Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I ACa 1052/18

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 maja 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący :

SSA Ewa Tkocz

Sędziowie :

SA Piotr Wójtowicz

SO del. Tomasz Tatarczyk (spr.)

Protokolant :

Agnieszka Szymocha

po rozpoznaniu w dniu 24 maja 2019 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa M. K.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej w W.

o ochronę dóbr osobistych i zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach

z dnia 27 marca 2018 r., sygn. akt I C 632/17

1)  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 1. w ten sposób, że zasądza od pozwanej na rzecz powoda 2 000 (dwa tysiące) złotych z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 16 maja 2017 roku, a w pozostałej części powództwo o zapłatę oddala;

2)  oddala apelację w pozostałej części;

3)  nie obciąża powoda kosztami postępowania apelacyjnego.

SSO del. Tomasz Tatarczyk

SSA Ewa Tkocz

SSA Piotr Wójtowicz

Sygn. akt I ACa 1052/18

UZASADNIENIE

Wyrokiem z 27 marca 2018 r. Sąd Okręgowy w Katowicach oddalił powództwo, którym powód domagał się zasądzenia od pozwanej 10 000 zł z tytułu zadośćuczynienia i zobowiązania jej do złożenia oświadczenia przepraszającego go za naruszenie dóbr osobistych wskutek umieszczenia jego danych, jako dłużnika, w Krajowym Rejestrze Długów, odstąpił od obciążenia powoda kosztami postępowania. Przytoczył Sąd następujące motywy rozstrzygnięcia : Strony łączyła umowa o świadczenie usług telekomunikacyjnych, pozostawały one w sporze dotyczącym wykonania tej umowy. Powód zalegał pozwanej z zapłatą za jeden miesiąc, pozwana rozwiązała z powodem umowę i domagała się zapłaty także kwoty stanowiącej ulgę promocyjną. Wystąpiła z żądaniem wydania nakazu zapłaty kwoty 657,19 zł w elektronicznym postępowaniu upominawczym. W tym samym czasie wystąpiła do Krajowego Rejestru Długów o ujawnienie w nim danych powoda, o czym powód został zawiadomiony pismem z 27 marca 2015 r. Powód podjął korespondencję zarówno z Krajowym Rejestrem Długów, jak i z pozwaną w celu wykreślenia go z rejestru i oba te podmioty odmówiły wykreślenia. Wyrokiem z 21 stycznia 2016 r. Sąd Rejonowy w T. zasądził od powoda na rzecz pozwanej 651,02 zł wraz z odsetkami i kosztami procesu oraz oddalił powództwo w pozostałym zakresie. Od wyroku tego powód złożył apelację i Sąd Okręgowy w Katowicach zmienił zaskarżony wyrok zasądzając od powoda na rzecz pozwanej 19,92 zł i oddalając powództwo w pozostałym zakresie. Pismem z 12 maja 2017 r. powód wezwał pozwaną do zapłaty 10 000 zł za naruszenie jego dóbr osobistych, dokonane wpisem do rejestru dłużników bez prawomocnego wyroku. W dniu 14 czerwca 2017 r. pozwana usunęła wpis dotyczący powoda z Krajowego Rejestru Długów. Powód w okresie, gdy widniał w Krajowym Rejestrze Długów, nie uzyskał kredytu bankowego i nie przedłużono z nim umowy o usługi telekomunikacyjne, więc nabył telefon na kartę. Roszczenia powoda nie zasługiwały na uwzględnienie. Prowadzenie rejestrów dłużników i umieszczanie informacji w nim o nich unormowane jest w ustawie z 9 kwietnia 2010 r. o udostępnianiu informacji gospodarczych i wymianie danych gospodarczych. Przepisy tej ustawy nie regulują zasad odpowiedzialności za szkodę, jaką może spowodować bezprawne umieszczenie danych w rejestrze. Zastosowanie znajdują w takim przypadku przepisy art. 415 k.c. w razie wyrządzenia dłużnikowi szkody majątkowej, a w przypadku naruszenia niemajątkowych praw dłużnika - przepisy o ochronie dóbr osobistych - art. 23, 24 i 43 k.c. Sam fakt umieszczenia informacji w rejestrze prowadzonym przez biuro nie oznacza jeszcze, że osoba, której ta informacja dotyczy nie jest solidnym dłużnikiem. Powszechnie jest bowiem wiadome, że przyczyny niespłacenia długów mogą być różne, w tym także takie, które z brakiem solidności nie mają nic wspólnego, np. choroba, zdarzenie o charakterze losowym, czy inne nie zawinione przez dłużnika powody niedostatków środków finansowych. Jakkolwiek zatem nie można wykluczyć naruszenia dóbr osobistych przez wpisanie informacji gospodarczej do rejestru, to jednak obowiązek wykazania faktu naruszenia konkretnego dobra osobistego i przejawów tego naruszenia obciąża powoda. O naruszeniu dóbr osobistych nie może przesądzać samo subiektywne poczucie pokrzywdzenia przez osobę domagającą się ochrony tych dóbr. Powód nie wykazał naruszenia jego czci i dobrego imienia przez działanie pozwanej. Pozwana bezsprzecznie równolegle z dochodzeniem roszczenia na drodze sądowej wystąpiła do Krajowego Rejestru Długów o umieszczenie w nim danych powoda. Pozwana zaznaczyła przy wpisie, że dług jest sporny, a fakt uwzględnienia roszczenia przez Sąd Rejonowy w T. wskazywał, że pozwana miała prawo być przekonana o zasadności tego roszczenia. Dopiero na skutek apelacji powoda Sąd Okręgowy w Katowicach w znacznej części powództwo oddalił. Wprawdzie pozwana usunęła wpis z rejestru dopiero po interwencji powoda, a nie bezpośrednio po wydaniu wyroku przez Sąd Okręgowy, lecz powód nie wykazał, by doszło wskutek tego do naruszenia jego dóbr osobistych. Pomimo ujawnienia treści pisma Krajowego Rejestru Długów z 18 stycznia 2018 r., z którego jednoznacznie wynika, iż wpis dotyczący powoda został usunięty, powód dalej podtrzymywał żądanie nakazania pozwanej usunięcia wpisu. Żądanie to jest niemożliwe do realizacji przez pozwaną, skoro wpis został już usunięty. Ponieważ powód nie wykazał, że doszło do naruszenia jego dóbr osobistych wskutek dokonania wpisu w rejestrze, działanie zaś pozwanej pozbawione było cech bezprawności, gdyż opierało się na przepisach art. 2 ust 1 pkt 2 i 4 oraz art. 14 ustawy o udostępnianiu informacji gospodarczych i wymianie danych gospodarczych, powództwo podlegało oddaleniu. O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 102 k.p.c.

W apelacji powód zarzucił naruszenie prawa procesowego – art. 233 § 1 k.p.c. przez błędną ocenę zgromadzonego materiału dowodowego skutkującą nieuzasadnionym uznaniem, że pozwana nie naruszyła jego godności w sytuacji, gdy do naruszenia tego doszło, naruszenie prawa materialnego – art. 448 k.c., domagał się zmiany wyroku przez uwzględnienie powództwa w całości, zasądzenia od pozwanej kosztów postępowania za obie instancje.

Pozwana wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania.

Postanowieniem z 4 lipca 2018 r. Sąd Okręgowy odrzucił apelację powoda w części dotyczącej roszczenia niemajątkowego z uwagi na nieuiszczenie wymaganej opłaty.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje :

Wadliwość orzeczenia Sądu Okręgowego nie polega, jak utrzymuje powód, na naruszeniu art. 233 § 1 k.p.c. Przepis ten wyraża zasadę swobodnej oceny dowodów stanowiącej podstawę ustalania faktów. Sąd ten dokonał w sprawie prawidłowych ustaleń faktycznych, w istocie niespornych, poza faktem wykreślenia danych powoda z Krajowego Rejestru Długów, kwestionowanym przez powoda, a jednak niewątpliwym w świetle treści pisma Biura (...) wskazującego, że wpis na temat zobowiązań powoda został przez pozwaną usunięty w dniu 14 czerwca 2017 r.

Z ustalonych prawidłowo faktów wyprowadził natomiast Sąd Okręgowy błędny wniosek, że pozwana poprzez swoje działanie nie naruszyła dóbr osobistych powoda.

Takim dobrem jest godność osobista, czyli wyobrażenie jednostki o własnej wartości, a także cześć zewnętrzna, przez którą należy rozumieć opinię, jaką inni ludzie mają o wartości danego człowieka, a więc jego obraz w oczach osób trzecich. Do stwierdzenia naruszenia godności osobistej nie jest konieczne aby zarzut sformułowany pod adresem danej osoby był rozpowszechniony, nawet w ogóle dotarł do wiadomości innych osób. Natomiast o naruszeniu tzw. czci zewnętrznej można mówić dopiero wówczas, gdy dyskredytująca jednostkę wypowiedź dotrze do osób trzecich, zostanie upubliczniona.

Powoda mogło, obiektywnie rzecz biorąc, dotknąć podważanie przez pozwaną jego wiarygodności płatniczej, czego wyrazem było umieszczenie jego danych w Krajowym Rejestrze Długów. Obraz powoda jako nierzetelnego kontrahenta nakreśliła umieszczona przez pozwaną w rejestrze informacja, która dotarła do osób trzecich i miała wpływ na ich decyzje dotyczące zawarcia z powodem umowy. Jak ustalił wszak Sąd Okręgowy, powód w okresie, w którym jego dane dłużnika widniały w Krajowym Rejestrze Długów, nie uzyskał kredytu bankowego i nie przedłużono z nim umowy o świadczenie usług telekomunikacyjnych. Wyjaśnił powód w trakcie przesłuchania, że po uzyskaniu informacji z rejestru dłużników bank odmówił mu udzielenia kredytu, a operator sieci (...) odnowienia umowy, w rezultacie korzysta z telefonu na kartę. Informacja o powodzie, jako dłużniku nieregulującym w terminie swoich zobowiązań pieniężnych, zdyskredytowała go wobec przedstawicieli potencjalnych kontrahentów – banku i operatora sieci telekomunikacyjnej.

Nie wykazała pozwana, wbrew temu co przyjął Sąd Okręgowy, że dochowała wymogów przepisów ustawy z 9 kwietnia 2010 r. o udostępnianiu informacji gospodarczych i wymianie danych gospodarczych, zatem, że jej działania polegające na umieszczeniu danych powoda w Krajowym Rejestrze Długów odpowiadały prawu.

Przepis art. 14 ust. 1 pkt 3 tej ustawy, jako warunek przekazania do biura informacji gospodarczej o zobowiązaniu dłużnika będącego konsumentem przewiduje upływ co najmniej miesiąca od wysłania przez wierzyciela dłużnikowi wezwania do zapłaty, zawierającego ostrzeżenie o zamiarze przekazania danych do biura.

Zawarta w aktach sprawy informacja pozwanej z 30 lipca 2014 r., skierowana do powoda o możliwości przekazania danych do biura informacji gospodarczej, nie stanowi wezwania do zapłaty wymaganego przez powołany przepis.

Pismo z 30 lipca 2014 r. wskazuje na uprawnienie operatora do przekazania informacji o niesolidności płatniczej m. in. do Krajowego Rejestru Długów w przypadku braku spłaty łącznej kwoty zobowiązań ale kwoty tej nie określa, stwierdza, że na łączną kwotę zobowiązań składają się zaległości ze wszystkich zawartych z operatorem umów nie wymieniając tych zaległości.

Nie wykazała pozwana aby przekazanie informacji o niespełnionych przez powoda zobowiązaniach poprzedziła wezwaniem go do zapłaty oznaczonych kwotowo należności umożliwiając mu tym samym zakwestionowanie zobowiązania w całości lub w części. Tymczasem z motywów orzeczenia jakie zapadło w sprawie z jej powództwa o zapłatę wynika, że strony pozostawały w sporze m. in. z uwagi na sposób księgowania przez pozwaną wpłat dokonanych przez powoda na poczet jego zobowiązań w stosunku do niej z różnych tytułów.

Powództwem objęła pozwana żądanie zapłaty przez powoda kwoty 657,19 zł z odsetkami i kosztami. Do Krajowego Rejestru Długów przekazała natomiast informację o niezapłaconych przez powoda zobowiązaniach, które na dzień przypadający po upływie niewiele ponad miesiąca od wniesienia pozwu wynoszą 867,19 zł. Nie wykazała pozwana, z czego wynika ta różnica, ani że sporne pomiędzy stronami zobowiązania powoda przenosiły kwotę dochodzoną pozwem.

Wprawdzie, jak wywiodła pozwana, przekazując informację do rejestru oznaczyła należności jako sporne ale nie bez znaczenia w sprawie pozostawała przyczyna oddalenia ponad kwotę 19,92 zł z odsetkami powództwa o zapłatę, które przeciwko powodowi skierowała pozwana do sądu po przekazaniu trzy tygodnie wcześniej do rejestru informacji gospodarczej. Pozew w głównej mierze dotyczył zapłaty przez powoda kary umownej ( w kwocie 600 zł ) i zobowiązanie z tego tytułu zapewne objęła informacja przekazana do Krajowego Rejestru Długów. Oddalenie powództwa o zapłatę kary umownej nastąpiło z uwagi na nieskuteczność wypowiedzenia przez pozwaną powodowi umowy o świadczenie usług telekomunikacyjnych wobec niepoprzedzenia go pisemnym wezwaniem do zaprzestania naruszeń lub usunięcia ich skutków w wyznaczonym terminie, a niezależnie od tego z uwagi na nieważność postanowień umowy, regulaminu i oferty promocyjnej, zastrzegających karę umowną na wypadek niespełnienia świadczenia, które w istocie miało charakter pieniężny, zatem wykluczający zastrzeżenie takiej kary.

W rejestrze długów ujawniona więc została przez pozwaną informacja o zobowiązaniach powoda, które w zakresie kwoty 600 zł wynikały z nieważnych postanowień umowy, a w zakresie przenoszącym tę kwotę i kwotę 19,92 zł, ostatecznie zasądzoną od powoda na rzecz pozwanej, z tytułu nieskonkretyzowanego przez pozwaną ani w informacji skierowanej do powoda poprzedzającej wpis w rejestrze, ani w toku niniejszego postępowania.

Według art. 14 ust. 1 pkt 2 ustawy z 9 kwietnia 2010 r., do biura informacje gospodarcze o zobowiązaniu dłużnika będącego konsumentem wierzyciel może przekazać wyłącznie wówczas, gdy łączna kwota wymagalnych zobowiązań dłużnika będącego konsumentem wobec wierzyciela wynosi co najmniej 200 złotych oraz są one wymagalne od co najmniej 30 dni ( w poprzednim stanie prawnym 60 dni ).

Wbrew temu, co utrzymuje pozwana, nie dochowała ona wymogu niezwłocznego wystąpienia do biura z żądaniem usunięcia informacji dotyczących powoda.

Przepis art. 29 ust. 2 ustawy z 9 kwietnia 2010 r. stanowi, że w przypadku stwierdzenia faktu nieistnienia zobowiązania wierzyciel jest obowiązany niezwłocznie, nie później niż w terminie 14 dni od dnia powzięcia tej informacji, wystąpić do biura, któremu przekazał dane o zobowiązaniu, z żądaniem usunięcia informacji gospodarczych dotyczących tego zobowiązania.

Pozwana twierdzi, że uczyniła zadość temu zobowiązaniu występując w dniu 14 czerwca 2017 r. o usuniecie z rejestru długów informacji dotyczących powoda.

Z żądaniem usunięcia informacji powinna tymczasem wystąpić nie dopiero na skutek interwencji powoda lecz nie później niż w terminie 14 dni od dnia wydania wyroku w sprawie III Ca 352/16, czyli od dnia 14 marca 2017 r., gdyż wówczas najpóźniej powzięła informację o nieistnieniu zobowiązania powoda w rozmiarze uzasadniającym przekazanie informacji do rejestru długów.

Naruszenie przez pozwaną dóbr osobistych powoda wymagało udzielenia mu ochrony prawnej przewidzianej w art. 24 § 1 i 448 k.c.

Apelacja powoda w zakresie roszczenia niemajątkowego ( zobowiązania pozwanej do złożenia oświadczenia odpowiedniej treści ) uległa odrzuceniu. Do rozpoznania pozostała więc jedynie apelacja w części obejmującej żądanie zapłaty zadośćuczynienia pieniężnego.

Naruszenie przez pozwaną dóbr osobistych powoda wymagało rekompensaty finansowej.

Wysokość świadczenia przyznanego na podstawie art. 448 k.c. zależy od oceny sądu dokonanej przy uwzględnieniu całokształtu okoliczności sprawy.

Zadośćuczynienie powinno mieć charakter kompensacyjny, a więc przedstawiać ekonomicznie odczuwalną wartość i być tak ukształtowane, by stanowić odpowiedni ekwiwalent doznanej krzywdy. Z drugiej strony, wysokość zadośćuczynienia powinna być utrzymana w rozsądnych granicach.

Mając na względzie niewielki zasięg naruszenia działaniem pozwanej dóbr osobistych powoda, fakt usunięcia, aczkolwiek z opóźnieniem, skutków tego naruszenia, cel działania pozwanej, które nie było ukierunkowane na wyrządzenie powodowi krzywdy, niewielki jej rozmiar, charakter następstw naruszenia, możliwość kumulatywnego zastosowania innych środków ochrony naruszonego dobra osobistego, skorzystania z których powód się pozbawił nie usuwając braku fiskalnego apelacji, uznać należało, że odpowiednie zadośćuczynienie pieniężne za doznaną przez niego krzywdę wyrażać będzie suma dwóch tysięcy złotych.

Kwotę tę zasądzono od pozwanej na rzecz powoda wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie. Rozstrzygnięcie o odsetkach oparte zostało o art. 481 § 1 i 2 k.c. Zasądzono je nie, jak żądał powód, od daty pisma powiadamiającego go o wpisie do rejestru dłużników lecz od dnia następnego po wezwaniu pozwanej przez powoda do spełnienia świadczenia z tytułu zadośćuczynienia. Regułą bowiem jest, że zobowiązania powstające z czynów niedozwolonych są zobowiązaniami bezterminowymi i stają się wymagalne po wezwaniu dłużnika do wykonania ( art. 455 k.c. ) i od tej chwili poszkodowany może żądać odsetek za opóźnienie stosownie do art. 481 § 1 k.c. Z dokumentacji akt sprawy wynika, że wezwanie do zapłaty otrzymała pozwana 15 maja 2017 r.

Z tych przyczyn orzekł Sąd Apelacyjny jak w sentencji wyroku na podstawie art. 386 § 1 i 385 k.p.c., o kosztach postępowania odwoławczego - z uwagi na charakter sprawy, w której roszczenie powoda co do zasady okazało się uzasadnione, a określenie należnej mu sumy zależało od uznania sądu - po myśli art. 102 k.p.c. przez odstąpienie od stosunkowego rozdzielenia kosztów, na które złożyła się opłata od pozwu ( 500 zł ) i wynagrodzenie pełnomocnika za zastępstwo prawne strony pozwanej ( 1 350 zł ), a które przy uwzględnieniu wyniku sprawy prowadzić by musiało do obciążenia powoda obowiązkiem zwrotu części kosztów pozwanej.

SSO Tomasz Tatarczyk SSA Ewa Tkocz SSA Piotr Wójtowicz