Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 stycznia 2020 roku

Sąd Apelacyjny w Warszawie V Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: SSA Ewa Kaniok ( spr.)

Sędziowie: SA Paulina Asłanowicz

SA Bernard Chazan

Protokolant: sekr. sądowy Aneta Walkowska

po rozpoznaniu w dniu 16 stycznia 2020 roku w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa M. J. (1) i R. J.

przeciwko Skarbowi Państwa Ministrowi (...)

o zapłatę

na skutek apelacji powodów

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 7 lutego 2012r. sygn. akt II C 1503/06

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie pierwszym w ten sposób, że:

a)  zasądza od Skarbu Państwa Ministra (...) na rzecz M. J. (1) dalsze kwoty 574217,65 zł ( pięćset siedemdziesiąt cztery tysiące dwieście siedemnaście złotych sześćdziesiąt pięć groszy ) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 23 stycznia 2020r. do dnia zapłaty i 25925,48 zł ( dwadzieścia pięć tysięcy dziewięćset dwadzieścia pięć złotych czterdzieści osiem groszy) z ustawowymi odsetkami od 18 lipca 2005r do 31 stycznia 2015r. i ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 01 stycznia 2016r. do dnia zapłaty;

b)  zasądza od Skarbu Państwa Ministra (...) na rzecz R. J. dalsze kwoty 301628,18 zł (trzysta jeden tysięcy sześćset dwadzieścia osiem złotych osiemnaście groszy) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 23 stycznia 2020r. do dnia zapłaty i 13618 zł (trzynaście tysięcy sześćset osiemnaście złotych) z ustawowymi odsetkami od 18 lipca 2005r. do 31 stycznia 2015 r. i ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 01 stycznia 2016r. do dnia zapłaty;

2.  zmienia zaskarżony wyrok w punktach drugim i trzecim w ten sposób, że ustala, iż w zakresie roszczenia dochodzonego przez B. J. (1) koszty zastępstwa procesowego i opłat sądowych ponosi M. J. (1) w 60,52% (sześćdziesiąt i pięćdziesiąt dwa setne procenta ) a pozwany w 39,48% (trzydzieści dziewięć i czterdzieści osiem setnych procenta), w zakresie roszczenia dochodzonego przez R. J. koszty zastępstwa procesowego i opłat sądowych ponosi R. J. w 13,13% ( trzynaście i trzynaście setnych procenta) a pozwany w 86,87% ( osiemdziesiąt sześć i osiemdziesiąt siedem setnych procenta), w zakresie roszczenia dochodzonego przez H. J. (1) koszty zastępstwa procesowego i opłat sądowych ponosi R. J. w 13,13% ( trzynaście i trzynaście setnych procenta) a pozwany w 86,87% ( osiemdziesiąt sześć i osiemdziesiąt siedem setnych procenta), zaś wydatki na opinie biegłych ponoszą strony we wskazanych wyżej proporcjach przy przyjęciu, że udział B. J. (1) w tych wydatkach to 67,34% (sześćdziesiąt siedem i trzydzieści cztery setne procenta), udział R. J. w tych wydatkach to 8,03% ( osiem i trzy setne procenta), udział H. J. (1) w tych wydatkach to 8,03% ( osiem i trzy setne procenta) , udział pozostałych powodów w tych wydatkach to 16,60% ( szesnaście i sześćdziesiąt setnych procenta;

3.  oddala apelacje powodów w pozostałej części;

4.  zasądza od Skarbu Państwa Ministra (...) tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego na rzecz M. J. (1) kwotę 14.259,96 zł (czternaście tysięcy dwieście pięćdziesiąt dziewięć złotych dziewięćdziesiąt sześć groszy) i na rzecz R. J. kwotę 21206,70 zł ( dwadzieścia jeden tysięcy dwieście sześć złotych siedemdziesiąt groszy);

5.  nakazuje pobrać od Skarbu Państwa Ministra (...) na rzecz Skarbu Państwa Sądu Apelacyjnego w Warszawie tytułem zwrotu wydatków na opinie biegłych 2264.91 zł (dwa tysiące dwieście sześćdziesiąt cztery złote dziewięćdziesiąt jeden groszy);

6.  przejmuje na rachunek Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Warszawie nieuiszczoną opłatę od apelacji powodów w kwocie 75454 zł ( siedemdziesiąt pięć tysięcy czterysta pięćdziesiąt cztery złote);

7.  nakazuje z roszczenia zasądzonego na rzecz M. J. (1) ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Apelacyjnego w Warszawie kwotę 3851,06 zł (trzy tysiące osiemset pięćdziesiąt jeden złotych sześć groszy) tytułem zwrotu wydatków na opinie biegłych i na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Warszawie kwotę 49520 zł (czterdzieści dziewięć tysięcy pięćset dwadzieścia złotych) tytułem nieuiszczonej opłaty od apelacji;

8.  zasądza od Skarbu Państwa Ministra (...) na rzecz R. J. kwotę 28734,60 zł ( dwadzieścia osiem tysięcy siedemset trzydzieści cztery złote sześćdziesiąt groszy) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego;

9.  zasądza od M. J. (1) na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej RP kwotę 418,81 zł ( czterysta osiemnaście złotych osiemdziesiąt jeden groszy) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Paulina Asłanowicz Ewa Kaniok Bernard Chazan

Sygn. akt V ACa 22/17

UZASADNIENIE

B. J. (1), R. J., H. J. (1), W. M. i K. D. pozwem z dnia 29 stycznia 1999 r. wnieśli o zasądzenie odszkodowania w związku z decyzją Ministra Gospodarki z dnia 30 grudnia 1998r. o przyznaniu odszkodowania w wysokości 3.181.370 zł z tytułu utraconego mienia w związku z orzeczeniem Nr (...) Ministra Przemysłu i Handlu obejmującym przejęcie na własność Państwa przedsiębiorstwa Fabryka (...) „A. J. i S-ka” w P.. Żądane odszkodowanie dotyczyło amortyzacji budynków oraz wartości półfabrykatów i wyrobów gotowych, zaś powód B. J. (1) wnosił dodatkowo o odszkodowanie z tytułu wartości nieruchomości.

Pozwany Skarb Państwa – Minister Gospodarki wniósł o oddalenie powództwa.

Sąd Okręgowy wyrokiem częściowym z dnia 26 czerwca 2002r. oddalił powództwo o odszkodowanie z tytułu amortyzacji budynków oraz wartości nieruchomości.

Sąd Okręgowy wskazał, że Minister Przemysłu i Handlu w dniu 13 lutego 1948 r. wydał orzeczenie nr (...) o przejęciu na własność Państwa Fabryki (...) „A. J. i Sp-ka” w P.. Spółka Komandytowa A. J. i Sp-ka” była zarejestrowana w rejestrze handlowym Sądu Okręgowego w Łodzi. Jej wspólnikami jawnymi byli A. J. (2) i M. J. (2), którzy wnieśli do spółki wkłady pieniężne po 30 000 zł. Komandytariuszami spółki wnoszącymi wkłady w wysokości po 10 000 zł byli: K. J. (1), J. J., H. J. (2), I. J., K. J. (1) i L. J.

Na wniosek spadkobierców wspólników spółki decyzją z dnia 19 kwietnia 1994 r. Minister Przemysłu i Handlu stwierdził nieważność decyzji nacjonalizacyjnej z dnia 13 lutego 1948 r. Wnioskiem z dnia 9 sierpnia 1996 r. powodowie wystąpili w trybie art. 160 k.p.a. o odszkodowanie za rzeczywistą szkodę w zakresie nieruchomości - ostatecznie w wysokości 6 962 344 zł. Decyzją z dnia 30 grudnia 1998 r. Minister Gospodarki przyznał powodom odszkodowanie za wadliwie sprywatyzowane mienie w łącznej kwocie 3.181.370 zł., na którą składają się pozycje: z tytułu utraconych maszyn i urządzeń produkcyjnych – 1.026.071 zł, z tytułu utraty pozostałych składników mienia ruchomego – 884 663 zł., z tytułu utraconych (rozebranych) budynków fabrycznych – 1.254.808 zł.

Sąd Okręgowy oddalając żądanie w zakresie odszkodowania za amortyzację budynków wskazał, że amortyzacja budynków nie nastąpiła na skutek wydania decyzji administracyjnej lecz na skutek upływu czasu i nie istnieje związek przyczynowy między utratą wartości budynków w wyniku amortyzacji, a decyzją administracyjną, której nieważność została stwierdzona decyzją z dnia 19 kwietnia 1994r.

Po rozpoznaniu apelacji powodów od powyższego rozstrzygnięcia Sąd Apelacyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 24 września 2003r. uchylił w/w rozstrzygnięcie Sądu I Instancji i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny wskazał, że w międzyczasie nastąpiła zamiana stanu prawnego związana z orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 września 2003 r. K 20/02 stwierdzającego niezgodność z Konstytucją art. 160 k.p.a. w części ograniczającej odszkodowanie za niezgodne z prawem działalnie organu władzy publicznej do rzeczywistej szkody. Wobec powyższego powodom przysługiwało roszczenie o pełne odszkodowanie za przejęte mienie ruchome i nieruchome ustalone na zasadach kodeksu cywilnego. W tym celu należało poczynić ustalenia zmierzające do wskazania czy i w jakim rozmiarze wystąpiły szkody ponad określoną w art. 160 k.p.a. „szkodę rzeczywistą”. Sąd Apelacyjny polecił przy ponownym rozpoznaniu sprawy ustalić, przy uwzględnieniu opinii biegłego, czy i o ile odpisy amortyzacyjne na przestrzeni kilkudziesięciu lat eksploatacji budynków spowodowały zmiany w określeniu wartości tych budynków, a w okresie 17 listopada 1997 r. czy stanowiły utraconą korzyść właścicieli, a więc czy miały wpływ na wysokość odszkodowania, którego mogą domagać się powodowie z tytułu utraconego mienia nieruchomego. W związku z żądaniem B. J. (2) odszkodowania dochodzonego, jako równowartość części nieruchomości istniejących w 1994 r. - konieczne jest natomiast ustalenie prawidłowej daty faktycznego przejęcia przedmiotowej fabryki w zarząd państwowy w celu ustalenia prawidłowej wartości początkowej. Sąd Okręgowy dla ustalenia wysokości szkody powinien dokonać porównania wartości mienia przejętego z wartością mienia zwróconego.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy powódki: H. J. (1), W. M. i K. D. wnosiły o zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa, reprezentowanego przez Ministra Gospodarki, odszkodowania: na rzecz H. J. (1) w kwocie 559.732 zł, na rzecz W. M. w kwocie 577.172 zł., i na rzecz K. D. w kwocie 426.034, 50 zł. Natomiast powód R. J. wnosił o zasądzenie od pozwanego tytułem odszkodowania kwoty 559.732 zł., a dodatkowo z tytułu utraconych korzyści kwotę 61.965 zł., zaś powód B. J. (1) wniósł o zasądzenie kwoty 1.251.182 zł. z tytułu utraty wartości budynków oraz kwoty 3.411.785 zł. z tytułu utraconych prefabrykatów i wyrobów gotowych.

Radca Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa, zastępującej Skarb Państwa, wnosił o oddalenie powództwa i o zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego zwrotu poniesionych kosztów postępowania, a w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 7 lutego 2012 r. Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił powództwo, a część nieuiszczonego wpisu przejął na rachunek Skarbu Państwa, nie zasądził od powodów na rzecz pozwanego zwrotu kosztów postepowania.

Swoje rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy oparł na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych:

Powodowie są następcami prawnymi wspólników Fabryki (...) „A. J. i Sp-ka” w P.. Fabryka ta działała w formie spółki komandytowej.

W dniu 13 lutego 1948 r. zapadło orzeczenie nr (...) Ministra Przemysłu i Handlu o przejściu na własność Państwa Fabryki (...) „A. J. i Sp-ka” w P.. Następnie decyzją z dnia 19 kwietnia 1994 r. Minister Przemysłu i Handlu stwierdził nieważność decyzji nacjonalizacyjnej z dnia 13 lutego 1948 r.

Decyzją z dnia 30 grudnia 1998 r. Minister Gospodarki przyznał powodom odszkodowanie za wadliwie sprywatyzowane mienie w łącznej kwocie 3.181.370 zł.

Ponadto Sąd I Instancji ustalił, że Sąd Rejonowy w Łodzi postanowieniem z dnia 31 grudnia 1997 r. odrzucił wniosek o wznowienie działalności Spółki komandytowej Fabryka (...) „A. J. i Sp-ka” w P..

Sąd Okręgowy wskazał, że powodowie dochodzą odszkodowania z tytułu wydania nieważnej decyzji nacjonalizacyjnej z dnia 13 lutego 1948 r. na podstawie przepisu art.160 k.p.a., ponad to, co zostało im już wypłacone w wyniku postępowania administracyjnego. Dochodzone obecnie odszkodowanie dotyczy utraconych półfabrykatów i wyrobów gotowych oraz utraty wartości budynków.

Początkowo spór między stronami dotyczył zakresu i wartości należnego powodom od pozwanego odszkodowania. Dopiero w piśmie procesowym z dnia 2 kwietnia 2011 r., pozwany podniósł zarzut braku legitymacji czynnej po stronie powodów twierdząc, że odszkodowanie z tytułu wadliwie sprywatyzowanego majątku Spółki przysługuje Spółce, a nie wspólnikom, czy ich następcom prawnym.

Sąd Okręgowy nie podzielił powyższego zarzutu i wskazał, że postanowienie Sądu Rejonowego w Łodzi z dnia 22 czerwca 1966 r., sygn. H 164/66, o wykreśleniu Spółki komandytowej Fabryka (...) „A. J. i Sp-ka” w P. z rejestru handlowego, wobec przejęcia jej na rzecz Skarbu Państwa, jest wiążące dla Sądu orzekającego w tej sprawie, zgodnie z art.365§1 k.p.c. w związku z art.361 k.p.c.

Sąd Okręgowy wskazał ponadto, że w związku z wydaniem decyzji z dnia 19 kwietnia 1994 r. Ministra Przemysłu i Handlu o stwierdzeniu nieważność decyzji nacjonalizacyjnej z dnia 13 lutego 1948 r., orzeczenie nacjonalizacyjne z dnia 13 lutego 1948 r. straciło ważność ex tunc – od daty wydania. Orzeczenie to nie miało zatem mocy prawnej w dacie likwidacji Spółki komandytowej Fabryka (...) „A. J. i Sp-ka” w P. w związku z wykreśleniem jej 22 czerwca 1966 r. z rejestru handlowego. Oznacza to, że w dacie likwidacji Spółki, mienie Spółki zgodnie z art. 137§2 kodeksu handlowego z 1934 r. dzieli się między wspólników stosownie do postanowień umowy spółki, a w braku umowy spłaca się wspólnikom udziały, przewyżkę zaś dzieli się między wspólników wg stosunku, w jakim uczestniczą w zysku.

Jak wskazał Sąd Okręgowy strona powodowa udowodniła następstwo prawne po (...) Spółki komandytowej Fabryka (...) „A. J. i Sp-ka” w P., jednakże nie było to wystraczające dla uwzględnienia powództwa. Strona powodowa nie przedstawiła bowiem umowy spółki i – co za tym idzie – nie wykazała ani uzgodnionych przez wspólników zasad podziału majątku w przypadku likwidacji spółki, ani też stosunku, w jakim dzielone były zyski pomiędzy wspólnikami.

Powództwo podlegało oddaleniu bowiem strona powodowa, mimo ciążącego na niej obowiązku dowodowego zgodnie z art. 6 k.c., nie udowodniła wielkości udziałów następców prawnych zmarłych wspólników w majątku Spółki, a tym samym nie udowodniła udziałów następców prawnych zmarłych wspólników w poniesionej szkodzie.

O kosztach orzeczono na podstawie art. 102 k.p.c.

Skutecznie apelację od powyższego wyroku wnieśli powodowie: R. J., B. J. (1) oraz H. J. (1); apelacje pozostałych powódek zostały prawomocnie odrzucone.

R. J. zaskarżył powyższy wyrok w części tj. w zakresie pkt. 1, zarzucając Sądowi I instancji:

1.  pominięcie istotnych dowodów zgromadzonych w aktach i niekwestionowanych w sprawie;

2.  przyjęcie ustaleń sprzecznych z treścią materiału dowodowego zgromadzonego w aktach;

3.  brak w wyroku oceny materiału dowodowego odnoszącego się do podstawowych opinii sporządzonych przez biegłych dotyczących roszczeń;

4.  naruszenie przepisów prawa w zakresie oceny dowodów (art. 233 k.p.c.), oraz w zakresie wyroku (art. 328 §2 k.p.c.).

Na tej podstawie apelujący wniósł o zmianę wyroku i zasądzenie na jego rzecz kwoty 559.732 zł, zgodnej z sumaryczną wyceną roszczeń zawartych w pozwie z dnia 3 listopada 2000 r. (punkt la oraz punkt lc), rozszerzonym pismem procesowym z dnia 10 grudnia 2007 r.; oraz o zasądzenie kosztów w wysokości 45.714,26 zł, zgodnie z wyliczeniem zawartym w załączniku do protokołu rozprawy z dnia 12 stycznia 2012 r.

Powód B. J. (1) zaskarżył powyższy wyrok w części objętej punktem 1, zarzucając mu naruszenie przepisów postępowania poprzez:

1.  postawienie powodom w wyroku z 7 lutego 2012 roku zarzutu, że nie udowodnili "czy przysługuje im odszkodowanie" za wadliwą nacjonalizację mienia "ani w jakiej części" - dopiero po zamknięciu rozprawy, które miało miejsce w dniu 12 stycznia 2012 r.;

2.  błędne rozpoznanie w wyroku stanu faktycznego w postaci twierdzenia, że powodowie nie przedłożyli Sądowi kluczowych dokumentów dotyczących (a) udziałów wspólników znacjonalizowanej spółki oraz (b) podziału przez następców prawnych tychże wspólników pozostałego majątku spółki, w tym odszkodowania należnego za wadliwą nacjonalizację spółki;

3.  nieuwzględnienie faktów znanych sądowi urzędowo (art. 228 § 2), w tym zasady i sposobu podziału przyznanego powodom w trybie administracyjnym odszkodowania - którego niedostatki spowodowały wniesienie powództwa;

4.  uchylenie się od oceny wiarogodności uzyskanego materiału dowodowego w postaci trzech opinii biegłych (art. 233 § 1 k.p.c.).

Wskazując na te zarzuty B. J. (1) wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w punkcie 1 (dot. oddalenia powództwa); oraz o uznanie powództwa w zakresie roszczeń wyszczególnionych w załączniku do protokołu z rozprawy z dnia 12 stycznia 2012 r. i w konsekwencji zasądzenie od pozwanego na jego rzecz kwoty 4.688.892 zł według wykazu zawartego w ww. załączniku (przy pominięciu pozycji "koszty procesowe"), wraz z należnymi odsetkami za zwłokę liczonymi do dnia wypłaty zasądzonej kwoty. Nadto wniósł o zasądzenie kosztów poniesionych na trwający 13 lat proces - według norm przewidzianych.

Powódka H. J. (1) zaskarżyła powyższy wyrok w części w punkcie 1 zarzucając mu:

naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik sprawy, tj.:

1.  art. 217 § 2 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. poprzez pominięcie ogromnej części zgromadzonego w sprawie i niekwestionowanego materiału dowodowego tj. dokumentów znajdujących się w dołączonych do akt sprawy, aktach z postępowań administracyjnych poprzedzających niniejszą sprawę (znak: (...) zakończonych ostateczną decyzją Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 19 kwietnia 1994 r. w szczególności umowy spółki komandytowej z dnia 15 listopada 1927 r. „A J. i S-ka spółka komandytowa" w P. (k.73 - 75 akt administracyjnych), poświadczonego rejestru handlowego nr (...) (k.78 akt administracyjnych), umowy spadkobierców właścicieli firmy A (...)-ka” dotyczącej podziału spadku i należnego im odszkodowania wraz z tabelą dokumentującą przeliczenia udziałów spadkobierców wskazanej spółki w odszkodowaniu (k.89 i 90 akt administracyjnych), a także prawomocnych postanowień o stwierdzeniu nabycia spadku po wspólnikach spółki komandytowej (akt administracyjnych k. 88-81 i 79),

2.  art. 230 k.p.c. polegające na pominięciu okoliczności, iż udział następców prawnych zmarłych wspólników spółki komandytowej przejętej na rzecz Skarbu Państwa orzeczeniem nr 43 z dnia 13 lutego 1948 tj. między innymi powódek został ustalony w umowie spadkobierców właścicieli spółki komandytowej, na mocy której zostały ustalone pomiędzy wszystkimi spadkobiercami udziały poszczególnych spadkobierców po właścicielach firmy i tym samym udziały w należnym im odszkodowaniu od Skarbu Państwa. W wyniku podziału spadku pomiędzy spadkobiercami powódka K. D. otrzymała udział wynoszący 9,96%, H. J. (1) otrzymała udział wynoszący 9,66%, a V. M. 9,96%. Przedmiotowa umowa działu spadku znajduje się w aktach postępowania administracyjnego dotyczącego wypłaty odszkodowania spadkobiercom wspólników „A J. i S-ka spółka komandytowa" w P. (k.89 i 90 akt administracyjnych).

3.  art. 231 k.p.c. poprzez przyjęcie, że powodowie nie udowodnili udziału spadkobierców wspólników „ A. (...) spółka komandytowa” w P. w szkodzie, mimo istnieniu ku temu jednoznacznych przesłanek w postaci dokumentów znajdujących się w dołączonych do akt sprawy akt postępowania administracyjnego.

4.  art. 232 k.p.c. w zw. z art. 3 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. i w zw. z art. 6 k.c. poprzez przyjęcie, że powodowie nie wywiązali się z obowiązku udowodnienia czy przysługuje im odszkodowanie za wadliwie sprywatyzowane mienie, ani w jakiej części, podczas gdy powódki złożyły w dniu 22.12.1998 r. do Ministerstwa Gospodarki umowę spadkobierców właścicieli firmy A. J. i S-ka” dotyczącą podziału spadku i należnego im odszkodowania (k.90 akta administracyjnych) wraz z tabelą obrazującą udziały w spadku i odszkodowaniu (k.89 akt administracyjnych),

5.  art. 316 §1 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów przeprowadzonych w sprawie i ich dowolną ocenę, oraz brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego i dokonania jego oceny z pominięciem istotnej części tego materiału - dokumentów decyzji z dnia 19 kwietnia 1994r., decyzji z dnia 30 grudnia 1998r. wraz z wszystkimi załącznikami znajdujących się w aktach postępowania administracyjnego załączonych do akt sprawy, a w konsekwencji na błędnym przyjęciu, że wysokość udziałów powodów w szkodzie nie została wykazana.

6.  art. 328 § 2 k.p.c. poprzez nie zawarcie w uzasadnieniu sporządzonym do zaskarżonego wyroku przez Sąd I instancji wszystkich koniecznych elementów, Sąd I instancji pominął kluczowe z uwagi na przedmiot postępowania dowody znajdujące się w aktach sprawy. Ponadto, Sąd I instancji nie odniósł się w ogóle do uznania przez pozwanego roszczenia w wysokości 70.488 zł wyliczonego przez biegłą S. H. w związku z uznaniem daty bezprawnego przejęcia majątku spółki komandytowej na dzień 13 luty 1948 a nie na dzień 30 X 1950r. - pismo procesowe pozwanego z dnia 15 lipca 2005 r. Na wyżej wymienione dowody wskazywały powódki w piśmie procesowym z dnia 7 sierpnia 2009 r. k. 879 i wyliczyły w związku z tym wysokość roszczeń należnych powódkom w tym zakresie - str. 3 tegoż pisma.

7.  nierozpoznanie istoty sprawy, gdyż Sąd I instancji nie orzekł merytorycznie o żądaniu strony i zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania.

8.  art. 386 § 6 k.p.c. poprzez niezastosowanie się do wskazań i oceny prawnej Sądu Apelacyjnego wyrażonej w uzasadnieniu wyroku z dnia 24.09.2003 r. uchylającego częściowy wyrok Sądu Okręgowego z dnia 26 czerwca 2002r. i przekazującego sprawę do ponownego rozpoznania.

Naruszenie przepisów prawa materialnego tj.

9.  art. 160 § 1, 2, 3, 4 k.p.a., w zw. z art. 361 k.c. poprzez ich pominięcie i niezastosowanie mimo, że z okoliczności faktycznych sprawy wynikających z całego przeprowadzonego postępowania dowodowego zarówno w postępowaniu administracyjnym, jak i w postępowaniu sądowym wynikało bezspornie, iż powodowie udokumentowali swoje prawa, a kwestią sporną była jedynie wysokość szkody i jej poszczególne składniki.

10.  art. 160 § 1 i 5 k.p.a. w zw. z art. 7 i 10 Konstytucji RP poprzez nierespektowanie zapadłej decyzji administracyjnej z dnia 19 kwietnia 1994 r. mimo, iż Sąd w niniejszym postępowaniu jest związany ostateczną decyzją administracyjną stwierdzającą nieważność decyzji nacjonalizacyjnej z 1948 r.

W konkluzji skarżąca wniosła o zmianę wyroku poprzez uwzględnienie powództwa i zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa na jej rzecz kwoty 559.732 zł wraz z odsetkami od dnia wniesienia powództwa do dnia zapłaty, oraz o zasądzenie kosztów procesu za obie instancje, ewentualnie wniosła o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 5 września 2013 r., Sąd Apelacyjny w Warszawie w punkcie pierwszym zmienił zaskarżony wyrok częściowo w punkcie pierwszym i w punkcie trzecim w ten sposób, że zasądził od pozwanego Skarbu Państwa – Ministra Gospodarki na rzecz: B. J. (1) kwotę 1.251.182 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 6 sierpnia 2007 r. do dnia zapłaty, R. J. kwotę 328.614 zł wraz z ustawowymi odsetkami od kwoty 181.984 zł od dnia 6 sierpnia 2007 r. do dnia zapłaty i od kwoty 146.630 zł od dnia 10 grudnia 2007 r. do dnia zapłaty, - H. J. (1) kwotę 328.614 zł wraz z ustawowymi odsetkami od kwoty 181.984 zł od dnia 6 sierpnia 2007 r. do dnia zapłaty i od kwoty 146 630 zł od dnia 21 kwietnia 2009 r. do dnia zapłaty i ustalił, że koszty procesu ponoszą w 75% - B. J. (1), w 42% - R. J. oraz w 42% - H. J. (1), pozostawiając szczegółowe wyliczenie tych kosztów referendarzowi sądowemu; w punkcie drugim oddalił apelacje powodów w pozostałym zakresie; w punkcie trzecim zniósł między stronami koszty postępowania apelacyjnego.

W ocenie Sądu Apelacyjnego apelacje powodów w zasadniczej części zasługiwały na uwzględnienie. W aktach postępowania administracyjnego dołączonych do niniejszej sprawy znajduje się umowa spółki komandytowej z dnia 15 listopada 1927 r. „A. J. i S-ka komandytowa” w P., na k.78 znajduje się poświadczony odpis z rejestru handlowego spółki nr (...), na k. 89-90 umowa spadkobierców właścicieli firmy A. J. i S-ka komandytowa” w P. dotycząca podziału odszkodowania oraz na k 88-81 i 79 znajdują się odpisy postanowień o stwierdzeniu nabycia spadku po wspólnikach spółki komandytowej. Wniosek o dopuszczenie dowodów z tych dokumentów znajduje się na k.879 oraz k.851. A zatem twierdzenia Sądu Okręgowego, jakoby powodowie nie przedstawili tych dokumentów były dowolne.

Za podstawę prawną roszczeń powodów sąd uznał art. 160 k.p.a. ze względu na to, że zdarzenia prawne, z których powodowie wywodzili swoje roszczenia miały miejsce przed dniem 1 września 2004 r.. Za datę początkową, od której nastąpiło bezprawne przejęcie majątku przedsiębiorstwa Sąd Apelacyjny uznał datę wydania decyzji nacjonalizacyjnej - 13 lutego 1948 r. Stan majątku na ten dzień przyjął za miarodajny do prowadzenia ustaleń porównawczych, natomiast skład mienia ustalił w oparciu o protokół zdawczo-odbiorczy z dnia 30 października 1950 r. Za udowodnioną uznał szkodę spowodowaną pogorszeniem się stanu budynków w okresie zarządzania nimi przez Skarb Państwa i z tego tytułu zasądził na rzecz powodów kwoty ujęte w wyroku. Natomiast roszczenie dotyczące odszkodowania za utracone półprodukty i produkty gotowe ocenił jako niewykazane. Zwrócił uwagę, że wspólnicy spółki od wybuchu II wojny światowej nie mieli prawa wstępu na teren przedsiębiorstwa, a formalna konfiskata fabryki przez władze niemieckie nastąpiła w dniu 10 lutego 1943 r. W czasie działań wojennych fabryka pracowała pod zarządem niemieckim. Po wyzwoleniu przedsiębiorstwo zostało objęte zarządem państwowym, a dotychczasowi wspólnicy nadal nie mogli wejść na jego teren. Sąd drugiej instancji stanął na stanowisku, że rzeczą powodów było wykazanie, iż znajdujące się w fabryce półfabrykaty i materiały gotowe przejęte przez Niemców nie zostały przez nich zużyte, a zapasy wskazane w protokole z 1950 r. stanowiły własność dawnego właściciela, jednak faktów tych powodowie nie dowiedli. W rezultacie Sąd przyjął, że półfabrykaty i produkty wytworzone przed odebraniem w czasie wojny fabryki spółce komandytowej zużył okupant i w tym zakresie ani szkoda, ani jej związek przyczynowy z aktem nacjonalizacji nie zostały wykazane.

Skargę kasacyjną od tego wyroku wnieśli powodowie B. J. (1), R. J. i H. J. (1) zaskarżając go w części oddalającej ich roszczenie odszkodowawcze. Skargę oparli na podstawie naruszenia prawa materialnego przez niezastosowanie (niewłaściwe zastosowanie)

1.  art. 40 § 1 pkt 3 k.h. oraz art. 551 zd. 2 pkt 2 k.c. w zw. z art. 361 § 2 k.c. w zw. z art. 160 § 1 i 2 k.p.a., polegające na oddaleniu roszczenia o zapłatę odszkodowania za wartość rzeczy ruchomych (tj. półproduktów i towarów gotowych), stanowiących, w świetle ustalonego przez Sąd Apelacyjny stanu faktycznego, składniki przedsiębiorstwa, przy równoczesnym uznaniu przez Sąd Apelacyjny powodów za legitymowanych do dochodzenia odszkodowania z tytułu bezprawnego przejęcia majątku przedsiębiorstwa;

2.  art. 546 kodeksu Napoleona w zw. z art. 547 kodeksu Napoleona w zw. z art. 2 ust. 1 i ust. 2 w zw. z art. 3 ust. 1 i w zw. z art. 5 zd. 1 i zd. 2 dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 30 listopada 1939 r. o nieważności aktów prawnych władz okupacyjnych (Dz. U. Nr 102, poz. 1006), przez wadliwe przyjęcie, że pozostawione na terenie przedsiębiorstwa rzeczy ruchome (tj. półprodukty i towary gotowe), wytworzone w okresie faktycznego zarządzania przedsiębiorstwem przez okupanta, nie przypadały właścicielowi przedsiębiorstwa na podstawie „prawa przybycia" (tj. jako pożytki);

3.  a także przez błędną wykładnię art. 6 k.c. w zw. z art. 40 § 1 pkt 3 k.h. w zw. z art. 160 § 1 k.p.a., polegającą na przyjęciu, że na powodach spoczywał ciężar wykazania, iż będące składnikami przedsiębiorstwa półprodukty i towary gotowe stanowiły własność właścicieli przedsiębiorstwa, podczas gdy ciężar dowodu, że rzeczy te mają innego właściciela niż właściciel przedsiębiorstwa spoczywał na stronie pozwanej.

Powołali także podstawę naruszenia przepisów postępowania, mającego istotny wpływ na wynik sprawy w wyniku uchybienia art. 228 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 zd. 1 k.p.c., oraz naruszenie art. 378 § 1 oraz art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 zd. 1 k.p.c., przez nierozpoznanie istoty sprawy w zakresie części zgłoszonych przez powodów roszczeń oraz na pominięciu w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku przyczyn oddalenia tych roszczeń.

Skarżący domagali się uchylenia zaskarżonej części wyroku Sądu Apelacyjnego i przekazania temu Sądowi sprawy do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Wyrokiem z dnia 28 maja 2015 r., Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok w części oddalającej apelacje powodów (pkt II) oraz w części orzekającej o kosztach procesu (pkt I in fine i pkt III) i w tym zakresie przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w Warszawie do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Sąd Najwyższy zgodził się z zarzutem nierozpoznania przez Sąd odwoławczy wszystkich zarzutów apelacyjnych. Powodowie podnosili w swoich apelacjach, że Sąd Okręgowy nie uwzględnił w wyroku nawet uznanej przez pozwanego kwoty 70.488 zł, uzupełniającej przyznane powodom na drodze administracyjnej odszkodowanie za utracone składniki majątku. Dodatkowa kwota była wynikiem przyjęcia, że bezprawne przejęcie zakładu nastąpiło 13 lutego 1948 r., a nie w dniu sporządzenia protokołu z 1950 r. Sąd Apelacyjny odniósł się wprawdzie w uzasadnieniu do podniesionych zarzutów stwierdzając, że ta część odszkodowania nie została zasądzona, ponieważ nie była objęta żądaniem powodów sprecyzowanym na rozprawie z dnia 18 sierpnia 2005 r., jednak prawidłowość zajętego stanowiska powodowie słusznie kwestionują, gdyż treść ich pism procesowych składanych w postępowaniu pierwszo instancyjnym już po rozprawie z dnia 18 sierpnia 2005 r. wskazywała na wolę uzyskania w drodze wyroku także uznanej przez pozwanego kwoty 70.488 zł (w odpowiednich udziałach). Powodowie podnosili, że pozwany odmówił jej dobrowolnej wypłaty powołując się na proces toczący się między stronami. Powód B. J. (1) w załączniku do protokołu rozprawy z dnia 12 stycznia 2012 r. wyraźnie wymienił swoje roszczenie z tego tytułu, powódka H. J. (1) wypowiedziała się w tej sprawie w pismach procesowych (k. 579, 850), a powód R. J. wskazywał, że roszczenie to mieści się w jego roszczeniu zgłoszonym w punkcie 1 c pozwu w wyliczeniach zawartych w załączniku do protokołu rozprawy kończącej postępowanie. Powołanie się przez Sąd Apelacyjny jedynie na dużo wcześniejsze stanowisko powodów bez uwzględnienia jego późniejszych zmian powoduje, że zarzut apelacyjny dotyczący nierozpoznania roszczenia o zapłatę kwoty 70.488 zł nie został należycie zbadany w postępowaniu apelacyjnym, z naruszeniem art. 378 § 1 k.p.c.

Skarżący powołując się na postanowienia art. 40 § 1 pkt 3 k.h. oraz na art. 546 i 547 K.N. w zw. z art. 2 ust. 1 i ust. 2 w zw. z art. 3 ust. 1 i w zw. z art. 5 zd. 1 i zd. 2 dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 30 listopada 1939 r. o nieważności aktów prawnych władz okupacyjnych podnosili, że w świetle tych przepisów półprodukty i wyroby gotowe stanowiły składniki przedsiębiorstwa, które - nawet gdyby zostały wytworzone w czasie posiadania przedsiębiorstwa przez okupanta - nadal przypadały właścicielowi przedsiębiorstwa na podstawie prawa przybycia. Pominięcie przytoczonych przepisów doprowadziło, ich zdaniem, do wadliwego rozłożenia ciężaru dowodu, ponieważ to na pozwanym powinien spoczywać obowiązek dowiedzenia, że właścicielem przejętych w 1948 r. półproduktów i wyrobów gotowych nie była spółka komandytowa prowadząca przedsiębiorstwo.

Uzasadnienie sporządzone przez Sąd Apelacyjny nie zawiera prawnej podstawy przyjętego przez ten Sąd stanowiska, z którego wywiódł wniosek, że powodom prawo do odszkodowania za półprodukty i produkty gotowe przejęte przez Państwo wraz z przedsiębiorstwem prowadzonym przez spółkę komandytową ich poprzedników prawnych przysługiwałoby jedynie wówczas, gdyby wykazali, że zapasy te powstały w czasie, kiedy przedsiębiorstwo prowadzone było bezpośrednio przez tę spółkę.

Zgodnie z ustaleniami faktycznymi przedsiębiorstwo prowadzone przez spółkę komandytową Fabryka (...) „A. J. i S-ka" w P. zostało jej odebrane kolejno przez władze okupacyjne w 1939 r., a następnie, bez przywrócenia posiadania po zakończeniu działań wojennych, przez Państwo Polskie w 1945 r. i znacjonalizowane na mocy orzeczenia z 1948 r. Przejęcie nastąpiło wraz z półproduktami i produktami gotowymi, co do których Sąd Apelacyjny ustalił w sposób wiążący Sąd Najwyższy (art. 398 ¹³ § 2 k.p.c.), że wytworzone zostały w okresie, kiedy przedsiębiorstwo pozostawało w rękach okupanta. W związku z tym konieczne jest rozważenie statusu prawnego przedsiębiorstwa w okresie okupacji. Jak słusznie wskazują powodowie, aktem prawnym, który - w nawiązaniu do postanowień Konwencji dotyczącej praw i zwyczajów wojny lądowej zawartej w Hadze w dniu 18 października 1907 r. (Dz. U. z 1927 r., Nr 21, poz. 161) - uznawał za nieważne i niebyłe wszelkie akty i zarządzenia władz okupujących terytorium Państwa Polskiego, już wydane lub przyszłe (art. 9), jeżeli wykraczały poza granice tymczasowej administracji okupowanym terytorium był dekret Prezydenta Rzeczpospolitej z dnia 30 listopada 1939 r. (Dz. U. Nr 102, poz. 1006). Był to akt prawny wydany przez organy państwa działające na uchodźstwie, których legitymacja do stanowienia prawa wynikała z postanowień Konstytucji Kwietniowej z 1935 r. Ciągłość prawną między II a III Rzeczpospolitą Polską potwierdził Senat Rzeczypospolitej Polskiej w uchwale z dnia 16 kwietnia 1998 r. (M.P. Nr 12, poz. 200). W art. 2 dekretu jako nieważne i niebyłe wskazane zostały wszelkie akty prawne i zarządzenia władz okupacyjnych, dotyczące przenoszenia, obciążania, ścieśniania lub ograniczania prawa własności m. in. osób fizycznych i prawnych na rzecz obcych państw, obcych obywateli lub obcych osób prawnych (ust. 1), także gdy wynikały ze stosowania eksterminacyjnej polityki narodowościowej (ust. 2). Sąd Najwyższy podał, że jako nieważne i niebyłe należało także traktować wszelkie akty władz okupacyjnych dotyczące wprowadzenia sekwestru, zarządu przymusowego lub wprowadzenia pod inną nazwą zmiany w sposobie zarządzania i użytkowania mienia osób fizycznych i prawnych prawa polskiego (art. 3 ust. 1 dekretu) oraz wszelkie tytuły prawne nabyte przez jakąkolwiek osobę fizyczną lub prawną do jakiegokolwiek mienia lub praw na zasadzie zarządzeń i aktów prawnych władz okupacyjnych uznanych za nieważne i niebyłe przez dekret, również wtedy, kiedy nabycie nastąpiło w drodze umów lub wykorzystania przepisów przymusowych, o ile dotyczyło wymienionych w dekrecie przedmiotów i praw (art. 5 ). Tym samym konfiskata fabryki dokonana przez okupanta w 1939 r. stanowiła czynność nieważną i niebyłą, a posiadanie przedsiębiorstwa i prowadzenie produkcji stanowiło działanie podejmowane bez tytułu prawnego. Przedsiębiorstwo pozostawało nadal własnością spółki komandytowej, a stosunki pomiędzy właścicielem a posiadaczem regulowały przepisy obowiązującego wówczas na terenie P. Kodeksu Napoleona, którego postanowienia dotyczące praw rzeczowych uchylone zostały dopiero przez art. III § 1 pkt 1 dekretu z dnia 11 października 1946 r. – przepisy wprowadzające prawo rzeczowe i prawo o księgach wieczystych (Dz. U. Nr 57, poz. 321 ze zm.).

Dekret w art. XXVI ustanawiał zasadę utrzymania w mocy praw rzeczowych istniejących w chwili wejścia w życie dekretu z dnia 11 października 1946 r. - Prawo rzeczowe (Dz. U. Nr 57, poz. 319 ze zm.), o ile przepisy przejściowe nie stanowiły inaczej. Kodeks Napoleona we wskazanym przez skarżących art. 546 ustanawiał dla właściciela rzeczy prawo przybycia z przychodów rzeczy i z przyłączenia, obejmujące wszelkie przychody z rzeczy i wszystko co się z nią łączy naturalnie bądź sztucznie, a w art. 547 precyzował pojęcie przychodów, należących do właściciela prawem przybycia - stanowiły je przychody z ziemi naturalne lub przemysłowe, przychody cywilne oraz przychówek ze zwierząt. Z kolei przychody z przyłączenia, którym poświęcone zostały art. 551 i nast. K.N. nawiązują do zawartego w istotnym w niniejszej sprawie art. 524 K.N. postanowienia, zgodnie z którym przedmioty, które właściciel umieścił na gruncie w celu jego użytkowania stają się nieruchomością z przeznaczenia, co dotyczy m. in. narzędzi potrzebnych do użytkowania kuźnic, papierni i tym podobnych założeń, a więc generalnie urządzeń fabryk. Przychody przemysłowe określane są jako te, które uzyskiwane są w wyniku pracy człowieka, są więc nimi także przychody właściciela z wykorzystywania umieszczonych na jego gruncie urządzeń fabrycznych, co do których również działa domniemanie ustanowione w art. 553 K.N., że poczynione zostały nakładem właściciela i zasada, że stanowią jego własność jako część jego nieruchomości - nieruchomość z przeznaczenia. Przychody z rzeczy z zasady przypadają właścicielowi (art. 547 K.N.), nawet jeżeli nie jego kosztem i staraniem zostały osiągnięte (art. 548 K.N.), z tym, że w takim wypadku właściciel zobowiązany jest do zwrotu wyłożonych przez osoby trzecie kosztów. Przychody należą do prostego posiadacza tylko wtedy, kiedy posiada rzecz w dobrej wierze, w przeciwnym przypadku obowiązany jest oddać przychody z rzeczą właścicielowi, który jej poszukuje (art. 549 K.N.). Okupant konfiskujący fabrykę podmiotu prywatnego wbrew postanowieniom art. 46 zd. 2 Konwencji Haskiej, w oparciu o akty prawne, które z mocy dekretu o nieważności aktów prawnych władz okupacyjnych nie mogą stanowić podstawy legitymizującej jego działania, traktowany być musi jako posiadacz w złej wierze, wobec czego jego obowiązkiem było zwrócić właścicielowi fabrykę wraz z jej przychodami, w tym wypadku półproduktami i wyrobami gotowymi, które przysługiwały prawowitemu właścicielowi. W takim stanie prawnym nastąpiło faktyczne przejęcie przedsiębiorstwa w zarząd państwowy w dniu 19 stycznia 1945 r. Dokonanie wadliwej nacjonalizacji już po uchyleniu Kodeksu Napoleona na ziemiach polskich nie uzasadniało stosowania innych przepisów do oceny statusu prawnego przejętych zapasów z uwagi na ustanowioną w art. XXVI przepisów wprowadzające prawo rzeczowe i prawo o księgach wieczystych zasadę dalszego obowiązywania praw rzeczowych istniejących w chwili wejścia w życie prawa rzeczowego z 1946 r.

Sąd Najwyższy nie zgodził się ze stanowiskiem, jakoby przysługiwanie właścicielowi przedsiębiorstwa prawa własności półproduktów i zapasów gotowych towarów stanowiło przedmiot domniemania prawnego ustanowionego w art. 40 § 1 pkt 3 k.h. Przepis ten zawierał definicję przedsiębiorstwa jako przedmiotu obrotu i nie może stanowić podstawy przerzucenia ciężaru dowodu w postępowaniu o odszkodowanie za wydanie wadliwego orzeczenia nacjonalizacyjnego. Postanowienia i domniemania w zakresie prawa przybycia zawierają natomiast wskazane wcześniej przepisy Kodeksu N..

Sąd Najwyższy wskazał, że wyrok Sądu Apelacyjnego został wydany w zaskarżonej części w wyniku rozpoznania sprawy bez należytego uwzględnienia mających zastosowanie przepisów prawnych, a częściowo był rezultatem nierozważenia stanowisk i żądań stron.

Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł na podstawie art. 398 ¹⁵ § 1 k.p.c. oraz art. 108 § 1 i 2 k.p.c. w zw. z art. 398 ²¹ k.p.c. i art. 391 § 1 k.p.c.

Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

po uchyleniu przez Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 28 maja 2015 r., wyroku Sądu Apelacyjnego z 25.09.2013r. ( k.1581 tom 8 – wyrok Sądu Apelacyjnego) w części oddalającej apelacje powodów oraz w części orzekającej o kosztach procesu:

a)  B. J. (1) dochodził od Skarbu Państwa kwoty 3.411.785,59 zł. wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 1 marca 2010r. tytułem odszkodowania za półfabrykaty i wyroby gotowe, oraz 25.925,49 zł. z ustawowymi odsetkami od dnia 30 grudnia 1998r. tytułem odszkodowania za rozebrane i nieistniejące budynki, oraz zwrotu kosztów postępowania;

b)  R. J. dochodził od Skarbu Państwa kwoty 224.309 zł. wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 1 marca 2010r. tytułem odszkodowania za półfabrykaty i wyroby gotowe, oraz 6.809 zł. wraz z ustawowymi odsetkami od 29 stycznia 1999r. tytułem odszkodowania za rozebrane i nieistniejące budynki, oraz zwrotu kosztów postępowania;

c)  H. J. (1) dochodziła od Skarbu Państwa kwoty 224.309 zł. wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 18 kwietnia1997r. tytułem odszkodowania za półfabrykaty i wyroby gotowe, oraz 6.809 zł. wraz z ustawowymi odsetkami od 29 stycznia 1999r. tytułem odszkodowania za rozebrane i nieistniejące budynki, oraz zwrotu kosztów postępowania. ( stanowisko zawarte w piśmie k. 1842 tom 10 ).

W toku postepowania przed Sądem Apelacyjnym:

a)  B. J. (1) zmarł a spadek po nim nabył w całości M. J. (1) (k.2118) i postępowanie zostało podjęte z jego udziałem ( k.2127),

b)  H. J. (1) zmarła a spadek po niej nabył R. J. w całości (k.2057) i postępowanie zostało podjęte z jego udziałem ( k.2111),

c)  zmienił się reprezentant Skarbu Państwa, w dacie wyrokowania był nim Minister (...).

Przedsiębiorstwo należące do poprzedników prawnych powodów zostało objęte działaniem przepisów ustawy z dnia 3 stycznia 1946r. o przejęciu na własność Państwa podstawowych gałęzi gospodarki narodowej ( Dz. U. nr 3, poz. 17 z późn. zm.). Przejęcie nastąpiło z mocy samego prawa i obejmowało całe przedsiębiorstwo ze wszystkimi jego składnikami. Postępowanie nacjonalizacyjne toczyło się w trybie administracyjnym.

Zgodnie z par. 65 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 stycznia 1947r. w sprawie trybu postępowania przy przejmowaniu przedsiębiorstw na własność Państwa ( Dz. U. nr 16, poz. 62 z póżn. zm.), właściwy minister wydawał orzeczenie o przejęciu, następnie sporządzany był protokół zdawczo – odbiorczy, który powinien zawierać opis przedsiębiorstwa z wymienieniem jego składników ( par. 75 ust. 1 rozporządzenia). Protokół ten podlegał zatwierdzeniu przez właściwego ministra. Zatwierdzony Protokół stanowił integralną część orzeczenia ministra. Jest on dowodem, że określone w nim składniki majątkowe istniały i wchodziły w skład przedsiębiorstwa w chwili jego przejęcia oraz, że zostały przejęte na własność Skarbu Państwa w wyniku nacjonalizacji.

Przedsiębiorstwo należące do poprzedników prawnych powodów zostało przejęte na własność Państwa orzeczeniem Ministra Przemysłu i Handlu nr (...) z dnia 13 lutego 1948r. ogłoszonym w Monitorze Polskim nr 44 z dnia 30 kwietnia 1948r. poz. 223 i na mocy zarządzenia Ministra Przemysłu Lekkiego z dnia 7 lipca 1950 r. objęte w zarząd przez (...) Zakłady (...) w P. ( k.2191 i nast. tom 11 zarządzenie).

Zarządzeniem Przewodniczącego Wojewódzkiej Komisji Do Spraw Upaństwowienia Przedsiębiorstw na Województwo (...) z 25.09.1946r. przedsiębiorstwo należące do poprzedników prawnych powodów objęte zostało wykazem przedsiębiorstw przechodzących na zasadzie art. 2 ustawy z dnia 3.01.1946r. na własność Państwa ( k.260 -261 tom 2). 1sierpnia 1946r. przedmiotową Fabrykę przyłączono do Państwowych Zakładów (...) w P.. 19.01.1945r. Fabrykę objęto przymusowym zarządem państwowym.

W protokole zdawczo odbiorczym z 1950r. sporządzonym zgodnie z par. 75 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 stycznia 1947r. w sprawie trybu postępowania przy przejmowaniu przedsiębiorstw na własność Państwa, zatwierdzonym przez Ministra nie zawarto szczegółowej specyfikacji półfabrykatów a jedynie wskazano ich wartość jako 1.634.232,53 zł. przedwojennych, Podobnie nie zawarto w nim szczegółowej specyfikacji towarów gotowych wskazując jedynie, że na pozycję tę składają się tkaniny bawełniane, z włókien sztucznych i z jedwabiu sztucznego oraz środki opatrunkowe jak wata, gaza itp., a ich wartość na dzień przejęcia pod zarząd państwowy opiewa na 7.936.553,06 zł. przedwojennych (k.2234 tom12).

W oparciu o w/w protokół nie jest możliwe ustalenie stanu magazynowego przedsiębiorstwa należącego do poprzedników prawnych powodów w chwili wyrządzenia szkody. Dodatkowo prawdziwość danych z niego wynikających budzi wątpliwości w kontekście pozostałych dokumentów znajdujących się w aktach sprawy, jak również w świetle opinii biegłego K.. Jak wynika z tej opinii, wartość stanu magazynowego przedmiotowego przedsiębiorstwa na przestrzeni lat 1937- 1941 wahała się od 149.750 do 337.385 zł. przedwojennych w wypadku półfabrykatów, a w przypadku towarów gotowych od 158.523 do 480.735 zł. przedwojennych. W oparciu o powyższe dane można mieć wątpliwości, co do skali zgromadzonych półfabrykatów i wyrobów gotowych, które wymienione zostały w tym protokole jedynie poprzez wskazanie ogólnej ich wartości, zwłaszcza że jak wskazał biegły, w analizowanym okresie niejednokrotnie wartość całego przedsiębiorstwa tego rodzaju wynosiła około 2.000.000 zł. przedwojennych, co pozostaje wartością kilkukrotnie mniejszą od wartości rzekomo zgromadzonych w dniu 19.01.1945r. półfabrykatów i wyrobów gotowych.

Ustalenie wysokości odszkodowania należnego powodom za utratę półfabrykatów i wyrobów gotowych winno nastąpić w oparciu o ich szczegółową specyfikację z daty wyrządzenia szkody. Ustalenie wysokości odszkodowania poprzez przeliczenie wartości wskazanej w w/w protokole w złotych przedwojennych na współcześnie obowiązującą walutę jest obarczone dużym prawdopodobieństwem błędu z uwagi na procesy inflacyjne oraz denominacje waluty. Metoda przeliczenia polskich złotych przedwojennych na obecne według cen dolara amerykańskiego budzi wątpliwości albowiem kurs waluty jest uwarunkowany szeregiem zmiennych czynników natury ekonomicznej a poza tym ostatnie notowania złotego przedwojennego do dolara amerykańskiego przed przejęciem Fabryki na własność państwa pochodzą z sierpnia 1939r. Jak wskazał biegły K. przy przeliczeniu złotych przedwojennych według cen dolara amerykańskiego należałoby uwzględnić także zmianę wartości siły nabywczej dolara amerykańskiego w okresie od sierpnia 1939r. do momentu sporządzenia opinii ( k.2089 biegły).

Odszkodowanie, zgodnie z art. 363 k.c. winno stanowić ekwiwalent utraconego mienia według jego aktualnej wartości rynkowej. Dokonanie waloryzacji kwot wskazanych w protokole zdawczo odbiorczym w złotych przedwojennych pozostawałoby w istocie w sprzeczności z funkcją odszkodowania, które ma charakter kompensacyjny i musi być powiązane z rozmiarem doznanego uszczerbku. Określenie wysokości odszkodowania wymagało zatem ustalenia jaką ilość półfabrykatów i towarów gotowych i o jakich parametrach powodowie utracili wskutek nacjonalizacji.

W toku postępowania przed Sądem Apelacyjnym, w Archiwum Państwowym odnaleziony został sprawozdawczy bilans otwarcia Fabryki (...) i spółka w P., sporządzony na dzień 23 lutego 1945r. tj. na dzień przejęcia Fabryki pod przymusowy zarząd Państwowy ( k.20170 - 2172 tom11 i k.2289 i nast. tom 12), zawierający spis gotowych artykułów i półfabrykatów wg inwentarza na dzień 23.02.1945r. ( k.2299-2302 ). Dokument ten nie jest podpisany, stanowił załącznik do punktu pierwszego pisma do Banku (...) oddział w Ł. z dnia 14.04.1945r., którego to pisma nie udało się odnaleźć.

Powodowie odnaleźli w Archiwum Państwowym w Ł. inwentarz Państwowych Zakładów (...) w P., bilans otwarcia na 1 lipiec 1946r. (k.2345 i nast. tom12 oraz 2405), który także nie zawiera podpisu.

Obydwa dokumenty zostały sporządzone w zbliżonym okresie. Sąd Apelacyjny zlecił biegłemu określenie aktualnej wartości wyrobów gotowych i półfabrykatów wymienionych w każdym z w/w inwentarzy, zaznaczając, że o ile określone wyroby nie występują obecnie w obrocie, biegły powinien uwzględnić ceny współczesnych wyrobów najbardziej zbliżonych do wycenianych ( k.2481 tom13).

W dniu 13 lutego 1948 r. zapadło orzeczenie nr (...) Ministra Przemysłu i Handlu o przejęciu na własność Państwa Fabryki (...) „A. J. i Sp-ka” w P. ale w dniu 19 stycznia 1945r. przejęto Fabrykę w zarząd państwowy.

Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 28 maja 2015 r., k.1825 tom 10 akt, wydanym na skutek rozpoznania skargi kasacyjnej powodów w sprawie niniejszej, konfiskata fabryki dokonana przez okupanta w 1939r. stanowiła czynność nieważną i niebyłą, a posiadanie przedsiębiorstwa i prowadzenie produkcji stanowiło działanie podejmowane bez tytułu prawnego. Przedsiębiorstwo pozostawało nadal własnością spółki komandytowej, a stosunki pomiędzy właścicielem a posiadaczem regulowały przepisy obowiązującego wówczas na terenie P. Kodeksu Napoleona zgodnie, z którym półprodukty i wyroby gotowe wytworzone przez okupanta przysługiwały właścicielom fabryki. Pozwany Skarb Państwa przejmując Fabrykę w zarząd państwowy przejął również znajdujące się w niej półprodukty i wyroby gotowe i nigdy nie zwrócił ich właścicielowi gdyż decyzja o przejęciu na własność Państwa Fabryki (...) „A. J. i Sp-ka” w P. z 13.02.1948r. usankcjonowała owo przejęcie. Decyzją z 19.04.1994r. stwierdzono nieważność orzeczenia nr (...) Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 13.02.1948r. o przejściu przedsiębiorstwa na własność Państwa (k.10-13). Decyzja stwierdzająca nieważność orzeczenia nacjonalizacyjnego jako akt deklaratoryjny działający ex tunc sankcjonuje prawa dotychczasowego właściciela. Skutkiem tej decyzji właściciel może żądać wydania rzeczy a jeśli wydanie nie jest możliwe stosownego odszkodowania.

Datą powstania szkody jest niewątpliwie data wydania wadliwej decyzji nacjonalizacyjnej, jednak poprzednik prawny powodów z chwilą ustanowienia przymusowego zarządu państwowego nad jego przedsiębiorstwem w 1945r., nie mógł korzystać ze składników mienia wchodzących w skład jego przedsiębiorstwa a z chwilą wydania decyzji nacjonalizacyjnej definitywnie je utracił, zatem w ocenie Sądu Apelacyjnego powodowie mogą domagać się odszkodowania za gotowe artykuły i półfabrykaty wg inwentarza na dzień 23.02.1945r. ( zob. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego w sprawie ICSK 575/15 z 8.07.2016r. oraz orzeczenia SN III Co 5/56, IIICZP 47/87, II CR 631/54). Po objęciu Fabryki przymusowym zarządem państwowym produkty gotowe i materiały w ilości przewyższającej te wskazane w inwentarzu z 23.02.1945r. nie zostały wytworzone kosztem i staraniem poprzedników prawnych powodów, lecz pozwanego, zatem szkoda powodów polega na utracie tych materiałów gotowych i półfabrykatów, które pozostawały w majątku przedsiębiorstwa w chwili objęcia tego przedsiębiorstwa przymusowym zarządem państwowym, bo właśnie te materiały i półfabrykaty utracili na skutek wadliwej decyzji nacjonalizacyjnej z 1948r. Dlatego ostatecznie Sąd Apelacyjny uznał, że inwentarz na dzień 23.02.1945r. jest najbardziej miarodajnym dokumentem dla ustalenia zakresu szkody doznanej przez powodów. Jednocześnie dokonanie wyceny zarówno materiałów gotowych i półfabrykatów objętych inwentarzem Państwowych Zakładów (...) w P., bilans otwarcia na 1 lipiec 1946r jak i inwentarzem sporządzonym na dzień 23 lutego 1945r. pozwoliło sądowi na ustalenie, że nie jest możliwe aby w dacie wydania decyzji nacjonalizacyjnej w 1948r. w magazynach poprzednika prawnego powodów znajdowały się produkty gotowe i półfabrykaty o wartości wskazanej w protokole zdawczo odbiorczym z 1950r. (ze względu na różnicę wartości pomiędzy w/w inwentarzami i wartościami wskazywanymi przez biegłego K., który dokonał przeliczenia wartości produktów gotowych i półfabrykatów wskazanej w protokole zdawczo –odbiorczym z 1950r. w złotych przedwojennych na aktualne złote). Błąd w protokole z 1950r. mógł wynikać z faktu, że 1sierpnia 1946r. przedmiotową Fabrykę przyłączono do Państwowych Zakładów (...) w P., które składały się z kilku oddziałów zaś Fabryka (...) „A. J. i Sp-ka” była jedynie częścią owych Zakładów. Dodatkowo protokół zdawczo – odbiorczy z 30.10.1950r. ( k.2193 tom 11) nie został sporządzony w dacie wydania decyzji nacjonalizacyjnej z 13.02.1948r. ale blisko dwa lata po niej.

Z kolei inwentarz z 6 lipca 1946r. odnosi się do struktury Państwowego Związku (...) w P. i nie określa struktury materiałów i wyrobów gotowych Fabryki (...) „A. J. i Spółka” na datę decyzji szkodzącej tj. na 13.02.1948r. Biegły K. nie był w stanie określić struktury asortymentowej na tę datę i poszukiwanie innego biegłego nie jest celowe ze względu na ogromne trudności, które napotkał Sąd Apelacyjny zanim odnalazł biegłego K..

Na podstawie inwentarza z 1946r. nie można przyjąć, że taka sama była ilość półfabrykatów i wyrobów gotowych w dniu 13.02.1948r., oczywistym jest bowiem, że ilość ta zmieniała się na przestrzeni lat, a co za tym idzie wartość określona w inwentarzu z 1946r. nie oddaje wysokości szkody na 13.02.148r. W tej sytuacji dokumentem najbardziej oddającym wysokość szkody doznanej przez powodów jest inwentarz z 1945r., zwłaszcza że w sposób bardziej precyzyjny określa ilość i rodzaj produktów gotowych i półfabrykatów niż inwentarz z 1946r. ( mniej pozycji z inwentarza z 1945r. budziło wątpliwości biegłego i strony powodowej).

Biegły K. J. (2) wycenił materiały gotowe i półfabrykaty wskazane w inwentarzu na dzień 23.02.1945r., według cen aktualnych, na kwotę 1.561.222,56 zł. netto (k.3077 – po korekcie dokonanej na rozprawie 16.01.2020r. k.3178 ).

Sąd Apelacyjny uznał w/w wycenę za wiarygodną i fachową. Biegły nie przyjął cen stosowanych u jednego producenta lecz dokonał szacunku wyznaczając najbardziej prawdopodobną wartość na rynku. Korzystał zarówno z danych sklepów internetowych jak i z danych od producentów, pozyskanych za pośrednictwem sądu apelacyjnego. Ceny producentów nie są powszechnie dostępne. Stanowią tajemnicę handlową i producenci nie chcą ich ujawniać ( k.3048 biegły). Producenci stosują różne marże i różne upusty. Bywa, że w sklepie internetowym można kupić taniej niż u producenta, bo producent dał duży upust. Nie można w sposób sztywny określić wartości rynkowej, zawsze będą to przybliżenia, które wynikają z różnych uwarunkowań rynkowych, różnej pozycji na rynku, różnej polityki marketingowej (k.3163-3164 biegły). Strony nie przedstawiły materiału zawierającego ceny fabryczne producentów w Polsce i marże stosowane przez producentów, zatem nie podważyły prawidłowości wyceny dokonanej przez biegłego. Powód powołuje się na sklepy internetowe, które wg jego oceny są sklepami fabrycznymi, a w rzeczywistości są to samodzielne placówki handlowe, posiadające w ofercie artykuły różnych producentów. Stosowana przez nie cena zawiera zysk, który zamierzają osiągnąć ( muszą doliczyć swoją marżę do kosztu zakupu od producenta). W ocenie Sądu Apelacyjnego opinia biegłego jest fachowa i rzetelna. Biegły wyjaśnił kryteria, które wziął pod uwagę i sposób szacowania. Biegły posiada wiedzę fachową i znajomość rynku, zastosowana przez niego metodologia wyceny została wyjaśniona w sposób przystępny i nie budzi wątpliwości. Stwierdzenie biegłego, że ceny w sklepach internetowych nie są cenami fabrycznymi, nie zostało podważone. Biegły na podstawie badań poziomu cen na różnym etapie obrotu handlowego, mając wiedzę i doświadczenie dotyczące zasad wyceny przyjmował wartości uśredniając wartości, do których miał dostęp, jest bowiem bezsporne, że każdy producent stosuje inne ceny fabryczne. Na rozprawie przed Sądem Apelacyjnym biegły odniósł się do każdej z pozycji inwentarza z 1945r., której wycena wzbudziła wątpliwości stron i zajęte przez niego stanowisko uznane zostało przez sąd za przekonujące, dlatego zbędne było dopuszczanie dowodu z opinii uzupełniającej i wniosek ten został oddalony jako zmierzający do przedłużenia postępowania.

Zgodnie z art. 363 § 2.K.c, Jeżeli naprawienie szkody ma nastąpić w pieniądzu, wysokość odszkodowania powinna być ustalona według cen z daty ustalenia odszkodowania. W orzecznictwie nie budzi wątpliwości, że podstawę do obliczenia odszkodowania stanowią ceny rynkowe, zatem odszkodowanie powinno równać się rynkowej wartości utraconych rzeczy a nie kosztom jej wytworzenia. Wartość składnika majątku zależy nie od kosztów jego wytworzenia ale od tego za ile można ten składnik zbyć.

Sąd Apelacyjny nie podziela stanowiska powodów, że do wskazanej przez biegłego ceny należy doliczyć podatek VAT. Podatek od towarów i usług jest podatkiem od obrotu. Obciąża on obrót netto. Ustalenie odszkodowania nie ma związku z jakimkolwiek obrotem netto, dostarczeniem towarów, czy świadczeniem usług. Oznacza to, że kwota podatku VAT nie pozostaje w adekwatnym związku przyczynowym ze szkodą. Fundamentalną zasadą podatku VAT jest prawo do odliczenia podatku naliczonego, co sprawia, że jest on neutralny dla przedsiębiorców, a jego ekonomiczny ciężar ponosi faktycznie konsument (osoba fizyczna nieprowadząca działalności gospodarczej lub podmiot gospodarczy, któremu nie przysługuje prawo do odliczenia VAT naliczonego) - art. 86 ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004r. (j t Dz. U. 2020 poz. 106). „Zasada neutralności VAT, umożliwiająca odliczenie podatku naliczonego, ma zastosowanie tylko do podatników wykonujących czynności opodatkowane VAT. Jeśli zaś podatnik takich czynności nie wykonuje, a nabywa dobra z naliczonym podatkiem, podatek ten stanowi element kosztowy. Powodowie nie prowadzą działalności gospodarczej i nie mogą odliczać podatku VAT a poza tym źródłem prawa do odliczenia podatku naliczonego jest nabycie towaru lub usługi i wykorzystanie do wykonywania czynności opodatkowanych ( zob. wyrok WSA w Białym stoku z 18.12.2019r. sygn. I SA Bk325/2019, LEX).. Takiego towaru lub usługi nie stanowi odszkodowanie za utratę półproduktów i materiałów gotowych, nie mamy do czynienia ze sprzedażą bądź czynnością opodatkowaną. Cenotwórczy podatek VAT uwzględnia się przy ustalaniu wysokości odszkodowania tylko wówczas gdy poszkodowany rzeczywiście go poniesie. Wysokość straty powodów nie obejmuje podatku VAT od wycenianych materiałów i półproduktów, nie nabywają oni bowiem tych towarów lecz ich ekwiwalent. Odszkodowanie zaś powinno ściśle odpowiadać wysokości szkody tj. nie powinno być niższe od wysokości szkody ale i nie powinno być od niej wyższe i stanowić źródła wzbogacenia poszkodowanego.

Mając powyższe na uwadze oraz fakt, że udział powodów w majątku znacjonalizowanej spółki wynosi 36,78% w przypadku B. J. (1) ( obecnie M. J. (1)), oraz 9,66% w przypadku R. J. i 9,66% w przypadku H. J. (1) ( obecnie R. J.), oraz fakt, że materiały gotowe i półfabrykaty wskazane w inwentarzu na dzień 23.02.1945r., według cen aktualnych, wycenione zostały na kwotę 1.561.222,56 zł., Sąd Apelacyjny zasądził od pozwanego tytułem odszkodowania za w/w materiały i półfabrykaty na rzecz M. J. (1) 36,78% z w/w kwoty tj. 574.217,65 zł., na rzecz R. J. 2 x 9,66% tj. 301.628,18 zł.

Zgodnie z Wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 10 lipca 2019 r., V CSK 120/18, wyklucza się, ażeby stosować równolegle dwa mechanizmy waloryzacyjne, to znaczy ustalenie wysokości szkody na chwilę orzekania i odsetki za okres wsteczny, dlatego Sąd Apelacyjny przyjął, że odsetki należą się od chwili określenia wysokości szkody i odszkodowania, gdyż dopiero od wtedy można mówić o opóźnieniu dłużnika i zasądził ustawowe odsetki od w/w kwot od daty wyroku tj. od 23.01.2020r. oddalając dalej idące apelacje w tym zakresie. Sąd Apelacyjny miał na względzie także okoliczność, że wysokość szkody podlegała dowodzeniu, a ilość i rodzaj wyrobów gotowych i półproduktów bezprawnie znacjonalizowanych mogła być ustalona dopiero w toku postępowania przed Sądem Apelacyjnym po odnalezieniu stosownego inwentarza w Archiwum Państwowym. Powodowie mogli te dokumenty uzyskać przed wniesieniem pozwu, nie było bowiem przeszkód aby zwrócili się ze stosowną prośbą do Archiwum Państwowego, ale tego nie uczynili. Ustalenie wysokości szkody możliwe było dopiero w styczniu 2020r. z chwilą dokonania przez biegłego wyceny według cen aktualnych, zatem dopiero od tej chwili pozwany pozostaje w opóźnieniu ze spełnieniem świadczenia.

Decyzją z 30.12.1998r. Minister Gospodarki przyznał i wypłacił powodom odszkodowanie w wysokości 3.181.370 zł. z tytułu:

a) utraconych maszyn i urządzeń,

b) pozostałych składników mienia ruchomego,

c) rozebranych budynków fabrycznych według cen na dzień 30.10.1998r. i stopnia zużycia na dzień 30.10.1950r. (k.20 decyzja).

Pozwany pismem procesowym złożonym w sądzie 18.07.2005r. uznał, że wadliwe było przyjęcie w decyzji Ministra Gospodarki z dnia 30.12.1998r. do wyliczenia wartości szkody stanu utraconego mienia z dnia 30.10.1950r. i oświadczył, że wyceny należało dokonać według stanu z dnia 13 lutego 1948r. tj. z daty wydania wadliwej decyzji nacjonalizacyjnej. W związku z powyższym zasadnym jest zwiększenie roszczenia odszkodowawczego w stosunku do już wypłaconego o kwotę 70.488 zł. ( k.542 tom 3 ). Na rozprawie w dniu 18.08.2005r. (k.576 tom 3) pełnomocnik pozwanego oświadczył, że uznaje roszczenie w kwocie 70.488 zł. proporcjonalnie do udziałów na rzecz wszystkich uprawnionych spadkobierców wymienionych w w/w decyzji zaznaczając, że chodzi o zwiększenie odszkodowania składającego się na 3 pozycje wymienione w decyzji z 30.12.1998r..

W piśmie procesowym z 21.05.2009r. B. J. (1) domagał się zasądzenia na jego rzecz kwoty uznanej przez pozwanego ( k.832 tom 5) i stanowisko to poparł ma rozprawie 12.01.2012r. k.1254. R. J. żądał zasądzenia tej kwoty m. innymi w piśmie z 21.05.2009r. ( k.843) i stanowisko to poparł na rozprawie 12.01.2012 k.1255 tom 7, zaś H. J. (1) żądała zasądzenia uznanej przez pozwanego kwoty w piśmie z 26.05.2009r. ( k.850) i w piśmie z 20.08.2009r. k.879 tom 5 i popierała to żądanie na rozprawie z 12.01.2012r. k.1254 tom7).

Pozwany przed sądem I instancji ostatecznie wniósł o oddalenie powództwa w całości, podnosząc brak legitymacji czynnej powodów, ale nie uzasadnił swego stanowiska co do oddalenia roszczenia o zasądzenie kwoty 70.488 zł., którą uprzednio uznał i sam wyliczył, w szczególności nie wycofał się ze stanowiska, że szkoda powodów powstała z dniem nacjonalizacji fabryki tj. 13 lutego 1945r. i że odszkodowanie zasądzone decyzją z 30.12.1998r. powinno uwzględniać stan utraconego przez powodów mienia na datę 13.02.1945r. a nie jak przyjęto na 30.10.1950r.

W postępowaniu apelacyjnym stanowisko pozwanego nie uległo zmianie.

Prowadzenie dalszego postępowania dowodowego co do roszczenia o zasądzenie kwoty wyliczonej przez pozwanego jako różnica pomiędzy odszkodowaniem zasądzonym w decyzji z 30.12.1998r. a odszkodowaniem faktycznie należnym powodom łącznie w kwocie. 70.488 zł., było zbędne. Strony nie zgłaszały zarzutów co do wysokości w/w kwoty. Zasadność dochodzenia przez powodów w/w roszczenia nie budzi wątpliwości. Odnośnie legitymacji procesowej powodów Sąd Apelacyjny wypowiedział się w uzasadnieniu wyroku z

5.09.2013r. i ustalenia oraz wywody tam zawarte pozostają aktualne.

Sąd Apelacyjny podziela stanowisko powodów, że w decyzji z 30.10.1950 r. ich szkoda została nie doszacowana z uwagi na wycenę utraconych maszyn i urządzeń, pozostałych składników mienia ruchomego, oraz rozebranych budynków fabrycznych według stopnia zużycia na dzień 30.10.1950r. w sytuacji gdy decyzja szkodząca zapadła 13.02.1945r.

Sąd Apelacyjny uznając, że szkoda z tego tytułu wynosi 70.488 zł., zasądził stosownie do udziałów każdego z powodów w majątku znacjonalizowanej Fabryki odpowiednio na rzecz M. J. (1) 25.925,48 zł. i na rzecz R. J. 13.618 zł. (2x 9,66%) z ustawowymi odsetkami od 18.07.2005r. tj. od dnia, w którym pozwany złożył w sądzie pismo zawierające uznanie powództwa, oddalając apelację w zakresie dalej idącego roszczenia odsetkowego.

Wielkość kwoty należnej powodom z tytułu niedoszacowania szkody została ustalona w wyniku uznania przez pozwanego. W pozwie powodowie nie sprecyzowali roszczenia z tego tytułu ani co do zasady ani co do wysokości ( pozew, pismo R. J. k.174, pismo H. J. (1) k176, ). Dopiero po zajęciu przez pozwanego stanowiska w piśmie z 18.07.2005r. powodowie określili swoje żądanie kwotowo. Nie sposób zatem przyjmować, że przed 18.07.2005r. pozwany pozostawał w opóźnieniu z zapłatą w/w kwoty. Wzywając dłużnika do spełnienia świadczenia bezterminowego (art.455 k.c.) wierzyciel powinien wskazać wysokość tego świadczenia, tylko wówczas można mówić o opóźnieniu dłużnika w spełnieniu świadczenia. W sprawie niniejszej to dłużnik (pozwany) określił wysokość świadczenia uznając roszczenie. Można zatem przyjąć, że opóźnił się ze spełnieniem świadczenia od chwili jego uznania tj. od 18.07.2005r..

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 par. 1 k.p.c. częściowo zmienił zaskarżony wyrok orzekając jak na wstępie w oparciu o art. 160 par. 1, 2 i 3 k.p.a., odwołując się do wywodów prawnych zawartych w uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego z 5.09.2013r., które podziela. W pozostałej części apelacje powodów uległy oddaleniu jako bezzasadne, na podstawie art. 385 k.p.c. W ocenie Sądu Apelacyjnego zbędne jest omawianie tych dowodów złożonych przez strony w postępowaniu apelacyjnym, które nie posłużyły do ustalenia wyżej wskazanego stanu faktycznego. Sąd Apelacyjny uznał je za wiarygodne ale nie przydatne dla rozstrzygnięcia, wskazując w uzasadnieniu dowody, na których się oparł i przyczyny takiej decyzji.

Jeśli chodzi o koszty postępowania za I instancję Sąd Apelacyjny na zasadzie art.108 par. 1 k.p.c. pozostawił rozstrzygniecie o tych kosztach referendarzowi sądowemu wskazując zasadę, według której rozstrzygniecie to ma nastąpić.

M. J. (1) (poprzednio B. J. (1)) domagał się zasądzenia kwoty 4.688.892 zł. ( żądanie sprecyzowane na k.1261 tom 7 i na k.1843 tom 10). Zasądzono na jego rzecz 1251.182 zł. w wyroku Sądu Apelacyjnego z 5.09.2013r. i w niniejszym wyroku 574.217zł. i 25.925,48 zł., razem 1.851.325,13 zł., zatem wygrał w 39,48 % a przegrał w 60,52%.

R. i H. J. (1) domagali się łącznie kwoty 1.119.464 zł. (żądanie sprecyzowane na k. 1843 tom 10).

Zasądzono na ich rzecz kwoty po 328.614 zł. w wyroku Sądu Apelacyjnego z 5.09.2013r. k.1606 tom 8 oraz w niniejszym wyroku kwotę 301.628,18 zł. i 13.618 zł. tj. razem 972.474,18 zł. Zatem wygrali w 86,87%, a przegrali w 13,13%.

Dlatego za I instancję koszty zastępstwa procesowego i opłat sądowych w zakresie roszczenia dochodzonego przez B. J. (1) poniesie M. J. (1) w 60,52% a pozwany w 39,48%. R. J. w zakresie własnego roszczenia i roszczenia jego poprzedniczki prawnej H. J. (1) poniesie koszty zastępstwa procesowego i opłat sądowych w 13,13% a pozwany w 86,87%.

Jeśli chodzi o koszty opinii biegłych poniosą je strony we wskazanych wyżej proporcjach przy przyjęciu, że udział B. (obecnie M. J. (1)) w tych kosztach to 67,34%, udział R. J. to 8,03% udział H. J. (1) (obecnie R. J.) to 8,03%, a udział pozostałych powodów to 16,60%. Udziały te wyliczono przyjmując, że wszyscy powodowie domagali się w sumie 6.962.701 zł., w tym K. D. 577.172,50 zł., V. M. – 577.172,50 zł., H. J. (1) - 559.732 zł., R. J. -559.732 zł., B. J. (1) 4.688.892 zł., zatem roszczenie B. stanowiło 67,34% ogólnej sumy roszczeń, roszczenie H. J. (1) 8,03% ogólnej sumy roszczeń, roszczenie R. J. 8,03% ogólnej sumy roszczeń.

Jeśli chodzi o postępowanie kasacyjne, to wartość zaskarżenia w tym postępowaniu wynosiła:

a) B. J. (1) - 3.437.712 zł., a ostatecznie uzyskał na skutek niniejszego wyroku 600.142,65 zł., zatem wygrał 17,46%,

b) R. i H. J. (1) - 475.854 zł. a zasądzono w niniejszym wyroku 315.246,18 zł., zatem wygrali 66,25%.

Opłatę od skargi kasacyjnej B. J. (1) uiścił w kwocie 100.000 zł. i od pozwanego przysługuje mu zwrot 17,46% tej kwoty tj. 17.460 zł.

H. J. (1) uiściła opłatę w kwocie 11.556 zł., zatem od pozwanego należy się jej 66,25% tej kwoty tj. 7655,85 zł.

R. J. uiścił 11.556 zł., zatem od pozwanego należy mu się zwrot 66,25% tej kwoty tj. 7.655,85 zł.

Jeśli chodzi o koszty zastępstwa procesowego w postępowaniu kasacyjnym, to pełnomocnicy powodów ustanowieni zostali po raz pierwszy zatem stawka wynosi 100% tj. 7200 zł., a stawka pełnomocnika pozwanego wynosi 75% tj. 5400 zł.

B. J. (1) należy się od pozwanego 17,46% z 7200zł. tj.1257,12 zł. a pozwanemu od B. J. (1) 82,54% z % 5400 zł. tj. 4457,16 zł. Po kompensacie 4457,16-1257,12 zł. pozwanemu od B. J. (1) należy się 3.200,04 zł. Powyższą kwotę potrącono z należnością B. J. (1) z tytułu zwrotu opłaty w kwocie 17.460 zł., dlatego po całkowitym obrachunku od pozwanego na rzecz B. J. (1) ( obecnie M. J. (1) należna jest kwota 14.259,96 zł. tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

R. J. i H. J. (1) należą się od pozwanego kwoty po 66,25% z 7200 zł. tj. po 4770 zł. a pozwanemu od nich 5400 zł.x33,75% tj. po 1822,50 zł. Po kompensacie ( 4770-1822,50 zł.) R. i H. J. (1) od pozwanego należą się kwoty po 2.947,50 zł. Po dodaniu kwot należnych w/w z tytułu opłaty od skargi kasacyjnej R. i H. J. (1) należą się od pozwanego kwoty po 10.603.,35 zł. ( 2947,50 zł.+7655,85 zł.), dlatego od pozwanego na rzecz R. J. będącego także spadkobiercą H. J. (1) zasądzono kwotę 21.206,70 zł. tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

Jeśli chodzi o koszty postępowania apelacyjnego:

koszty biegłych wyniosły 18.115,97 zł. Powodowie uiścili zaliczki w łącznej kwocie 12.000 zł., Sąd Apelacyjny przyjął, że M. J. (1) ( poprzednio B. J. (1)) uiścił 5000 zł, natomiast R. i H. J. (1) uiścili łącznie 7000 zł. Skarb Państwa pokrył tymczasowo koszty biegłych w kwocie 6.115,97 zł.

Powodowie w postępowaniu apelacyjnym dochodzili w sumie 5.808.356 zł., to roszczenie M. J. (1) ( poprzednio B. J. (1)) stanowi 80,73% i taka część kosztów opinii biegłych na niego przypada tj. kwota 14.625,02 zł., ponieważ przegrał 60,52%, to powinien ponieść koszty biegłych w kwocie 8.851,06 zł. Skoro uiścił kwotę 5000 zł. zobowiązany jest zapłacić jeszcze 3.851,06 zł.

Roszczenie R. i H. J. (1) w postępowaniu apelacyjnym stanowiło 19,27% ogólnej sumy roszczeń, zatem przypada na nich 19,27% kosztów biegłych tj. 3.490,94 zł., przegrali w 13,13%, zatem powinni ponieść koszty biegłych w kwocie 458,36 zł., a ponieśli w kwocie 7000 zł., dlatego pozwany musi zwrócić im tytułem kosztów biegłego 6.541,64 zł. ( 7000 zł.-458,36zł.).

Brakującą cześć wydatków na opinię biegłych w kwocie 2.264,91 zł. poniesie pozwany. Pozwany obciążony jest kosztami biegłych w takim zakresie w jakim przegrał proces tj. w stosunku do roszczenia M. J. (1) 39,48% z obciążających go kosztów wynoszących 80,73% całkowitej sumy kosztów biegłych i w stosunku do roszczenia H. i R. J. 86,87% z obciążających ich kosztów biegłych wynoszących 19,27% ogólnej sumy kosztów biegłych ( oprócz kosztów, które zostały od pozwanego zasądzone na rzecz Skarbu Państwa Sądu Apelacyjnego w Warszawie, pozwany ponosi koszty biegłych zwracając R. J. kwotę 6.541,64 zł.).

Opłaty od apelacji: M. J. (1) ( poprzednio B. J. (1) ) powinien uiścić 100.000 zł., zapłacił 11.000 zł. Ostatecznie wygrał w 39,48%, a przegrał w 60,52%, to powinien zapłacić jeszcze tytułem brakującej opłaty od apelacji 49.520 zł., pozostałą kwotę 39.480 zł. przejęto na rachunek Skarbu Państwa, bo pozwany jest ustawowo zwolniony od ponoszenia w/w opłaty.

R. i H. J. (1) powinni zapłacić po 27.987 zł., razem 55.974 zł. Uiszczono 20.000 zł., wygrali w 86,87% zatem brakującą część opłaty w kwocie 35.974 zł. przejęto na rachunek Skarbu Państwa. Przegrali w 13,13%, zatem obciąża ich opłata w kwocie 7.349,38 zł. ( 13,13% z 55.974zł.). Pozwany zobowiązany jest zwrócić R. J. tytułem opłaty od apelacji kwotę 12.650,62 zł. ( 20.000 – 7.349,38 zł.).

Koszty pełnomocników:

M. J. (1) ( pełnomocnik ustanowiony pierwszy raz w postępowaniu apelacyjnym) koszty pełnomocnika i opłaty skarbowej od pełnomocnictwa to 7217zł. Wygrał 39,48% to należy mu się od pozwanego zwrot 2.849,27 zł. Przegrał 60,52% to pozwanemu należy się 60,52% z 5400 zł. ( 75% stawki w II instancji przed Sądem Apelacyjnym) tj. 3268,08 zł. Po wzajemnym obrachunku pełnomocnikowi pozwanego tj. Prokuratorii Generalnej RP należy się od powoda kwota 418,81 zł. ( 3.268,08 – 2.849,27 zł.).

R. J. poniósł ( pełnomocnik ustanowiony pierwszy raz w postępowaniu apelacyjnym -100% stawki plus opłata skarbowa od pełnomocnictwa) 7217 zł. wygrał 86,87% zatem należy mu się od pozwanego 6.269 zł., a pozwanemu należy się od R. J. 13.13% z 5400 zł. tj. 709,02 zł. Po potrąceniu R. J. od pozwanego należy się kwota 5.560,38 zł. ( 6269,40 – 709,02zł.).

H. J. (1) ( stawka pełnomocnika w postępowaniu apelacyjnym 75% tj. 5400 zł.), tytułem kosztów adwokackich należy się jej od pozwanego 86,97% x 5400 tj. 4690,98 zł., a pozwanemu należy się 13,13% z 5400 zł. tj. 709,02 zł. Po potrąceniu H. J. (1) należy się od pozwanego ( 4690,98 – 709,02 zł.) 3.981,96 zł.

W sumie R. J. należy się od pozwanego tytułem zwrotu kosztów za II instancję: 5560,38 zł. koszty zastępstwa procesowego R. J. + 3.981,96 zł. koszty zastępstwa procesowego H. J. (1) + 6.541,64 zł. tytułem zwrotu wydatków na opinie biegłych + 12.650,62 zł. tytułem zwrotu kosztów opłat od apelacji, razem 28.734,60 zł.

Podstawę rozstrzygnięcia o kosztach procesu stanowi art. 100 k.p.c. Koszty te zostały stosunkowo rozdzielone. Podstawę pobrania na rzecz Skarbu Państwa kosztów nieuiszczonych stanowi art. 113 ust. 1 i 2 pkt 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych z 28.07.2005r. ( j. t. Dz. U. 2019, poz. 785).

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny orzekł jak w wyroku na podstawie powołanych przepisów.

Paulina Asłanowicz Ewa Kaniok Bernard Chazan