Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 stycznia 2013r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Bożena Szponar - Jarocka (spr.)

Sędziowie: SO del. Dorota Zarzecka

SA Alicja Sołowińska

Protokolant: Agnieszka Maria Oleńska

po rozpoznaniu w dniu 15 stycznia 2013 r. w Białymstoku

sprawy z wniosku W. C.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o emeryturę z tytułu pracy w szczególnych warunkach

na skutek apelacji wnioskodawcy W. C.

od wyroku Sądu Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łomży

III Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 12 czerwca 2012 r. sygn. akt III U 210/12

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu Wydziałowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łomży

sygn. akt III AUa 753/12

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 16 lutego 2012 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. odmówił W. C. prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach. W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, że W. C. nie spełnia warunków do otrzymania emerytury wskazanych w art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w zw. z § 4 Rozporządzenia Rady Ministrów z 7 dnia lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze , ponieważ do dnia 01.01.1999 r. nie osiągnął 25-letniego okresu składkowego i nieskładkowego oraz nie udowodnił wymaganego 15-letniego okresu pracy w szczególnych warunkach.

Odwołanie od powyższej decyzji wniósł W. C. domagając się jej

zmiany i uwzględnienia w całości jego żądania - zgodnie z wnioskiem o wcześniejszą emeryturę z dnia 22 grudnia 2011 r., ewentualnie o jej uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania organowi rentowemu. Wskazał w nim, iż oryginały zaświadczeń o wykonywaniu prac w szczególnych warunkach znajdują się w nieznanym archiwum. Przedstawione dokumenty zawierają wykaz i charakterystykę wykonywanych w poszczególnych firmach prac na różnych stanowiskach. Odwołujący podniósł także, że do pełnego wymaganego okresu ubezpieczenia brakuje mu 1 miesiąc, co jednak można uzupełnić na podstawie oświadczenia Wójta Gminy K..

Wyrokiem z dnia 12 czerwca 2012 r. Sąd Okręgowy w Łomży oddalił odwołanie.

Sąd pierwszej instancji przywołał art. 32 i art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze i wskazał, że skuteczność odwołania W. C. zależała od wykazania przez odwołującego, iż do dnia 1 stycznia 1999 r. legitymuje się on co najmniej 25 – letnim ogólnym stażem pracy oraz 15 –letnim stażem pracy w warunkach szczególnych. Analiza dokumentacji zgromadzonej w aktach ZUS doprowadziła Sąd Okręgowy do następujących ustaleń w przedmiocie okresów podlegania przez W. C. ubezpieczeniu emerytalno - rentowemu:

1)  od 12.09.1968r. do 28.05.1975r. pracował w byłym Przedsiębiorstwie (...).W. (na dzień 30.01.1998r. przedsiębiorstwo zmieniło nazwę na (...) Sp. z o.o. w W.) na stanowisku montera instalacji sanitarnych,

2)  od 26.07.1975r. do 29.02.1976r. pracował w (...) Wojewódzkiej Spółdzielni (...) Oddział w K. na stanowisku majstra w zespole inwestycji, remontów i konserwacji,

3)  od 28.04.1976r. do 14.10.1977r. pracował w (...) Sp. z o.o. w P. na stanowisku majstra robót sanitarnych,

4)  od 15.10.1977r. do 31.05.1978r. pracował w Przedsiębiorstwie (...) w E. (świadectwo wystawiło Przedsiębiorstwo (...) S.A. w E. ) na stanowisku majstra robót sanitarnych,

5)  od 16.06.1978r. do 09.02.1984r. pracował w Wojewódzkim Zarządzie Inwestycji Rolniczych w Ł. z/s w Z. na stanowisku inspektora nadzoru inwestycyjnego,

6)  od 10.02.1984r. do 17.03.1990r. pracował w Wojewódzkim Związku (...), Zakładzie Budownictwa i (...) w Ł., Oddział Budowlano - Montażowy w K. na stanowisku kierownika robót hydraulicznych ,.

7)  od 17.09.1990 r. do 30.11.1992 r. pobierał zasiłek (zasiłek szkoleniowy-stypendium),

8)  od 01.08.1995 r. do 29.02.1996 r. zatrudniony był przez W. A. jako pomoc w gospodarstwie rolnym,

9)  od 20.04.1996 r. do 19.04.1997 r. pobierał zasiłek .

Odwołujący zatem przed organem rentowym do dnia 1.01.1999 r. udowodnił łącznie 24 lata 11 miesięcy i 12 dni okresów składkowych. Organ rentowy do ogólnego stażu pracy nie doliczył okresu pracy w gospodarstwie rolnym od 18.01.1966 r. do 31.08.1968 r. Sąd przytoczył art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z FUS i wskazał, że zgodnie z tym przepisem zaliczenie pracy w gospodarstwie rolnym dopuszczalne jest jedynie w zakresie niezbędnym do uzupełnienia okresów składkowych i nieskładkowych, co w przypadku odwołującego oznaczałoby zaliczenie mu zaledwie 18 dni. Sąd Okręgowy podkreślił, iż posiadanie jednak 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych nie jest w przypadku odwołującego wystarczające do nabycia prawa do wcześniejszej emerytury, bowiem odwołujący nie posiada 15-lat pracy w szczególnych warunkach. Z przedłożonych do akt świadectw pracy wynika, że odwołujący pracował na stanowiskach: monter instalacji sanitarnych, majster w zespole inwestycji, remontów i konserwacji, majster robót sanitarnych, inspektor nadzoru inwestycyjnego, kierownik robót hydraulicznych oraz pomoc w gospodarstwie rolnym. Odwołując się do § 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. Sąd wskazał, że do stażu pracy w warunkach szczególnych można zaliczyć takie okresy, w których zatrudnienie w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wykonywane jest stale i w pełnym wymiarze godzin, obowiązującym na danym stanowisku. Sąd podkreślił, iż w postępowaniu sądowym nie obowiązują ograniczenia dowodowe właściwe w postępowaniu przed organami rentowymi i stosownie do art. 473 § 1 kpc wykazywanie istotnych w sprawie okoliczności może następować nie tylko na podstawie dokumentów, ale również na podstawie wszelkich innych dowodów, w tym dowodów z zeznań świadków. Sąd pierwszej instancji wskazał, że w postępowaniu sądowym nie pojawiły się żadne dowody, które mogłyby wpłynąć na odmienną ocenę w przedmiocie stażu pracy odwołującego w szczególnych warunkach. Dokumenty, które odwołujący przedłożył przed organem rentowym i na które powoływał się w postępowaniu przed Sądem nie mogły stanowić dowodów w sprawie. W większości nie noszą one znamion ani dokumentów urzędowych, ani prywatnych, gdyż nie są podpisane. Część z nich zawiera natomiast podpis odwołującego i w tym zakresie stanowi tylko dowód, iż złożył on oświadczenie o treści zawartej w piśmie. Nie oznacza to, iż to co zostało zapisane w dokumencie jest zgodne z prawdą.

Zdaniem Sądu, ze stanowisk, na których pracował odwołujący jedynie praca na stanowisku montera instalacji sanitarnych mogłaby być rozważana pod kątem uznania okresu tej pracy za pracę w szczególnych warunkach, bowiem stanowisko takie zostało wymienione w dziale V pkt 1.6 zarządzenia nr 9 Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych z dnia 1 sierpnia 1983 r. Pozostałe stanowiska, na których pracował odwołujący (majster, kierownik, inspektor) nawet nominalnie nie są zaliczane do stanowisk pracy, na których praca mogłaby być wykonywana szczególnych warunkach.

Sąd podkreślił, iż odwołujący wykazujący się znaczną znajomością przepisów Kodeksu postępowania cywilnego nie zgłosił środków dowodowych zmierzających do wykazania 15-letniego okresu pracy w szczególnych warunkach. Reasumując Sąd wskazał, że odwołujący nie spełnia przesłanki posiadania 15 –letniego okresu pracy w szczególnych warunkach, który uprawniałby go do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym.

Z uwagi na powyższe Sąd Okręgowy na mocy art. 477 ¹⁴ § 1 kpc odwołanie oddalił.

Apelację od wyroku wniósł W. C.. Z treści apelacji wynikało, iż skarżący zarzuca wadliwe ustalenie stanu faktycznego sprawy, przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów oraz naruszenie art. 117 ² § 2 kpc, art. 233 § 1 kpc, art. 363 kpc, art. 47 § 4 kpc, art. 379 pkt 2, 4 i 5 kpc. Powołując się na te zarzuty domagał się orzeczenia zgodnie z wnioskiem o emeryturę (apelacja k. 48-51).

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelację należy uznać za zasadną, jakkolwiek na obecnym etapie postępowania spór nie dojrzał do merytorycznego rozstrzygnięcia. Konieczne jest bowiem przeprowadzenie w całości postępowania dowodowego.

W przedmiotowej sprawie wnioskodawca domagał się przyznania mu prawa do emerytury w obniżonym wieku z tytułu pracy w warunkach szczególnych, uregulowanej w art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. 2009 r., nr 153, poz. 1227 ze zm.). Przed Sądem pierwszej instancji odbyła się jedna rozprawa, na którą odwołujący nie stawił się i podczas której Sąd dopuścił dowód z akt ZUS na okoliczności związane z odwołaniem (k. 36). Przeprowadzone przez Sąd Okręgowy postępowanie nie pozwalało na ocenę prawidłowości zaskarżonej decyzji. W świetle tak zgromadzonego materiału dowodowego nie było bowiem możliwe ustalenie prawa odwołującego do emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych. Sąd pierwszej instancji w swym uzasadnieniu wyeksponował wprawdzie brak inicjatywy dowodowej skarżącego, co spowodowało oparcie się wyłącznie na dokumentacji znajdującej się w aktach organu rentowego, jednakże pominął, iż wnioskodawca w swych pismach powoływał się na potrzebę pozyskania dokumentacji obrazującej przebieg jego pracy z archiwum. Sąd nie zbadał w ogóle tej kwestii, co w świetle innych okoliczności tej sprawy powoduje, iż zamknięcie rozprawy już po pierwszym terminie i wydanie rozstrzygnięcia było przedwczesne.

Należy podkreślić, że wnioskodawca przed Sądem pierwszej instancji złożył wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu. Sąd Okręgowy oddalił powyższy wniosek motywując swą decyzję tym, iż wnioskodawca nie ma problemu z korzystaniem ze swoich uprawnień procesowych w zakresie zgłaszania twierdzeń, wniosków, czy wnoszenia środków odwoławczych. Dodał też, iż w razie zaistnienia takiej potrzeby udzieli odwołującemu zgodnie z art. 5 kpc odpowiednich pouczeń procesowych. Odwołujący nie zaskarżył tego rozstrzygnięcia.

Istotne w sprawie jest, że wnioskodawca jest całkowicie niezdolny do pracy i do samodzielnej egzystencji z uwagi na schorzenia narządu wzroku. Poza tym, ze znajdującego się w aktach sprawy odpisu opinii psychiatrycznej z dnia 10 stycznia 2012 r. (k.17 – 17 v.) sporządzonej w sprawie II K 3/11 wynika, że z uwagi na rozpoznane schorzenia (k. 17 v.) w aktualnym stanie psychicznym W. C. nie jest zdolny do udziału w postępowaniu karnym. Z dużym prawdopodobieństwem można więc stwierdzić, że w tym samym czasie odwołujący nie był zdolny do udziału w niniejszym postępowaniu. Tak więc, w ocenie Sądu drugiej instancji, wniosek W. C. o ustanowienie pełnomocnika z urzędu nie był pozbawiony słuszności.

Zatem przy ponownym rozpoznaniu sprawy, Sąd pierwszej instancji powinien pouczyć odwołującego o możliwości ustanowienia pełnomocnika z urzędu. Jeśli W. C. skorzystałby z tej możliwości, celowe wydaje się jego uwzględnienie. W przeciwnym wypadku należy pouczyć go o możliwości zgłaszania wniosków dowodowych i odnieść się do wniosku o przeprowadzenie dowodu z przesłuchania wnioskodawcy w charakterze strony w jego miejscu zamieszkania (k.14).

Odwołujący w swych pismach wskazywał, iż dokumentacja mająca potwierdzać jego pracę w warunkach szczególnych znajduje się w archiwum byłego Urzędu Wojewódzkiego w Ł.. Zwracał też uwagę na potrzebę pozyskania dokumentów z Urzędu Gminy K.. W sposób jednoznaczny podkreślał, iż nie jest w stanie osobiście ich pozyskać z uwagi na niedowidzenie (k. 2 – 4, k.14 -16). Wprawdzie wnioski odwołującego były sformułowane w dość ogólnikowy sposób i nie pozwalały na przeprowadzenie konkretnych dowodów, jednakże właśnie z tej przyczyny, w przypadku nieprzedłożenia innych dowodów, należałoby przesłuchać odwołującego. Reasumując, przeprowadzone w sprawie postępowanie było niewystarczające i spowodowało, iż w istocie nie został ustalony zasadniczy element faktycznej podstawy żądania wnioskodawcy w postaci dysponowania przez niego odpowiednim stażem pracy, od którego uzależnione było jego prawo do emerytury. Oznacza to, że sąd nie rozpoznał istoty sprawy. Nierozpoznanie sprawy w rozumieniu art. 386 § 4 kpc zachodzi bowiem wskutek niewyjaśnienia i pozostawienia poza oceną okoliczności faktycznych, stanowiących przesłanki zastosowania normy prawa materialnego, będącego podstawą roszczenia (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 września 2002 r. w spr. IV CKN 1298/00, LEX, nr 80271, Komentarz do kodeksu postępowania cywilnego pod red. T. Erecińskiego, Wyd. LexisNexis, W-wa 2004 r., wyd. 4, tom 1, str. 729 - 730 i powołane tam przykłady z orzecznictwa, w szczególności wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 marca 1998 r. w spr. III CKN 411/97). Niedopuszczalne natomiast byłoby, bez naruszania zasad bezpośredniości i instancyjności, dokonywanie podstawowych ustaleń faktycznych, a także przeprowadzanie całego postępowania dowodowego dopiero na etapie postępowania apelacyjnego, szczególnie jeśli obecnie zważyć na treść przepisu art. 398 ³ § 3 kpc. (por. np. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 22 stycznia 2002 r. w spr. V CKN 508/00, LEX nr 54333 oraz z dnia 21 stycznia 2004 r. w spr. IV CK 394/02, Wokanda, nr 10 z 2004 r., str. 12).

Skutkuje to uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Z tych przyczyn na podstawie art. 386 § 4 kpc Sąd Apelacyjny orzekł jak sentencji wyroku.

E.Z.