Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 marca 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 19 marca 2020 r. w S.

sprawy B. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K.

o wysokość świadczenia

na skutek apelacji organu rentowego

od wyroku Sądu Okręgowego w Koszalinie

z dnia 19 listopada 2019 r., ygn.. akt IV U 956/19

oddala apelację.

III AUa 599/19

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. decyzją z 9.05.2019 r. ( (...)) na podstawie art. 151 §1 pkt 2 k.p.a. uchylił decyzję z 20.03.2014r. ( (...)), od 1.03.2019 r. ustalił wysokość emerytury ubezpieczonej B. K. w kwocie 2.072,27 zł, od podstawy obliczenia niepomniejszonej o kwoty wcześniejszej emerytury przysługującej na podstawie art. 46 zw. z art. 29 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach, i od tego dnia podjął wypłatę. Organ rentowy wskazał, że wyżej ustalona emerytura jest świadczeniem korzystniejszym od dotychczas pobieranej emerytury wcześniejszej przyznanej decyzją z 24 października 2008 r.

Kolejną decyzją z 3.07.2019r. ( (...)) organ odmówił ubezpieczonej prawa do wyrównania emerytury za okres od (...) r., tj. od daty nabycia uprawień do emerytury, do 29.03.2019 r. Wskazał, iż zgodnie z art. 133 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej wypłata należności w wyniku realizacji wyroku TK z 6 marca 2019 r., może nastąpić wyłączenie od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek o ponowne rozpoznanie sprawy. Natomiast wydanie decyzji ustalającej wysokość emerytury z zastosowaniem art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej nie zostało spowodowane błędem organu rentowego. Stąd brak jest podstaw do zastosowania art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej oraz wypłaty wyrównania za okres poprzedzający miesiąc złożenia skargi o wznowienie postępowania, tj. (...) do 29.03.2019.

Ubezpieczona B. K. wniosła odwołania od ww. decyzji.

W toku postępowania ubezpieczona oświadczyła, że domaga się wyrównania emerytury od 1.03.2014 r. oraz wypłaty odsetek od wyrównania emerytury, od każdego wypłaconego jej świadczenia emerytalnego.

Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 19 listopada 2019 r.: 1. zmienił zaskarżone decyzje ZUS Oddział w K. i przyznał B. K. prawo do obliczenia i wypłaty emerytury za okres od 1.03.2014 r. do 28.02.2019 r., w wysokości niepomniejszonej o kwoty pobranej wcześniejszej emerytury przysługującej ubezpieczonej na podstawie art. 46 w związku z art. 29 ustawy z dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych; 2. na podstawie art. 477 ¹⁰§2 k.p.c. wniosek B. K. o wypłatę odsetek za opóźnienie w przyznaniu i wypłacie emerytury przekazał do rozpoznania Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych.

Sąd Okręgowy ustalił, że B. K., ur. (...)rok, od 1.10.2008 r. otrzymywała emeryturę wcześniejszą na podstawie art. 29 i 46 ustawy emerytalnej w związku z osiągnięciem wieku 55 lat. Świadczenie było waloryzowane aż do kwoty 1.497,25 zł. Decyzją z 20.03.2014 r., na podstawie art. 26 ustawy emerytalnej otrzymała emeryturę od (...) r., tj. od dnia osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego. Organ wskazał, że ponieważ świadczenie dotychczas wypłacane (emerytura wcześniejsza) było wyższe od emerytury powszechnej, podjął wypłatę korzystniejszego świadczenia. W dniu 29.03.2019 r. ubezpieczona w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 6.03.2019 r., wniosła na podstawie art. 145a k.p.a. do ZUS skargę o wznowienie postępowania i uchylenie decyzji o przyznaniu emerytury oraz obliczenie wysokości świadczenia emerytalnego bez uwzględnienia art. 25 ust. 1b ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Organ rentowy wznowił postępowanie w sprawie emerytury przyznanej decyzją z 20.03.2014 r. i decyzją z 9.05.2019 r. na podstawie art. 151 §1 pkt 2 k.p.a., uchylił decyzję z 20.03.2014 r., ustalił wysokość emerytury ubezpieczonej od 1.03.2019 r. w kwocie 2.072,27 zł i od tego dnia podjął wypłatę świadczenia emerytalnego, jako świadczenie korzystniejszego od dotychczasowego. Natomiast decyzją z 3.07.2019r. odmówił prawa do wyrównania emerytury za okres od (...) r., tj. od daty nabycia uprawień do emerytury stwierdzając, że wypłata należności w wyniku realizacji wyroku TK może nastąpić wyłącznie od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy, a wydanie decyzji ustalającej wysokość emerytury z zastosowaniem art.25 ust. 1 b ustawy emerytalnej nie zostało spowodowane błędem organu rentowego.

Sąd Okręgowy uwzględnił odwołanie i rozważył, że przepis, na podstawie którego może dojść do wzruszenia decyzji organu rentowego wydanej w oparciu o akt normatywny uznany orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego za niezgodny z Konstytucją, to art. 145a k.p.a., w myśl którego można żądać wznowienia postępowania również w przypadku, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności z Konstytucją, umową międzynarodową lub ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego została wydana decyzja (§ 1), przy czym w sytuacji określonej w § 1 skargę o wznowienie postępowania wnosi się w terminie jednego miesiąca od dnia wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego (§ 2). W myśl utrwalonego orzecznictwa, po złożeniu takiej skargi do organu rentowego dochodzi do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji dotkniętej opisaną wadą i zastąpienia jej decyzją uwzględniającą stan prawny, który pomija regulację derogowaną orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego (przykładowo wyrok SN z 17.05.2017 r., III UK 117/16). Sąd Okręgowy w pełni podzielił utrwalony w orzecznictwie SN pogląd o retroaktywnym skutku orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego, derogujących konkretne przepisy jako niezgodne z Konstytucją RP, który należy rozumieć w ten sposób, że uznany przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją przepis prawa nie może być stosowany przez sądy i inne organy w odniesieniu do stanów faktycznych sprzed ogłoszenia orzeczenia Trybunału: por. postanowienia Sądu Najwyższego: z 7.12.2000 r., III ZP 27/00 i z 10.01.2014 r., III UZP 3/13, oraz wyroki: z 5.09.2001 r., II UKN 542/00 ; z 12.06.2002 r., II UKN 419/01; z 27.09.2002 r., II UKN 581/01; z 18.12.2002 r., I PKN 668/01, z 24.01.2006 r., I PK 116/05, z 4.07.2012 r., III UK 132/11; ( (...) ). W okolicznościach faktycznych sprawy, w przypadku ponownej oceny uprawnień skarżącej do ustalenia prawidłowej wysokości emerytury w okresie, w którym należne jej świadczenia były pomniejszane w oparciu o treść niezgodnej z przepisami Konstytucji RP regulacji, ocena ta powinna być dokonywana w taki sposób, jakby przepisy powodujące obniżenie wysokości świadczenia emerytalnego (art. 25 ust.1b nakazujący pomniejszać podstawę obliczenia emerytury o kwoty dotychczas pobranych emerytur) nie obowiązywały. W sprawie ubezpieczona spełniła zarówno materialne jak i formalne warunki do wniesienia skargi o wznowienie postępowania, zakończonego wydaniem prawomocnej decyzji z 20.03.2014 r., stąd Zakład prawidłowo wznowił postępowanie w sprawie emerytury, stosownie do treści art. 145 § 1 k.p.a. i uchylił decyzję z 20.03.2014 r., w myśl 146 § 1 k.p.a. Sąd Okręgowy wyjaśnił, że postępowanie w sprawie wznowienia nie tylko weryfikuje przyczynę wznowienia, ale także obejmuje rozpoznanie i rozstrzygnięcie sprawy. W myśl utrwalonego orzecznictwa, istotą wznowionego postępowania i uchylenia dotychczasowej decyzji jest powrót do odpowiedniego stadium zwykłego postępowania. Nową decyzją, rozstrzygającą o istocie sprawy, wydaje się tak, jak gdyby sprawa nie była w danej instancji rozstrzygnięta (wyrok WSA w Gliwicach z 22.07.2011 r., II SA/Gl 235/11, LEX nr 852983). Powyższe oznacza, że organ rentowy uchylając wskutek wznowienia decyzję z 20.03.2014 r., powrócił do stadium początkowego postępowania tj. do rozpoznania wniosku ubezpieczonej z 30.01.2014 r. o przyznanie prawa do emerytury z tytułu osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego (obowiązujący wówczas wobec ubezpieczonej wiek emerytalny 61 lat i 4 miesiące ukończyła 1.02.2014r.). Ten wniosek powinien zostać rozpoznany z pominięciem niekonstytucyjnej regulacji, ze skutkiem prawidłowego obliczenia wysokości świadczenia od momentu nabycia prawa do emerytury (art.129 ust.1 ustawy w związku z art.100 ust.1 ustawy emerytalnej). W tym przypadku bowiem nie dochodzi do ponownego rozpoznania sprawy, ale do prawidłowego rozstrzygnięcia pierwotnego wniosku o emeryturę. W sprawie, żądanie ubezpieczonej, która domaga się wypłaty wyrównania za okres od 1.03.2014 r. wyznacza zakres odwołania od decyzji, A zatem świadczenie emerytalne ubezpieczonej powinno być przyznane i obliczone z pominięciem niekonstytucyjnej regulacji od 1.03.2014 r. tj od miesiąca, w którym Zakład podjął wypłatę korzystniejszego świadczenia.

Skarżąca domagała się również wypłaty odsetek za opóźnienie w przyznaniu i wypłacie świadczenia emerytalnego w wysokości prawidłowo ustalonej. Żądanie wypłaty odsetek nie były dotychczas przedmiotem rozpoznania przed Zakładem Ubezpieczeń Społecznych, zatem stosownie do art. 477 ¹⁰ § 2 k.p.c. przedmiotowy został przekazany do rozpatrzenia przez ZUS.

Apelację od wyroku złożył organ rentowy zarzucając: 1 - naruszenie art. 321 §1 k.p.c., art. 476 §2 k.p.c. związku z art. 477 ⁹ k.p.c. przez wyrokowanie o prawie do wyrównania emerytury, to jest ponad przedmiot żądania określony w decyzji organu z 9.05.2019 r., w sytuacji gdy kwestia wyrównania świadczenia za okres od 1 marca 2014 do 28 lutego 2019 została rozstrzygnięta decyzją z 3.07.2019;

2 - naruszenie prawa materialnego, art. 190 ust. 3 Konstytucji RP przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie że po ogłoszeniu wyroku Trybunału Konstytucyjnego 6 marca 2019, przepis art. 25 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. emeryturach i rentach, nakazujący pomniejszać podstawy obliczania emerytury o kwoty dotychczas pobranych emerytur, uznany przez Trybunał za niekonstytucyjny w stosunku do kobiet urodzonych w roku 1953, które przed 1 stycznia 2013 nabyły prawo do emerytury na podstawie art. 46 tej ustawy, nie obwiązywał już w dacie wydania decyzji z dnia 20.03.2014 r. o przyznaniu ubezpieczonej prawa do emerytury powszechnej i ustalania jej wysokości, a tym samym ponowne ustalenie prawa i wysokości świadczenia dla ubezpieczonej winno następować bez zastosowania art. 25 ust. 1a ustawy emerytalnej już od momentu nabycia przez ubezpieczoną prawa do tej emerytury, pomimo iż decyzja wydana w takich warunkach nie może być uznana za bezprawną, gdyż podstawa prawna do ich wydania i ustalenia wysokość emerytury odpadła dopiero po ogłoszeniu wyroku Trybunału Konstytucyjnego;

- nadto naruszenie art. 133 ustawy z 17 grudnia 1998 r. przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, przez uznanie, że przepis ten nie ma zastosowania w przypadku wznowienia postępowania i uchylenia decyzji organu rentowego, wydanej w oparciu o akt normatywny uznany orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego za niezgodny z Konstytucją − na podstawie art. 145a k.p.a., i w konsekwencji przyjęcie, że ubezpieczonej, wskutek wznowienia postępowania i uchylenia decyzji 20.03.2014 r. w trybie przepisów k.p.a., po wydanym wyroku Trybunału Konstytucyjnego przysługuje prawo do wypłaty emerytury obliczonej od podstawy nie pomniejszonej o kwoty wcześniej pobranych emerytur za okres od 1.03.2014 do 28.02.2019 pomimo, że przepisy k.p.a. nie regulują zasad wypłaty świadczenia emerytalnego w razie ponownego ustalenia prawa do emerytury lub wysokości po ogłoszeniu wyroku Trybunału Konstytucyjnego, a regulacja ta zawarta jest w art. 133 ustawy emerytalnej, i przepis ten powinien mieć zastosowanie w niniejszej sprawie, zgodnie z treścią art. 124 ustawy emerytalnej.

Apelujący organ wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołań w całości. Organ rentowy w uzasadnieniu przedstawił pogląd, że złożenie przez ubezpieczoną skargi o wznowienie postępowania zakończonego prawomocną decyzją 20.03.2014 r. po ustaleniu prawa i wysokość emerytury powszechnej, po ogłoszeniu wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 6.03.2019 r. jest równoznaczne ze złożeniem przez nią wniosku o ponowne ustalenie prawa i wysokości emerytury. Takie przyjęcie powoduje, że wobec braku odpowiedniej regulacji w przepisach k.p.a. , w zakresie zasad wypłaty świadczenia po wznowieniu postępowania wskutek wydania wyroku Trybunału Konstytucyjnego i uchyleniu prawomocnej decyzji organu rentowego, zastosowanie ma art. 133 ustawy emerytalnej, regulujących zasady wypłaty świadczenia po ponownym ustaleniu prawa do świadczenia lub ich wysokości. Zastosowanie tego przepisu wynika wprost art. 124 ustawy emerytalne. W ocenie organu nie ma żadnych podstaw do przyjęcia, że skoro do wzruszenia decyzji organu rentowego, wydanej w oparciu o akt normatywny uznany orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego za niezgodny z Konstytucją, dochodzi w trybie przepisów k.p.a., a nie na podstawie art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej, to w sprawie ustalenia okresu, za który przysługuje wypłata świadczenia po ponownym ustaleniu prawa i wysokości, nie stosuje się art. 133 ustawy emerytalnej. Organ argumentował, że jego zadaniem jest stosowanie obowiązującego prawa, a nie ocena zgodności z Konstytucją, i takim trybie wydał decyzję z 20.03.2014 r., na podstawie obwiązujących przepisów prawa. Nie można więc było uznać, że ustalenie wysokość emerytury ubezpieczonej nastąpiło wskutek błędu organu rentowego. W tej sprawie wystąpił, bowiem niewątpliwie błąd legislacyjny, czyli popełniony przez ustawodawcę, a nie przez organ rentowy. Ponadto wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 6.03.2019 r. jest w tej sprawie konstytutywny, to jest: obowiązuje dnia wejście w życie, zaś skutki prawne wywołuje tylko na przyszłość, od dnia ogłoszenia w Dzienniku Ustaw. Nie ma więc podstaw do przyjęcia że niekonstytucyjność przepisów stwierdzona tym wyrokiem, rozciąga się również na stan prawny i faktyczny przed wejściem wyroku w życie, w sytuacji gdy Trybunał Konstytucyjny bezpośrednio w wyroku nie określił skutków czasowych swojego orzeczenia. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego 6.03.2019 r. wszedł wżycie 21.03.2019 r., a zatem przed tym dniem wydana przez organ rentowy decyzja o przyznaniu ubezpieczonej prawa i ustaleniu wysokość emerytury, miała swoje oparcie w obowiązującym wówczas przepisie art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej, który to przepis korzystał z domniemania konstytucyjności, aż do chwili uznania go przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z konstytucją umową

Sąd Apelacyjny rozważył sprawę i uznał, że apelacja jest niezasadna.

Stan faktyczny w niniejszej sprawie był bezsporny i jako taki w całości stanowił podstawę oceny prawnej.

Na wstępie Sąd Apelacyjny wziął pod uwagę, że Sąd Okręgowy przyjął art. 145 k.p.a. jako podstawę proceduralną wznowienia postępowania, kontynuując tym samym procedurę zainicjowaną przez organ rentowy. W konsekwencji w toku przedmiotowego postępowania, decyzją organu z 9.05.2019 r., na podstawie art. 151 §1 pkt 2 k.p.a. doszło do wznowienia postępowania administracyjnego, uchylenia zaskarżonej decyzji z 20.03.2014 r. oraz ustalenia nowej wysokość emerytury ubezpieczonej, od podstawy obliczenia niepomniejszonej o kwoty wcześniejszej emerytury przysługującej na podstawie art. 46 zw. z art. 29 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach, i podjęcia wypłaty od 1.03.2019 r. W tej decyzji organ nie orzekł o wypłacie podwyższonej należności za okres od marca 2014, od kiedy ustalono prawo, do marca 2019 r. Zatem ubezpieczona złożyła odwołanie i domagała się zmiany decyzji z 9.05.2019 r. oraz wypłaty świadczenia emerytalnego wraz z wyrównaniem za okres od daty nabycia uprawnień emerytalnych do 29 marca 2019 r. Jednocześnie wydanej decyzji zarzuciła naruszenia art. 2 i 32 Konstytucji RP, bowiem organ uznał, że wypłata zwaloryzowanej emerytury powinna nastąpić 1 marca 2019 r., co jest sprzeczne z zasadami sprawiedliwości społecznej i równości wobec prawa wyrażonymi w Konstytucji; a nadto argumentowała, że organ błędnie uznał, że wypłata emerytury powinna nastąpić od 1.03.2019 r., na skutej ponownej decyzji, a nie od 20.03.2014 r., tj. od dnia przyznania jej prawa do emerytury powszechnej.

W konsekwencji odwołania ubezpieczonej, Zakład wydał kolejną decyzję z 3.07.2019 r., w której odmówił prawa do wyrównania emerytury za okres od 1 lutego 2014 r., tj. od daty nabycia uprawień do emerytury do 29 marca 2019 r. Zatem ubezpieczona złożyła kolejne odwołanie z takim samym uzasadnieniem.

Powyższe wskazuje, że przedmiotowo sprawa dotyczy wyłącznie wypłaty wyrównania świadczenia za okres od daty nabycia uprawnień emerytalnych do 29 marca 2019 r. Obie decyzje organu odnoszą się więc przedmiotowo do żądania ubezpieczonej, jakkolwiek dopiero decyzja z lipca 2019 roku wprost odmawia wyrównania świadczenia. Należy zauważyć, że ubezpieczona złożyła odwołanie od decyzji z maja 2019 r., kwestionując datę podjęcia wypłaty podwyższonego świadczenia, i w ramach rozpoznania tego odwołania, Sąd I instancji był umocowany by rozstrzygnąć, czy ubezpieczonej przysługiwało prawo do wypłaty podwyższonego świadczenia już od marca 2014, tj od przyznania prawa do emerytury. Organ rentowy nie musiał więc orzekać o tym prawie w odrębnej decyzji. W rezultacie, Sąd Apelacyjny nie przychylił się do zarzutu organu, że Sąd I instancji nie naruszył przepisów procedury przez wyrokowanie o prawie do wyrównania emerytury, to jest ponad przedmiot żądania określony w decyzji organu z 9.05.2019 r., w sytuacji gdy kwestia wyrównania świadczenia za okres od 1 marca 2014 do 28 lutego 2019 została rozstrzygnięta decyzją z 3.07.2019r.

Analizując istotę sprawy, Sąd Apelacyjny rozważył, że zgodnie z art. 124 ustawy emerytalnej, w sprawach o świadczenie określone w ustawie stosuje się przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego, chyba że niniejsza ustawa stanowi inaczej. A przy tym zgodnie z art. 9 k.p.a. Organy administracji publicznej są obowiązane do należytego i wyczerpującego informowania stron o okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków będących przedmiotem postępowania administracyjnego. Organy czuwają nad tym, aby strony i inne osoby uczestniczące w postępowaniu nie poniosły szkody z powodu nieznajomości prawa, i w tym celu udzielają im niezbędnych wyjaśnień i wskazówek. Wymaga zaznaczenia, że przepisy procedury administracyjnej w art. 145 i nast. służą generalnie wzruszeniu prawomocnej decyzji wydanej m.in. w oparciu o akt normatywny uznany orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego za niezgodny z Konstytucją, a zatem do wznowienia pierwotnie zainicjowanego postępowania, uchylenia decyzji i ponownego, merytorycznego rozstrzygnięcia w odniesieniu do pierwotnego żądania, a nie żądania zawartego we wniosku o wznowienie postępowania. Ich zadaniem jest wyeliminowanie z obrotu prawnego nieprawidłowej decyzji, wydanej z naruszeniem prawa i ponowne merytoryczne rozstrzygnięcie w sprawie, tak jakby tej decyzji nie było, czyli w istocie sprawa wraca do punku wyjścia, którym było złożenie wniosku w zakresie którego wydano decyzję następnie zaskarżoną skargą o wznowienie postępowania.

Natomiast ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w art. 114 ust. 1 pkt 6 wprowadziła instytucję swoistego wznowienia postępowania, przez stworzenie możliwości ponownego ustalenia świadczenia, tak co do prawa, jak i wysokości, mimo istnienia w tym względzie prawomocnej decyzji, i jedynie w odniesieniu na przyszłość, bez reaktywacji pierwszorazowego żądania. Zgodnie z art. 114 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 17 12 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2018 r. poz. 1270 oraz z 2019 poz. 39 dalej jako ustawa emerytalna) W sprawie zakończonej prawomocną decyzją organ rentowy, na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, uchyla lub zmienia decyzję i ponownie ustala prawo do świadczeń lub ich wysokość, jeżeli: przyznanie świadczeń lub nieprawidłowe obliczenie ich wysokości nastąpiło na skutek błędu organu rentowego. Przy tym wymaga zauważenia, że wskazany przepis pozwala na ponowne ustalenie wysokości świadczenia przy wykorzystaniu przesłanek, które są znacząco mniej rygorystyczne niż określone w art. 145 k.p.a., zatem wykorzystanie tego instrumentu prawnego w pełni zrealizuje zasadę z art. 9 k.p.a. Sąd Najwyższy w wyroku z 13 maja 2004 r., III UK 16/04 wprost stwierdził, że dyspozycja 114 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.) stanowi lex specialis względem analogicznej dyspozycji art. 145 § 1 pkt 1 k.p.a. i w konsekwencji w sprawach, których dotyczy art. 114 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, nie ma zastosowania art. 145 § 1 pkt 5 k.p.a.

W przekonaniu Sądu Apelacyjnego, w przypadku stwierdzenia niekonstytucyjności przepisu przez Trybunał Konstytucyjny, strona ma prawo realizować swoje uprawnienie w możliwie szerokim zakresie, dopuszczalnym przepisami prawa, a organ rentowy ma administracyjny obowiązek stworzyć ku temu warunki. Skutkiem takiego orzeczenia może być więc wznowienie postępowania w trybie art. 145 k.p.a. w zw. z art. 190 ust. 4 Konstytucji, ale też nie zachodzą żadne przeszkody prawne, by strona w sytuacji zmiany interpretacji prawa, wykorzystując przesłankę błędu organu, wniosła o ponowne ustalenie wysokości świadczenia na podstawie art. 114 ust. 1 pkt 6 ustawy emerytalno-rentowej. W tym względzie Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko Sądu Najwyższego zawarte w uchwale z 26 listopada 1997 r. II ZP 40/97, wydanej wprawdzie na tle ustawy z 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin, ale aktualnej również w odniesieniu do obecnego stanu prawnego. Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, że błędne ustalenie wysokości świadczenia, niezależnie od przyczyn błędu zawsze daje podstawę do przeliczenia świadczenia. Wymaga zauważenia, że judykatura traktuje art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej jako podstawę prawną dla weryfikacji i wzruszalności decyzji organów rentowych, w których zawarto stwierdzenia pozostające w obiektywnej sprzeczności z ukształtowanym ex lege stanem uprawnień emerytalno-rentowych (por. wyroki SN z 25 lutego 2008 r. I UK 249/07, z 22 lutego 2010 r. I UK 247/09, z 9 grudnia 2015 r. I UK 533/14, postanowienie SN z 20.09.2011 I BU 4/11). Taka niezgodność może zatem powstać również w sytuacji, gdy decyzja o wysokości, czy prawie do świadczenia jest wydana na podstawie niekonstytucyjnego przepisu. Eliminacja tych sprzeczności zawsze stanowi uzasadnienie dla ponowienia postępowania zakończonego prawomocną decyzją organu rentowego, której rozstrzygnięcie jest niezgodne z ukształtowaną ex lege sytuacją prawną ubezpieczonego.

Warto też zwrócić uwagę, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 6 marca 2019r., P 20/16 ma charakter interpretacyjny, stanowiący podstawę aktualnego wniosku ubezpieczonej, nie usuwa z porządku prawnego wskazanego przepisu art. 25 ust. 1b ustawy o emeryturach i rentach, lecz przypisuje tej normie określone znaczenie prawne, tak by przepis nie naruszał Konstytucji. Wyznacza, zatem określony kierunek interpretacji, a taki stan oznacza błąd organu, bowiem organ dotychczas interpretował przepis niezgodnie z Konstytucją. Nieprawidłowa interpretacja przepisu, mieści się w kategorii szeroko rozumianego błędu organu, w znaczeniu art. 114 ust. 1 pkt 6 ustawy emerytalnej. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, za błąd organu uznaje się każdą obiektywną wadliwość decyzji (teoria tzw. obiektywnej błędności decyzji), niezależnie od tego czy jest ona skutkiem zaniedbania, pomyłki czy też np. wadliwej legislacji - patrz wyrok SN z 4 października 2018 r. III UK 153/17. Dodatkowo wymaga podkreślenia, że Trybunał w uzasadnieniu wyroku, we fragmencie dotyczącym skutków wyroku (pkt 5 uzasadnienia) wskazał: Jak wielokrotnie podkreślano w orzecznictwie TK, pojęcie „wznowienia postępowania”, o którym mowa w art. 190 ust. 4 Konstytucji ma szersze znaczenie niż pojęcie „wznowienia” w sensie technicznym, przewidziane w odpowiednich procedurach regulowanych w ustawach i obejmuje wszelkie instrumenty proceduralne stojące do dyspozycji stron, organów i sądów, wykorzystanie których umożliwia przywrócenie stanu konstytucyjności orzeczeń” (zob. np. postanowienie z 14 kwietnia 2004 r., sygn. SK 32/01, OTK ZU nr 4/A/2004, poz. 35). Organ rentowy nie był więc ograniczony jedynie do przepisów procedury administracyjnej, lecz Trybunał wprost nakazał wykorzystanie wszystkich możliwych środków prawnych. Takim środkiem prawnym w niniejszej sprawie jest jej rozstrzygnięcie z uwzględnieniem regulacji art. 114 ust. 1 pkt 6 ustawy emerytalnej.

Analizując pojęcie błędu w rozumieniu wskazanym wyżej, Sąd Apelacyjny zwrócił też uwagę na charakter prawny instytucji jaką jest organ rentowy – Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Zgodnie z art. 66 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych z 13.10. 1998 r. Zakład jest państwową jednostką organizacyjną, nadzór nad zgodnością działań Zakładu z obowiązującymi przepisami sprawuje minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego, a w zakresie prowadzonej działalności określonej ustawą, Zakładowi przysługują środki prawne właściwe organom administracji państwowej. Z tej regulacji prawnej wynika, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych, jakkolwiek posiada osobowość prawną nie jest samodzielnym podmiotem obrotu gospodarczego, kierującym się prawami rynku, lecz w powierzonym ustawowo zakresie, stanowi swoistą emanację władzy państwowej. Nie budzi żadnych wątpliwości, że Zakład realizuje wyłącznie politykę społeczną organów władzy państwowej oraz strategię lokacji środków państwowych w system zabezpieczenia społecznego, i w tym względzie nie ma żadnej samodzielności decyzyjnej. Stąd prosty wniosek, że jeżeli władza państwowa dopuszcza się deliktu legislacyjnego, co zostaje potwierdzone wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego, to prawne skutki takiej sytuacji obciążają władzę, a skoro Zakład jest swoistą formą prawną tego rodzaju władztwa w zakresie realizacji polityki społecznej, to również jest obarczony skutkami błędnej legislacji. W ocenie Sądu Apelacyjnego, charakter prawny instytucji jaką jest Zakład musi być uwzględniany przy definiowaniu prawnego podjęcia błędu, którego stwierdzenie pozwoli na zakwestionowanie prawomocnej decyzji Zakładu opartej na delikcie legislacyjnym.

Judykatura traktuje art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej jako podstawę prawną dla weryfikacji i wzruszalności decyzji organów rentowych, w których zawarto ustalenia pozostające w obiektywnej sprzeczności z ukształtowanym ex lege stanem uprawnień emerytalno-rentowych zainteresowanych (por. wyroki SN z 25.02.2008 r. I UK 249/07, z 22.02.2010 r. I UK 247/09, z 09.12.2015 r. I UK 533/14, postanowienie SN z 20.09.2011 I BU 4/11). Nie ulega wątpliwości, że taka niezgodność może powstać w sytuacji, gdy decyzja o wysokości, czy prawie do świadczenia jest wydana na podstawie niekonstytucyjnego przepisu. Eliminacja tych sprzeczności zawsze stanowi uzasadnienie dla ponowienia postępowania zakończonego ostateczną decyzją organu rentowego, której rozstrzygnięcie jest niezgodne z ukształtowaną ex lege sytuacją prawną ubezpieczonego. Wydanie decyzji z naruszeniem prawa, co przecież sam ZUS stwierdził w zaskarżonej decyzji, należy zakwalifikować jako błąd organu rentowego czyli podstawę przeliczenia świadczenia z art. 114 ust. 1 pkt 6 ustawy emerytalnej. Wymaga przy tym zaznaczenia, że wniosek o ponowne przeliczenie wysokości świadczenia przyznanego prawomocną decyzją, które to świadczenie wskutek przeliczenia będzie wyższe od dotychczas otrzymywanego, może być złożony w każdym czasie, a to z uwagi na treść art. 114 ust. 1f pkt 1 ustawy emerytalno-rentowej.

Odnosząc powyższe rozważania do stanu sprawy, Sąd Apelacyjny miał na uwadze, że kluczowa jest kwestia daty, od której należy wypłacić uprawnionemu podwyższone świadczenia. Obie zaskarżone decyzje w istocie rozstrzygały o braku prawa ubezpieczonej do wypłaty świadczenia za okres liczony od przyznania prawa do emerytury decyzją z 20.03.2014 r. Sąd Okręgowy zmienił zaskarżone decyzje i trafnie przyznał ubezpieczonej prawo do wypłaty emerytury bez odliczania kwot pobranych emerytur od 1 marca 2014 r. Sąd Apelacyjny nie ma wątpliwości, że ta data będzie zależna od podstawy prawnej, na której zostanie oparta decyzja przyznająca prawo do podwyższenia świadczenia.

W pierwszym wypadku, o ile, jako podstawa prawna rozstrzygnięcia zostanie przyjęty art. 114 ust. 1 ustawy emerytalno-rentowej, to termin wypłaty będzie wynikał z art. 133 ustawy emerytalno-rentowej. Przepis ten reguluje zagadnienie wypłaty świadczenie w razie ponownego ustalenia prawa i stanowi:

Art. 133. 1. W razie ponownego ustalenia przez organ rentowy prawa do świadczeń lub ich wysokości, przyznane lub podwyższone świadczenia wypłaca się, poczynając od miesiąca, w którym powstało prawo do tych świadczeń lub do ich podwyższenia, jednak nie wcześniej niż:

1) od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy lub wydano decyzję z urzędu, z zastrzeżeniem art. 107a ust. 3 ;

2) za okres 3 lat poprzedzających bezpośrednio miesiąc, o którym mowa w pkt 1, jeżeli odmowa lub przyznanie niższych świadczeń były następstwem błędu organu rentowego lub odwoławczego.

2. Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio również w razie ponownego ustalenia prawa do świadczeń lub ich wysokości wskutek wznowienia postępowania przed organami odwoławczymi albo wskutek kasacji, z tym że za miesiąc zgłoszenia wniosku przyjmuje się miesiąc wniesienia wniosku o wznowienie postępowania lub o kasację.

Należy przy tym zauważyć, że w ustępie 2. została uregulowana kwestia wypłaty świadczenie ponownie ustalonego na skutek wznowienia postępowania, ale tylko przed organami odwoławczymi albo wskutek kasacji. Przepis ten nie dotyczy więc zagadnienia wypłaty świadczenia wskutek wznowienia postępowania administracyjnego przed organem.

Natomiast w drugim wypadku, jeżeli na skutek skargi uprawnionego, dojdzie do wznowienia postępowania administracyjnego przed organem rentowym i uchylenia pierwotnej decyzji stanowiącej o przyznaniu prawa, ale z naruszeniem konstytucyjnych reguł, to taka bezprawna decyzja zostanie usunięta z obrotu prawnego i w sensie prawnym nie będzie istniała. Sprawa proceduralnie wróci więc na etap rozpoznania pierwszorazowego wniosku o przyznanie świadczenia. Organ będzie rozpoznawał ten pierwszorazowy wniosek od początku i ze wszystkimi skutkami prawnymi wynikającymi z jego złożenia, ale na gruncie aktualnego stanu prawnego w zakresie prawa materialnego, wynikającego z orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego. O terminie wypłaty tak ustalonego świadczenia będzie więc decydowała data złożenia pierwszorazowego wniosku, a nie data złożenia skargi o wznowienie prawomocnie zakończonego postępowania. Po uwzględnieniu skargi o wznowienie postępowania, to postępowanie traci, bowiem znaczenie procesowe, a sprawa cofa się do czynności, która zainicjowała postępowanie zakończone decyzją uchyloną, na skutek skargi o wznowienie. Należy przy tym podkreślić, że w przepisach proceduralnych nie ma miejsca na regulację kwestii wymagalności roszczeń, bo ta należy do sfery prawa materialnego. O ile sprawa zostaje wznowiona, to powinna być rozpatrywana na gruncie obowiązującego prawa materialnego. I tu należy sięgnąć do regulacji w zakresie prawa do ustalania i wypłaty świadczeń emerytalnych. Nie ma żadnych podstaw materialnych, by prawo do wypłaty emerytury, w przypadku wznowienia postępowania administracyjnego, było ustalane w myśl art. 133 ustawy o rentach i emeryturach. Termin płatności świadczeń ustalany jest, bowiem zgodnie z art. 129 ustawy o rentach i emeryturach, który stanowi:

Art. 129 1. Świadczenia wypłaca się poczynając od dnia powstania prawa do tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu, z uwzględnieniem ust. 2.

Sąd Apelacyjny nie ma wątpliwości, że po wznowieniu postępowania administracyjnego termin płatności jest ustalany tak jak przy pierwszorazowym wniosku, a nie tak ja przy przeliczeniu świadczenia, kiedy to termin wypłaty ustala się w myśl art. 133 ustawy o rentach i emeryturach. W ocenie Sądu Apelacyjnego, na gruncie ww. przepisów niedopuszczalne jest zaaprobowanie poglądu, że ponieważ przepisy procedury administracyjnej nie regulują zasad wypłaty świadczenia emerytalnego, to w razie ponownego ustalenia prawa do emerytury lub wysokości po ogłoszeniu wyroku Trybunału Konstytucyjnego, stosuje się regulację zawartą w art. 133 ustawy emerytalnej, zgodnie z treścią art. 124 ustawy emerytalnej. Taka interpretacja jest ewidentnie rozszerzająca i tym samym niedopuszczalna. Zgodnie z art. 124 ustawy o rentach i emeryturach w postępowaniu w sprawach o świadczenia określone w ustawie stosuje się przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego, chyba że niniejsza ustawa stanowi inaczej. Regulacja ta dotyczy wyłącznie zagadnień proceduralnych, natomiast prawo do wypłaty świadczenia w prawnie określonym terminie, należy do sfery materialnej.

Stąd Sąd Apelacyjny, przez wzgląd na powyższe, nie zaaprobował też argumentu organu, że ponowne ustalenie prawa i wysokości świadczenia dla ubezpieczonej nie powinno następować od momentu nabycia przez ubezpieczoną prawa do tej emerytury.

Na gruncie analizowanej sprawy Sąd Apelacyjny nie ma wątpliwości, że ubezpieczonej przysługiwało prawo do wypłaty świadczenia, ustalonego w prawidłowej wysokości, na podstawie art. 129 ust. 1 ustawy emerytalno-rentowej, a zatem na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację organu.