faktycznych oraz 2) okoliczności sprawy. Kontekst art. 114 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach nie stwarza podstaw do ograniczenia znaczenia występującego w nim zwrotu „okoliczności” wyłącznie do „okoliczności faktycznych”. Dlatego nie można przypisywać pojęciu „okoliczności” wyłącznie wąskiego znaczenia. Dążąc do ustalenia znaczenia zwrotu „okoliczności”, należy uwzględnić szerszy kontekst użycia analizowanego pojęcia w przepisie art. 114 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach. Ten kontekst determinowany jest przez wspomnianą wcześniej funkcję art. 114 ustawy o emeryturach i rentach, jaką jest zmiana treści decyzji organu rentowego sprzecznych z ukształtowanymi z mocy prawa uprawnieniami osób ubezpieczonych. Z przedstawionego rozumienia art. 114 ust. 1 wynika zatem, że sposób pojmowania przesłanek wznowienia postępowania jest szeroki i zasadniczo złagodzony w stosunku do wymogów zawartych w art. 399 KPC i następnych dotyczących wznowienia postępowania cywilnego. Nie ulega jednak wątpliwości, że muszą one mieć wpływy na prawo do świadczenia z ubezpieczenia społecznego lub na jego wysokość ( tak por. wyrok
Sądu Najwyższego - Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 4 października 2018 r. III UK 153/17).

W przedmiotowej sprawie zdaniem Sądu ma zastosowanie przepis art. 114 ustęp 1 pkt 1 ustawy. Wysokość emerytury wnioskodawczyni na podstawie art. 26 ustawy pozostaje w obiektywnej sprzeczności z ukształtowanym stanem uprawnień skarżącej wynikających z wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 06.03.2019 r. sygn. akt P 20/16. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego jest okolicznością, o której mowa w art. 114 ustęp 1 pkt 1 ustawy.

Z wyroku z 6 marca 2019r. w sprawie P20/16 wynika bowiem, że art. 25 ust. 1b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2018 r. poz. 1270 oraz z 2019 r. poz. 39), w brzmieniu obowiązującym do 30 września 2017 r., w zakresie, w jakim dotyczy urodzonych w (...) r. kobiet, które przed 1 stycznia 2013 r. nabyły prawo do emerytury na podstawie art. 46 tej ustawy, a który był podstawą ustalenia wysokości emerytury skarżącej z art. 26 ustawy, jest niezgodny z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Okoliczności sprawy będące podstawą ustalenia wysokości emerytury wnioskodawczyni uległy zatem zmianie. Jest to okoliczność, która istniała przed wydaniem decyzji i która ma wpływ na wysokość świadczenia. Nie ma znaczenia to, że owa okoliczność nie była znana organowi rentowemu i dlatego z niej nie skorzystał ( por. uchw. SN z 8.8.2007 r., II UZP 3/07, OSNP 2007, Nr 23–24, poz. 355; wyr. SN z 19.2.2004 r., II UK 251/03, Legalis; wyr. SN z 12.1.2001 r., II UKN 182/00, OSNAPiUS 2002, Nr 17, poz. 419).

W myśl art. 25 ust 1 b ustawy jeżeli ubezpieczony pobrał emeryturę częściową lub emeryturę na podstawie przepisów art. 46, 50, 50a, 50e, 184 lub art. 88 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (Dz.U. z 2018 r. poz. 967), podstawę obliczenia emerytury, o której mowa w art. 24, ustaloną zgodnie z ust. 1, pomniejsza się o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne.

Przepis art. 25 ust 1 b ustawy dotyczy sposobu obliczania podstawy emerytury powszechnej w odniesieniu do wszystkich osób, które pobrały już emeryturę na podstawie wymienionych w tym przepisie, szczegółowych unormowań ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Chodzi tu o wyjątek od ogólnej zasady wynikającej z art. 25 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, zgodnie z którą podstawę obliczenia emerytury stanowi kwota składek na ubezpieczenie emerytalne oraz kwot środków zaewidencjonowanych na subkoncie ubezpieczonego, prowadzonym przez ZUS. Zasada ta podlega modyfikacji w odniesieniu do ubezpieczonych, którzy przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego pobierali jedno ze świadczeń emerytalnych przewidzianych w ustawie emerytalnej. W takim wypadku - zgodnie z art. 25 ust. 1b ustawy o emeryturach i rentach z FUS - podstawę obliczenia emerytury ustaloną zgodnie z zasadą ogólną pomniejsza się o kwotę stanowiącą sumę pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne. Taki mechanizm ustalania podstawy emerytury powszechnej zgodnie z zasadą przewidzianą w art. 25 ust. 1b ustawy o emeryturach i rentach z FUS obowiązuje od 1 stycznia 2013 r. Ma zatem zastosowanie tylko do pewnej grupy kobiet korzystających z wcześniejszej emerytury - urodzonych w (...) r. Tylko te ubezpieczone, przechodząc na wcześniejszą emeryturę, osiągnęły powszechny wiek emerytalny już po wejściu w życie kwestionowanego art. 25 ust. 1b ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Ich sytuacja prawna w odniesieniu do sposobu obliczenia podstawy emerytury powszechnej została więc ukształtowana z zastosowaniem tego przepisu.

Trybunał Konstytucyjny uznał, że wprowadzenie do ustawy o emeryturach i rentach z FUS z dniem 1 stycznia 2013 roku w art. 25 ust 1 b ustawy mechanizmu potrącania kwot pobranych świadczeń z tytułu wcześniejszej emerytury przy obliczaniu podstawy emerytury powszechnej dla kobiet urodzonych w (...) r. nastąpiło z naruszeniem wynikającej z art. 2 Konstytucji zasady zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa. Ubezpieczone, które zdecydowały się przejść na wcześniejszą emeryturę, nie miały - w momencie podejmowania tej decyzji na podstawie obowiązującego wówczas stanu prawnego - świadomości co do skutków prawnych, jakie może ona wywoływać w sferze ich przyszłych uprawnień z tytułu emerytury powszechnej. Nie mogły przewidzieć, że przejście na emeryturę jeszcze przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego, będzie wiązało się z pomniejszeniem zgromadzonego kapitału o pobrane świadczenia. Nie spodziewały się, że fakt wypłacania świadczeń emerytalnych wpłynie na sposób ustalania wysokości świadczenia w ramach emerytury powszechnej. Dodatkowo należy zaznaczyć, że kobiety te przez cztery lata mogły realizować swoje uprawnienia w oparciu o obowiązujący przed 2013 r. stan prawny. Natomiast zasady ustalania wysokości świadczeń emerytalnych, wypłacanych kobietom urodzonym w latach 1949-1952, które przeszły na tych samych warunkach na emeryturę wcześniejszą, pozostały niezmienione.

Trybunał podniósł, że skoro ustawodawca w ramach nowego zreformowanego systemu stworzył pewnej grupie osób możliwość przejścia na emeryturę na uprzednich, korzystniejszych zasadach, to działając w zaufaniu do prawa, mogły one w sposób uprawniony oczekiwać, że ich uprawnienia będą realizowane w oparciu o te zasady. Nie ma tu znaczenia fakt, że miały one świadomość kapitałowego charakteru nowych regulacji, które będą podstawą ustalania wysokości emerytury kolejnych roczników. Jeżeli w tym systemie ustawodawca zrobił wyjątek w stosunku do pewnej grupy kobiet, to w takich okolicznościach sama świadomość pozostawania w uprzywilejowanej sytuacji oraz znajomość nowych zasad systemu emerytalnego opartego na kapitalizacji składek nie oznacza powinności liczenia się z możliwością objęcia tej grupy osób nowymi uregulowaniami. Podejmowanie decyzji o przejściu na wcześniejszą emeryturę nie może wiązać się z pozostawaniem w niepewności co do ukształtowania ich sytuacji prawnej w przyszłości, jeżeli jest konsekwencją decyzji podjętych w oparciu o obowiązujący stan prawny. Rozpoczęcie realizacji prawa do wcześniejszej emerytury, która bezpośrednio wpływa na wysokość emerytury powszechnej - w oparciu o zasadę zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa - stanowi podstawę uzasadnionego oczekiwania, że ustawodawca nie zmieni w sposób niekorzystny „reguł gry” w stosunku do osób korzystających ze swoich uprawnień na zasadach wskazanych w ustawie. Nie będzie tym samym pułapką dla tych, którzy w zaufaniu do obowiązującego prawa, określającego w dodatku horyzont czasowy wypłacanych świadczeń i zasad ich realizacji, skorzystali ze swoich uprawnień.

W niniejszej sprawie niezgodny z Konstytucją RP przepis art. 25 ust 1 b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych był podstawą prawną wydania zaskarżonej decyzji. Skoro bowiem organ rentowy odmówił przeliczenia wysokości emerytury, pomimo wydania w dacie 6 marca 2019 roku wyroku Trybunału Konstytucyjnego, to znaczy że ponownie zastosował niekonstytucyjny przepis, na podstawie którego pomniejszył podstawę obliczenia emerytury wnioskodawczyni o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur. Powoływanie się w uzasadnieniu decyzji na art. 108 ustawy o emeryturach i rentach z FUS jest zupełnie niezrozumiałe. Wnioskodawczyni składając wniosek o przeliczenie emerytury nie domagała się doliczenia składek, ale przeliczenia emerytury zgodnie z wyrokiem Trybunału bez pomniejszania o kwoty wcześniej pobrane emerytury z art. 53 ustawy, co ponownie przyznała na rozprawie. Organ rentowy w ogóle do tego żądania się nie odniósł.

Wnioskodawczyni jest objęta zakresem wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 6 marca 2019 roku, gdyż urodziła się w (...) roku i nabyła prawo do emerytury wcześniejszej na podstawie art. 46 ustawy w zw. z art. 29 ustawy o emeryturach i rentach z FUS przed 1 stycznia 2013 roku.

W świetle art. 46 ustawy o emeryturach i rentach z FUS prawo do emerytury na warunkach określonych w art. 29, 32, 33 i 39 ustawy przysługuje również ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. a przed dniem 1 stycznia 1969 r., jeżeli spełniają łącznie następujące warunki: 1) nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyli wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa; 2) warunki do uzyskania emerytury określone w tych przepisach spełnią do dnia 31 grudnia 2008 r.”. Natomiast art. 29 ust. 1 EmRentyFUSU ustalał przesłanki nabycia tzw. emerytury w niższym wieku: „Ubezpieczeni urodzeni przed dniem 1 stycznia 1949 r., którzy nie osiągnęli wieku emerytalnego określonego w art. 27 ust. 2 i 3, mogą przejść na emeryturę: 1) kobieta - po osiągnięciu wieku 55 lat, jeżeli ma co najmniej 30-letni okres składkowy i nieskładkowy albo jeżeli ma co najmniej 20-letni okres składkowy i nieskładkowy oraz została uznana za całkowicie niezdolną do pracy(...)”.

Z uwagi na określenie przez ustawodawcę terminu końcowego (31 grudnia 2008 r.), do którego należało spełnić powyższe przesłanki, z uprawnienia tego mogły skorzystać tylko kobiety urodzone do końca (...) r.

Zgodnie z art. 46 ustawy w związku z art. 29 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r. a przed 1 stycznia 1969 r. miały zatem możliwość przejścia na emeryturę jeszcze przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego. Osoby takie musiały spełnić przesłankę wieku (dla kobiety 55 lat) oraz odpowiedniego okresu składkowego i nieskładkowego (co najmniej 30 lat albo 20 lat przy uznaniu danej osoby za całkowicie niezdolną do pracy). Wymogiem ustawowym było spełnienie wskazanych przesłanek do 31 grudnia 2008 r. oraz - dodatkowo - nieprzystąpienie do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenie wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa.

Wnioskodawczyni spełniła w/w przesłanki. W dacie przyznania prawa do wcześniejszej emerytury tj. 8 stycznia 2008 roku legitymowała się 30-letnim okresem ubezpieczeniowym i nie przystąpiła do Otwartego Funduszu Emerytalnego.

Emeryturę w powszechnym wieku emerytalnym wnioskodawczyni nabyła decyzją z 13 marca 2013 r. - z dniem 5 marca 2013r. i wówczas po raz pierwszy ZUS obliczając należne jej świadczenie zastosował art. 25 ust 1 b ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Stwierdzenie niezgodności przepisu art. 25 ust 1b ustawy o emeryturach i rentach z FUS z Konstytucją RP przez Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 6 marca 2019 roku w sprawie P 20/16, powoduje brak podstawy prawnej do stosowania tego przepisu wobec wnioskodawczyni, która urodziła się w (...) roku i nabyła prawo do emerytury na podstawie art. 46 ustawy o emeryturach i rentach z FUS przed 1 stycznia 2013r. ex tunc (czyli od wejścia tego przepisu w życie).

Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne (art. 190 ustęp 1 Konstytucji RP). Stosownie do treści art. 190 ustęp 3 Konstytucji RP orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego wchodzi w życie z dniem ogłoszenia (w organie urzędowym, w którym akt normatywny był ogłoszony), jednak Trybunał Konstytucyjny może określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego. Termin ten nie może przekroczyć osiemnastu miesięcy, gdy chodzi o ustawę, a gdy chodzi o inny akt normatywny - dwunastu miesięcy. W przypadku orzeczeń, które wiążą się z nakładami finansowymi nie przewidzianymi w ustawie budżetowej, Trybunał Konstytucyjny określa termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego po zapoznaniu się z opinią Rady Ministrów.

Nie oznacza to jednak, że niezgodny z Konstytucją RP przepis prawa obowiązuje aż do momentu ogłoszenia wyroku Trybunału Konstytucyjnego.

Należy podnieść, że przepis art. 190 ustęp 3 Konstytucji określa jedynie moment utraty mocy obowiązującej niekonstytucyjnego aktu normatywnego (ogłoszenie orzeczenia Trybunału), co nie jest równoznaczne z jego stosowaniem. W świetle przepisów art. 190 ust 3 i ust 4 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej wyrok Trybunału Konstytucyjnego stwierdzający niezgodność określonego przepisu ustawy z Konstytucją, wprowadza z dniem ogłoszenia tego wyroku w trybie art. 190 ust 2 Konstytucji zakaz stosowania niekonstytucyjnego przepisu ustawy w postępowaniu sądowym (tak por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 2009-04-16, I OSK 586/08). Przepis ustawy niezgodny z Konstytucją co do zasady nie może być bowiem źródłem praw i obowiązków, a zatem przepis taki, choć obowiązujący przed ogłoszeniem wyroku Trybunału , nie powinien być stosowany także do stanów faktycznych sprzed ogłoszenia orzeczenia Trybunału.

Problem intertemporalnych skutków wyroków Trybunału Konstytucyjnego, orzekających o niezgodności zakwestionowanego przepisu z Konstytucją, należy do bardzo spornych w doktrynie, nie mniej w orzecznictwie Sądu Najwyższego zdecydowanie przeważa pogląd o skuteczności ex tunc wyroków Trybunału Konstytucyjnego (takie też stanowisko zajął ostatnio Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 9 sierpnia 2012r., V CSK 402/11).

Skutek ex nunc wyroków Trybunału Konstytucyjnego jest dopuszczalny, ale jedynie wyjątkowo. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia z dnia 20 kwietnia 2011 r., I CSK 410/10 (OSNC 2021, nr 1, poz. 14) wskazał najważniejsze wyjątki od tej zasady, a mianowicie gdy:

- Trybunał w sentencji sam określa termin retroaktywności swojego orzeczenia, odnosząc go chwili wejścia w życie Konstytucji (por. wyrok z dnia 4 grudnia 2001 r., SK 18/00, OTK Zb. Urz. 2001, nr 8, poz. 256), albo wyłączając tę retroaktywność zupełnie (wyrok z dnia 31 stycznia 2001 r., P 4/99, OTK Zb. Urz. 2001, nr 1, poz. 5),

- z samej istoty kategorii orzeczeń Trybunału, w których odracza on termin utraty mocy obowiązującej zakwestionowanego przepisu, wynika, że tym samym wyłączony zostaje ich retrospektywny charakter,

- wyłączenie retroaktywności wyroku Trybunału może wynikać z rozważenia i z konieczności uwzględnienia innych ważnych konstytucyjnych wartości, takich jak np. ochrona praw nabytych (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 26 stycznia 2011 r., II CSK 335/10, OSNC 20011, nr 10, poz. 114). To ostatnie stanowisko nawiązuje w sposób pośredni do tych orzeczeń, w których Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że nie jest możliwe wskazanie uniwersalnych reguł dotyczących intertemporalnych skutków orzeczeń Trybunału. Należy je rozpatrywać indywidualnie, uwzględniając charakter przepisu, którego niekonstytucyjność została stwierdzona (por. uchwała z dnia 23 stycznia 2004 r., III CZP 112/03, OSNC 2005, nr 4, poz. 61, czy z dnia 23 czerwca 2005 r., III CZP 35/05, OSNC 2006, nr 5, poz. 81). W obu tych uchwałach Sąd Najwyższy podkreślił doniosłość m. in. rozróżnienia czy orzeczona przez Trybunał niekonstytucyjność przepisów dotyczy prawa materialnego, czy procesowego i - w wypadku tych drugich - opowiedział się za działaniem wyroku Trybunału ex nunc.

Należy stwierdzić, że w rozpoznawanej sprawie nie zachodzi żaden z przedstawionych wyjątków, akceptowanych w orzecznictwie Sądu Najwyższego, który uzasadniałby odejście od przyjmowanej powszechnie zasady działania wyroków Trybunału Konstytucyjnego ex tunc. W sentencji wyroku z 6 marca 2019r. w sprawie P 20/16 Trybunał nie wypowiedział się bowiem na temat intertemporalnego działania tego orzeczenia. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego nie dotyczy kwestii procesowych, lecz materialnoprawnych (zasad ustalania wysokości emerytury powszechnej). Nie ma wreszcie powodów do uznania, że wsteczne działanie tego wyroku naruszałoby zasadę ochrony praw słusznie nabytych. Wręcz przeciwnie wsteczne działanie tego wyroku urzeczywistnia zasadę ochrony praw słusznie nabytych.

Skarżąca zdecydowała wszak o przejściu na wcześniejszą emeryturę na podstawie przepisów obowiązujących, a więc kształtujących jej sytuację prawną w 2008 r. Decydując się na ten krok, wiedziała, że będzie pobierać świadczenie przypisane do uprzednio obowiązującego systemu emerytalnego oraz, że korzysta z tej możliwości pod koniec przewidzianego na to ustawowo okresu (na krótko przed końcem 2008 r.). Ubezpieczona wiedziała również, że ustawodawca nie wyłączył - dla osób korzystających z wcześniejszej emerytury - prawa do uzyskania emerytury powszechnej po osiągnięciu wieku emerytalnego.

W wyroku z 6 marca 2019 roku Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że z powszechnego charakteru wyroków TK, o którym mowa w art. 190 ust. 1 Konstytucji i utraty mocy obowiązującej zaskarżonego przepisu (art. 190 ust. 3 Konstytucji), wynika, że możliwość rozstrzygnięcia sprawy z pominięciem derogowanego przepisu odnosi się zasadniczo do wszystkich spraw, w których niekonstytucyjny przepis był podstawą orzeczenia o prawach osób uprawnionych, bez względu na to, kto i w jakim trybie zwrócił się do Trybunału z odpowiednim żądaniem. Jak wielokrotnie bowiem podkreślano w orzecznictwie TK, pojęcie „wznowienia postępowania”, o którym mowa w art. 190 ust. 4 Konstytucji ma szersze znaczenie niż pojęcie „wznowienia” w sensie technicznym, przewidziane w odpowiednich procedurach regulowanych w ustawach i obejmuje wszelkie instrumenty proceduralne stojące do dyspozycji stron, organów i sądów, wykorzystanie których umożliwia przywrócenie stanu konstytucyjności orzeczeń” (zob. np. postanowienie z 14 kwietnia 2004 r., sygn. SK 32/01, OTK ZU nr 4/A/2004, poz. 35).

Wnioskodawczyni skorzystała z możliwości przejścia na wcześniejszą emeryturę przed 1 stycznia 2013r., w okresie gdy nie obowiązywał art. 25ust 1 b ustawy o emeryturach i rentach z FUS, a zatem rozpoczęła realizację swojego uprawnienia, nie mając świadomości, że w przyszłości ustawodawca zmodyfikuje zasady ustalania wysokości emerytury w ten sposób, że skonsumowanie świadczeń na podstawie poprzednio obowiązujących przepisów wpłynie niekorzystnie na ich ukształtowanie w przyszłości. Wnioskodawczyni wiedziała z momentem realizacji emerytury wcześniejszej, że objęta została odrębnymi zasadami ustalania wysokości emerytury powszechnej i że świadczenia wypłacane w ramach tego uprawnienia nie wpłyną na zasady ustalania wysokości emerytury powszechnej. W momencie rozpoczęcia realizacji uprawnień, świadczenia w ramach wcześniejszej emerytury i emerytury powszechnej nie były bowiem ze sobą powiązane w taki sposób, że realizacja pierwszego powodowała zmniejszenie podstawy emerytury powszechnej. Ustawodawca, wprowadzając korzystniejsze rozwiązania i pozostawiając wybór ubezpieczonym w zakresie zasad realizacji uprawnienia, powinien liczyć się z obowiązkiem zaspokajania roszczeń z niego wynikających do czasu wygaśnięcia uprawnienia.

Powyższe względy zadecydowały o uznaniu przez Trybunał Konstytucyjny art. 25 ust 1 b ustawy o emeryturach i rentach z FUS za sprzeczny z art. 2 Konstytucji RP, zgodnie z którym Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej. Przepis ten wprowadził z dniem 1 stycznia 2013 roku nową mniej korzystną zasadę ustalania wysokości emerytury powszechnej, dla osób które wcześniej pobierały emeryturę wcześniejszą (pomniejszenia wysokości emerytury powszechnej o kwoty pobranych emerytur wcześniejszych), co narusza zasadę ochrony zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa.

Z tych względów, Sąd w niniejszej sprawie odmówił zastosowania niezgodnego z Konstytucją RP przepisu art. 25 ust 1 b ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴§2 k.p.c. zmienił zaskarżona decyzją w ten sposób, że przyznał skarżącej prawo do ustalenia wysokości emerytury bez odliczania sumy kwot pobranych emerytur.

Dodatkowo należy zauważyć, że niezgodny Konstytucją RP przepis art. 25 ust 1 b ustawy o emeryturach i rentach z FUS był podstawą ustalenia wysokości emerytury wnioskodawczyni także w decyzji z 13 lipca 2015 roku. Od daty doręczenia skarżącej tej decyzji do wniesienia skargi o wznowienie postępowania (23 kwiecień 2019 roku) nie upłynął okres 5 lat z art. 146 k.p.a.. ZUS rozpoznając skargę o wznowienie postępowania w przedmiocie emerytury wnioskodawczynie w decyzji z 29 kwietnia 2019 roku nie wypowiedział się co do decyzji z 13 lipca 2015 roku. Nie rozpoznał zatem w całości skargi o wznowienie postępowania z 23 kwietnia 2019 roku. Ta dotyczyła bowiem ustalenia wysokości emerytury w powszechnym wieku emerytalnym, a zatem nie tylko decyzji pierwszorazowej, ale każdej decyzji mającej oparcie a art. 25 ust 1 b ustawy o emeryturach i rentach z FUS. ZUS powinien jak najszybciej wyeliminować swoje uchybienie przez rozpoznanie w całości skargi wnioskodawczyni o wznowienie postępowania i wypowiedzenie się w przedmiocie bytu prawnego decyzji z 23 kwietnia 2015 roku w nowej decyzji.