Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 stycznia 2014 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach III Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SO Magdalena Balion – Hajduk

Sędzia SO Barbara Braziewicz

Sędzia SO Joanna Naczyńska (spr.)

Protokolant Aldona Kocięcka

po rozpoznaniu w dniu 16 stycznia 2014 r. w Gliwicach na rozprawie

sprawy z powództwa A. B.

przeciwko Przedsiębiorstwu (...) Spółce Akcyjnej w J.

o zobowiązanie i zapłatę

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Rejonowego w Rybniku

z dnia 19 kwietnia 2013 r., sygn. akt I C 77/10

1.  oddala obie apelacje;

2.  zasądza od pozwanej na rzecz powoda kwotę 300 (trzysta) zł z tytułu zwrotu kosztów postępowania odwoławczego.

SSO Joanna Naczyńska SSO Magdalena Balion – Hajduk SSO Barbara Braziewicz

Sygn. akt III Ca 1104/13

UZASADNIENIE

Wyrokiem z 19. kwietnia 2013r. Sąd Sąd Rejonowy w Rybniku zobowiązał pozwaną Przedsiębiorstwo (...) Spółkę Akcyjną w J. do usunięcia ciepłociągu z nieruchomości, będącej współwłasnością powoda A. B., położonej w R., przy ulicy (...), obejmującej działkę (...) - w terminie jednego roku od dnia uprawomocnienia się wyroku. Nadto, z tytułu wynagrodzenia za bezumowne korzystanie przez pozwaną z tejże działki zasądził od niej na rzecz powoda kwotę 4.924 zł z ustawowymi odsetkami od 17 grudnia 2009 r. i oddalił powództwo w pozostałym zakresie, tj. dalej idące żądanie zapłaty wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z przedmiotowej działki w okresie 10 lat i w całości żądanie zapłaty odszkodowania za obniżenie wartości nieruchomości. Orzekając o kosztach procesu nakazał pobrać na rzecz Skarbu Państwa (Sądu Rejonowego w Rybniku) od powoda kwotę 4.554,89 zł, w tym 68 zł z tytułu opłaty od roz-szerzonego żądania pozwu, której powód nie uiścił i 4.486,89 zł z tytułu części wydatków pokrytych tymczasowo przez Skarb Państwa, a od pozwanego kwotę 1.140,50 zł z tytułu części wydatków pokrytych tymczasowo przez Skarb Państwa oraz zasądził od powoda na rzecz pozwanej kwotę 1.140,50 zł z tytułu zwrotu kosztów procesu. Ponadto, Sąd Rejonowy nadał wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności w części zasądzającej kwotę 1.520,80 zł.

Rozstrzygnięcie to Sąd Rejonowy podjął po ustaleniu, że powód A. B. jest współwłaścicielem w 1/3 nieruchomości położonej w R., przy ul. (...), o powierzchni 0.11.18ha, obejmującej działkę (...), objętej księgą wieczystą KW nr (...) Sądu Rejonowego w Rybniku. Poza sporem pozostawało, iż ciepłociąg przebiega przez nieru-chomość powoda.

Odnosząc się do żądania usunięcia ciepłociągu Sąd Rejonowy ustalił, iż pozwana planuje jego wymianę na sieć w technologii rur preizolowanych, która przebiegać będzie poza nieruchomością powoda, co spowoduje usunięcie ciepłociągu z działki powoda, niemniej realizacja tej inwestycji, przewidziana początkowo na lata 2011/2012 opóźnia się. Pozwana nie dysponuje żadnym uprawnieniem do władania nieruchomością, której współwłaścicielem jest powód (w zakresie, w jakim z niej korzysta). W tym stanie rzeczy, w ocenie Sądu Rejonowego żądanie usunięcia ciepłociągu znajdowało podstawę prawną w regulacji art. 222 § 2 k.c., który stanowi, iż przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń. Powód, jako współwłaściciel nieruchomości mógł samodzielnie wystąpić przeciwko pozwanej z roszcze-niem windykacyjnym, jako że mieściło się ono w ramach czynności zachowawczych (art. 209 k.c.). Pozwana nie wskazała, jaki czas byłby jej potrzebny do przeprowadzenia procedury przesunięcia rurociągu. Powód domagał się zobowiązania pozwanej do przesunięcia ruro-ciągu w terminie 3 miesięcy. Sąd Rejonowy, uwzględniając zakres inwestycji, uznał, iż odpowiednim będzie termin 1 roku, liczony od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, który z jednej strony będzie mobilizował pozwaną do sprawnego zainicjowania i przeprowadzenia procedury przesunięcia rurociągu, z drugiej, będzie gwarantował powodowi odzyskanie w stosunkowo nieodległym czasie władania działką, które teraz jest ograniczone.

Żądanie zapłaty odszkodowania za obniżenie wartości nieruchomości, ostatecznie w kwocie 18.800zł, Sąd Rejonowy uznał za bezzasadne w świetle okoliczności, że uwzględnio-ne zostało żądanie usunięcia ciepłociągu z tej nieruchomości, w związku z czym jej właściciele nie ponieśli szkody (trwałego uszczerbku majątkowego). Podkreślił, że obniżenie wartości ma jedynie charakter przejściowy i nietrwały, jako że z chwilą usunięcia ciepłociągu nieruchomość powróci do swej pełnej wartości. Z tych przyczyn żądanie zapłaty odszkodowania za obniżenie wartości nieruchomości Sąd Rejonowy w całości oddalił.

Natomiast odnosząc się do żądania zapłaty kwoty 6.200 zł z tytułu wynagrodzenia za bezumowne korzystanie w okresie 10 lat przez pozwaną z działki, uznanego przez pozwaną do kwoty 1.520,80zł, Sąd Rejonowy, opierając się o wnioski opinii biegłego H. S. ustalił, że jest ono zasadne do kwoty 4.924 zł. Opinię tego biegłego Sąd Rejonowy uznał za przekonująco uzasadnioną i niekwestionowaną przez strony, w przeciwieństwie do opinii biegłego K. U., który wyliczył wartość tego wynagrodzenia na kwotę 6.200zł. Opinię biegłego U. Sąd Rejonowy całkowicie pominął, jako że nie obronił on jej w zleconej opinii uzupełniającej, w szczególności nie wyjaśnił przyczyn i powodów określenia powierzchni strefy ochronnej ciepłociągu na około 190 m ² oraz zakwalifikowania działki według kryteriów rynkowych jako "dużą", podczas gdy R. S. określił tę działkę jako "średnią", jak i nie wyjaśnił zasad uśrednienia ceny 1 m ² gruntu na kwotę 99 zł, w sytuacji zestawienia nieruchomości podobnych o cenie minimalnej 50 zł i cenie maksy-malnej 105zł. Sąd Rejonowy miał też na uwadze fakt, że rzeczoznawca K. U., w międzyczasie skreślony z listy biegłych sądowych, wskazał, że jego opinia była ważna tylko przez okres jednego roku, a termin ten do dnia orzekania upłynął. Jako podstawę prawną zasądzenia kwoty 4.924zł z i oddalenia powództwa w dalej idącym zakresie Sąd Rejonowy wskazał art. 225 k.c. Sąd Rejonowy zasądził również odsetki od kwoty 4.924 zł od 17. grudnia 2009 r. i w zakresie kwoty 1.520,80 zł - na podstawie art. 333 § 1 pkt 2 k.p.c. - nadał wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności.

O kosztach procesu Sąd Rejonowy orzekł po myśli art. 100 zd. 1 k.p.c., rozdzielając je stosunkowo między stronami, adekwatnie do wyniku sporu, przyjmując że skoro powód domagał się zasądzenia łącznie kwoty 25.000 zł, zaś na jego rzecz zasądzona została wyłącznie kwota 4.924 zł, zatem wygrał on w 20% (przegrał w 80%), zastrzegając, iż wydane w sprawie opinie dotyczyły wyłącznie żądań zasądzenia kwot za bezumowne korzystanie z nieruchomości oraz odszkodowania za obniżenie wartości nieruchomości i w żadnym zakre-sie opinie te nie dotyczyły żądania usunięcia rurociągu. Ponieważ Skarb Państwa pokrył tymczasowo koszty opinii biegłych w łącznej kwocie 5.608,89 zł (1.488,30 zł + 4.120,59 zł) Sąd nakazał pobrać na rzecz Skarbu Państwa (Sądu Rejonowego w Rybniku): od powoda kwotę 4.554,89 zł, w tym kwotę 68 zł tytułem opłaty od rozszerzonego żądania pozwu (której powód nie uiścił) i kwotę 4.486,89 zł (5.608,89 zł x 80%) tytułem części wydatków pokrytych tymczasowo przez Skarb Państwa, a od pozwanej kwotę 1.140,50 zł tytułem części wydatków pokrytych tymczasowo przez Skarb Państwa.

Apelację od wyroku wniosły obie strony. Powód zaskarżył go w części oddalającej żądanie zapłaty wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości w części przekraczającej kwotę 4.924 zł, to jest co do kwoty 1.276zł. Zarzucił Sądowi Rejonowemu naruszenie przepisów postępowania, mających wpływ na treść rozstrzygnięcia, a to art. 379 pkt 5 w zw. z art. 149 §2 i art. 214 k.p.c., skutkujące nieważnością postępowania, polegającą na pozbawieniu powoda możliwości obrony jego praw, wskutek nieprawidłowego zawiadomienia pełnomocnika powoda o terminie rozprawy, po zamknięciu której Sąd ogłosił wyrok, mimo nieobecności powoda i jego wniosku o odroczenie rozprawy, wywodząc, iż pełnomocnik powoda o terminie rozprawy 19 kwietnia 2013r. został poinformowany telefonicznie dopiero w dniu 16 kwietnia, podczas gdy art. 149 §2 k.p.c. nakłada na Sąd obowiązek doręczenia zawiadomienia co najmniej na tydzień przed posiedzeniem. Nadto podniósł, iż w zakreślonym przez Sąd terminie zakwestionował w całości opinię biegłego S., a to z uwagi na znaczącą odmienność konkluzji tego biegłego z konkluzjami biegłego U., niemniej Sąd Rejonowy kwestię tę całkowicie pominął. Nadto powód zarzucił, iż Sąd Rejonowy, wydając zaskarżony wyrok naruszył art. 233 §1 k.p.c. przez zaniechanie wszechstronnego rozważenia zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, w szczególności dowodu w postaci opinii biegłego S. przez przyjęcie, że opinia ta jest należycie i wnikliwie uzasadniona w sytuacji, gdy została sporządzona w oparciu o błędne założenia, a nadto jest niepełna i wewnętrznie sprzeczna, jak i sprzeczna z opinią biegłego U., który ustalił wysokość wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z gruntu na kwotę 6.200zł. Powód podniósł również zarzut sprzeczności istotnych ustaleń Sądu Rejonowego z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, mającą wpływ na treść zaskarżonego rozstrzygnięcia, a to przez przyjęcie, że żadna ze stron nie wniosła zarzutów do opinii biegłego S., w sytuacji gdy zastrzeżenia takowe w terminie wniósł powód, a to zarzucając jej niespójność, niezrozumiałość i błędne założenia.

Natomiast pozwana wniosła apelację, zaskarżając wyrok w zakresie rocznego terminu, wyznaczonym jej na usunięcie ciepłociągu, domagając się jego wydłużenia do dwóch lat od dnia uprawomocnienia się wyroku i zasądzenia od powoda na jej rzecz zwrotu kosztów postępowania odwoławczego. Wywodziła, iż termin jednego roku, liczony od dnia uprawo-mocnienia się orzeczenia jest zbyt krótki zważywszy na konieczność wykorzystania środków unijnych i rozmach tego przedsięwzięcia i jego aspekt techniczny, jako że jego przeprowa-dzenie możliwe jest poza sezonem grzewczym.

Powód wniósł o oddalenie apelacji pozwanej i zasądzenie na jego rzecz kosztów postępowania apelacyjnego. Natomiast pozwana nie odniosła się do apelacji powoda.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje :

Odnosząc się w pierwszej kolejności do apelacji powoda, stwierdzić należy, iż istotnie Sąd Rejonowy, wydając zaskarżony wyrok przed upływem terminu sądowego wyznaczonego powodowi na odniesienie się do opinii biegłego S. naruszył przepisy procedury. Niemniej naruszenie to nie mogło skutkować stwierdzeniem nieważności postępowania, zwłaszcza że zgłoszone przez powoda zarzuty do opinii, poddane merytorycznej ocenie przez Sąd Okręgowy nie doprowadziły do ustaleń, które mogłyby wzruszyć treść zaskarżonego rozstrzygnięcia na korzyść powoda. Stwierdzeniem nieważności postępowania nie może też skutkować zmiana terminu rozprawy, polegająca na jej przyspieszeniu i fakt zawiadomienie o nowym terminie pełnomocnika powoda jedynie z trzydniowym wyprzedzeniem, ponieważ zgodnie z art. 149 § 2 k.p.c. w wypadkach pilnych zawiadomienie o rozprawie może być doręczone na trzy dni przed posiedzeniem. Skoro w sprawie została uwzględniona skarga o stwierdzenie przewlekłości postępowania, zmiana terminu rozprawy kwalifikowała się do uznania jej za wypadek pilny i uzasadniała skrócenie terminu, jaki powinien upłynąć od daty zawiadomienia o rozprawie do daty rozprawy.

Odnosząc się do zarzutów merytorycznych podniesionych w apelacji powoda, w pier-wszej kolejności podkreślenia wymaga, iż żądanie zapłaty wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z gruntu za 10 lat, zostało doprecyzowane dopiero na etapie postępowania apelacyjnego, jako obejmujące okres liczony od 1 stycznia 2000, a zatem jego datę końcową wyznaczał dzień 31. grudnia 2009r. Sąd Odwoławczy, w oparciu o zgromadzony w sprawie materiał dowodowy ustalił również, iż ciepłociąg ma średnicę 2x Ф 400, ułożony został w kanale tradycyjnym typu U, kanał ten ma wysokość 1,15 m, szerokość 1,8 - 2m, a dno kanału posadowione na wylewanej płycie o grubości 0,2m i posadowione jest ok. 1,95m. Po działce (...) przebiega łukiem.

Powierzchnia zajęta przez ciepłociąg była sporna w toku postępowania rozpoznaw- czego przed Sądem Rejonowym i sporna pozostawała nadal na etapie postępowania odwoławczego. W ocenie powoda wynosiła ona wraz z trzymetrowym pasem ochronnym 195m ², zaś pozwana twierdziła, iż powierzchnia ta wynosi jedynie 50m ², jako że zgodnie z obowiązującymi przepisami (norma (...):2006) nie ustanawia się strefy ochronnej dla sieci o średnicy 200-500. Rzeczoznawca R. S. w opinii prywatnej sporządzonej na zlecenie powoda powołał się na warunki techniczne wykonania i odbioru sieci ciepłowniczych z rur i elementów preizolowanych" zalecanych przez Ministerstwo Infrastruktury. Biegły U. założył istnienie strefy ochronnej i w oparciu o dokumen-tację geodezyjną ustalił zajętą pod ciepłociąg powierzchnię na 190m ². Natomiast biegły S. ustalił, iż powierzchnia zajęta pod ciepłociąg, ujmująca dostęp roboczy (0,5m) oraz szerokość wykopu do wykonania robót remontowych (1,95m), względnie rozbiórkowych lub likwidacyjnych wynosi 101,57m ².

Powierzchnię ustaloną przez biegłego S. Sąd Odwoławczy uznał za miarodajną dla rozstrzygnięcia. Trafnie bowiem wskazywała pozwana, iż obowiązujące przepisy nie wprowadzają wymogu ustanowienia strefy ochronnej dla sieci ciepłowniczych o średnicy ta-kiej jak sieć przebiegająca przez działkę powoda. Skoro biegły U., za rzeczoznawcą S. błędnie przyjął potrzebę ustanowienia strefy ochronnej, zatem jego opinia w tym zakresie była wadliwa. Niemniej nie sposób podważyć konieczności zapewnienia dostępu do ciepłociągu, niezbędnego do jego konserwacji i ewentualnej naprawy. Biegły S. w opinii pisemnej precyzyjnie wyrysował na mapce geodezyjnej (k.257) przebieg ciepłociągu oraz pa-sa stanowiącego dostęp roboczy do tegoż ciepłociągu, łącznie z powierzchnią niezbędną do dokonania wykopu, umożliwiającego ten dostęp. W oparciu o te ustalenia biegły S. obliczył powierzchnię jaką zajmuje ciepłociąg, łącznie z pasem dostępu roboczego. Obli-czenia te były czytelne i przekonujące. Stąd też Sąd Odwoławczy uczynił je elementem rozstrzygnięcia, nie znajdując podstaw by w tej materii uzupełniać postępowanie dowodowe.

Niemniej, zasadnie apelujący zakwestionował dalsze korygowanie tak ustalonej powierzchni, jak i metodę wyliczenia wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z gruntu. Biegły w istocie bezpodstawnie korygował powierzchnię i różnicował wysokość wynagro-dzenia za bezumowne korzystanie z gruntu w zależności od potencjalnej możliwości zabu-dowy poszczególnych części powierzchni działki, wyłączając przykładowo powierzchnię przy jej granicach geodezyjnych, podczas gdy, co celnie wytknął powód w apelacji działka, której jest współwłaścicielem, jest działką budowlaną jako całość, a istnienie ciepłociągu ogranicza jego możliwości zagospodarowania tej działki jako całości. Mimo uznania tych zarzutów, apelacja powoda nie mogła odnieść skutku. Przyjmując bowiem roczną stawkę wy-nagrodzenia za bezumowne korzystanie z gruntu wskazywaną przez powoda w pozwie za rzeczoznawcą S., tj 3,60zł za m ², stosowaną w obrocie przy umowach najmu na terenie gminy R. w 2009r. (abstrahując od tego, że w poszczególnych latach, poczynając od 2000r. obowiązywała stawka niższa) i mnożąc tę stawkę przez powierzchnię 101,57m ², za okres 10 lat nie otrzyma się sumy wyższej, niż kwota wynagrodzenia zasądzona zaskarżonym wyrokiem, tj. 4.924 zł. Zauważyć, przy tym należy, iż biegły U. wyliczył wyna-grodzenie za bezumowne korzystanie z gruntu wg kryteriów aktualnych na rok 2011, co było założeniem błędnym i stanowiło waloryzację świadczenia, podczas gdy nie zachodzą przesłanki waloryzacji, a pozwem objęty był okres od 2000r. - 2009. Z kolei biegły S. utożsamił wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z gruntu z ustalanym na przyszłość wynagrodzeniem za ustanowienie służebności przesyłu, co też czyniło jego opinię nieprzydatną dla rozstrzygnięcia zwłaszcza, że przyjął on jako wyjściowe kryteria na datę złożenia pozwu (luty 2010r.), a instytucja służebności przesyłu nie funkcjonowała w naszym systemie prawnym w roku 2000. Z tej to też przyczyny, mimo wskazanych na wstępie uchybień proceduralnych, apelacja powoda nie mogła doprowadzić do zmiany zaskarżonego wyroku.

Odnosząc się natomiast do apelacji pozwanego, która zmierzała jedynie do wydłużenia terminu usunięcia ciepłociągu o kolejny rok, z uwagi na rozmach inwestycji i źródła jej finansowania nie sposób nie zauważyć, iż postępowanie w sprawie toczy się od lutego 2010r., a nadto, że od daty wniesienia pozwu do daty rozprawy apelacyjnej upłynął okres czterech lat, w tym od daty wydania zaskarżonego wyroku do daty rozpoznania apelacji okres ponad 9 miesięcy. W tej sytuacji, dalsze odroczenie terminu usunięcia ciepłociągu nie znajduje żadnych racjonalnych podstaw.

Z tych to też przyczyn, Sąd Odwoławczy - na podstawie art. 385 k.p.c., stosując art. 225 i art. 222 § 2 k.c. - oddalił obie apelacje. O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono w oparciu o art. 108 § 1 k.p.c. w związku z art. 98 § 1 i 3 k.p.c. i § 6 pkt. 3 i § 13 ust. 1 pkt. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28. września 2002r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej świadczonej z urzędu (tekst jedn. Dz. U. z 2013r., poz. 461), zasądzając od pozwanej na rzecz powoda kwotę 300 zł, z tytułu zwrotu kosztów wynagrodzenia pełnomocnika za zastępstwo procesowe w instancji odwoławczej według stawki minimalnej, liczonej od wartości przedmiotu zaskarżenia z apelacji pozwanej.

SSO Joanna Naczyńska SSO Magdalena Balion-Hajduk SSO Barbara Braziewicz