Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 maja 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Sławomir Bagiński

Sędziowie: Barbara Orechwa-Zawadzka

Bożena Szponar - Jarocka

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym 12 maja 2020 r. w B.

sprawy z odwołania M. W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o ustalenie obowiązku ubezpieczenia

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

od wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku V Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z 2 października 2019 r. sygn. akt V U 1178/19

oddala apelację.-

Barbara Orechwa-Zawadzka Sławomir Bagiński Bożena Szponar – Jarocka

Sygn. akt III AUa 1071/19

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. decyzją z 14 czerwca 2019 r. wydaną na podstawie art. 83 ust. 1 pkt 1 i 3, art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 12 ust. 1, art. 13 pkt 4, art. 18a, art. 18aa, art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2017 r. poz. 1778 ze zm.) w związku z art. 18 ust. 2 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców (Dz. U. z 2018 r. poz. 646 ze zm.) oraz art. 81 ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2018 r. poz. 1510 ze zm.) stwierdził, że M. W. z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym: emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu od 1 września 2018 r. do 30 kwietnia 2019 r. oraz określił podstawę wymiaru składek.

Organ rentowy w uzasadnieniu decyzji podał, iż zgłoszenie do ubezpieczeń społecznych oznacza, że osoba wyraża chęć podlegania tym ubezpieczeniom i nie może skorzystać z uprawnienia, o którym mowa a art. 18 ust. 1 ustawy Prawo przedsiębiorców.

Odwołanie od powyższej decyzji wniosła M. W.. Wyjaśniła, że przez podanie kodu ubezpieczenia wyraziła chęć skorzystania „ulgi na start”, która jest uregulowana w Prawie przedsiębiorców. Argumentacja, że zgłosiła się do ubezpieczeń społecznych przez wypełnienie formularza (...) jest niezgodna z prawdą, nielogiczna i przeczy doświadczeniu życiowemu. M. W. wypełniła formularz (...) ponieważ była przekonana, że zgłoszenie jest na czas po upływie sześciu miesięcy „ulgi na start”. Jej chęć skorzystania z „ulgi na start” została wyrażona jednoznacznie poprzez podanie kodu ubezpieczeń.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy podtrzymał stanowisko wyrażone w zaskarżonej decyzji i wniósł o jego oddalenie oraz zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy w Białymstoku w wyroku z 2 października 2019 r. zmienił zaskarżoną decyzję i stwierdził, że M. W. nie podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym: emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu w okresie od 1 września 2018 roku do 28 lutego 2019 roku.

Sąd Okręgowy ustalił, że M. W. od 1 września 2018 r. rozpoczęła prowadzenie działalności gospodarczej. 1 maja 2019 r. zgłosiła zawieszenie jej wykonywania.

Z tytułu prowadzenia pozarolniczej dzielności gospodarczej, podczas składania wniosku o wpis do (...) odwołująca zgłosiła się od 1 września 2019 r. wyłącznie do obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego jako osoba korzystająca z „ulgi na strat”. Jednocześnie dokonała zgłoszenia do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego od 1 września 2018 r. z kodem tytułu 0540, tj. „ulga na start”. Nie złożyła deklaracji rozliczeniowych za okres prowadzonej działalności.

Sąd Okręgowy odwołał się ,do treści art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 12 ust. 1 i art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2019 r. poz. 300 ze zm.) oraz art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców (Dz. U. z 2019 r. poz. 1292 ze zm.)

Sąd pierwszej instancji stwierdził, że odwołująca niewątpliwie spełnia przesłanki określone przepisem art. 18 ust. 1 Prawa przedsiębiorców, aby nie podlegać obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym przez okres 6 miesięcy. Co istotne „ulga na start” jest dobrowolna, a więc jej wykorzystanie jest zależne od woli przedsiębiorcy.

Zdaniem Sądu Okręgowego wolą M. W. było niepodleganie ubezpieczeniom społecznym przez okres 6 miesięcy od dnia podjęcia działalności gospodarczej na podstawie art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców. Wynika to z jej wyjaśnień oraz z czynności, których dokonała w toku postępowania przed organem rentowym. Chęć skorzystania z „ulgi na start” została przez nią wyrażona poprzez podanie kodu ubezpieczeń w druku zgłoszenia do ubezpieczeń (...).

Treść złożonego formularza budzi wątpliwości. Odwołująca złożyła do ZUS zgłoszenie do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej i wyraźnie artykułowała chęć skorzystania z „ulgi na start”. Organ rentowy powinien więc wyjaśnić zaistniałą sytuację przed wydaniem zaskarżonej decyzji. Odwołująca powinna uzyskać informację o możliwości podlegania tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu. Do tego obligował organ rentowy przepis art. 9 Kodeksu postępowania administracyjnego, który nakazuje organom administracji publicznej należyte i wyczerpujące informowanie stron o okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków. Organy te czuwają nad tym, aby osoby uczestniczące w postępowaniu przed tym organem nie ponosiły szkody z powodu nieznajomości prawa i w tym celu udzielają im niezbędnych wyjaśnień i wskazówek. Odwołująca, jak przyznała, rozpoczynając działalność gospodarczą chciała podlegać z tego tytułu tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu i nie wiedziała, że nie powinna zgłaszać się do ubezpieczeń społecznych poprzez wypełnienie formularza (...). Gdyby ubezpieczona miała pełną wiedzę co do trybu zgłaszania się do ubezpieczeń społecznych to trudno przyjąć, iż nie skorzystałby z uprawnienia podlegania przez pierwsze 6 miesięcy prowadzenia działalności tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu.

W okolicznościach sprawy udzielenie odwołującej przez organ rentowy wyczerpującej informacji jest uzasadnione tym bardziej, że przepis art. 18 ust. 1 Prawa przedsiębiorców wszedł w życie 30 kwietnia 2018 r., a więc niewiele ponad cztery miesiące przed rozpoczęciem przez nią działalności gospodarczej. Było to zatem nowe uregulowanie, w którym ustawodawca kierował się interesem początkujących przedsiębiorców, dla których obowiązek opłacania składki na ubezpieczenie społeczne był wyjątkowo dotkliwy, gdyż składki te należało uiszczać nawet pomimo braku generowania jakiegokolwiek dochodu.

Zdaniem Sądu Okręgowego zgłoszenie się odwołującej do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych 1 września 2018 r. nastąpiło na skutek oczywistej omyłki. W zaistniałej sytuacji błędne wypełnienie formularza (...) wymaga korekty zgłoszenia i nie oznacza rezygnacji z wyboru „ulgi na start”.

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego złożył organ rentowy. Wyrok zaskarżył w całości i zarzucił mu:

1. naruszenie przepisów prawa materialnego:

a) art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców (Dz. U. z 2018 r., poz. 646 ze zm.) poprzez przyjęcie, iż Odwołująca spełnia przesłanki określone przepisem art. 18 ust. 1 Prawa przedsiębiorców, aby nie podlegać obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym przez okres 6 miesięcy,

b)  art. 18aa ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń (Dz.U.2019r. poz. 300 z póź. zm.), poprzez przyjęcie, iż Odwołująca zgłaszając się do ubezpieczeń społecznych w dniu 1 września 2018r. nie zrezygnowała z uprawnienia, o którym mowa w art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 06.03.2018 r. - Prawo przedsiębiorców,

c)  art. 36 ust 13 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń (Dz.U.2019r. poz. 300 z póź. zm.) poprzez przyjęcie, iż Ubezpieczona nie miała obowiązku informowania Zakład o zmianach w stosunku do danych wskazanych w zgłoszeniu do ubezpieczeń, o których mowa w ust. 10 - 12, czy też o stwierdzonych nieprawidłowościach, przyjmując, iż zgłoszenie M. W. do. ubezpieczeń z dniem 1 września 2018r., nie ma znaczenia w sferze ubezpieczeń i nie wymagało korekty. Tym samym przerzucenie przez Sąd odpowiedzialności za działania Odwołującej na Zakład Ubezpieczeń Społecznych formułując zarzut naruszenia przez Zakład art. 9 kodeksu postępowania administracyjnego,

2. art. 47 ust 1, ust. 2, ust. 2a, 2b, 3 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń (Dz.U.2019r. poz. 300 z póź. zm.) poprzez przyjęcie, że Ubezpieczona jako płatnik składek nie ma obowiązku złożenia wraz z formularzem zgłoszenia do ubezpieczeń deklaracji rozliczeniowej,

3.  naruszenie prawa procesowego, art. 233 § 1 w zw. z art. 328 § 2 kodeksu postępowania cywilnego, poprzez przeprowadzenie dowolnej w miejsce swobodnej oceny dowodów i uznanie, że zgromadzony w sprawie materiał dowodowy pozwala przyjąć, iż M. W. spełnia przesłanki określone przepisem art. 18 ust. 1 Prawa przedsiębiorców, aby nie podlegać obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym przez okres 6 miesięcy,

Wskazując na powyższe wniósł o:

1)  zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania od decyzji (...) Oddział B.

2)  zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego za I i II instancję według norm przepisanych.

M. W. wniosła o oddalenie apelacji (k. 57).

Żadna ze stron nie wniosła o rozpoznanie sprawy na rozprawie.

Sąd Apelacyjny rozważył co następuje:

Ustalenia dokonane przez sąd pierwszej instancji Sąd Apelacyjny przyjmuje za własne. Znajdują one bowiem należy oparcie materiale sprawy i zostały dokonane bez naruszenia zasady swobodnej oceny dowodów, wyrażonej w art. 233 § 1 k.p.c.

Zarzut naruszenia prawa procesowego, przedstawiony w apelacji, został sformułowany tak jakby chodziło o zarzut naruszenia prawa materialnego. Jednakże z uzasadnienia apelacji wynika, że według skarżącego nie ma podstaw aby przyjąć, że odwołująca składając druk zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych miała na celu dokonanie zgłoszenia po skorzystaniu przez nią z „ulgi na start”.

Kluczem do rozstrzygnięcia sprawy jest ustalenie czy odwołująca się skutecznie złożyła wniosek o objęcie jej ubezpieczeniami społecznymi od 1.09.2018 r. Nie budzi żadnych wątpliwości, że spełniała ona przesłanki określone w art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców (t. j. Dz.U.2019.1292 ze zm.) dalej jako „Prawo przedsiębiorców”, a umożliwiające jej niepodleganie ubezpieczeniom społecznym. Problem polega na tym czy odwołująca zrezygnowała z tego uprawnienia zgodnie z art. 18aa ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t. j. Dz.U.2020.266 ze zm.), dalej zwana „ustawą systemową”.

Niewątpliwie postępowanie przez organem rentowym w zakresie zgłaszania do ubezpieczeń, określania wysokości składek itd. jest postępowaniem sformalizowanym, ponieważ wymaga się z reguły składania dokumentów według ustalonego wzoru. Złożenie tych dokumentów wymagane jest także w sytuacji określonych zmian, które zaszły w czasie trwania stosunku ubezpieczenia społecznego, lub też w sytuacji stwierdzenia błędów. Zasadniczo skutki wywiera złożenie prawidłowo wypełnionego pisma według ustalonego wzoru albo przez transmisję danych w formie dokumentu elektronicznego. (zob. art. art. 36 ust. 9 -16, 41, 46, 47, 47a ustawy systemowej). W przypadku zmian dotyczących tytułu ubezpieczenia oraz rodzajów ubezpieczeń i terminów ich powstania płatnik składek zawiadamia Zakład przez złożenie zgłoszenia wyrejestrowania i ponownego zgłoszenia do ubezpieczeń zawierającego prawidłowe dane.

Zrozumiałe jest zatem formalne podejście organu rentowego do przedstawionych problemów. Operowanie zmasowaną liczbą danych, ulegających ustawicznym zmianom i uzupełnianych często co miesiąc, wymagało standaryzacji dokumentów i automatyzacji przekazywania danych. Przewidział to ustawodawca. W przeciwnym wypadku system nie mógłby efektywnie funkcjonować. Stąd też od płatników należy wymagać ścisłego dochowywania wymogów formalnych w zakresie przekazywania danych dotyczących płatników i ubezpieczonych.

Można by oczekiwać, że płatnik (w niniejszej sprawie będąca zarazem ubezpieczoną), naprawi błąd poprzez złożenie korekty danych na druku (...), jak tego wymaga art. 36 ust. 13 ustawy systemowej. Wydaje się jednak, że nie rozwiązywałoby to problemu, ponieważ jeżeli zgłoszenie do ubezpieczeń rzeczywiście nastąpiło na skutek skutecznego zgłoszenia się, to niemożliwe jest późniejsze wycofanie tak złożonego oświadczenia. Stąd też ad casum, jak słusznie uczynił to sąd pierwszej instancji, należało ustalić, czy wnioskodawczyni skutecznie złożyła zgłoszenie do ubezpieczenia społecznego.

W prawie ubezpieczeń społecznych brak jest przepisu odpowiadającego treści art. 60 k.c. i art. 65 k.c. Jednakże słusznie sąd pierwszej instancji odwołuje się do treści art. 9 k.p.a. Wskazać też należy na art. 8 § 1. k.p.a. Zgodnie z trym przepisem uznaje się, że koniecznym warunkiem uznania postępowania za prowadzone w sposób budzący zaufanie jego uczestników do organu administracji (organu rentowego) jest kierowanie się przez ten organ zasadami proporcjonalności, bezstronności i równego traktowania. Z art. 8 k.p.a. wynikają także inne obowiązki organu administracji (organu rentowego) dotyczące sposobu prowadzenia postępowania, wykraczające poza konieczność kierowania się wskazanymi wyżej zasadami. Organy administracji powinny więc postępować w sposób przejrzysty, uczciwy i sprawiedliwy. Organ administracji powinien dążyć do ustalenia rzeczywistej woli strony, jeżeli treść i charakter pism składanych przez stronę budzi wątpliwości - np. wyrok NSA z 18 lutego 1994 r., SA/Wr (...), Prok. i Pr. 1995, nr 2, poz. 54 (zob. Piotr Marek Przybysz. Komentarz do art. 8 k.p.a., LEX).

Oczywiście okoliczność czy ktoś podlega ubezpieczeniu, zależy od zaistnienia zdarzeń prawnych, a po ich zaistnieniu wola ubezpieczonego nie ma znaczenia. Takie ukształtowanie ubezpieczeń obowiązkowych utrudnia wsteczną rezygnację z ochrony ubezpieczeniowej w celu uniknięcia obciążeń, w sytuacji kiedy do spełnienia się ryzyka ubezpieczeniowego nie doszło. Jeżeli zachodzi możliwość instrumentalnego wykorzystania ochrony ubezpieczeniowej wymogi stawiane płatnikom składek powinny być większe. W niniejszej sprawie nie zgłaszano takiej możliwości. Nic nie wskazuje na to, aby wnioskodawczyni dokonała zgłoszenia się do ubezpieczeń społecznych, aby się z nich wycofać, w sytuacji kiedy nie miała „okazji” skorzystać ze świadczeń.

W niniejszej sprawie, biorąc pod uwagę niedoświadczenie ubezpieczonej, jej jednoznaczne wyjaśnienia składane już na etapie postępowania przed organem rentowym, jak też przez sądem, jej interes gospodarczy, złożenie dwóch formularzy o treści wykluczającej się (ZUS ZZA - zgłoszenie chęci skorzystania z „ulgi na start”, (...) niekorzystanie z tej ulgi), w sytuacji kiedy organ rentowy nie wskazywał ubezpieczonej na możliwość złożenia korekty danych, prowadzi do wniosku, że ubezpieczona w istocie nie zgłosiła się do ubezpieczeń społecznych od 1.09.2018 r. Inaczej mówiąc nie zrezygnowała z „ulgi na start”. Trzeba mieć na względzie, że ludzkie działania w sferze gospodarczej realizowane są zazwyczaj zgodnie z zasadą maksymalizacji użyteczności. Ta reguła, według ubezpieczonej, skłaniała ja to skorzystania z „ulgi na start”, czyli zmniejszenia ponoszonych obciążeń. Brak jest podstaw do przyjęcia, że maksymalizacja użyteczności w niniejszej sprawie miałaby zmierzać do wykorzystania systemu ubezpieczeń społecznych w złej wierze.

Trzeba mieć też na względzie, że z konstrukcji art. 18 ust.1 Prawa przedsiębiorców wynika, że zasadą jest niepodleganie obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym przez przedsiębiorcę przez pierwsze 6 miesięcy prowadzenia tej działalności. Skoro podleganie ubezpieczeniom poddano woli ubezpieczonego i wolę tę można jednoznacznie ustalić, a jednocześnie z dokumentów składanych organowi rentowemu wynika zarówno zgłoszenie się do ubezpieczenia jak też chęć skorzystania z „ulgi na start” i nie zachodzi prawdopodobieństwo instrumentalnego wykorzystania sytemu ubezpieczeń społecznych, to możliwe jest uznanie że taka osoba nie zgłosiła się do ubezpieczeń społecznych, mimo dokonania zgłoszenia na formularzu (...).

Co do zasady należałoby by wymagać uprzedniego zgłoszenia korekty danych przez płatnika/ubezpieczonego. Jednakże w sytuacji kiedy organ rentowy nie wskazał płatnikowi takiej możliwości, nie dokonał też urzędu korekty danych na podstawie art. 48b ustawy systemowej, to nie ma potrzeby uzależniania rozstrzygnięcia sądu od złożenia korekty danych. W tym kontekście w ocenie Sądu Apelacyjnego nie doszło do naruszenia art. 36 ust. 13 ustawy systemowej.

Sąd pierwszej instancji nie naruszył też art. 18aa ust. 1 ustawy systemowej, ustalono bowiem, że odwołująca się nie zgłosiła się do ubezpieczeń społecznych od 1.09.2018 r. Organ rentowy nie wskazał na czym polega naruszenie art. 18 ust. 1 Prawa przedsiębiorców, nie zakwestionował przy tym ustaleń faktycznych odnoszących się do podjęcia działalności gospodarczej. Zarzuty apelacji okazały się zatem niezasadne.

W tym stanie rzeczy apelacja podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

Barbara Orechwa-Zawadzka Sławomir Bagiński Bożena Szpona-Jarocka