Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

16 kwietnia 2020 r.

Sąd Okręgowy w Płocku, IV Wydział Cywilny - Odwoławczy

w składzie:

Przewodnicząca Sędzia Renata Wanecka (spr.)

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym 16 kwietnia 2020 r. w P.

sprawy z powództwa (...) Spółki Akcyjnej w B.

przeciwko J. B.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Rejonowego w Płocku z 3 września 2019r.

sygn. I C 2223/18

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 1) i obniża zasądzoną od pozwanej na rzecz powódki należność do kwoty 298,17 zł (dwieście dziewięćdziesiąt osiem złotych, siedemnaście groszy) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 4 kwietnia 2018r. do dnia zapłaty, umarzając postępowanie w części obejmującej żądanie zapłaty 2.760 zł (dwa tysiące siedemset sześćdziesiąt złotych) oraz w punkcie 3) i nie obciąża J. B. obowiązkiem zwrotu kosztów procesu;

2.  zasądza od (...) Spółki Akcyjnej w B. na rzecz J. B. kwotę 400 zł (czterysta złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu za II instancję.

IV Ca 80/20

UZASADNIENIE

W dniu 17 kwietnia 2018 r. (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w B. wniosła przeciwko J. B. pozew o zapłatę kwoty 15 453,01 zł wraz z odsetkami umownymi za opóźnienie w wysokości czterokrotności stopy kredytu lombardowego NBP od 4 kwietnia 2018 r.

W piśmie procesowym z 8 maja 2019 r. powódka cofnęła pozew w zakresie kwoty 2.760 zł wraz ze zrzeczeniem się roszczenia i podtrzymała powództwo co do kwoty 12.693,01 zł

J. B. wniosła o oddalenie powództwa i nie obciążanie jej kosztami procesu na rzecz powódki.

Wyrokiem z 3 września 2019 r. Sąd Rejonowy w Płocku zasądził od J. B. na rzecz (...) S.A. kwotę 6.621,01 zł wraz z odsetkami umownymi w wysokości czterokrotności stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego od 4 kwietnia 2018 r. do dnia zapłaty (punkt 1), w pozostałym zakresie powództwo oddalił (punkt 2) oraz zasądził od pozwanej na rzecz powódki 1.880,94 zł tytułem zwrotu kosztów procesu (punkt 3).

Powyższe orzeczenie Sąd Rejonowy oparł na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych:

W dniu 2 listopada 2015 r. J. B. zawarła ze spółką (...) S.A. w B. umowę pożyczki gotówkowej nr (...)- (...). Na mocy postanowień przedmiotowej umowy pozwany zobowiązał się spłacić pożyczkodawcy całkowitą kwotę do zapłaty w 48 równych miesięcznych ratach obejmujących kwotę kapitału, odsetek oraz opłat i prowizji w wysokości i terminach wskazanych w harmonogramie spłaty. Ponadto w umowie wskazano sposób zabezpieczenia pożyczki poprzez podpisanie weksla in blanco nie na zlecenie.

Na podstawie umowy pozwanej udzielono pożyczki w wysokości 9.000 zł, opłata przygotowawcza wyniosła 1.592 zł, wynagrodzenie umowne 1.896 zł, koszt ubezpieczenia 14.344 zł. Całkowity koszt pożyczki wyniósł 17.832 zł.

Pozwana własnoręcznie podpisała kalendarz spłat, w związku z czym znała wysokość zobowiązania i termin spłat.

J. B. 2 kwietnia 2018 r. wystawiła weksel in blanco, upoważniając powódkę do jego wypełnienia zgodnie z deklaracją wekslową w przypadkach określonych w umowie.

Pozwana nie spłaciła zobowiązania całości. W związku z naruszeniem postanowień wskazanej umowy, powódka wypowiedziała jej umowę pożyczki i wezwała ją do natychmiastowej zapłaty 15.453,01 zł.

Powódka wypełniła złożony przez pozwaną weksel in blanco.

Sąd I instancji przyjął, że w świetle ustalonego powyżej stanu faktycznego powództwo (...) S.A. przeciwko J. B. zasługuje na uwzględnienie w części.

Sąd stwierdził, że powódka dochodziła należności w kwocie 15.453,01 zł na podstawie weksla. Kwestia charakteru weksla, ważności stosunku kauzalnego była już wielokrotnie przedmiotem rozważań zarówno w piśmiennictwie jak i judykaturze. Powołując się na orzecznictwo i rozważania doktryny, Sąd I instancji stwierdził, że cechą weksla jest abstrakcyjność, która polega na oderwaniu weksla od stosunku podstawowego, co oznacza z kolei, że brak, nieważność lub wadliwość stosunku kauzalnego nie ma wpływu na ważność zobowiązania wekslowego. Przejawem abstrakcyjności weksla jest zatem niedopuszczalność badania istnienia, ważności i wadliwości stosunku podstawowego (art. 17 pr. wekslowego), przy czym niedopuszczalność ta nie zależy od woli pozwanego. A zatem zgłoszenie przez niego zarzutów w warunkach nieprzewidzianych przez normę prawną nie pozwala na ich rozpoznanie. Abstrakcyjność ma zatem charakter obiektywny.

Sąd Rejonowy wskazał także, że abstrakcyjność weksla doznaje dalszego osłabienia w przypadku weksla niezupełnego w chwili wystawienia - weksla in blanco, wystawionego w celu zabezpieczenia zobowiązania ze stosunku podstawowego. To osłabienie wyraża się w możliwości analizowania stanów faktycznych wynikających ze stosunku podstawowego, w szczególności tego, czy odpowiedzialność dłużnika w ramach stosunku wekslowego odpowiada rozmiarowi jego odpowiedzialności ze stosunku podstawowego. Możliwość wysuwania przez wystawcę zarzutów ze stosunku podstawowego w takiej sytuacji wynika z art. 10 prawa wekslowego. Stanowi on, iż jeżeli weksel, niezupełny w chwili wystawienia, uzupełniony został niezgodnie z zawartym porozumieniem, nie można wobec posiadacza zasłaniać się zarzutem, że nie zastosowano się do tego porozumienia, chyba że posiadacz nabył weksel w złej wierze albo przy nabyciu dopuścił się rażącego niedbalstwa.

Sąd I instancji uznał, że nie ma przeszkód, aby badanie stosunku podstawowego następowało z urzędu przez Sąd. Treść art. 10 prawa wekslowego nie wprowadza takich ograniczeń. W niniejszej sprawie w ocenie Sądu Rejonowego koszty pożyczki, w tym koszt ubezpieczenia (14.344 zł), opłaty przygotowawczej (1.592 zł), wynagrodzenia umownego (1.896 zł) są rażąco wygórowane. Wysokość kosztów żądanych w danym zakresie przez powódkę budzi wątpliwości w kontekście klauzul abuzywnych zawartych w umowach konsumentami (art. 385 ¹ § 1 kc) oraz ustawy z 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (Dz. U. 2014, poz. 1497).

Sąd Rejonowy wskazał, iż udzielający pożyczki jest podmiotem wyspecjalizowanym, działającym na rynku jako przedsiębiorca, w prowadzonej działalności gospodarczej trudni się udzielaniem pożyczek, korzysta ze stałej obsługi prawnej. Posługiwał się przygotowanym przez siebie wzorcem umownym w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej. Znajduje się w pozycji nadrzędnej wobec konsumenta. Brak jest jakichkolwiek danych sugerujących, aby poddane analizie zapisy umowne były wynikiem wzajemnych uzgodnień stron. Postanowienia te nie określają głównych świadczeń stron, którymi były wypłata pieniędzy z obowiązkiem ich zwrotu. Istotą dobrego obyczaju jest szeroko rozumiany szacunek do drugiego człowieka. Dobre obyczaje odwołują się do takich wartości, jak uczciwość, szczerość, zaufanie, lojalność, rzetelność i fachowość.

Sąd I instancji uznał, że w niniejszej sprawie należy stwierdzić, że udzielający pożyczki był co do zasady uprawniony do obciążenia swojego kontrahenta kosztami manipulacyjnymi i windykacyjnymi związanymi z dochodzeniem przysługującej jej należności. Jednak Sąd uznał, że strona powodowa arbitralnie narzuciła stronie pozwanej zawyżony taryfikator opłat, kierując się w tej sferze wyłącznie własnym partykularnym interesem.

Powołując się na obecnie obowiązując art. 36a ust 1 w/w ustawy o kredycie konsumenckim Sąd Rejonowy wskazał, że koszty pozaodsetkowe nie mogą przekroczyć sumy dwóch składników: 25 proc. kredytu (część stała) oraz 30 proc. wartości kredytu w skali roku (część zmienna zależna od czasu trwania umowy). Zgodnie z czym dozwolone pozaodsetkowe koszty w niniejszej sprawie, mogłyby wynosić 9.000 zł a wyniosły 17.832 zł. Biorąc pod uwagę powyższe koszty pozaodsetkowe w niniejszej sprawie zostały przez powódkę w nieuzasadniony sposób zawyżone o 8.832 zł.

Sąd I instancji przyjął, że w niniejszej sprawie powódka wypełniła weksel in blanco na sumę uwzględniającą zobowiązanie wynikające z klauzuli, która dla konsumenta jest niewiążąca, a zatem wypełniła weksel na sumę przewyższającą zobowiązanie wynikające ze stosunku podstawowego. W konsekwencji uznał, że pozwana jest zobowiązana wekslowo tylko w takich granicach, w jakich istnieje wierzytelność ze stosunku podstawowego.

Dodatkowo Sąd Rejonowy stwierdził, iż na etapie wyrokowania umknęło uwadze sądu oświadczenie pełnomocnika powoda z 2 maja 2019 r. Sąd oddalił powództwo w zakresie, w jakim dochodzona kwota obejmowała nienależne koszty wskazane i wyliczona powyżej, podczas gdy powinien był umorzyć postępowanie w zakresie kwoty 2.760 zł.

O kosztach Sąd I instancji orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. Sąd wskazał, że nie miał podstaw by nie obciążać pozwanej kosztami procesu, ponieważ nie przedstawiła ona sądowi żadnych informacji w zakresie swojej aktualnej sytuacji materialnej, zatem nie mógł ocenić czy zachodzą przesłanki z art. 102 k.p.c.

Od powyższego wyroku pozwana wniosła apelację i zaskarżając go w części tj. odnośnie pkt 1 i 3 oraz z ostrożności procesowej w pkt 2 w części nieuwzględniającej cofnięcia pozwu zarzuciła mu:

1.  naruszenie art. 355 kpc poprzez jego niezastosowanie, w sytuacji gdy powódka pismem procesowym z 2 maja 2019 r. cofnęła pozew ze zrzeczeniem się roszczenia i wniosła o umorzenie postępowania w tym zakresie;

2.  naruszenie art. 36a ust. 1 ustawy z 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim poprzez błędne jego zastosowanie i zasądzenie kwoty 6621,01 zł, w sytuacji gdy kwota ta przekracza maksymalną wysokość pozaodsetkowych kosztów kredytu, o jakich mowa w ww. przepisie,

3.  naruszenie art. 481 kc poprzez błędne zastosowanie - uzasadnienie wyroku nie zawiera ani jednego zdania uzasadniającego zasądzenie odsetek umownych w wysokości czterokrotności stopy kredytu lombardowego NBP od 4 kwietnia 2018 r. do dnia zapłaty,

4.  naruszenie prawa procesowego w zakresie kosztów procesu na rzecz powódki.

Mając powyższe na uwadze, apelująca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, ewentualnie jego zmianę.

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalenie, zasądzenie od pozwanej na swoją rzecz kosztów postępowania przed Sądem II instancji, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja zasługuje na uwzględnienie w znacznej części.

Art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim został wprowadzony na podstawie nowelizacji ustawy z 5 sierpnia 2015 r. o zmianie ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym oraz niektórych innych ustaw i obowiązuje od 11 marca 2016 r., stosuje się go do umów zawartych po tej dacie (art. 9 ust. 2 ww. nowelizacji).W przedmiotowej sprawie umowa została zawarta 2 listopada 2015 r., niemniej jednak, w ocenie Sądu II instancji, nie ma przeszkód, by posiłkowo posługiwać się tą regulacją w celu określenia zakresu, w jakim można zastosować art. 385 ¹ § 1 kc i ustalić, jakie postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, z uwagi na kształtowanie jego praw i obowiązków w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne).

Biorąc powyższe pod uwagę Sąd Okręgowy posługując się odpowiednio wzorem z art. 36a ust. 1 ustawy o kredycie konsumenckim przyjął, że pozaodsetkowe koszty kredytu mogłyby opiewać na kwotę 11.115 zł. Sąd nie uznał za zasadne stosować w przedmiotowej sprawie ograniczenia wynikającego z art. 36a ust. 2 ustawy o kredycie konsumenckim. W niniejszej sprawie z zawartej umowy wynika, że pozaodsetkowe koszty kredytu opiewały na sumę 17.832 zł , w tym 14 344 zł to koszt ubezpieczenia. W związku z czym koszty te należy uznać za zawyżone co do kwoty 6.717 zł (17.832 zł – 11.115 zł).

W okolicznościach przedmiotowej sprawy nie można również pominąć faktu, że zgodnie z zawartą umową, jej ubezpieczenie miało obowiązywać przez cały okres jej trwania, czyli przez 48 miesięcy od 2 listopada 2015 r. Wypowiedzenie umowy z 4 marca 2018 r. doręczono dłużniczce 8 marca 2018r., w związku z czym należy przyjąć, że wypowiedzenie nastąpiło z dniem 8 kwietnia 2018 r. (30 dni po doręczeniu wypowiedzenia). Oznacza to, że ochrona ubezpieczeniowa trwała jedynie 29 miesięcy i tylko za ten okres pozwana powinna zostać obciążona jego kosztem. Całość ubezpieczenia wynosiła 14.344 zł ,w związku z czym za 29 miesięcy była to kwota 8.666,16 zł (14.344 zł x ²⁹/48). Dlatego też w ocenie Sądu Okręgowego ,obciążenie pozwanej kwotą 5.677,84 zł było by niezasadne (17 832 zł – 8.666,16 zł).

Należy również zauważyć, iż odnośnie kwoty 2.760 zł powód cofnął pozew ze zrzeczeniem się roszczenia i w związku z tym, wobec tej sumy postępowanie na podstawie art. 355 kpc powinno zostać umorzone.

Z tych wszystkich względów, Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że odnośnie kwoty 15.154,84 zł (6.717 zł - nadwyżka kosztów pozaodsetkowych + 5.677,84 zł – nienależna część składki za ubezpieczenie + 2.760 zł - cofnięcie pozwu) –żądanie jest nieuzasadnione. Powódka wnosiła o zasądzenie 15.453,01 zł, w związku z czym zasadne było zasądzenie na jej rzecz kwoty 298,17 zł (15.453,01 zł– 15.154,84 zł).

Sąd II instancji uznał za uzasadnione roszczenie o zapłatę odsetek za opóźnienie, ale wyłącznie w wysokości ustawowej, ponieważ istotą żądania jest suma wynikająca z weksla, a nie z umowy. Strony nie umówiły się, że zwłoka w wykonaniu tego rodzaju zobowiązania, o charakterze abstrakcyjnym będzie upoważniała do naliczania odsetek w wysokości maksymalnych odsetek umownych. Z treści weksla wynika, że J. B. zapłaci sumę wekslową w terminie do 3 kwietnia 2018r., wymagalność odsetek za opóźnienie przepada zatem na następny dzień, tj. na 4 kwietnia 2018r. i od tej daty Sąd Okręgowy zasądził odsetki ustawowe za opóźnienie.

Mając powyższe na uwadze Sąd II instancji na podstawie art. 386 § 1 kpc zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób że obniżył zasądzoną od pozwanej na rzecz powódki kwotę do sumy 298,17 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 4 kwietnia 2018 r. do dnia zapłaty, umorzył postępowanie w części obejmującej żądanie zapłaty 2.760 zł z uwagi na skuteczne cofnięcie pozwu (art. 355 kpc).

Zmiana wyroku co do meritum skutkowała koniecznością zmiany orzeczenia odnośnie kosztów procesu. Powództwo okazało się zasadne w niewielkim zakresie, dlatego Sąd - kierując się dyspozycją art. 100 kpc - odstąpił od obowiązku obciążenia pozwanej kosztami procesu.

Apelacja okazała się skuteczna w znacznej części, wobec czego Sąd Okręgowy obciążył powódkę obowiązkiem zwrotu poniesionych przez pozwaną kosztów postępowania apelacyjnego w postaci opłaty od apelacji w wysokości 400 zł, stosując art. 98 § 1 kpc.